Leven van Benedictus van Nursia: grondlegger van het westerse monastieke leven en spiritueel leermeester tot de dag van vandaag  

Benedictus van Nursia (ca. 480-21 maart 543) leefde in de buurt van Rome in een turbulente en onrustige tijd: plunderingen, oorlogen, ziektes en migratiestromen hadden Rome en omstreken veranderd in een onveilige omgeving. Over Benedictus van Nursia zijn maar weinig biografische gegevens bekend. De gegevens die we hebben zijn afkomstig uit het tweede boek van de Dialogen van paus Gregorius de Grote (rond 593). Gregorius beschreef het leven van Benedictus als een heilige die in de voetsporen trad van Bijbelse profeten als Mozes, Elia en David.

Als we ons baseren op deze Dialogen dan kunnen we het leven van Benedictus als volgt schetsen: Benedictus werd omstreeks 480 geboren in Nursia (het huidige Norcia, Umbrië) in een aanzienlijke familie. Hij had een zuster, Scholastica genaamd, die een belangrijke rol zou spelen in zijn leven. Benedictus ging naar Rome om daar een opleiding te volgen in de ‘artes liberales’ (de vrije kunsten), maar die studies brak hij na een korte periode af om te kiezen voor een radicaal ander leven: hij trok zich in eenzaamheid terug, eerst in Enfide (in de Sabijnse bergen), later in Subiaco (in het dal van Anio). Eerst leefde hij enkele jaren als kluizenaar, later werd hij de abt van een gemeenschap van cenobieten, die daarna uitgroeide tot een grotere groep van kleine communiteiten die dicht bij elkaar lagen en onder de leiding van Benedictus stonden. Maar hij was zo streng dat de monniken het benauwd kregen en zelfs probeerden hem te vermoorden door hem een gifbeker voor te zetten. Toen hij die echter zegende, brak de beker. Daarom wordt hij in de kunst veelal afgebeeld met een beker in de hand waaruit een slang tevoorschijn komt. Om dit soort conflicten in het vervolg te vermijden stichtte hij zijn eigen gemeenschap op de Monte Cassino.

In 529 stichtte hij daar een eigen mannenklooster. Ook stichtte hij in de buurt daarvan een vrouwenklooster waarvan hij de leiding aan zijn zuster Scholastica toevertrouwde. Hij bleef in Monte Cassino tot zijn dood. In Monte Cassino stelde hij zijn ‘Regel voor monniken’ op. Benedictus is, dankzij de grote invloed van zijn Regel op het monnikenleven in Europa, door paus Paulus VI in 1964 tot de beschermheilige van Europa uitgeroepen.

De Regel van Benedictus (RB):

Benedictus stond in een traditie van monnikenleven zoals dat al enkele generaties bestond: eerst in het Midden-Oosten en later in het Westen. In Zuid-Gallië bestonden al bloeiende monastieke gemeenschappen, bijvoorbeeld onder leiding van abt Johannes Cassianus, die in zijn geschriften een verbinding legde tussen het monachisme van de Egyptische woestijnvaders en -moeders en het Westerse monastieke leven.

In de omgeving van Rome kwam Benedictus in aanraking met de ‘Regel van de Meester’(RM) Deze Regel vormde een inspiratiebron voor Benedictus tijdens het schrijven van zijn eigen Regel. Hij nam passages over uit de RM en liet passages weg, maar hij verbeterde ook bepaalde stukken van de tekst en vulde de RM aan met eigen toevoegingen en accenten. Ook was Benedictus vertrouwd met andere monastieke documenten, zoals o.a. de Regels van Pachomius en van Augustinus. Bovendien verwerkt hij persoonlijke ervaringen met het monastieke leven in zijn Regel.

Volgens Benedictus moesten de monniken drie geloften afleggen: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid aan de abt. De monniken moesten zich toeleggen op "ora et labora", waarmee het bidden en de handenarbeid bedoeld wordt. Het bidden werd gedaan door acht maal per dag deel te nemen aan het koorgebed. Ten slotte moesten de monniken zich bezighouden met de lectio divina, het mediterend lezen van de Bijbel en de Kerkvaders. De regel van Benedictus is een afgewogen ritme van acht uur bidden, acht uur werken en acht uur rusten. Hierdoor verspreidde de orde der Benedictijnen, zoals ze naar Benedictus zouden gaan heten, zich in snel tempo over heel Europa.

Een paar citaten uit de Regel:

Om een korte impressie te geven van de tekst volgt hieronder volgen een aantal citaten uit de Regel voor monniken. Deze citaten zijn afkomstig uit de vertaling van F. Vromen osb.

