Genetische modificatie

Met genetische modificatie (GM) worden de eigenschappen van planten, bacteriën of gisten veranderd. Genen met positieve eigenschappen van bijvoorbeeld bacteriën of planten worden toegevoegd aan een andere organisme.

Zo maakt GM planten bijvoorbeeld ongevoelig voor onkruid- of insectenbestrijdingsmiddelen. Door GM kunnen gisten, bacteriën of schimmels nuttige stoffen maken, zoals vitamines, enzymen en aromastoffen. Of medicijnen, zoals menselijke insuline.

Als er genetisch gemodificeerde ingrediënten in het voedsel zitten, staat dit op het etiket. De biologische sector maakt geen gebruik van genetische modificatie.

Omschrijving

Genetische modificatie (GM) is een techniek die de eigenschappen van planten, bacteriën of gisten verandert. Met GM worden genen met positieve eigenschappen van bijvoorbeeld planten of bacteriën, toegevoegd aan een ander organisme. GM heet ook wel gentechnologie, of simpelweg gentech. 

Toepassingen van genetische modificatie

Met genetische modificatie krijgen planten sneller nuttige eigenschappen, dan via gebruikelijke veredelingstechnieken, zoals selectie en kruisen. Zo kan GM bijvoorbeeld zorgen dat planten:

• bestand zijn tegen insectenbestrijdingsmiddelen en onkruidverdelgers.
• minder kwetsbaar zijn voor plagen van insecten of knaagdieren en ziekten veroorzaakt door schimmels, bacteriën of wormpjes.
• vrij zijn van stoffen waar mensen allergisch voor kunnen zijn. 

Ook kan GM ervoor zorgen dat bacteriën, gisten of schimmels nuttige stoffen aanmaken, zoals aroma’s, vitamines en stoffen die helpen bij de productie van brood, bier en kaas. 

Steeds vaker worden  medicijnen, bijvoorbeeld insuline en bloedstollingsproducten, door middel van genetische modificatie gemaakt. Insuline en andere hormonen die gemaakt zijn door GM bacteriën, gisten of schimmels zijn vrijwel hetzelfde als natuurlijke menselijke hormonen. Hierdoor vinden er geen allergische of afstotingsreacties meer plaats.

Methode

Alles wat leeft bestaat uit één of meer cellen. In de kern van alle cellen zit het erfelijke materiaal, DNA genoemd. Het DNA bevat een groot aantal afleesbare stukjes informatie: de genen. Elke celkern bevat meer dan 30.000 genen. Elk gen bevat informatie over één bepaalde erfelijke eigenschap. 

Met genetische modificatie knippen wetenschappers stukjes DNA, met daarop een bepaald gen, uit een cel en plakken dit in het DNA van een cel van een ander organisme. Dit kan bijvoorbeeld een maïs- of sojaplant zijn. Hierdoor krijgt deze cel de gewenste  eigenschappen. De veranderde cel deelt zich, zodat er uiteindelijk een volledige plant ontstaat die de gewenste nieuwe eigenschap heeft. 

In tegenstelling tot de oorspronkelijke plant kan de nieuwe plant nu bijvoorbeeld met een insectenbestrijdingsmiddel beschermd worden tegen insecten. Dit zorgt voor hogere opbrengsten.

Het is ook mogelijk om genen van een plant, dier of mens in een bacterie-, gist- of schimmelcel te plakken. Deze veranderde cel kan daardoor bijvoorbeeld zoetstoffen, aromastoffen, enzymen, of menselijke insuline maken.

Genetische gemodificeerde organismen (GGO)

Genetisch gemodificeerde soja en maïs wordt het meest gebruikt om veevoer te maken. Maar de olie van genetisch gemodificeerde soja en maïs zit ook wel in levensmiddelen, zoals margarine en oliën. 

Melk, vlees,  eieren en andere producten van dieren die gevoerd zijn met genetisch gemodificeerde maïs of soja is gentech-vrij. Het genetisch gemodificeerde voer is namelijk in de darmen van de dieren volledig afgebroken. Biologisch gehouden dieren krijgen geen genetisch gemodificeerd veevoer.

