4. Het huwelijk

Het sacrament van het huwelijk houdt in dat twee mensen man en vrouw worden door middel van een heilige overeenkomst met God en met elkaar. Een katholiek huwelijk wordt gesloten tussen twee gedoopte mensen, van wie er minstens 1 katholiek is. Het katholiek huwelijk is een vocatie, een roeping van God, een woord dat afkomstig is van het Latijnse woord vocare dat roepen betekent. Net als priesters, diakens, religieuze zusters en broeders, nonnen en monniken een roeping van God hebben, zo geldt dat ook voor getrouwde mensen, en ongetrouwde mensen.

Een goede echtgenoot of echtgenote zijn – en daarna een goede vader of moeder – is net zo goed een heilige roeping van God als de oproep om bij een convent in te treden. Getrouwde mensen moeten net als priesters en religieuze broeders en zusters worden gewijd.

Omdat het huwelijk een roeping en een sacrament is, verleent het huwelijk een bijzondere genade die het echtpaar de kracht en het vermogen geeft alle plichten en verantwoordelijkheden van het christelijk huwelijk te aanvaarden en te vervullen. Wil een huwelijkse verbintenis een geldig sacrament zijn, dan moeten de echtelieden het huwelijk aangaan met de intentie de volgende drie geloften waar te maken:

·        Permanent : tot de dood hen scheidt

·        Trouw : geen overspel

·        Vruchtbaar : openstaan voor de mogelijkheid om kinderen te krijgen, als God dat wil

Het sacrament van het huwelijk moet de bruid en de bruidegom de noodzakelijke genadegaven schenken om deze geloften waar te maken. Maar trouwen in de katholieke Kerk is lang niet zo moeilijk als sommige mensen denken. Ten minste een van de twee partners moet katholiek zijn, maar de andere partner mag elk ander geloof aanhangen. Als je als niet-katholiek in een niet-katholieke Kerk bent gedoopt, moet je een bewijs van je doopsel overleggen. Als je als niet-katholiek niet gedoopt bent, onkerkelijk bent of een niet-christelijke godsdienst aanhangt, moet de plaatselijke bisschop speciale dispensatie verlenen. De priester of diaken die het huwelijk sluit, kan deze aanvragen.

Net als de sacramenten van het doopsel, het vormsel en de priesterwijding kan het sacrament van het huwelijk maar 1 keer aan de echtelieden worden toegediend, tenzij een van hen sterft. Omdat het sacrament van het huwelijk een verbintenis voor het leven is, kun je als katholiek alleen maar trouwen met iemand van wie de partner overleden is of die nog niet getrouwd is geweest. Als je eerder getrouwd bent geweest en je huwelijkspartner nog in leven is, moet je kunnen aantonen dat het huwelijk ongeldig was, zodat de eerdere verbintenis nietig verklaard kan worden. Als dat gebeurt, zijn beide partijen vrij iemand anders te trouwen; en deze keer wel geldig, hoopt de Kerk. En hoe kun je aantonen dat het sacrament van het huwelijk nooit heeft plaatsgevonden, met andere woorden dat het ongeldig was? Nou, je kunt bijvoorbeeld aanvoeren dat jij of je huwelijkspartner nooit de intentie hebt of heeft gehad een permanente, trouwe en/of vruchtbare verbintenis aan te gaan, waardoor het huwelijk ongeldig is geworden.

Onthoud dat een kerkelijke nietigverklaring geen soort van echtscheiding is en geen gevolgen heeft voor de wettigheid van de kinderen, want dat is zuiver een juridische kwestie. Nietigverklaringen maken de kinderen die uit de verbintenis zijn geboren niet tot onwettige kinderen. Nietigverklaringen stellen alleen dat het huwelijk nooit een geldig sacrament is geweest, zelfs niet als beide partijen met het goede geloof en de juiste intenties in het huwelijk zijn getreden. 

Een geldig sacrament van het huwelijk vereist de aanwezigheid van een priester of diaken, een bruid en een bruidegom (geen homohuwelijken) en twee getuigen, die niet katholiek of zelfs christelijk hoeven te zijn. De bruid en bruidegom zijn de werkelijke bedienaars van het sacrament, want het is hun ‘ja’ dat hen tot man en vrouw maakt. De priester of diaken is alleen maar een officiele getuige voor de Kerk; een noodzakelijke getuige, dat wel, maar niet meer dan een getuige.

