4 Naastenliefde

Naastenliefde is een Latijns woord dat christelijke liefde, naastenliefde en het betonen daarvan, liefdadigheid betekent.  In het Grieks wordt dit agapè genoemd en wordt vertaald in "gevende liefde".  Agapè of naastenliefde is de laatste in de rij van de liefdebegrippen: genegenheid, vriendschap, eros en agapè.  Ze zit in de lijn van de voorgaande, maar is er toch wezenlijk van onderscheiden.  We zouden kunnen zeggen dat ze uitgezuiverd wordt, tot haar essentie en wezen wordt teruggebracht.  Er is niets meer boven de naastenliefde of de agapè.

Het gaat over de liefde

Het uitgangspunt is het liefdesgebod van Jezus: “Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart, geheel uw ziel en geheel uw verstand. Dit is het voornaamste en eerste gebod. Het tweede, daarmee gelijkwaardig: Gij zult uw naaste beminnen als uzelf. Aan deze twee geboden hangt heel de Wet en de Profeten” (Mt. 22, 37-40). Doe dit, en ge zult ten volle leven! Naastenliefde bij Jezus is terug te brengen in het liefdesgebod. Dus alles wat Jezus zegt en doet met betrekking tot de naastenliefde moeten we lezen in het licht van Mt. 22, 37-40. Het wordt door Jezus zelf geconcretiseerd in de werken van barmhartigheid (Mt. 15,30-31). Ook bij de zending van de apostelen horen we Jezus zeggen: “Genees zieken, wek doden op, reinig melaatsen en drijf demonen uit. Voor niets hebben jullie gekregen, voor niets moet je geven” (Mt. 10, 8)

Wat wordt eigenlijk in dit liefdesgebod gezegd?

1. Dat we God boven alles moeten liefhebben, maar dat de Godsliefde toch gelijkwaardig is aan de naastenliefde en de liefde tot zichzelf. Het onderscheid zit niet in de wijze van liefhebben, wel in het subject dat we moeten liefhebben. De liefde van en tot God komt op de eerste plaats omdat de liefde van God tot de mens het eerst is. “God heeft ons het eerst liefgehad” (1 Joh. 4, 10).

2. De Godsliefde, de naastenliefde en de liefde tot zichzelf worden op dezelfde lijn geschreven, waardoor een quasi-gelijkwaardigheid ontstaat. De naastenliefde zit dus vervat tussen de Godsliefde en de liefde tot zichzelf.

3. Johannes zegt dat de liefde tot God ook liefde tot de naaste tot gevolg heeft, zoniet is de liefde tot God geveinsd. “Als iemand zegt dat hij God liefheeft, terwijl hij zijn broeder haat, hij is een leugenaar. Want als hij zijn broeder die hij ziet niet liefheeft, kan hij God niet liefhebben die hij nooit heeft gezien. Dit gebod hebben we dan ook van Hem gekregen: wie God liefheeft moet ook zijn broeder liefhebben” (1 Joh. 20-21).

Is de naaste de ondergeschikte van God, toch wordt deze in dit gebod de unieke plaatsvervanger van God. De naaste kunnen we zien en God niet, dus kan onze liefde tot God slechts zichtbaar en tastbaar worden doorheen onze liefde tot de naaste.

De naaste beminnen is niet hetzelfde als God beminnen, maar wie zijn naaste bemint, gehoorzaamt reeds aan het eerste gebod. Jezus zegt in Mt. 25:40: “Al wat je aan één van deze geringsten hebt gedaan, heb je aan Mij gedaan”.

Wat is er zo bijzonder aan dit liefdesgebod?

1. Dat het een gebod is: Als we de menselijke liefde nemen, dan is deze niet te vatten door een gebod. Liefde is een emotie, dat spontaan ontstaat en dat niet kan worden opgelegd. Door de liefde hier te vatten in een gebod, wordt uitdrukking gegeven aan het feit dat het hier fundamenteel over iets anders gaat dan een emotie. We zitten met het Goddelijk liefdesgebod dan op een ander niveau dan deze uit “spontane emotie” gegroeid “graag zien”.

