K. Alleluia, alleluia, alleluia.

P. + God red Uw volk en zegen Uw erfdeel.

(K. op normale zondagen, wanneer geen andere tekst is voorzien)

Wij hebben het ware Licht aanschouwd. Wij hebben de Hemelse Geest ontvangen. Wij hebben het ware geloof gevonden. Wij aanbidden de ondeelbare drie-eenheid, want ’t is zij die ons heeft gered.

P. (doet de gedachtenissen van de Disk in de Kelk en dekt deze af, terwijl hij bidt : )

Heer, wis door Uw kostbaar Bloed de zonden uit van hen die wij op deze Disc hebben herdacht.

(hij dekt ook de Disk af, en bidt : )

P. Wij danken U, menslievende Meester, weldoener van onze zielen, dat Gij ons ook heden hebt laten deelnemen aan Uw hemelse, onsterfelijke Mysteriën. Maak onze weg recht; bevestig ons in Uw vreze. Bewaak ons leven; maak onze wegen veilig.

Door de gebeden van de roemrijke Moeder Gods en altijd Maagd Maria, en van alle Heiligen.

D. Verhef, Vader

P. (wierookt kelk 3x)

Verhef U boven de hemelen, God; over de gehele aarde zij Uw heerlijkheid.

(geeft disk aan de diaken, die deze voor Altaar naar Proskomedie brengt; en zegt stil : )

P. Gezegend zij onze God, immer nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.

(terwijl hij de kelk naar het volk toont)

P (brengt de Kelk naar de Proskomedie, voorafgegaan door de wierokende diaken. P. wierookt de kelk; reinigt en vouwt antimension.)

K. Amen. Moge Heer onze mond, zich nu vervullen met U lof, opdat w’uw glorie zouden bezingen, want Gij liet ons thans deelnemen, aan Uw heilige, goddelijke, onsterfelijke en levendmakende Mysteries. Behoud ons in Uwe heiligheid, opdat wij de ganse dag, uw gerechtigheid zouden beleven.

Alleluia, alleluia, alleluia.

D. (orarion los; naar gewone plaats voor : ) 

SLOTLITANIE

D. Staat op. Nu wij deelgenomen hebben aan de goddelijke, heilige, vlekkeloze Mysterieën van Christus, laat ons de Heer op waardige wijze danken.

(koor zingt zacht door : )

K. Kyrie eleison. Kyrie eleison. Aan U o Heer. Aan U o Heer. Amen. Amen.

D. Help en red ons, wees barmhartig en bescherm ons, God, door Uw genade.

Smekend dat heel deze dag heilig, vredig en zonder zonde moge zijn, bevelen wij aan Christus God onszelf, elkaar en geheel ons leven aan.

P. Wij danken U menslievende meester, Weldoener van onze zielen, dat Gij ons ook heden hebt laten deelnemen aan Uw hemelse, onsterfelijke Mysteriën. Maak onze weg recht, bevestig ons in Uw vreze. Bewaak ons leven, maak onze wegen veilig.

Want Gij zijt onze heiliging, en tot U zenden wij onze lof : Vader, Zoon en Heilige Geest; nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.

P. Laat ons in vrede heengaan.      (naar Ambon)

K. In de Naam des Heren.

D. Laat ons de Heer bidden.

K. Kyrie eleison 

Ambon (ook Ambo of Amvon) : een verhoogd platform in het midden van het kerkschip, van waar de H. Schrift werd gelezen gedurende de Goddelijke Liturgie en waar de bisschop zich eerst aankleed voor de Goddelijke Liturgie. Het is ook de plaats waar hij blijft tot de Kleine Intrede met het Evangelie. Het laatste openbaar gebed van de Goddelijke Liturgie is het “Gebed voor het Ambo”. Oorspronkelijk was he teen gebed van dankzegging dat gezegd werd als de geestelijken van het ambo kwamen bij het einde van de dienst. 

Tegenwoordig maakt het verhoogde platform dat zich onmiddellijk voor de Heilige Deuren bevindt deel uit van de bema en vormt een platform vanwaar de diaken de litanieën bidt, vanwaar het Evangelie gelezen wordt en de preek en de wegzending wordt gegeven door de priester gedurende de Goddelijke Diensten.