Tijdens de ceremonie mogen officieel alleen schriftlezingen uit de Bijbel worden voorgelezen en goedgekeurde geloften worden uitgesproken. In de meeste bisdommen krijgen katholieken die willen trouwen het verzoek om ten minste 9 tot 12 maanden van tevoren contact op te nemen met de priester of diaken. In deze periode biedt de priester of diaken praktische financiele en emotionele hulp en informeert hij aanstaande echtparen over de spirituele aard van het huwelijk en over natuurlijke geboortebeperking, die overigens iets anders is dan de oude, vertrouwde periodieke onthouding. Omdat de katholieke Kerk kunstmatige anticonceptie verbiedt, moeten geboorteregulering en planning van de gezinsgrootte op moreel toelaatbare middelen, zoals natuurlijke geboortebeperking, zijn gebaseerd.

Waarom gaat er zoveel tijd in de voorbereidingen zitten? Waarom kunnen huwelijken niet spontaan gesloten worden? Het antwoord is eenvoudig: het sacrament van het huwelijk is een vocatie voor het leven. De katholieke Kerk wil voorkomen dat mensen impulsief en lukraak een huwelijk sluiten, en dat geldt trouwens voor alle dingen die mensen hals over kop of ondoordacht doen.

Je kunt kiezen uit 3 soorten katholieke huwelijksceremonies. De eerste is een huwelijk tijdens een mis; de tweede is een huwelijk zonder mis; en de derde is een validatieceremonie, waarin een echtpaar dat van tevoren in de ogen van de Kerk een ongeldig huwelijk had nu probeert dat huwelijk door de Kerk erkend of bevestigd te krijgen. In het kerkelijk recht heet dat valideren.

De huwelijksmis

Een huwelijksmis vindt meestal op zaterdag plaats maar ook op doordeweekse dagen. Maar slechts zelden op zondagen, tenzij de bisschop er speciaal toestemming voor heeft gegeven. Als allebei de echtgenoten katholiek zijn, is de huwelijksmis eigenlijk de manier om het huwelijk in te zegenen. Bij deze ceremonie worden namelijk twee sacramenten tegelijk bediend: het sacrament van het huwelijk en het sacrament van de eucharistie. Deelname aan twee sacramenten is een fantastische manier om het huwelijk te beginnen.

Net als een gewone zondagsmis kent de huwelijksmis vier schriftlezingen: een lezing uit het Oude Testament, gelezen door een vriend of familielid, een psalm, een lezing uit de nieuwtestamentische brieven, gelezen door een vriend of familielid, en een evangelielezing, gelezen door de priester of diaken. Dan houdt de priester of diaken de preek en neemt hij vervolgens de geloften af.

Vlak voor het afleggen van de trouwbeloften vraagt de priester of diaken het aanstaande echtpaar drie belangrijke vragen:

1 Zijn jullie uit vrije wil en met de volle instemming van jullie hart hierheen gekomen om met elkaar te trouwen?

2 Zijn jullie bereid als gehuwden elkaar lief te hebben en te waarderen al de dagen van jullie leven?

3 Zijn jullie bereid kinderen als geschenk uit Gods hand te aanvaarden, hen in jullie liefde te laten delen en hen in de geest van Christus en Zijn Kerk op te voeden?

Daarna kan de priester of diaken verdergaan met de trouwbeloften.

De beloften kunnen door de priester of diaken worden voorgelezen en door de bruid en bruidegom herhaald, of de beloften kunnen in de vorm van een vraag worden voorgelegd, waarop de bruid en bruidegom met een opgewekt ‘ja’ antwoorden. Hier volgen voorbeelden van de twee geaccepteerde versies:

Ik, Alexandra, aanvaard jou, Filemon, als mijn man. Ik beloof je trouw te blijven in goede en kwade dagen, in armoede en rijkdom, in ziekte en gezondheid. Ik zal je liefhebben en waarderen, al de dagen van ons leven.

