De taal van de iconen

De gebruikte afkortingen

De Byzantijnse kunst gebruikt talrijke afkortingen, die een leek misschien moeilijk vindt om te vertalen. De Kerk heeft echter als instituut het behoud van geloofseenheid en de Orthodoxe accuraatheid van de boodschap doorgegeven van onze Redder door de Apostelen en de dogmatische en artistieke schat van de verlossende genade. Orthodoxie is geen religie van de elite of een mysterieuze leer. De huidige studie heeft als doel de inscripties in de iconen en hun betekenis te verduidelijken, evenals hun evolutie. Het systeem van afkortingen was Christelijk, een nieuwigheid die door Hellenistische Joden werd ingevoerd, in het bijzonder door de auteurs van de Griekse versie van het Oude Testament, de Septuagint, die afkortingen nodig had in de vertaling vanuit het Hebreeuws. In de Griekse manuscripten op perkament werd Iahveh’s naam geëerd door het in goud of paarse letters te schrijven.

De vroege Christelijke kopiisten kenden drie manieren om de goddelijke namen te schrijven (nomina sacra).

1 door sommige van de letters weg te laten: de eerste twee letters werden geschreven, en de andere letters werden weggelaten.

2 door samentrekking: de eerste en laatste letters werden geschreven, terwijl de anderen werden weggelaten.

3 door een complexe samentrekking: de eerste en laatste letters, evenals sommige letters ertussen worden geschreven.

Het Griekse alfabet dat gebruikt wordt in het Oosten, kende een speciale functie toe aan de letter S, en noemde die sigma lunata, en het zag eruit zoals een afnemende maansikkel. Dit type schrift dat in middeleeuwse manuscripten werd gebruikt, lijkt op de Latijnse letter C en kan gevonden worden in de Griekse taal, vooral in Orthodoxe inscripties. De horizontale lijn boven de letters wordt gebruikt om een heilige naam aan te duiden. De lijn begint boven de eerste letter en eindigt met inbegrip van de laatste letter van de goddelijke naam.

De eerste namen die werden afgekort waren:

Κύριος (Heer)

θεός (God)

Χρηστός  / XPUCTOC (Christus)

Ἰησοῦς  / IHCOYC (Jezus)

πνεῦμα (vreugde)

En bij het einde van 10^de eeuw werden reeds 15 namen afgekort. Er zijn voorbeelden van de Codex Sinaiticus en de Codex Alexandrinus, waar de afkortingen voorkomen in documenten zonder punctuatie of spaties. Afkortingen werden geintegreerd in Christelijke monogrammen en symbolen (het Christogram, het stavrogram) die standaardinscripties werden in de Byzantijnse iconografie.

Naast de afkortingen IC XC (Jezus Christus), MP ΘY (Maria, waren er ook iconen te zien met O Ω N, ΑΓΙΟС en OCIOC die belijdenissen waren van het Orthodoxe geloof.

IC XC betekent ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ (Jezus Christus)

ΜP θC betekent Μητηρ θεος (Moeder van God)

Θεοτόκος (Theotokos, God-drager)

OAM betekent Ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαήλ (Aartsengel Michael)

ΟΑΓ betekent Ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ (Aartsengel Gabriel)

NIKA (overwint)

Met de intrede van kleine (cursieve) letters in de iconografie verschijnen varianten van O Ω N, evenals accenten.

O Ω N (Hij die Is) Het Griekse equivalent van YHWH

De tilde (~) erboven is chi en sigma en betekent XPICTOC (Christus)

Als het bovenste symbool IH is dan betekent het IHCOYC (Jezus)

De tenlastelegging om Jezus te kruisigen wordt uitgedrukt in de Griekse letters: INBI of in het Latijn: INRI. Er zijn maar weinig iconen die de afkorting in het Grieks gebruiken. Ook het Hebreeuws wordt weinig gebruikt. Zij gebruiken de afkorting INMI. Deze laatste afkorting wordt van rechts naar links gelezen en betekent “koning”.

In de iconografie worden bepaalde betekenissen van het onderwerp van het icoon beschreven. De belangrijkheid van de personen worden in iconen dikwijls afgebeeld volgens de grootte van de personen. Belangrijke personen worden dikwijls groter afgebeeld en worden altijd bij naam genoemd op het icoon. Een heilige wordt dikwijls afgebeeld met het instrument van zijn redding. Bisschoppen worden gewoonlijk afgebeeld met hun episcopale gewaden, houden het evangelie vast en geven de zegen. De zegenende hand wordt gevormd in het monogram van de naam van Christus, ICXC, net zoals een Orthodoxe priester de zegen heeft. De evangelisten worden afgebeeld met het evangelie in de hand, de H. Paulus met de brieven, en grote geestelijke schrijvers met een boekrol. Martelaars worden afgebeeld met de kroon van martelaarschap, het kruis of het instrument van hun martelaarschap. De persoon van het icoon wordt gewoonlijk afgebeeld met een eeuwige blik voor zich gericht.

