Jezus wordt door Magdalena gezalfd

Nu begon reeds de avondschemering en van zijn leerlingen vergezeld daalde Jezus naar Gabara af.  Groepen mensen en ook enige Farizeeën gingen vóór en achter Hem. Door haar emotie nog geheel overheerst, zonder de minste aandacht voor wat rondom haar voorviel, zonder met gewoonten rekening te houden, had Magdalena zich bij de groep leerlingen gevoegd en volgde Jezus met hen. Om harentwil sloten ook de andere vier vrouwen zich aan bij de groep leerlingen. Zij zocht steeds Jezus zo nabij mogelijk te zijn. Daar dit nu voor de vrouwen iets geheel ongewoons was, maakten enige leerlingen Jezus daar opmerkzaam op, maar Hij wendde zich tot hen en sprak: “Laat haar begaan, dit zijn uw zaken niet!”

Zo kwam Hij in de stad, en toen Hij het feesthuis naderde, waarin Simon Zabulon de maaltijd had aangericht, was het voorhof weerom vol zieken en armen, die er in getreden waren, zodra zij Jezus hadden zien naderen. Zij riepen Hem aan om hulp en Hij begaf er zich aanstonds naartoe, vermaande, troostte en genas hen. Maar ondertussen kwam Simon Zabulon met enige andere Farizeeën buiten en zei tot Jezus: “Kom toch tot de maaltijd, wij wachten reeds, Gij hebt heden toch al genoeg gedaan; die mensen kunnen op een volgende gelegenheid wachten; ik zal die armen liever allemaal wegsturen.”

Maar Jezus meende het anders: “Dit zijn MIJN gasten, zei Hij, die IK genodigd heb, en IK moet ze verkwikken. Wanneer gij MIJ ter tafel genodigd hebt, hebt gij ook DEZEN uitgenodigd en Ik zal pas tot uw maaltijd komen, nadat dezen geholpen zijn en Ik zal MET HEN komen!” Toen moesten de Farizeeën weerom wegtrekken en bovendien nog tafels voor de genezen zieken en armen in de zuilengangen rondom het voorhof gereed zetten. Ondertussen genas Jezus alle zieken en de leerlingen brachten degenen, die wilden blijven, aan de tafels, die voor hen opgericht waren en er werden lampen voor hen ontstoken. Ook Magdalena en de vrouwen waren Jezus tot hier gevolgd, en zij hielden zich op in de gangen rondom het voorhof, waar die aan de eetzaal grensden. Jezus kwam daarna met een deel van de leerlingen aan tafel.

Het was een rijke maaltijd en Jezus zond dikwijls van de spijzen naar de tafels der armen door de leerlingen die hen dienden en met hen aten. Hij leraarde gedurende de maaltijd en de Farizeeën waren juist in een levendig twistgesprek met Hem toen ik het volgende zag. Ik keek voortdurend naar Magdalena die met haar gezellinnen tot bij de ingang van de eetzaal genaderd was; zij waagde zich nader en nader, op een kleine afstand gevolgd door de vrouwen, en opeens trad zij, het lichaam ootmoedig gebogen, het hoofd met de sluier bedekt met haastige schreden in het midden van de zaal achter Jezus. Zij hield in de hand een wit flesje dat met een bosje kruiden gestopt was en stortte de inhoud op zijn hoofd uit.

Hierop vatte zij het lange einde van haar sluier tussen beide handen gevouwen samen en streek ermee eenmaal over de haren van Jezus, als om ze glad te strijken en de overtollige zalf af te drogen. Na deze handeling die zij vlug en handig uitvoerde, trad zij enige schreden achteruit. Het levendig dispuut was onderbroken. Alles was stil, iedereen bezag de vrouw en Jezus, een aller-aangenaamste geur vervulde de zaal. Jezus was volkomen bedaard. Vele gasten staken de koppen tezamen, blikten toornig naar Magdalena en fluisterden. Vooral Simon Zabulon scheen geërgerd en Jezus zei hem: “Ik weet wat gij denkt, Simon, gij denkt dat het niet past dat Ik door deze vrouw mijn hoofd heb laten zalven; gij meent dat zij een zondares is, maar gij hebt ongelijk, want, gedreven door haar liefde, heeft zij de gebruiken van de gastvrijheid vervuld, terwijl GIJ ze verwaarloosd hebt; gij hebt Mij de eer, die men een gast verschuldigd is, niet bewezen!” (Lk. 7, 39-40).