De ambon kan een of meer gebogen trappen hebben tot de vloer van het kerkschip. De hele bema voor de Iconostasis wordt de solea genoemd. Enkel de geestelijken en dienaren lopen op het ambo behalve wanner de gelovigen de Heilige Mysteries ontvangen. Als de ambo in het midden van de kerk niet nodig is, wordt een icoon daar op een standaard geplaatst voor verering. 

Bema : een verhoogd platform in Orthodoxe kerken waar het altaar met de altaartafel is gesitueerd. Bema is het Grieks voor platform, trap, tribunaal of troon van het oordeel.

Over het algemeen loopt het platform tot het kerkschip vanuit het heiligdom en is het gescheiden door een iconostasis. De plaats in het kerkschip wordt de solea genoemd met de ambon. De Bema werd ook gebruikt als verwijzing naar het verhoogde platform in de synagogen, waarop de Ark rustte met de Boekrollen van de Tora, en is een prototype voor Christelijke Kerken waar het platform dient om het altaar op te plaatsen en waarop het Heilig Evangelie zich bevind. 

GEBED ACHTER DE AMBON

Heer, Die zegent wie U zegenen, en heiligt wie op U vertrouwen; red Uw volk en zegen Uw erfdeel. Behoed de volheid van Uw Kerk. Heilig hen die de luister van Uw huis liefhebben, en verheerlijk hen door Uw goddelijke kracht. Verlaat ons niet die op U hopen. Schenk vrede aan Uw wereld, aan Uw Kerken, aan Uw priesters, aan onze regeerders, en aan geheel Uw volk.

Want elke goede gave, en iedere volmaakte gift komt van boven, en daalt tot ons neer van U, Vader van het licht. Daarom zenden wij eer, dankzegging en aanbidding op tot U : Vader, Zoon en Heilige Geest; nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.

K. Amen. De Naam des heren weze gezegend van nu af tot in de eeuwigheid. De Naam des Heren weze geprezen van nu af tot in de eeuwigheid. De Naam des Heren weze geprezen van nu af tot in de eeuwigheid.

P/D  DANKGEBED   (Diaken nuttigt eerbiedig de kelk)

Christus onze God, Gij zijt de vervulling van de Wet en de Profeten. Gij hebt heel de heilseconomie van de Vader volbracht. Vervul nu ook onze harten met vreugde en geluk; immer, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen .

K. Amen.

P. (zegent het volk : )

+ De zegen des Heren en Zijn barmhartigheid kome over U, door Zijn goddelijke genade en menslievende; immer nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.

K. Amen

P. (wendt zich weer naar het Altaar en zegt : )

Ere zij U, Christus God, onze Hoop, ere zij U.

K. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen !

Kyrie eleison, Kyrie eleison, Kyrie eleison.

VADER ZEGEN ONS

SLOTZEGEN

P. + Dat Christus, onze ware God (die opgestaan is uit de doden) door de kracht van het kostbare en levendmakend Kruis; door de gebeden van Zijn al- onbevlekte Moeder; door de bijstand van de roemrijke, hemelse krachten der Engelen; door de smeekbeden van de eerbiedwaardige, roemrijke Profeet, Voorloper en Doper Johannes; van de heilige, roemrijke, alom geëerde Apostelen, van de heilige, roemrijke overwinningdragende Martelaren; van de eerbiedwaardige, Christusdragende Vaderen; van onze vader onder de Heiligen Johannes Chrysostomos, wiens Liturgie wij gevierd hebben, van de heilige Andreas, patroon van deze parochie en van de Heiligen Georgios en Serafim van Sarov en van alle heiligen, zich over ons mogen ontfermen en redden, want Hij is goed en menslievend.

K. Amen

P. Door de gebeden van onze Heilige Vaderen, Heer Jezus Christus, ontferm U over ons. 

NOG VELE JAREN

Schenk, o Heer, aan Uw dienaar N. een welvarend en vredig leven, gezondheid,, heil en voorspoed in al wat hij (zij) onderneemt, en schenk hem (haar) nog vele jaren. 

K. Nog vele jaren, nog vele jaren, nog vele jaren. 

De Goddelijke Liturgie van Basilius

De Liturgie van Basilius volgt dezelfde structurele vorm als die van Johannes Chrysostomos en de andere West Syrische liturgische riten. Alleen de gebeden van de priester verschillen en kenmerkend is een uitgebreider gebruik van bijbelse beelden.