Discussie over genetische modificatie / manipulatie

Er is discussie over genetisch gemodificeerd voedsel. In deze discussie gebruiken mensen soms ook de term ‘genetische manipulatie’. Het is goed onderzocht door de EFSA of genetisch gemodificeerde producten veilig en gezond zij). Zorgen over andere aspecten van GM kunnen terecht zijn. Denk daarbij aan:

• Economische motieven om GM toe te passen: verdienmodel rondom genetisch modificeren op basis van eigendomsrechten (patenten) op levend materiaal.
• Machtspositie van grote corporaties die de positie van kleine marktpartijen en boeren, eerlijke handel, voedselzekerheid en biodiversiteit onder druk zetten. 
• Duurzaamheid: effecten van GM op de directe omgeving van de gewassen, zowel voor het milieu als de gezondheid van de mensen die wonen in het gebied. De beloofde milieuvoordelen lijken in de praktijk niet altijd aanwezig te zijn. Hier moet meer onderzoek naar worden gedaan.
• Ethische overwegingen. Een deel van de mensen vindt genetische modificatie een onaanvaardbare aantasting van de integriteit van de natuur of schepping. 

Gemodificeerd maïszetmeel

Er bestaat soms verwarring over gemodificeerd maïszetmeel. Bij gemodificeerd zetmeel is de structuur veranderd, zodat het zetmeel bijvoorbeeld gebruikt kan worden als verdikkingsmiddel in zure producten. Het zetmeel is dus niet afkomstig van genetisch gemodificeerde maïs.

Veiligheid

Voedingsmiddelen die met genetisch gemodificeerde organismen gemaakt zijn en in België en Nederland worden verkocht, zijn veilig verklaard door de Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA). 

Bij de beoordeling let de EFSA op veiligheid en gezondheid. Het gentech-product moet minstens even gezond en veilig zijn als het originele product. Dit houdt in dat er geen schadelijke stoffen in mogen zitten. Bovendien mag het niet vaker een allergische reactie oproepen dan vergelijkbare producten.

Ook een uitvoerig rapport van National Academies of Sciences, Engineering and Medicine in Amerika bevestigt veiligheid op basis van meer dan 1.000 studies en diverse publieke consultaties.

Veiligheid volgens onderzoek buiten de EFSA

Onderzoek bij ratten vertelt daarentegen iets anders. Gilles-Eric Séralini met zijn collega’s laat zien dat ratten, die alleen gevoed worden met gemodificeerd voedsel, na verloop van tijd vrijwel allemaal kankergezwellen en afwijkingen aan de organen ontwikkelen. (Het resultaat van het onderzoek werd niet ernstig genomen omdat er vanuit wetenschappelijk oogpunt grote tekortkomingen waren. Er werden te weinig ratten gebruikt per behandelingsgroep en er waren te weinig controlegroepen. Bovendien waren de gebruikte Sprague-Dawley ratten. Als ze ouder worden ontwikkelen ze, net zoals veel andere laboratoriumratten, van nature relatief veel pathologieën, en als gevolg daarvan halen heel wat dieren de leeftijd van 2 jaar niet.) Zwangere ratten met hetzelfde voedsel kregen zelden levende of gezonde jongen. Er is vastgesteld dat er een risico is op resistentie tegen antibiotica. Deze antibiotica worden gebruikt om tijdens het modificatie proces cellen van elkaar te scheiden. Er is een (theoretische) kans dat deze resistente genen overgedragen worden op de mens bij het eten van de producten. Antibiotica werkt dan niet meer als men ziek wordt. Daarnaast is er een gevaar voor de biodiversiteit. Ook gemanipuleerde gewassen zaaien zich voort en zullen zich mengen met de reguliere planten. Door de manipulatie is het gewas sterker en zal het uiteindelijk andere soorten doen verdwijnen. 

Etiket

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) schrijft voor dat het gebruik van GGO’s (genetisch gemodificeerde organismen) in producten moet worden vermeld op het etiket. De grenswaarde is daarbij 0,99%. Omdat er ook in traditionele gewassen al sporen van genetisch gemodificeerde organismen te vinden zijn kan die waarde niet op nul gesteld worden. Op het etiket moet duidelijk ‘genetische gemodificeerd (GM)’ of ‘product op basis van genetisch gemodificeerd (ingrediënt)’ staan. Alleen als een product als ‘biologisch’ wordt aangemerkt weet je zeker dat er geen genetische manipulatie heft plaatsgevonden.

Op het etiket van melk, vlees of eieren van dieren die gevoerd zijn met genetisch gemodificeerd veevoer, hoeft dat niet vermeld te worden. 

Het product (aroma, enzym, vitamine, enzovoorts) dat een genetisch gemodificeerde bacterie, gist of schimmel maakt, is identiek aan het product dat ontstaat na een chemisch productieproces. In beide gevallen wordt het product uit de vloeistof geïsoleerd en puur gemaakt. Op het etiket hoeft niet vermeld te worden dat het product met een genetisch gemodificeerd organisme gemaakt is. 