Hierop wendde Hij zich tot Magdalena, die daar nog stond, en sprak: “Ga in vrede, u is veel vergeven!”. Nu ging Magdalena tot de andere terug en zij verlieten het huis. Vervolgens sprak Jezus over haar tot het gezelschap en noemde haar een goede vrouw met een medelijdend en menslievend hart. Hij leerde over het oordelen en veroordelen van anderen wegens een bekende, openbare schuld, terwijl men zelf dikwijls veel groter, heimelijke schulden in zijn hart draagt. Zo liet Hij zich hierover tegen hen uit, leerde vervolgens nog lang en keerde tenslotte met zijn leerlingen naar zijn herberg terug. Magdalena was bewogen en ontroerd door alles wat zij gezien en gehoord had; haar binnenste lag overhoop en daar er in haar een zekere grootmoedigheid en drang naar toewijding was, wilde zij Jezus eren en Hem haar ontroering betuigen. Zij had met spijt gezien dat Hem, de allerwonderbaarste, heiligste, schranderste Leraar, Hem, de liefderijkste, wonderdadigste Helper, door deze Farizeeën geen eer, geen gastvriendelijke onderscheiding bij de ontvangst en gedurende de maaltijd was bewezen; en zij voelde zich in haar hart gedrongen om dit in de plaats van allen te doen; want de woorden van Jezus: “Indien ook maar één mens zich wil bekeren en tot Mij komen”, was zij niet vergeten.

De kleine langvormige fles van ongeveer een hand groot droeg zij meest altijd bij zich, zoals voorname dames dit hier wel doen.  De hals was lang en kon gemakkelijk gebroken worden dan vloeide het kostbare reukwerk vlugger naar buiten. Zij had een wit bovenkleed aan, met grote rode bloemen en kleine bladertjes doorstikt; het had mouwen die wijd, doch door de armringen vouwenrijk bijeengevat waren; het was op de rug wijd uitgesneden en hing van daar onafhankelijk van de lichaamsvorm in een rechte lijn en in één stuk neer. Het was van voren open en eerst boven de knieën met riemen en snoeren toegehecht. De borst en de rug waren bedekt met een vast kledingstuk; dit was op de borst met snoeren en juwelen versierd, als een scapulier op de schouders gelegd en aan de zijden samengebonden en daaronder was een andere bonte rok; zij had ditmaal de sluier, die anders om de hals geslagen was, wijd over alles uitgebreid. Zij was groter dan alle andere H. Vrouwen, machtig, vlezig en toch slank; zij had smalle en mooie spitse vingeren, kleine smalle voeten, een edele beweging en prachtig welig lang haar.

De bedoeling van Magdalena bij het zalven maakt haar ene van de eerste eerherstellende zielen. De eerherstelgedachte is zo oud als het christendom, ja, zo oud als de zonde die de noodzakelijkheid van eerherstel in de wereld gebracht heeft, ze is onafscheidelijk van de vurige, oprechte liefde. Deze voelt de behoefte om de smaad uit te boeten die God en Christus door de zonde wordt aangedaan; deze devotie is vooral tot bloei gekomen, sedert de openbaringen van het H. Hart aan Margareta-Maria Alacoque.

Een passage uit de openbaringen van de H. Brigitta van Zweden : “In drie heiligen heb Ik,” zei Jezus haar, “boven alle andere mijn welbehagen gehad, nl.  in de H. Maagd Maria, mijn Moeder, in Joannes de Doper en in Maria Magdalena.” Na haar bekering knarsetandden en gromden de duivelen: “Hoe krijgen wij deze vette buit weer in onze netten? Zij baadt en reinigt zich dermate in het water van haar tranen, dat wij, geheel ontsteld, onze blikken er van afwenden; zij bedekt zich zo rijk met goede werken, dat ze voor geen enkele vlek nog vatbaar is; ze is zo gloeiend van liefde, zo ijverig in de dienst van God, zo hunkerend naar heiligheid, dat wij tot haar niet meer durven naderen.” Drie dingen kenmerkten voortaan haar ziel, zei Jezus nog: zij beminde niets boven Mij, haar God; zij was besloten alles te vermijden wat Mij onaangenaam was en alles te doen, wat goddelijk en Mij welgevallig was.” “Na mijn allerheiligste Moeder heeft niemand zo over mijn lijden en dood getreurd als Magdalena, want haar droefheid was evenredig aan haar liefde en deze was mateloos.