Veel van de liturgische veranderingen van de vierde en de 5de eeuw werden in het Oosten ingevoerd en werden later in het Westen aangenomen. De strijd tegen de belangrijkste ketterijen werd vooral in het Oosten gestreden, daarom wekt het geen verbazing dat resultaten ervan opduiken in Oostelijke riten. Het is echter opvallend dat zo veel ervan (de Monogenes hymne, de trinitarische structuur van de gebeden, etc.) niet in gebruik kwamen in het Westen.

"We zulllen niet ontkennen dat de West Syrische eucharistie als ideaal gezien kan worden, ten minste in zoverre dat nergens anders de hele traditionele inhoud van de Christelijke Eucharistie zo volledig en in zo'n bevredigend raamwerk uitgedrukt is…Er valt niet te twijfelen aan de wettigheid of zelfs de uitmuntendheid van de theologie van de Griekse Vaders van de 4de eeuw."

De Continuïteit van het Eucharistisch Gebed

De meeste liturgische ontwikkeling in de 4^de en 5^de eeuw valt in twee hoofdcategorieën: rond het begin van de dienst (dat is de meerderheid van de toevoegingen zowel in het Oosten als in het Westen), en rond de afsluiting van de dienst. De meeste verandering kwam tot stand als antwoord op de veranderde omstandigheden en behoeften van de Kerk en leidde tot een nieuw en dieper begrip va de eredienst. De Eucharistische kern bleef onveranderd:

"...Het is belangrijk te benadrukken dat wat werd veranderd niet de eredienst zelf was in zijn objectieve inhoud en volgorde, maar de receptie, de ervaring, het begrip van de eredienst. Zo kan de historicus eenvoudig de continuïteit vaststellen in de ontwikkeling van Eucharistische gebeden en de identiteit van de structuur. De samenkomst van de gemeente, het lezen van de Schriften, de prediking, het aanbieden van de gaven, het dankgebed (Anafora) en de Communie— deze structuur van de Eucharistie blijft dezelfde."

Byzantijnse liturgie (volgens wikipedia)

In de oosters-orthodoxe kerken en een aantal oosters-katholieke kerken is Goddelijke Liturgie de term die gebruikt wordt voor de heilige eucharistiedienst volgens het oosters gebruik.

De byzantijnse kerkdiensten zijn gebaseerd op het geloof in de realiteit van de liturgische symboliek. Hierin wordt een geestelijke realiteit tot een zichtbare vorm gebracht, zodat het hemelse en het aardse, het geestelijke en het stoffelijke daarin zijn verenigd. De heilige Liturgie is het grootste mysterie. En zoals de mysteriën altijd in het verborgene voltrokken werden, zo is ook het altaar in de Oosterse kerk verborgen en voor de ogen van niet-ingewijden door de iconostasis afgescheiden van het overige deel van de kerk. Alleen op bijzondere momenten gaan de deuren van de altaarruimte open en wordt het visioen van de hemelse heerlijkheid zichtbaar. Voor het overige blijft het altaar en ook de priester voor het grootste deel nagenoeg onzichtbaar. Men komt niet in de kerk om te kijken, maar om te aanschouwen, om in zichzelf te keren, en in de geest samen met de kerk te bidden. Daarom kent men in de Oosterse kerk het individuele gebed niet. De kerkdienst is volkomen gemeenschappelijk. Alles wordt gelezen en gezongen op een bijzonder kerkelijke manier, als een waterstroom die de ziel doorvloeit. Wie in de kerk komt, moet zijn bewuste gedachteleven uitschakelen en zich aan de stroom overgeven: die stroom zal zijn ziel opnemen en voeren naar een ander soort oever die niet van deze wereld, maar hemels is. De kerkdienst is daarom een dienst van het innerlijk zwijgen, in het zwijgen openbaart zich de adem van de eeuwigheid. Waar het zwijgen begint, daar wordt de stem van de Geest hoorbaar. Het wezen van de kerkdienst ligt in de innerlijke belevenis van de verborgen openbaring van God, die door de mysteriën aan de mensen gegeven is.

Oorsprong

De geschiedenis van de Goddelijke Liturgie gaat terug tot het Laatste Avondmaal. De Byzantijnse Liturgieën in de huidige vorm kan men terugvinden tot in de 9^e eeuw, d.w.z. zoals we ze nú kennen: met de proskomedie vooraf en met de Liturgie van de Catechumenen. De grondvorm, de Liturgie van de Gelovigen stamt al uit de 4^e eeuw.