Bereid zonder gentechniek

Op het etiket mag 'bereid zonder gentechniek' staan als het product geen genetisch gemodificeerde ingrediënten bevat. Er mogen ook geen ingrediënten inzitten, die met behulp van genetisch gemodificeerde organismen gemaakt zijn. Verder mag bij dierlijke producten het vee geen genetisch gemodificeerd voedsel hebben gekregen.

Milieubelasting

De Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) kijkt behalve naar de veiligheid van GMO’s naar de risico’s voor het milieu. Ze kijken bijvoorbeeld of er schadelijke stoffen gevormd worden tijdens het proces van genetische modificatie. 

De EFSA kijkt ook of de aangepaste plant in aanraking kan komen met andere planten en of de plant niet giftig is voor dieren.

Biologische landbouw

Biologische producten zijn niet genetisch gemodificeerd. Het kunstmatig inbrengen van soortvreemde genen past niet bij het natuurlijke karakter van de biologische landbouw. In de biologische landbouw vindt wel verandering van genen plaats, maar dan door het kruisen van planten met verschillende gewenste eigenschappen. 

Vermenging van biologische- en gentech-gewassen

Gentech-gewassen kunnen zich vermengen met biologische gewassen die in de buurt groeien. Het stuifmeel kan bijvoorbeeld overwaaien. Of een biologisch gewas wordt in een vrachtwagen vervoerd waarin eerder een genetisch gemodificeerd gewas was vervoerd. Dit is niet te voorkomen. Daarom mogen biologische gewassen tot 0,9% van het genetisch gemodificeerde gewas bevatten. De producent moet dan wel kunnen aantonen dat vermenging onvermijdelijk was. 

Telers hebben onderling afspraken gemaakt om de kans op vermenging zo klein mogelijk te houden. Ze kunnen bijvoorbeeld tussen het genetisch gemodificeerde en het biologisch geteelde gewas bufferzones aanleggen. In deze bufferzones telen ze dan een ander gewas. Deze afspraken heten co-existentie maatregelen: het naast elkaar laten bestaan van gentech-gewassen en biologische gewassen.

Risico producten met genetisch gemodificeerde ingrediënten

Vooral mais en soja (waaruit meel, zoetstoffen en zetmeel gemaakt worden) zijn vaak gemodificeerd. Ze komen vooral voor in samengestelde producten. Kijk op de verpakking van sauzen, soepen en kant en klare maaltijden en je zult ontdekken dat bijna overal genetisch veranderde ingrediënten zijn gebruikt.

• Vlees: er worden geen genetisch gemodificeerde dieren gebruikt voor voedsel. Wel krijgen de meeste (tussen de 90 en 100%) dieren wel genetisch gemodificeerd voedsel. 
• Melkproducten en eieren: vrijwel alle melkproducten en eieren komen van dieren die GGO’s te eten krijgen.
• Verse groente en fruit: deze bevatten geen GGO’s
• Koekjes, chips en andere tussendoortjes: samengesteld, dus veel gemodificeerde zoetstoffen en zetmeel
• Kant-en-klare maaltijden: samengesteld, dus veel gemodificeerde ingrediënten
• Oliën en plantaardige vetten: olijfolie is niet gemodificeerd. Veel andere ‘plantaardige’ vetten bevatten wel GGO’s. De kans is ook groot dat in de margarine in je koelkast GM-ingrediënten te vinden zijn.
• Pasta, rijst en bonen: deze zijn vooralsnog meestal GGO-vrij
• Brood, crackers en toast: ook in bakkerijgrondstoffen worden genetisch gemodificeerde organismen gebruikt zoals meel, eiwit of vet uit sojabonen, olie uit gemodificeerd katoen- of raapzaad, meel of glucosestroop uit GM-mais of suiker uit GM-suikerbieten.

Pesticiden

De genetisch gemodificeerde planten worden besproeid met pesticiden en andere stoffen om ze te beschermen tegen insecten (deze gaan hieraan dood). De stoffen waarmee de planten besproeid worden zitten dus ook in het eten wat van deze planten gemaakt wordt.

Er zijn video-opnamen van de wetenschapper Dr. Anthony Samsel, waaruit blijkt dat Roundup (Glyfosaat) een van de grootste bedreigingen voor het voorbestaan van de mens is.