Daarom was ze na mijn Moeder ook de eerste om na mijn verrijzenis met een verschijning vereerd, begenadigd te worden. Zou iemand Mij meer medelijden hebben betoond, Ik zou eerst aan hem, daarna aan Magdalena verschenen zijn…” Het is dan ook geen wonder dat de Kerk haar steeds vereerd heeft als een der grootste heiligen en haar feest gelijkgesteld heeft met dat der apostelen, zodat in haar mis zelfs het Credo gebeden moest worden. 

Magdalena gaat naar Magdalum terug

De H. Vrouwen zijn van Damna ongeveer een uur verder naar het meer der baden van Betulië getrokken (6 km ten westzuidwesten). In het dal, aan de noordzijde van het kleine meer ligt een rij huizen, waarin ook Jezus overnachtte, toen Hij de laatste maal van Kafarnaüm naar de baden hier reisde. Aan deze (noordelijke) zijde liggen ook de woningen van de vrouwelijke badgasten. De H. Vrouwen zijn gisteren van Damna naar hier, Magdalena en de (vier) andere vrouwen tegemoet gekomen; zij hadden hier een lange zaal voor zich besproken; deze zaal was voorzien van een lamp en gekussende zetels; de slaapcellen waren door gordijnen gescheiden en van voren met een vaststaande scherm gesloten.

Gebed van eerherstel : Bij mijn lezingen, Heer, heb ik het inzicht U stap voor stap te volgen, Uw voetstappen te eren, te kussen, in uw voetspoor te treden, uw daden te beschouwen, te aanbidden, vooral die welke onbekend zijn en door niemand vereerd worden; ik wil doen wat Maria deed op de kruisweg en ook in uw openbaar leven, nl. met innige dankbaarheid uw weldaden en eindeloze liefde herdenken en U eerherstel geven. Ik volg U om zalf op uw hoofd uit te storten, om mij aan te sluiten bij al de eerbewijzen die goede mensen U betonen, om mij te bedroeven over de smaad, die U door ongelovigen wordt aangedaan en om er U eerherstel voor te geven. Amen.

Marta en een der andere vrouwen kwamen gisterenavond Magdalena tot halfwege Gabara met een ezel tegemoet; zij hadden van Gabara omtrent een uur. Ik zag nu gisterenavond en hedennacht Magdalena en de H. Vrouwen tezamen. Ook Maria sprak met Magdalena; deze vertelde over Jezus’ preek en de beide andere vertelden aan Maria, Magdalena’s zalving en Jezus’ woorden. Ik zag de H. Vrouwen op en neer wandelen en met elkander spreken, maar Magdalena was meest gezeten. Allen baden haar er om, voortaan zonder uitstel bij hen te blijven of ten minste voor enige tijd naar Betanië mee te gaan; maar zij antwoordde dat zij volstrekt eerst naar Magdalum moest om haar huiszaken te regelen, en dit bedroefde al de H. Vrouwen. Overigens kon zij niet uitgesproken komen over haar gevoelens en verandering, over Jezus’ heerlijkheid, macht, goedheid, zachtmoedigheid en wonderen.

Zij voelde dat zij zich aan Hem moest hechten, Hem volgen, dat haar tegenwoordig leven Hem onwaardig was en ook haarzelf, dat zij zich hij de H. Vrouwen aansluiten moest. Bovendien was zij zeer nadenkend en ingetogen geworden. Zij brak herhaaldelijk in tranen uit, maar het was haar nu ook lichter en ruimer om het hart. Toch liet ze zich niet overhalen en keerde met haar dienstmeid naar Magdalum terug. Marta vergezelde haar een eindweegs en voegde zich dan weer bij de H. Vrouwen, die naar Kafarnaüm terugkeerden. Ik vrees dat Magdalena nog eens zal hervallen, want ik zag ze later zo hovaardig en verbitterd met Marta naar een sermoen van Jezus op een berg bij Dotaïn komen, waar ze bekeerd werd. Magdalena is groter en schoner dn de overige vrouwen.