Johannes Chrysostomus, Basilius de Grote en Gregorius de Grote zijn niet de tekstschrijvers van de verschillende Liturgieën zijn. Zij beschreven wat zij in de Kerk als praktijk tegenkwamen.

Soorten

Er zijn vier soorten Goddelijke Liturgie in gebruik:

• De goddelijke Liturgie van de H. Johannes Chrysostomus, gebruikt op de meeste zon- en feestdagen en op de zaterdagen van de grote vasten.
• De goddelijke Liturgie van de H. Basilius de Grote, deze liturgie wordt 10 maal per jaar gevierd. Op 1 januari, de feestdag van de H. Basilius, op de vooravond van Kerstmis en van Theofanie: 24 december en 5 januari, op de 5 zondagen van de grote vasten, op Witte Donderdag en zaterdag voor Pasen.
• De Liturgie van de "voorafgewijde gaven" van Gregorius de Grote. Deze communiedienst vindt plaats op de woensdagen en vrijdagen van de grote vasten. In de 5e week ook op donderdag en in de Goede Week op de eerste drie dagen van deze week.
• De goddelijke liturgie van de H. Jakobus de Mindere, één keer per jaar gevierd op 23 oktober en dan vooral in Jeruzalem.

De goddelijke Liturgie van de H. Johannes Chrysostomos is korter dan die van de H. Basilius de Grote. De Liturgie van de “voorafgewijde gaven” is een vesperofficie (avonddienst) met een communiedienst eraan toegevoegd. Het brood en de wijn werden geconsacreerd in de dienst van de voorafgaande zondag.

Overzicht van de Goddelijke Liturgie (in het kort)

Eerste deel

Slavische traditie: Deuren en gordijn dicht - Griekse traditie: Deuren en gordijn open

I. De voorbereiding op de Liturgie

(Is in feite vóór de liturgie, in de kerken van de Griekse traditie vindt hier de viering van de Metten plaats. In de kerken van de Slavische traditie leest men het 3^e en 6^e uur.)

a. Voorbereiding van priester en diaken

Voorbereidingsgebeden van priester en diaken voor de iconostasis - Gebed bij het binnentreden in het altaar - Gebeden bij het aankleden -  Handwassing.

b. Voorbereiding van de offergaven (Proskomedie): ("Offerande 1e deel")

Vóór de dienst maakt de priester op een snijtafel de gaven klaar van brood en wijn. Uit een gedesemd broodje (prosfora) snijdt de priester een vierkant stuk, het Lam. Uit andere prosfora's snijdt hij kleinere stukjes die hij groepeert rond het Lam, ter gedachtenis van de Theotokos, de heiligen, de levenden en de overledenen: de gehele kerk rond Christus verzameld. Hij bewierookt de gaven met sluiers (velums) en bewierookt ze.

Voorbereiding van brood - Voorbereiding van de wijn - Gedachtenissen van de Moeder Gods, de heiligen, de levenden en overledenen bij de bereiding van de "gedachtenisstukjes". De offergaven worden bedekt en bewierookt met gebed. - Offerandegebed van de Proskomedie over de Offergaven - Bewieroking en afdekken van de H. Gaven - Slotgebed van de proskomedie

Tweede deel

II. Begin van de Liturgie

a. Liturgie van de catechumenen of woorddienst. (zo genoemd omdat in de eerste eeuwen van het christendom catechumenen alleen dit deel mochten bijwonen; dit deel wordt ook de liturgie van het Woord genoemd)

Voorbereidingsriten:

Slavische traditie: Gordijn open

1. Aanhef - 1e Grote bewieroking van het altaar, de iconen, de kerk en alle aanwezige gelovigen - gebeden voor het altaar - zegening van de diaken.

2. Gebeden voor het altaar.

Deuren open

Begin van de Goddelijke Liturgie (Enarxis):

A Meerdere litanieën

1. Openingsgebeden.

2. Plechtige Openingslofzang. (Inleiding - Doxologie)- Beginzegen.

Deuren dicht

3. Grote Vredeslitanie: “Laat ons in vrede bidden tot de Heer” en stil gebed.

4. Gebed van de eerste Antifonen (Ps. 102 of Ps. 91 op weekdagen) (psalmverzen met refrein of hele psalmen, met daartussenin telkens een kleine litanie).

5. Eerste kleine litanie (facultatief) en stil gebed.

6. Gebed van de tweede antifoon en Christus-hymne (Ps. 116 of 145 met Hymne Eniggeboren Zoon van God, of Ps. 92 op weekdagen).