2. Dit totaal anders zijn dan de emotionele liefde wordt nog versterkt door wat verder vermeld wordt als “Bemin uw vijanden”. Emotioneel kunnen we dat niet!   Maar we horen Christus in alle duidelijkheid de vraag stellen: “Wat voor buitengewoons doe je dan als je alleen maar liefhebt die jou liefhebben (= wederkerige, emotionele liefde).  Doen de heidenen dat ook niet?” (Mt. 5, 46). Het typisch christelijke van de naastenliefde wordt juist bepaald door haar grenzeloosheid: iedereen, overal, in alle omstandigheden (altijd) liefhebben.

Bemin ook in omstandigheden waar geen enkele aanleiding is om te beminnen!   Hierbij kunnen we verwijzen naar de parabel van de barmhartige Samaritaan. De naastenliefde die hier via een daad van barmhartigheid wordt voorgesteld, gaat verder dan de vriendschap (wederkerigheid), de verwantschap, de emotionele liefde, gaat de redelijkheid voorbij. De christelijke naastenliefde kenmerkt zich juist door haar totale onbaatzuchtigheid en het totaal ontbreken van wederkerigheid.

Onbaatzuchtig: gewoon omdat de andere er is, zelfs als er geen nood is en zelfs als geen hulp meer kan baten (de zogenaamde doden begraven is daar een voorbeeld van). Ontbreken van wederkerigheid: ik verwacht letterlijk niets terug, zelfs geen dank.

3. Het is ook een gebod dat niets verbiedt. We kunnen alleen niet ver genoeg gaan. We kunnen dus nooit zeggen: we hebben genoeg liefgehad. Dit geeft natuurlijk een gevoel van onverzadigbaarheid. De maat van de liefde is inderdaad liefde zonder maat.

Hoe kunnen we met het liefdesgebod omgaan?

a. We kennen de vraag van de apostelen: Wie kan er dan nog gered worden? Het is steeds een liefde zonder maat en dat kunnen we niet wegwerken, maar het hoeft daarom geen frustratie te worden. Het antwoord zit in het liefdesgebod zelf: Bemin God bovenal, laat u beschijnen door Gods liefde en bid om Gods liefde en Gods liefde zal u liefdebekwaam maken. Wij hebben lief, we kunnen liefhebben omdat Hij ons het eerst “heeft liefgehad” (1 Joh. 4, 19).

b. “Bemin je naaste als jezelf” bevat ook geen enkele richtingwijzer naar de te volgen weg. En het “bemin je vijand” geeft een mateloosheid aan. Christus zelf heeft dit begrepen door zelf de naastenliefde te vertalen, te kaderen in de werken van barmhartigheid. (zie Mt. 25) En ook de christelijke traditie heeft dat begrepen en is aan die moeilijkheid tegemoetgekomen door een de werken van barmhartigheid op te stellen. Daardoor wordt het gebod niet minder radicaal, maar het wordt handelbaar. We moeten er onmiddellijk aan toevoegen dat het verrichten van de werken van barmhartigheid op zich nog geen naastenliefde is.

Nemen we het voorbeeld van het voedsel geven aan de hongerigen. Je kunt dit doen uit medelijden, emotioneel voel je je betrokken op de andere.  Dat is barmhartigheid tonen.  Barmhartigheid wordt naastenliefde wanneer je die andere voedsel blijft geven, ondanks het feit dat die andere niet positief reageert op je barmhartigheid.  De naastenliefde wordt geboren als de daad stopt een spontane reactie van helpen te zijn.

We kennen de 7 lichamelijke en 7 geestelijke werken van barmhartigheid:

hongerigen spijzen, dorstigen laven, naakten kleden, vreemdelingen herbergen, zieken bezoeken, gevangenen verlossen en doden begraven

De 7 geestelijke werken van barmhartigheid: onwetenden onderrichten, twijfelaars raad geven, bedroefden troosten, zondaren vermanen, lastigen verdragen, beledigingen vergeven en voor allen (levenden en doden) bidden

Het laatste werk geeft ons de mogelijkheid onze eigen beperking aan te vullen, te vervolledigen met het bidden. Als alles gedaan is voor het welzijn van de naaste, kunnen we nog altijd iets doen: voor hen bidden, zelfs voor de doden.