De eerste zinnen van de Regel:

‘Luister, mijn zoon, naar de richtlijnen van uw meester, en neig het oor van uw hart: aanvaard gewillig de vermaningen van uw liefdevolle vader en breng ze metterdaad tot uitvoer, om zo door de inspanning van uw gehoorzaamheid weer tot Hem terug te keren van wie u zich door de slapheid van de ongehoorzaamheid hebt verwijderd. Tot u richten zich nu mijn woorden, wie u ook moogt zijn, die afstand doet van uw eigen wil om in dienst te treden van de ware Koning: Christus de Heer, en die daartoe de sterke en roemrijke wapenen van de gehoorzaamheid opneemt.’ (RB, proloog, 1-3).

Uit de proloog:

‘Wij willen daarom een oefenschool gaan stichten voor de dienst van de Heer. In haar opzet hopen wij niets te bepalen dat te moeilijk, niets dat te zwaar is. In haar opzet hopen wij niets te bepalen dat te moeilijk, niets dat te zwaar is. Maar mocht er toch iets in voorkomen, dat wel wat streng lijkt, maar op redelijke gronden voor de verbetering van fouten en het behoud van de liefde vereist wordt, laat u dan niet aanstonds afschrikken en ontvlucht niet de weg van het heil, die aanvankelijk altijd nauw is. Naarmate men echter vooruitgang maakt in het monniksleven en in het geloof, verruimt zich het hart en snelt men met een onuitsprekelijke blije liefde langs de weg van Gods geboden.’ (RB, proloog, 45-49).

Over de abt:

‘Ook moet hij (de abt, JV) onbaatzuchtig, matig en barmhartig zijn, en altijd late hij de barmhartigheid het winnen van de rechtvaardigheid, opdat hij zelf dit ook eens wedervaren mag. Laat hij het kwaad haten, maar de broeders liefhebben.’ (RB 64, 10-11)

‘Laat hij (de abt, JV) deze en andere voorbeelden van gematigdheid, die de moeder der deugden is, ter harte nemen en alles met zoveel maatgevoel regelen, dat er voor de sterken nog iets te verlangen blijft, en de zwakken niet worden afgeschrikt.’ (RB 64, 19)

‘Hij (de abt, JV) mag geen aanzien des persoons kennen in het klooster. De een mag hij niet meer liefhebben dan de ander, tenzij iemand een hogere graad van deugd en gehoorzaamheid blijkt te bezitten. Een vrijgeborene mag geen voorrang krijgen boven iemand die van slaaf monnik wordt, tenzij hiervoor een andere gegronde reden aanwezig is. Oordeelt de abt op rechtvaardige gronden, dat dit inderdaad zo is, dan handele hij, ook bij de rangbepaling van elkeen, volgens deze maatstaf.’ (RB 2, 18-19)

Over besluitvorming:

‘Telkens als er in het klooster iets belangrijks gebeuren moet, roept de abt de gehele gemeente bijeen en zegt dan zelf waarover het gaat. Terwijl hij luistert naar de raad van de broeders, denkt hij zelf over de zaak na en doet dan wat hij het nuttigst oordeelt. De reden nu waarom wij hebben vastgesteld, dat allen voor het beraad bijeengeroepen moeten worden, is, dat de Heer vaak aan een jongere openbaart wat het beste is.’ (RB 3, 1-3)

Over de broederliefde:

´De broeders moeten elkander dienen en niemand mag dan ook ontslagen worden van de keukendienst, tenzij hij ziek is of in beslag genomen door bezigheden van groot belang. Want dit is een bron van rijke beloning en liefde (caritas).’ (RB 35, 1-2)

Over de zwijgzaamheid:

‘Daarom zal aan volmaakte leerlingen vanwege het grote belang van het stilzwijgen maar zelden verlof gegeven worden voor een gesprek, zelfs als het goede, heilige en vruchtbare gesprekken betreft. Want er staat geschreven: ‘Bij veel spreken kan men de zonde niet vermijden’ en elders ‘De tong heeft macht over dood en leven”. (RB 6, 3-5)

Over de gastvrijheid:

‘Alle gasten die aankomen moeten worden ontvangen als Christus zelf, want Hij zal eens zeggen: ‘Ik kwam als gast en gij hebt Mij opgenomen’.’ (RB 53, 1)

Over de nederigheid:

‘Dit afdalen en opklimmen wil ons ongetwijfeld niets anders zeggen dan dat men door hoogmoed afdaalt en door nederigheid omhoogklimt.’ (RB 7, 7)

‘De stijlen van die ladder zijn- naar wij menen- ons lichaam en onze ziel, en in die stijlen heeft Gods roeping verschillende sporten van nederigheid en zelftucht ingevoegd, waarlangs wij omhoog moeten klimmen.’ (RB, 7, 9)