Maar de H. Maagd overtreft ze alle door haar wonderbare schoonheid. Hoewel haar gestalte haar weerga heeft in schoonheid, en door de opvallende uitwendige schitterende verschijning van Magdalena zelfs overtroffen wordt, toch munt zij boven alle andere uit door haar onbeschrijfelijke zedigheid, eenvoud, openhartigheid, ernst, zachtmoedigheid, rust en vreedzaamheid. Zij is zo rein, zo volmaakt in heel haar zijn, zo vrij van het minste verkeerd en onedel gevoel, dat men in haar slechts het evenbeeld van God in de mens ziet. Niemands uiterlijk gelijkt op het hare, tenzij dat van haar Zoon. Haar aangezicht overtreft dat van alle vrouwen rondom haar en van al wie ik ooit zag, in onuitsprekelijke reinheid, onschuld, ernst, wijsheid, vrede en zoete, innemende beminnelijkheid. Zij ziet er hoogverheven en bovenaards uit en toch is zij als een onschuldig, argeloos kind. Zij is zeer ernstig, zeer stil, dikwijls treurig, maar nooit bars, of neerslachtig, noch ongeduldig of slecht gehumeurd; haar tranen vloeien zeer zacht over haar kalm gelaat.

Tegen de avond ging Jezus weer in de synagoge en besloot er het sabbatonderricht. Reeds waren de Farizeeën weer wat op adem gekomen en durfden het op het einde nogmaals aan, met Hem te disputeren over de macht om zonden te vergeven, die Hij zich aanmatigde. Immers enige der hier aanwezige hadden te Gabara aan het gastmaal deelgenomen en zij maakten er Hem een verwijt van, dat Hij tot Maria Magdalena gezegd had: “Uw zonden zijn U vergeven.” Zij vroegen Hem hoe Hij dit kon weten en hoe Hij dit zelf kon en of Hij niet wist dat zulk een aanmatiging een godslastering was. Jezus bracht hen door zijn antwoord op ieder punt tot zwijgen.

De hervallen Magdalena

Magdalena was spoedig terug in haar oude levenswijze teruggekeerd en hervallen. Zij heeft bezoeken van mannen uit het gewest gehad. In hun kring werd het optreden van Jezus, zijn omgang en betrekkingen met allerhande gespuis, zoals zij het noemden, duchtig gehekeld en Magdalena zelf niet gespaard. Zij lachten hartelijk over hetgeen zij over haar vernomen hadden. Overigens vleiden en aanbaden zij haar weer, zeggend dat zij haar veel mooier en bekoorlijker vonden dan in de laatste tijd. Inderdaad, haar gezondheid was sedert enige dagen zichtbaar opgefleurd.

Magdalena heeft zich helaas door deze gesprekken laten beetnemen en staat op het punt nieuw zondig verkeer te beginnen, en zij loopt gevaar nog dieper te vallen. Ach! was ze toch niet naar Magdalum teruggekeerd! Zij heeft daar trouwens zeer slechte buren, behalve te Damna, waar nog goede mensen wonen. Te Gabara, Jotapata en Tiberias woont veel slecht volk, wereldsgezind en vrijzinnig. In deze steden zullen er wel verscheidene zijn, die, na haar omkeer van onlangs vernomen te hebben, haar uit haat tegen Jezus, in haar ellende zoeken te bevestigen.

Katarina zag dat de duivelen door haar herval een groter macht over haar bekomen hebben; zij krijgt nu ook menigvuldiger stuipen en kramptrekkingen. Satan valt haar nu woedender aan, daar hij gezien heeft dat zijn slachtoffer hem nog kan ontsnappen. Misschien is dit haar bezetenheid.

Magdalena’s toestand

Ik heb haar bezetenheid gezien; zij is dikwijls in hoge mate uitzinnig, toornig en hovaardig; zij slaat om zich heen en scheldt. Zij kwelt haar dienstmeiden en is bovendien altijd uiterst ijdel en overdreven opgetooid: ik zag haar naar de man slaan die in haar huis meester speelt en dat hij het haar teruggaf, ja, haar mishandelde. Ondertussen verzinkt zij vaak in verschrikkelijke droefheid, geween en weegeklaag, loopt in het huis rond en zoekt en roept naar Jezus: “Waar is de Leraar? Waar is HIJ? Hij heeft me verlaten!” Enige dagen later is zij dan weer uiterst los, driest en schaamteloos, brast en zondigt, want nog steeds komen er vleiers en flirters uit nieuwsgierigheid en boosheid tot haar. Zij is in de handen en de macht van de bedorven man, die bij haar inwoont en die zich door zijn medeminnaars laat betalen. Haar toestand is hachelijk; haar hovaardigheid, buitensporigheid, ijdelheid en woede beheersen haar met een geweld, dat ontegensprekelijk op echte bezetenheid wijst.