Glyfosaat is een organische fosforverbinding die als niet-selectief systemisch totaalherbicide zeer ruim toegepast wordt. Het Amerikaanse bedrijf Monsanto bracht het product in de jaren '70 op de markt. Het octrooi op glysofaat is verlopen in 2000, en verschillende producenten bieden allerlei preparaten aan op basis van glyfosaatzouten. Glyfosaat blokkeert de shikiminezuurrouten, een stofwisselingsroute die niet bij dieren voorkomt. Deze stofwisselingsroute is in planten een belangrijke route voor de synthese van aromatische aminozuren, co-enzym Q10, tocoferolen, naftochinonen (inclusief de vitamines uit de K-groep), alkaloϊden en heterocyclische natuurstoffen.

In de landbouw wordt glyfosaat gebruikt ter bestrijding van eenjarige breedbladige onkruiden en grassen op de akkers die in concurrentie zouden treden met het beoogde gewas. Het is een systemisch contactherbicide dat toelaat vrij snel na toepassing te planten of te zaaien door de snelle inactivering van glyfosaat na contact met de meeste bodems.

Al in 1981 was bij Monsanto al bekend dat het kankerverwekkend is. Ook de wetenschapper Dr. Russell Blaylock bevestigt dit: Het is erger dan we dachten.

Genetisch gemodificeerd voedsel — Kunt u het veilig eten?

Misschien hebt u vandaag bij uw ontbijt, lunch of avondeten genetisch gemodificeerd (GM) voedsel op uw bord gehad. Dat kan in de vorm zijn geweest van aardappelen met een ingebouwd insectenwerend middel of tomaten die langer hard blijven nadat ze zijn geplukt. Wat het ook was, het GM-voedsel of -ingrediënt was wellicht niet geëtiketteerd en uw gehemelte zal het nauwelijks van het natuurlijke hebben kunnen onderscheiden.

Terwijl u deze regels leest, groeien er GM-gewassen zoals sojabonen, maïs, raapzaad en aardappelen in Argentinië, Brazilië, Canada, China, Mexico en de Verenigde Staten. Volgens een rapport „was in 1998 25 procent van de maïs, 38 procent van de sojabonen en 45 procent van de katoen die in de Verenigde Staten werden verbouwd genetisch aangepast, ofwel om de gewassen resistent te maken tegen onkruidverdelgers of om ze hun eigen pesticiden te laten produceren”. Tegen het einde van 1999 was over de hele wereld in de commerciële landbouw naar schatting veertig miljoen hectare begroeid met GM-gewassen, hoewel dat niet allemaal voedingsgewassen zijn.

Kunt u genetisch aangepast voedsel veilig eten? Vormen de wetenschappelijke technieken die gebruikt worden om GM-gewassen te produceren enige bedreiging voor het milieu? In Europa laait de discussie over GM-voedsel hoog op. Een tegenstander uit Engeland zegt: „Mijn enige bezwaar tegen genetisch gemodificeerd voedsel is dat het onveilig, ongewenst en onnodig is.”

Hoe wordt voedsel genetisch aangepast?

De wetenschap achter GM-voedsel wordt voedselbiotechnologie genoemd — het gebruik van de moderne genetica om planten, dieren en micro-organismen beter geschikt te maken voor voedselproductie. Natuurlijk is het idee om te sleutelen aan levensvormen bijna even oud als de landbouw zelf. De eerste boer die om zijn veestapel te verbeteren de beste koe uit zijn kudde liet dekken door zijn beste stier, in plaats van de dieren zich willekeurig te laten voortplanten, paste rudimentaire biotechnologie toe. De eerste bakker die gist gebruikte om brood te laten rijzen, gebruikte eveneens iets levends om een verbeterd product te vervaardigen. Het kenmerk dat deze traditionele technologieën gemeen hadden, was het gebruik van natuurlijke processen om veranderingen in voedsel aan te brengen.

De moderne biotechnologie wendt eveneens levende organismen aan om producten te maken of te modificeren. Maar in tegenstelling tot traditionele methoden maakt de moderne biotechnologie het mogelijk het genetische materiaal van organismen heel gericht en precies te wijzigen. De overdracht van genen tussen totaal niet-verwante organismen wordt erdoor mogelijk, waardoor er combinaties kunnen ontstaan die met conventionele middelen waarschijnlijk niet zouden voorkomen. Kwekers kunnen nu eigenschappen van andere organismen in het genoom van een plant plaatsen — bijvoorbeeld van vissen het vermogen vorst te verdragen, van virussen resistentie tegen ziekten en van bodembacteriën resistentie tegen insecten.

Stel dat een boer niet wil dat zijn aardappelen of