We kunnen ons ook nog afvragen hoe we die naastenliefde, met dat steeds maar geven, kunnen uithouden? 

Zij die nooit emotioneel liefde hebben ontvangen, zullen het wellicht moeilijk hebben om de naaste lief te hebben met een liefde die het emotionele overstijgt. Christus had twee soorten vrienden: ‘enerzijds de armen, zieken, behoeftigen en zondaars aan wie Hij bewust het beste van zijn tijd besteedde’, anderzijds ‘hartsvrienden’, de mensen bij wie Hij graag vertoefde en bij wie Hij zich ging herbronnen. Het is onmogelijk om zich met hart en ziel te blijven inzetten voor de hulpbehoevenden, indien men tezelfdertijd niet kan bogen op een vriendschap die beantwoordt aan een spontaan verlangen en die geen enkele wilskrachtige inspanning vergt.  Zonder de ruggengraat van de onverplichte vriendschap blijft de volgehouden naastenliefde onleefbaar.

Hoe als individu het ideaal van de naastenliefde beoefenen?

De naastenliefde vraagt steeds meer en steeds verder. Maar dit moeten we koppelen aan een bescheidenheid die ons behoedt voor fanatisme. Jezus reageert op het kwaad dat mensen overkomt of aangedaan wordt nooit met een “totalitaire strijd” waarmee Hij het probleem van het kwaad definitief wil oplossen.  Zijn goed doen, waarmee Hij opkomt tegen allerlei vormen van lijden en aangedaan kwaad, blijft heel bescheiden, beperkt en partieel, volstrekt voorlopig. Hij gaat al weldoende rond, geneest hier en daar een zieke. Hij heeft geen “totaal-plan” om het kwade te breken en het goede definitief te vestigen. Hij had dit kunnen doen, dit lag in zijn macht, maar Hij heeft het niet gedaan.  Zijn optreden had niets weg van een obsessionele gedrevenheid.  Hij ging alleen maar in op hetgeen aan Hem voorbij kwam, en in deze situaties gaf Hij een radicaal antwoord.

Dat was de methode van Jezus: op de plaats waar men staat en komt en bij de mensen met wie men in contact komt het goede doen en verkondigen, radicaal voor zichzelf, maar zonder dwang naar de andere toe. Ruimte geven aan Gods genade betekent juist dat men de weg opent voor het goede doorheen de liefde. Het fanatisme ontstaat wanneer we het goede dwangmatig willen opleggen aan de andere, het goede dat wij denken goed te zijn. Onze strijd tegen het kwade en voor het goede mag geen strijd worden tegen de mens die het kwade bedrijft.  De blijvende liefde voor deze medemens zal juist ruimte scheppen opdat Gods genade het kwade kan omvormen tot het goede. Alleen met de liefde kan het kwade worden overwonnen.

God beminnen, onze naaste beminnen doen we niet omdat het ons tot nut kan zijn, maar gewoon omdat God en de naaste er zijn. Dat is en dat mag onze enige motivatie zijn. Als we tenslotte opnieuw de vraag stellen hoe we als individu erin slagen om de naastenliefde te blijven beoefenen, dan is één zaak nog het meest essentieel, nl. ons gericht zijn op God. We kunnen de naaste maar echt liefhebben als we ons laten beschijnen door de liefde van God. Regelmatige herbronning is dan ook levensnoodzakelijk. Zonder regelmatig gebed, bezinning en geestelijke lectuur is het gevaar groot dat de invulling nog enkel gericht is op resultaat, op wederkerigheid en op nuttigheid.