7. Tweede kleine litanie (facultatief) en stil gebed

8. Gebed van de derde antifoon; de Zaligsprekingen (Math. 5:3-12 Makarismen (zaligheden) uit de Bergrede of Ps. 94 op weekdagen).

Liturgie van het Woord.

B. gebeden en psalmen door het koor, afgewisseld met diaken- en priestergebeden, waarbij het koor telkens antwoordt: Heer, ontferm U.

Deuren open

Kleine intocht (Isodos)

Processie met het Evangelieboek

2. Intochtslied (Isodikon).

3. Hymnen van de dag.

4. Gebeden en gezangen.

• 1. Troparion
• 2. Kondakion

Hymnen (herdenkingen van heiligen of gebeurtenissen uit de bijbel aangepast aan de liturgische kalender).

• 3. Gebed van het Trisagion.
• 4. Zegening van de troon.

Trisagion hymne (driemaal heilig).

Op Kerstmis, Theophanie, zaterdag voor Palmzondag, Paaszaterdag, Pasen, de Paasweek, Pinksteren, het feest van Kruisverheffing en de derde zondag van de Grote vasten wordt in plaats van het Trisagion een ander gezang gezongen.

5. Psalmlezingen Lezingen uit de H. Schrift De lezingen apostel en evangelie; vóór elke lezing is er een korte wisselzang van lector en koor.

1. Prokimen (psalmverzen).

2. Lezing uit de Apostel

3. 2e Grote bewieroking van het altaar en de gelovigen, diaken ontvangt de zegen van de priester.

4. Alleluia.

5. Gebed voor het Evangelie.

6. Lezing uit het Evangelie.

6. Acclamatie- verkondiging.

Homilie (preek en mededelingen, in de Grieks-orthodoxe Kerk) (In de Russisch-Orthodoxe Kerk aan het einde van de dienst).

Deuren dicht

7. Gebeden voor de gehele kerk

• 1. Gebed van de "Dringende" of “vurige smeekbede” Grote Litanie voor alle gelovigen. - gebed.

(In de Grieks-Orthodoxe Kerk stopt men voor het gebed van de "dringende smeekbede" en gaat verder in de Tweede litanie voor de gelovigen bij het Tweede gebed voor de gelovigen).

• 2. Litanie voor de overledenen. (facultatief) * Deuren open
• 3. Gebed voor de overledenen. (facultatief)
• 4. Gebed voor Rusland. (facultatief) * Deuren dicht
• 5. Litanie van de catechumenen (doopleerlingen)
• 6. Gebed voor de catechumenen.
• 7. Wegzending van de catechumenen.

Derde deel

b. Voorbereiding op de Offerande - Dienst van de Tafel-Liturgie van de gaven en van de gelovigen (de liturgie van de gelovigen, zo genoemd omdat in de eerste eeuwen alleen diegenen die gedoopt waren, werden toegelaten) - de voorbeden: voor alle mogelijke noden in de kerk en de wereld, voor de overledenen, voor de doopleerlingen, voor de gelovigen in de kerk.

• 1. Gebed voor de gelovigen.
• 2. Eerste litanie voor de gelovigen. - gebed -
• 3. Tweede (Vredes)litanie voor de gelovigen en de wereld. - gebed - (Hier gaat men verder na de Dringende litanie in de Grieks-Orthodoxe Kerk).
• 4. Tweede gebed voor de gelovigen.
• 3. Overbrenging van de offergaven - met het eerste deel van het Cherubijnenlied - voorbereidingsgebed - 3e Grote bewieroking van altaar, iconostase, kerk en gelovigen.

Deuren open

Grote intocht met de gaven en de Gedachtenissen: processie van brood en wijn naar het altaar en gedachtenissen, tweede gedeelte van het Cherubijnenlied; een offerande-processie met de reeds klaargemaakte gaven van brood en wijn.

3e Grote bewieroking (van de offergaven) - gedachtenis van priester en diaken.

a.Rite van de offerande:

• 5. Kleine vragende litanie van de offerande. - offerandegebed -
• 6. Vredeskus (als er meerdere celebranten zijn).
• 7. Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel)
• Collecte.

b. Het eucharistisch offergebed. (Anafora of Canon) Na de zang van het driemaal Heilig door het koor, zingt de priester aansluitend luid de woorden van de consecratie: Aanroeping van de Heilige Geest over het brood en de wijn.