Of:

Wil jij, Filemon, Alexandra aanvaarden als je vrouw en beloof je haar trouw te blijven in goede en kwade dagen, in armoede en rijkdom, in ziekte en gezondheid, tot de dood jullie scheidt?

Na de beloften zegent de priester of diaken de ringen. Daarna schuift de bruidegom een ring aan de vinger van de bruid en zegt: ‘Draag deze ring als teken van mijn liefde en mijn trouw, in de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. Amen.’ De bruid neemt de andere ring, schuift die aan de vinger van de bruidegom en spreekt dezelfde woorden.

Het paar wordt man en vrouw op het moment dat ze instemmen met het huwelijk, niet wanneer ze elkaar de ringen geven. De ringen zijn alleen maar een symbool.

Na de uitwisseling van de ringen worden de voorbeden gesproken, net als in de zondagsmis, gevolgd door een offerandelied en het klaarmaken van de tafel. Een vriend of familielid kan het brood en de wijn naar het altaar brengen, waarna de mis op de gebruikelijke manier verdergaat. Na het Onze Vader knielen de pasgehuwden, terwijl de priester het echtpaar een speciale huwelijkszegen geeft. Daarna komen ze overeind, geven een teken van vrede aan hun ouders en keren terug naar het altaar. De communie volgt zoals gebruikelijk.

Vaak lopen de bruid en bruidegom na de communie en het slotgebed naar een Mariabeeld. Ze leggen enkele bloemen voor het beeld, terwijl een solist het Ave Maria zingt.  Dit gebruik is ontstaan uit een vrome gewoonte van pasgehuwden om Maria om haar gebeden te vragen. Maria was immers degene die tijdens de bruiloft in Kana haar zoon Jezus vroeg water in wijn te veranderen. Zo vraagt het pasgetrouwde stel aan Maria, de moeder van Jezus, of zij ook voor hen tot Jezus wil bidden.

En dan komt het grote moment waarop de priester of diaken het nieuwe paar voorstelt: ‘Mijnheer en mevrouw Sijstermans.’ Ze geven elkaar een flinke knuffel en lopen de kerk uit.

Scheiden voor de kerk

De kerkelijke rechtbank houdt zich bezig met verzoeken tot nietigverklaring van een huwelijk. Zij wordt voorgezeten door een officiaal.

Het huwelijk is een louter burgerlijke aangelegenheid en de kerkelijke rechtbanken hebben dus geen enkele bevoegdheid mbt het burgerlijk huwelijk.

Katholieke gelovigen gaan naast een burgerlijk huwelijk veelal een huwelijk voor de kerk aan. Dit is een verbintenis voor de geloofsgemeenschap, door de katholieke geloofsleer sacrament geheten. Dit kerkelijk huwelijk kan evenwel niet aangegaan worden zonder een voorafgaand burgerlijk huwelijk.

Wat God verbonden heeft, zal volgens de katholieke geloofsleer niet door de mens gescheiden worden. Een kerkelijke echtscheiding is dus onmogelijk. Wie burgerlijk gescheiden is en reeds voorheen kerkelijk getrouwd zou dus niet meer met zijn nieuwe partner voor de kerk huwen. Hier volgt een synthese van het interview dat Kerk en Leven met deze priester had.

Maar de kerk is wel bereid de vraag te stellen of het oorspronkelijk kerkelijk huwelijk wel geldig werd afgesloten. En wat niet geldig werd afgesloten kan door de kerk nietig worden verklaard en heeft volgens de kerk nooit bestaan.

 

De kerkelijke rechter kan het huwelijk nietig verklaren op volgende gronden:

1.   ten gevolge van een kerkelijk huwelijksbeletsel ;

2.   wegens een gebrek in de kerkelijke vorm (bijvoorbeeld door afwezigheid van getuigen) ;

3.   uit oorzaak van consensusgebreken, namelijk gebreken in de huwelijkstoestemming van ten minste één van de partijen.

 

Volgens het kerkelijk recht komt het huwelijk precies door de consensus tot stand of, zoals Vaticanum II het uitdrukt, "door het onherroepelijk persoonlijk jawoord".
Wanneer twee gedoopte partners hun jawoord geven, komt gelijktijdig ook het sacrament tot stand.