Omgaan met verschil

Bij het Laatste Avondmaal zegt Jezus tot zijn leerlingen: ‘Een nieuw gebod geef Ik u: gij moet elkaar liefhebben, zoals Ik u heb liefgehad, zo moet ook gij elkaar liefhebben. Hieruit zullen allen opmaken dat gij mijn leerlingen zijn: als gij de liefde onder elkaar bewaart’ (Joh 13, 34-35).
Jezus zegt hier niet: ‘Voel u goed bij elkaar’, maar ‘bewaar de liefde onder elkaar’. Hij nodigt ons uit om goed om te gaan met de verschillen die er zijn tussen mensen en ons met die verschillen juist verbonden te voelen door die diepere grond die ons draagt. Want allen hebben wij dezelfde Vader, die elk van ons bemint. Jezus nodigt ons uit om met die waarheid, met die blik van God naar mensen te kijken, misschien in de eerste plaats naar diegene die we spontaan voorbij zouden lopen.

God heeft aandacht voor elke mens en nodigt ook jou en mij daartoe uit. Wie zich door God bemind weet, weet dat God dat niet doet uit nieuwsgierigheid, uit een drang naar kritiek of om op zoek te gaan naar zelfbevestiging. Ook wij zouden zo’n aandacht voor mensen moeten proberen opbrengen: echt luisteren, met eerbied en respect, zonder vooroordelen of kritiek, zonder verwachtingen van de ander aan jezelf, hen als mens ernstig nemen. Wellicht weet je uit eigen ervaring wat een mens met die houding voor een andere mens kan betekenen! Uit: www.holyhome.nl

Het is onmogelijk om de Heer onze God lief te hebben zonder tegelijk onze naaste lief te hebben. De H. Jeroom vertelt ons dat wanneer de leerlingen van de H. Johannes hem vragen waarom hij zo dikwijls spreekt over broederlijke liefde, hij antwoordde: “Omdat het het gebod van de Heer is, en de vervulling van dit alleen is voldoende voor eeuwige redding.” We moeten onze naaste liefhebben, omdat hij geliefd is door God. Onze Heer beloofde: “Voorwaar, Ik zeg u: al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeders hebt gij voor Mij gedaan.” (Matt 25:40). Daaruit besluit de H. Catharina van Genua: “Als je wilt weten hoeveel een persoon zijn God liefheeft, zie hoeveel hij van zijn naaste houdt.”

Christelijke naastenliefde is een van de belangrijkste vruchten van de Verlossing. De H. Lucas zegt over de eerste Christenen: “De menigte gelovigen had 1 hart en 1 ziel.” (Handelingen 4:32) Broederlijke liefde zorgt voor wederzijdse verdraagzaamheid tussen verschillende naties en zou in praktijk moeten omgezet worden. Dit is waarvoor onze Verlosser bad tot Zijn hemelse Vader op de avond van Zijn Heilig Lijden: “Ik blijf niet langer in de wereld, zij echter blijven in de wereld, terwijl Ik naar U toe kom. Heilige Vader, bewaar in uw Naam hen die Gij Mij gegeven hebt, opdat zij één mogen zijn zoals Wij.” (Johannes 17:11)

Vooroordelen

Als je naastenliefde wilt beoefenen moet je in de eerste plaats vooroordelen en wantrouwen in je naaste verdrijven. Hij die oordeelt zal zichzelf veroordelen. Jezus zegt: “Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt. Want met het oordeel dat gij velt, zult gij geoordeeld worden en de maat die gij gebruikt, zal men ook voor u gebruiken. Waarom kijkt gij naar de splinter in het oog van uw broeder en merkt gij de balk niet op in uw eigen oog? Of hoe kunt ge tot uw broeder zeggen: laat mij de splinter uit uw oog halen, en zie, in uw eigen oog zit de balk nog! Huichelaar, haal eerst die balk uit uw eigen oog, en dan zult ge scherp genoeg zien om de splinter te kunnen verwijderen uit het oog van uw broeder.” (Matt 7:1-2)

Bovendien moet je niet letten op wat anderen over je zeggen. Doe het goede en laat de anderen maar praten. Hoe graag heeft God die het goede over iedereen spreekt! “Als gedurende zijn leven, een mens nooit kwaad sprak over zijn naaste, zou ik hem aanzien aan een heilige,” zeg de H. Maria Magdalena de Pazzi. Zie erop toe er geen gewoonte van te maken onvriendelijk over anderen te praten, en vooral over superieuren. Het is een veel voorkomende fout dat sommige mensen over hun naaste praten en beginnen met lof en eindigen met afkeuring. Bijvoorbeeld: “Deze is zeer bekwaam, maar is het niet erg dat hij zo hoogmoedig is?”. En als je weet dat je naaste een fout begaan heeft, zwijg er dan over.