Bovendien lijdt zij aan krampen, als aan vallende ziekte; men kan zich indenken welk een smart heersen moet in de familie van haar heilige zuster Marta en haar broer Lazarus, wanneer zij een zo voortreffelijke spruit uit een koninklijk geslacht aan zoveel ellende ten prooi zien. Ik meen mij te herinneren dat haar verkwistingen door Lazarus besnoeid zijn en dat haar nog slechts een bepaald inkomen toegewezen is.

Tweede bekering van Magdalena

Deze morgen is Jezus naar een kleine stad, Azanot, gegaan. Hier waren zeer vele mensen verzameld, ook zieken en bezetenen van verscheidene uren ver in het rond. Op zijn weg naar hier ontmoette Jezus zijn Moeder Maria en de H. Vrouwen, die van Damna op weg waren naar Jezus’ lering. Ook Lazarus was hier en de zes apostelen en vele leerlingen. Maria zei tot Jezus dat Marta bij Magdalena was geweest en deze voornemens was mee te komen met Marta naar de lering. Met de H. Maagd waren hier ook nog meer dan 12 vrouwen vergaderd. Ze waren in een herberg verschillend van die van de mannen en in deze herberg nam ook Marta later haar intrek, terwijl Magdalena, die door Marta afgehaald en meegebracht was, met andere wereldse vrouwen in een bijzondere herberg achterbleef.

Magdalena was in al haar ondeugden geheel verdraaid en onzinnig geworden en had Marta zeer trots en liefdeloos, ja, bot en uitdagend ontvangen. Slechts met de meeste moeite was het Marta gelukt Magdalena naar hier mee te krijgen. Deze had zich in de aanstotelijkste en buitensporigste klederdracht gestoken. Met Magdalena was het ten uiterste gekomen. Sedert haar terugval na haar bekering bij Gabara was zij door zeven duivelen in bezit genomen; haar gezelschap was met de dag slechter geworden; de H. Vrouwen en inzonderheid de H. Maagd, hadden niet opgehouden vurig voor haar te bidden, en zo was dan Marta met haar dienstmeid tot haar te Magdalum gekomen. Zij werden niet gastvriendelijk ontvangen en men liet de beide vrouwen wachten.

Juist was een zwerm van schaamteloze mannen en lichtzinnige vrouwen uit Tiberias bij Magdalena voor een braspartij binnengetrokken. Magdalena was met haar opschik bezig; zij liet de bezoeksters zeggen dat zij belet was en hen nu niet kon ontvangen of met hen spreken. Marta bleef al biddend wachten met onuitsprekelijk geduld. Na een hele tijd kwam de ongelukkige Magdalena eindelijk, opgewonden, trots, aanstellerig en met minachting tot Marta. Zij was zeer verlegen en schaamde zich over de eenvoudige kleding van Marta. Zij vreesde dat de gasten haar te zien mochten krijgen en gaf dus haar verlangen te kennen, dat zij weer vertrekken zou. Marta vroeg ootmoedig slechts een hoek om wat te rusten. Dan werd zij met haar dienstmeid in een verlaten, verwaarloosde kamer van een zijgebouw gebracht, en daar zonder spijs of drank gelaten, om niet te zeggen, vergeten. Dit gebeurde in de namiddag. Ondertussen voltooide Magdalena haar opschik en zat dan gedurende het feestmaal op een pronkzetel, terwijl in hun vergeten hoek Marta en haar dienstmeid zeer bedroefd tot God baden.