De fysieke kenmerken op het icoon zijn ook belangrijk om de symbolische geestelijke taal over te brengen. De persoon op het icoon is omgevormd door de liefde van Christus en het licht van de icoon is innerlijk en niet uiterlijk zoals in andere vormen van kunst. Het voorhoofd van de persoon is dikwijls hooggevormd en bol om de kracht van de geest en de wijsheid uit te drukken. Asceten, monniken en bisschoppen worden diepe rimpels gegeven op de wangen. De neus van de persoon is lang en dun, die de persoon een sierlijkheid geeft. De persoon ruikt de zoete geur van de Hemel. De lippen van de persoon zijn gesloten om een ware contemplatie uit te drukken en dat vereist een totale stilte. De ogen zijn groot en nadrukkelijk afgebeeld, een blik in de Hemel. Terwijl de fysieke kenmerken van het gezicht vergeestelijkt zijn, blijven ze toch lijken op de afgebeelde heilige. Als de voeten worden weergegeven, dan zijn ze afgebeeld als wandelend op Gods weg. De aureool symboliseert het Goddelijk licht dat straalt van de persoon die leeft in dichte vereniging met God. 

De gebruikte kleuren hebben een mening. Goud wordt gebruikt om de goddelijkheid weer te geven, omdat het een kostbaar en zeldzaam metaal is. Wanneer licht op goud valt geeft het een straling die het dichtst ongeschapen licht weerspiegelt. Een gouden kleur wordt gebruikt voor een aureool. De witte kleur is net zoals goud bedoelt om ongeschapen licht af te beelden, evenals fysieke en geestelijke zuiverheid. Christus’ gewaden zijn bij de Transfiguratie en Zijn Verrijzenis wit en soms goudkleurig. Het blauwe kleur wordt gebruikt om transcendentie, waarheid en nederigheid af te beelden. Rood is het kleur van bloed, martelaarschap, jeugd en schoonheid, maar ook de kleur van zonde en oorlog. Martelaren worden dikwijls afgebeeld in rode gewaden. Christus bovenkleed is blauw en Zijn onderkleed rood om te symboliseren dat Hij zowel goddelijk is als menselijk. Het bovenkleed van de Theotokos is rood of een donkere aardekleur, terwijl haar onderkleed blauw is. Dat is het symbool dat ze menselijk is en het Goddelijke heeft gedragen in haar schoot. Groen is de kleur van de plantenwereld en wordt gebruikt om de lente en de wedergeboorte aan te duiden. En als laatste wordt ook zwart gebruikt, het kleur van de dood en de verwerping van aardse waarden. In het icoon van het Laatste Oordeel worden de vervloekten in het zwart afgebeeld omdat ze alle hoop op redding kwijt zijn. Op het icoon van de Kruisiging is de grot onder het kruis zwart om dood en wanhoop aan te duiden. Monniken worden afgebeeld met zwarte gewaden wat de onthechting van alle ijdelheden betekent.

Wat het landschap betreft heeft doet het enkel dienst om de icoon aan een specifieke gebeurtenis te verbinden.

Begrippen en eigenschappen van de Heilige Maria

Theotokos (Grieks: Θεοτόκος, theotókos, letterlijk God-barende) is een kwalificatie van Maria, de moeder van Jezus, waarin wordt uitgedrukt dat Maria niet enkel de moeder van Jezus van Nazareth was, maar tevens de moeder van God.

·                * Achrantos (Onbevlekt)

·    Aeiparthenos (Altijd Maagd)

• Angeloktiste (als Engelen gebouwd)
• Axion Esti (het is Werkelijk Juist (om U Theotokos te noemen))

• Bebaia Elpis (de Hoop)
• Boetheia (de Helper)
• Brephokratousa (de Houder van het Kind)
• Chrysopege (de Fontein van Goud)
• Deomene (de Smekende)
• Despoina (Vrouwe)
• Eleousa (de Barmhartige)
• Eleutherotria (de Bevrijdster)

• Evangelistria (de Drager van de Blijde Boodschap)
• Galatiane of Galatousa (de Verpleegster)
• Galaktotrofousa (Melkgeefster)
• Giatrissa (de Genezeres)

• Glykophilousa (van de Zoete Kus)

• Gorgoypekoos (Degene die snel luistert)

• Gregorousa (de Waakzame)
• Hagia Maria (Heilige Maria)
• Hagia Skepe (de Heilige Bescherming)
• Hagia Zone (de Heilige Gordel)
• Hodegetria (de Leidster)

• Hypermachos Strategos (de Beschermende Generaal)
• Kataphyge (de Veilige Hemel)
• Kecharitomene (Vol van Genade)
• Megalochare (van Grote Genade)
• Meter Theou (Moeder van God)
• Myrobletissa (de Bron van Mirre)
• Myrtiotissa (van Mirte (plant))
• Nerantziotissa (in de Sinaasappel)
• Nikopoia (Brengster van Zege)
• Panagia (de Al-Heilige)
• Pantanassa (de Koningin van Allen)
• Paraportiane or Portaitissa (bij de Poort)
• Parthenos (Maagd)
• Paramythia (ook: Paregoretria) (Troosteres)

• Phaneromene (de Geopenbaarde)

• Pharmakolytria (de Bevrijdster van Gif)
• Platytera ton Ouranon (Ruimer dan de Hemelen, omdat ze Jezus de Schepper van het Universum in haar droeg)
• Ponolytria (de Bevrijdster van Pijn)
• Thalassine (van de Zee)
• Zoodochos Pigi (Levengevende Bron)