• 1. Inleidingsdialoog op de Anafora.
• 2. Dankzegging (Eucharistisch Hooggebed) ("Het is waardig en recht")
• 3. Anafora. (praefatie)

Oproep om met Godsvrucht het Vredesoffer te vieren.

Sursum corda.

• 4. Lofzang van de engelen (Sanctus/Benedictus, Hymne van het driemaal heilig.)
• 5. Anamnese (Avondmaalsbericht met instellingswoorden.) Verdere gedachtenis van Christus' verlossingswerk.
• 6. Aanbieding van de Offergaven aan God (Offergebed) - 1e opheffing van de Offergaven.
• 7. Aanroeping van de H. Geest (Consecratie en Epiklese, gebed om nederdaling van de H. Geest op de gaven van brood en wijn).
• 8. Gedachtenissen (Voorbeden/diptieken) van de overledenen. - Gedachtenissen - Doxologie - Herdenking/Lofprijzing van de Theotokos (Moeder Gods) en gelijktijdige bewieroking van het altaar, herdenking van de heiligen. Levenden en de gehele kerk (Memento): - Voor bisschoppen, priesters..., de gehele kerk..., koning(in), regering en (het leger)..., de patriarch, aartsbisschop..., bewoners van dorp/stad..., noodlijdenden, zieken..., weldoeners van deze kerk/klooster...voor allen en alles.
• 9. Afsluiting van de Anafora. - Slot van de canon en slotzegen -

c. Deelname van de gelovigen aan de liturgie en de communie Na het hooggebed volgt een communie-litaniegebed, besloten met het Onze Vader, en een gebed.

• 1. Voorbereidingslitanie: zegenspreuk - litanie - gebed -
• 2. Onze Vader

Doxologie op God.

• 3. Zegen en Gebed van de hoofdbuiging.

Voorbereidingshandelingen:

• 4. Inleidingsgebed en 2e opheffing van het Lam. ("Het Heilige voor de Heiligen!")
• 5. Het breken van het H. Brood, en de vermenging van het H. Bloed met het hete water (Zeon, dit verbeeldt de H. Geest).

Men aanroept de Heilige Geest over brood en wijn in de epiklese. Opdat de Heilige Geest de gaven vult met de tegenwoordigheid van Christus. De komst van de heilige Geest wordt ook afgeroepen als de priester tijdens de geloofsbelijdenis met het velum over de gaven “wappert” , en door het toevoegen van heet water aan de kelk met wijn. 

• 5. Communie van priester en diaken - gebeden.

Doping brood in de kelk : Men ontvangt de communie met grote eerbied terwijl de priester het gewijde brood in de kelk indoopt en in de mond van de gelovige legt. Intussen wordt gezongen: “ontvangt het lichaam van Christus, drinkt uit de bron der onsterfelijkheid.”

• 6. De communie van de gelovigen met communielied (Kinonikon). - gebeden

Gezang na de communie.

• 7. Sacramentale zegen - gebeden.

Bewieroking van de Offergaven, teruggebracht naar de Prothesis, nogmaals bewierookt

• 8. Overbrenging van de kelk en nogmaals bewieroking van de H. Spijzen.
• 9. Dankzegging: litanie - gebed.

d. Slot van de liturgie - Slotgebeden - Dankzegging, een kort homilie, mededelingen (in de Russisch-Orthodoxe Kerk), slotgebed, zegen en wegzending

• 1. Zegengebed "gebed achter de ambon" - Homilie.
• 2. Zegen en wegzending.
• 3. Kruisverering en Uitdeling van het Antidoron (Niet-geconsacreerde stukjes brood).

Na de slotzegen kussen de gelovigen het zegenkruis dat de priester hen voorhoudt en wordt brood uitgedeeld dat niet het eucharistische brood zelf is, maar dat wel gezegend is ( het antidoron ).

• 4. Consumptie (nacommunie) van de H. spijzen door de diaken (priester) aan de prothesis (ablutie).

e. Dankzegging (Valt eigenlijk buiten de liturgie)

• 1. Stille dankzegging van de priester bij het uitkleden van zijn gewaden.
• 2. Communiedankgebeden door de lector.

In de praktijk is de viering van de liturgie dikwijls zonder diaken. Alles wat de diaken zingt en doet, neemt de priester dan over en een aantal gebeden worden dan weggelaten.