De soepelheid van de kerk bij de ontbinding van het huwelijk zit vervat in de strikte en vooral innerlijke vereisten van het jawoord. In tegenstelling tot het burgerlijk recht is het louter vermelden van een ja, onvoldoende. Het moet een echte, gemeende, vrije ‘ja’ zijn.

Deze ‘ja’ is van diep persoonlijke aard : een ja vanuit de eigen persoon aan de persoon van de partner : "een wederzijds geven en ontvangen", zoals het huidige Kerkelijke Wetboek het formuleert.

Consensusgebreken volgens het Kerkelijk Recht

- Wanneer iemand zonder meesterschap over zichzelf of zonder een minimaal besef van wat een huwelijk inhoudt, zijn of haar jawoord geeft, dan is dat jawoord niet geldig gegeven.  Men spreekt hierbij dan van "onbekwaamheid", (vb. verslaving, gestoordheid, ernstig gebrek aan maturiteit, kennelijke onvolwassenheid, die ondermeer kan blijken uit verregaande losbandigheid, het reeds verlaten van de huwelijkspartner kort na het huwelijk, bv. tijdens het huwelijksfeest, enz.)
- hectische omstandigheden waarin het jawoord werd gegeven of ernstig en buitenmatig twijfelen over het "ja".
- Onbekwaamheid door fysieke of morele onmogelijkheid om de algehele levensgemeenschap te realiseren die de huwgemeenschap impliceert.
- Gesimuleerde wilsuiting. Dit doet zich voor wanneer een wilsbekwame een ja woord uit, zonder de innerlijke intentie te hebben deze ja in alle consequenties na te komen en zonder dus de wil te hebben een algehele levensgemeenschap, een onverbreekbare band, een band in huwelijkstrouw en openheid, open voor een kinderzegen aan te gaan. impliceert. Dit is ja zeggen, doch neen denken en anders doen. Deze simulatie kan blijken uit iemands gedrag of zijn uitlatingen waaruit kan blijken dat hij gewoon niet getrouwd wil zijn. Vb. de huwelijkspartner stelt zich niet open voor een kinderzegen, ondanks de kinderwens van de partner; de partner zet verder het liederlijke vrijgezellenleven verder, de huwelijkspartner vult het huwelijk in enkel naar eigen smaak en maat; de huwelijkspartner vult de verplichting tot huwelijkstrouw niet in..
- dwaling en bedrog: de huwelijkspartner blijkt niet te zijn wie men zich voornam te huwen, vb. een verborgen immoreel verleden, een verborgen strafregister, een verborgen instandgehouden relatie, een verborgen besmettelijke ziekte, een verborgen onvruchtbaarheid,, een verborgen seksuele geaardheid, een verborgen grensoverschrijdend gedrag.   De kerk veronderstelt immers dat het jawoord bij het huwelijk een bewuste keuze is voor elkaars persoon en persoonlijkheid.
 - dwang of geweld. Hiermee wordt niet alleen bedoeld het spreekwoordelijke geweer in de rug van de bruidegom, maar ook het huwelijk onder druk van de familie, onder bedreiging van verstoting, onterving, oneer (vb na ontdekte gemeenschap of zwangerschap), dreiging met zelfmoord.

De procedure 

De procedure wordt ingeleid door een verzoekschrift bij de kerkelijke overheden en wordt gevolgd door verhoren van partijen en getuigen.

Het rechtscollege bestaat uit 3 rechters. Indien zij het verzoek afwijzen kan hiertegen beroep worden aangetekend. Indien zij het verzoek tot nietigverklaring toestaan, wordt het dossier verzonden aan de rechtbank van tweede instantie. Indien de rechtbank van tweede instantie zich aansluit bij de uitspraak van de rechtbank in eerste instantie wordt het kerkelijk huwelijk definitief ontbonden en kan er een nieuw kerkelijk huwelijk worden aangegaan

Normale duurtijd van een procedure: ongeveer een jaar. Tegen de uitspraak van eerste instantie is telkens beroep mogelijk.