Wanneer je te kwaad bent is het beter om niets te zeggen, want anders zal je spijt hebben over hetgeen je hebt gezegd. En wanneer iemand die je heeft beledigd om vergeving vraagt, wees dan vrijmoedig genoeg om hem vergeving te geven. Als je een ander hebt beledigd, wees dan vlug om de schade die je hebt aangericht te herstellen. En dat doe je het best door nederig te zijn. Jezus zegt: “Als gij uw gave komt brengen naar het altaar en daar schiet u te binnen dat uw broeder iets tegen u heeft, laat dan uw gave voor het altaar achter, ga u eerst met uw broeder verzoenen en kom dan terug om uw gave aan te bieden.” (Matt 5:23-24)

Het geven van aalmoezen

Een zeer belangrijke taak van naastenliefde bestaat in het geven van aalmoezen wanneer hij arm en behoeftig is en jezelf in de positie bevindt om er te geven. “Geeft wat overblijft als aalmoes; dan is voor u alles rein.” (Lucas 11:41) Als je niets anders kunt doen, beveel hem dan aan bij God, want gebed is ook een aalmoes.

Heb je vijanden lief 

Boven alles zou ik je aanbevelen om naastenliefde te betonen aan je vijanden. “Maar ik zeg u: Bemint uw vijanden en bidt voor wie u vervolgen, opdat gij kinderen moogt worden van uw Vader in de hemel, die immers de zon laat opgaan over slechten en goeden en het laat regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Want als gij bemint die u beminnen, wat voor recht op loon hebt gij dan? Doen de tollenaars niet hetzelfde? En als gij alleen uw broeders groet, wat voor buitengewoons doet gij dan? Doen de heidenen dat ook niet? Weest dus volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is.” (Matt 5:44-48)

Hoe triestig is het om Christenen te zien die naar de Kerk gaan en zelf naar de Heilige Communie en toch vijandschap in hun hart hebben! Als je weerwraak wilt plegen moet je het volgende doen. De H. Paulinus zegt dat je vijand liefhebben een hemelse weerwraak is. Misschien zal iemand zeggen: ik heb zo geen sterkte en genade. Maar de H. Ambrosius antwoordt: “Als er kracht nodig is, bid tot God en Hij zal het je geven.” Als we anderen vergeven, zijn we zeker dat we onszelf vergeven: “spreekt vrij en ge zult vrijgesproken worden.” (Lucas 6:37). Als je niets kunt doen, bid dan voor degenen die je beledigt hebben of je verwondt hebben. De liefde die gericht is op het geestelijke welzijn van je naaste is ongetwijfeld het beste. “In Gods ogen is een ziel meer waard dan de hele wereld. Zou er dan niets meer subliem kunnen zijn dan te werken samen met Jezus Christus voor de redding van de zielen?,” zegt de H. Bernardus.

De zielen die we helpen redden zullen smeken in onze naam voor de troon van God. En God zal hun smeking beantwoorden: “Laat hen uitrusten van hun moeiten, want hun daden vergezellen hen.” (Openb 14:13) De H. Gregorius zegt dat we vele kronen zullen verdienen als we zielen winnen voor God. “Zo moet ook uw licht stralen voor het oog van de mensen, opdat zij uw goede werken zien en uw Vader verheerlijken die in de hemel is.” (Matt 5:16) Onze Heer zei op een dag aan de H. Maria Magdalena de Pazzi: “Zie hoevele Christenen er in de handen van de duivel zitten; als Mijn uitverkorenen hen niet bevrijden door gebed, zijn deze ongelukkigen eeuwig verloren.” Als je een kans hebt om de stervenden bij te staan, onthoud dan dat je een daad van naastenliefde stelt die zeer aangenaam is voor God. De H. Filip Neri zag dikwijls de engelen woorden van troost op de tongen leggen van degenen die de stervenden bijstonden. Zie dat de priester op tijd wordt opgeroepen om de laatste Sacramenten toe te dienen terwijl de patiënt nog bij bewustzijn is. Uit: 12 steps to holiness and salvation – Rev. Warren