‘Zodra de monnik al deze trappen van nederigheid beklommen heeft, zal hij die liefde tot God bereiken, die volmaakt is en de vrees buitensluit. (…) Hij handelt niet langer uit angst voor de hel maar uit liefde tot Christus en gedreven door de gewoonte zelf om het goede te doen en door de vreugde die hij vindt in de deugd.’ (RB 7, 67 en 69)

Over de matigheid:

´… als maar vóór alles onmatigheid vermeden wordt, zodat nooit een monnik onpasselijk wordt, want niets is zo strijdig met wat van ieder christen verwacht wordt als onmatigheid, zoals onze Heer het zegt: “Ziet toe, dat uw geest niet afgestompt wordt door onmatigheid.” (RB, 39, 7-8)

“Ieder heeft zijn eigen gave van God gekregen, de ene deze, de ander die”, en daarom durven wij slechts met een zekere angstvalligheid de maat van voedsel voor anderen vaststellen’. (RB 40, 1-2)

Over de stabiliteit:

´De werkplaats waar wij dit alles met toeleg moeten doen is de beslotenheid van het klooster en het bestendig (stabilitas) verblijf binnen de gemeenschap.´ (RB 4, 78)

De Benedictijnse familie:

De Regel van Benedictus was een groot succes en verspreidde zich over de kloostergemeenschappen van het westerse christendom. Karel de Grote stimuleerde de verspreiding van de RB nog verder door deze Regel in zijn hele Rijk als enige toegestane kloosterregel verplicht te stellen.

De benedictijnse monniken droegen in belangrijke mate bij aan de opbouw van Europa, aan de landontginningen en aan het doorgeven van de culturele tradities uit de Oudheid. De monniken legden immers een gelofte van stabiliteit af aan de kloostergemeenschap waarin zij intraden en konden daarom een stabiele factor vormen in de geschiedenis van de Europese Middeleeuwen.

Uit de benedictijnse monastieke tak zijn veel zijtakken tot bloei gekomen, die ook de Regel van Benedictus volgen, maar wilden terugkeren tot de benedictijnse wortels van eenvoud en matigheid. Zo ontstond in de 12^e eeuw onder leiding van Bernardus van Clairvaux (1090-1153) in Frankrijk de orde van de cisterciënzers. Zij streefden het ideaal van een eenvoudig monastiek leven na zoals Benedictus het zou hebben bedoeld. Aan het eind van de 12^e eeuw waren er al honderden cisterciënzer abdijen verspreid over heel Europa.

Het verlangen naar eenvoud zou in de loop der tijd bij de cisterciënzers steeds aanleiding geven tot hervormingen. Zo ontstond in de 17^e eeuw de orde van de ´cisterciënzers van de strikte observantie' (O.C.S.O), in de volksmond trappisten genoemd naar het klooster La Trappe in Normandië, waar deze beweging begon onder leiding van abt Armand-Jean de Rancé. Vooral de stiltebeleving is kenmerkend voor de trappisten.

Uit: www.benedictijnsewijsheid.nl

Gebeden tot de Heilige Benedictus

De volgende twee gebeden tot de H. Benedictus worden elke dag gebeden door de monniken van de Allerheiligste Familie Abdij. We bevelen hen ook aan anderen aan. De H. Benedictus is een zeer krachtige voorspreker voor ons in de Hemel.

Gebed tot de H. Benedictus voor een Gelukkige Dood

"O heilige Vader Benedictus, gezegend door God zowel in genade als in naam. U die in gebed met de armen naar de hemel gericht, uw engelachtige geest in de handen overliet van uw Schepper. U hebt beloofd om degenen die u herinneren aan uw glorievolle dood en hemelse vreugde te beschermen tegen de valstrikken van de vijand in de laatste doodsstrijd. Bescherm mij, smeek ik U, O glorierijke Vader, vandaag en alle dagen, door uw heilige zegeningen, dat ik nooit gescheiden raak van onze lieve Heer, van u, en van al de heiligen. Door Christus onze Heer."

De H. Benedictus zelf openbaarde aan de H. Gertrudis – ook een van de grootste heiligen in de geschiedenis van de Katholieke Kerk, en ook een Benedictijnse non zijnde – dat "degene die mij herinnert aan het buitengewone privilege dat God mij gegeven heeft om mijn laatste momenten in verheerlijking door te brengen, mijn bijstand zal ervaren in zijn laatste strijd. Ik zal een trouwe beschermer zijn tegen de aanvallen van de vijand. Gesterkt door mijn aanwezigheid zal hij ontsnappen aan de valstrikken van de boze en veilig binnengaan in eeuwige gelukzaligheid." (De H. Benedictus stierf onmiddellijk nadat hij de H. Communie had ontvangen)