Aan het einde van de braspartij kwam Magdalena met wat spijs op een bordje en ook met wat drank tot Marta. Zij sprak haar zuster zonder zelfbeheersing en verachtend toe. Heel haar voorkomen was trots en schaamteloos, en toch was zij ook beangstigd en inwendig verscheurd. Marta nodigde haar met grote liefde en ootmoedigheid uit om Jezus’ grote prediking in de buurt te komen aanhoren: “Alle vriendinnen, die Gij onlangs bij zulk een gelegenheid ontmoet hebt,” sprak Marta, “zult Gij daar weervinden, en hoe gelukkig zullen zij zijn U bij zich te zien. Gijzelf toch hebt reeds blijk gegeven van een grote verering voor Jezus; Gij moogt mij en Lazarus toch de vreugde niet weigeren, er heen te komen; Gij zult zo spoedig de gelegenheid niet meer hebben de wonderbare Profeet op zulk een nabije plaats te kunnen zien en horen en meteen al uw vriendinnen daar weer te vinden. Gij hebt onlangs door de zalving van Jezus op het gastmaal te Gabara, bewezen dat Gij al wat verheven en heerlijk is, weet te waarderen, waar het zich ook vertoont. Gij moogt toch nu ook weer Degene komen groeten, die Gij eens zo edelmoedig en zonder mensenvrees de schoonste openbare hulde hebt bewezen.”

Het is niet te zeggen met welke liefde en geduld Marta haar toesprak en Magdalena’s woedende reacties verdroeg. Tenslotte antwoordde Magdalena: “Wel! ik zal gaan! maar niet met U! Gij kunt vooruitgaan, want ik wil niet zo verwaarloosd gekleed daar verschijnen; ik kleed en versier mij overeenkomstig mijn stand en ik zal mij van mijn vriendinnen laten vergezellen.” Hierop scheidden zij van elkander; het was reeds laat in de nacht. De volgende morgen zag ik hoe het toilet van Magdalena in orde werd gebracht. Zij liet Marta roepen en sprak in haar tegenwoordigheid altijd verachtend, bijtend en kortaf. Marta liet het over zich heengaan, oefende groot geduld en bad ondertussen ononderbroken tot God, opdat Hij zou maken dat zij meeging en van leven veranderde. Ik zag hoe Magdalena zich door haar twee dienstmeiden liet wassen en zalven. Zij zat op een lage stoel, had een fijn wollen voorschootje aan tot tegen de knieën en had een fijnwollen doek met een halsopening over haar rug en borst hangen. Twee dienstmeiden wasten haar voeten en armen en zalfden die met reukwerk. Ook haar haren, in drie delen boven de oren en van achteren gescheiden, werden zeer glad gelegd, gekamd, gezalfd en gevlochten. Zij trok dan een zeer fijn wollen hemd aan en daarover een groen kleed met gele bloemen, en hierboven nog een vouwenrijk gewaad.

Aldus buitensporig opgedirkt, vertoonde zij zich aan Marta om bewonderd te worden. Daarna legde zij weerom enige van die kledingstukken af, en hing een reismantel om, en haar dienstmeiden moesten haar klederen inpakken en op het lastdier laden. Hierop begaf zij zich met haar gevolg naar Azanot. Marta en haar dienstmeid verlieten haar en gingen te voet vooruit naar de baden van Betulië. Magdalena was bij dit alles zo opvliegend en moedwillig geweest, maar Marta verloor geen enkele keer haar grote ootmoed en hemels geduld. De duivel pijnigde Magdalena hevig, om haar te beletten naar Jezus’ lering te gaan, en zij zou het ook niet gedaan hebben, indien de andere zondaressen uit Tiberias, die bij haar waren, onderling niet afgesproken waren om mee te gaan; van dit spektakel, zoals zij zeiden, wilden zij ook eenmaal getuige zijn.

Zij maakten nu de toebereidselen voor de reis. Zij reden op ezels. Zij waren vergezeld van hun dienstmeiden en hadden nog andere ezels mee die met hun reisgoed beladen waren, want Magdalena liet haar prachtige zetel meevoeren en zo hadden ook de andere vrouwen hun zetels en kussens en tapijten mee. Zij reden heden slechts tot aan de vrouwenherberg bij het meer der baden van Betulië. Hier legde Magdalena weerom haar reismantel af en tooide zich op om met haar gezellinnen een maal te gebruiken. Zij overnachtten hier en het verwonderde mij dat Magdalena ‘s nachts in de herberg toch naar Marta ging, over wie zij zich voor de andere vrouwen schaamde. Marta had ook alleen gegeten en Magdalena liet, om haar zuster te bezoeken, haar gezellinnen alleen achter.