Opdracht van mijn apostolaat aan Maria (overgave van de eigen wil aan God)

Lieve Moeder Maria,
Onbevlekte Koningin van het Paradijs, in Uw ziel, geest, Hart en lichaam werd het zuiverste Licht van God de Vader gestort.
Allerheiligste Maagd en Moeder van de Messias, door U is het Licht van Christus in de wereld gekomen.
Onoverwinnelijke Schrik der duivelen, op Uw Voorspraak komt weldra het Licht van de Heilige Geest onze wereld van duisternis herscheppen, opdat Gods Rijk kome.
Bekroning van Gods Schepping, vanop het Kruis heeft Jezus mij aan U gegeven als Uw kind. Vandaag werp ik mij voor Uw voeten neer om mijzelf uit vrije wil aan U te geven als Uw dienares voor de verwezenlijking van Gods Plan van Heil in een nieuwe wereld van Liefde en Vrede.
Ik erken U als mijn Hemelse Meesteres, en smeek U, mij te aanvaarden als Uw eigendom, mij te beschermen en te leiden, opdat ik van heden af dienstbaar moge zijn als Uw instrument in de strijd voor de spoedige vestiging van het Rijk van Christus op aarde.
O Maria, vlekkeloze Parel van Hemel en aarde, U is de macht gegeven om de kop van de duivelse slang te verpletteren en de Wederkomst van Christus, het Licht der wereld, over ons af te roepen.
O heilige Dageraad van het nieuw Rijk van het Licht, opdat U onbeperkt over mij zou kunnen beschikken, bied ik U mijn geloften van een totale gave van mijzelf aan Uw Onbevlekt Hart, waaraan God de leiding heeft toevertrouwd van de strijd tegen alle krachten die Zijn Schepping vernietigen, zielen in het verderf storten, de mensheid gevangen houden in wereldse belangen en haar wegleiden van de Weg, de Waarheid en het Eeuwig Leven.
Ik schenk U mijn gelofte van een volkomen overgave aan Gods Wil in een betrachting van alle christelijke deugden en een leven in overeenstemming met de Geboden en het Evangelie.
Ik schenk U mijn gelofte van een onvoorwaardelijke Liefde tot de Heilige Drievuldigheid en Uw Smartvol en Onbevlekt Hart.
Ik schenk U mijn gelofte van zuiverheid naar geest, hart en lichaam, opdat ik een waardige tempel van de Heilige Geest en Uzelf moge zijn.
Ik schenk U mijn gelofte van eeuwige trouw aan Uw leiding op de Weg van Christus.
Ik schenk U mijn gelofte van onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan Uw ingevingen, en volgzaamheid tegenover de paus die zich met U verenigt.
Ik schenk U mijn gelofte van gebed tot zuivering van de wereld en redding van zielen.
Ik schenk U mijn gelofte van een leven in navolging van Uw heilige deugden en overgave aan Gods belangen boven alle wereldse genoegens.
Ik schenk U mijn gelofte van bereidheid tot offers naar lichaam en geest voor het afsmeken van genaden voor dwalende zielen en tot eerherstel voor heiligschennissen en beledigingen jegens alle Hemelse machten.
Ik schenk U mijn gelofte van totaal vertrouwen in Uw leiding over mijn ziel, geest, hart en lichaam, en van geloof in de macht die U daartoe door God is gegeven.
O Koningin van de Apostelen, U bent aan mij gegeven, ik wil van U zijn. Geef mij de kracht, deze heilige geloften volkomen na te leven, opdat God en Uzelf in mij verheerlijkt worden.