Het Tibetaans boeddhisme, de leer van de Boeddha zoals die in Tibet wordt beoefend en onderwezen, wordt eindelijk bekend aan de wereld. Vanwege de afgelegen locatie van Tibet ontwikkelde de boeddhistische traditie zich daar veertien eeuwen lang in relatief isolement, onbekend of verkeerd begrepen door de buitenwereld. Een keerpunt kwam in de late jaren 1950, toen de communistische Chinese overname de migratie van Tibetaanse leraren naar India versnelde. Sindsdien zijn Tibetaanse boeddhistische leraren verder naar het buitenland gereisd en hebben ze onderwijscentra opgericht die nu floreren in Japan, Zuidoost-Azië, Australië, Europa en Noord- en Zuid-Amerika. Voor het eerst in de geschiedenis kunnen mensen van over de hele wereld rechtstreeks uit authentieke bronnen leren hoe het Tibetaans boeddhisme in Tibet werd beoefend.De Tibetaanse migratie heeft een bijzonder ontvankelijk publiek gevonden in de Verenigde Staten, die tenslotte een land van immigranten zijn. Het boeddhisme is nu een van de snelst groeiende religies in de Verenigde Staten - niet in de laatste plaats vanwege de toenemende populariteit van de Tibetaanse traditie.

Het onderscheidende karakter van het Tibetaans boeddhisme

Het Tibetaans boeddhisme handhaaft de leringen, meditatietechnieken en wijdingsgeloften van de Theravada, en de filosofie en kosmologie van Mahayana. Maar het was in Tibet dat veel van de Vajrayana-leringen werden bewaard, en de meeste onderscheidende kwaliteiten van het Tibetaans boeddhisme zijn terug te vinden in het Vajrayana-erfgoed.

Het Vajrayana-pad volgt grotendeels de filosofische leringen van Mahayana, maar er zijn enkele variaties in de methodologie. Terwijl Mahayana probeert het gif van begeerte, agressie en onwetendheid te vernietigen, legt Vajrayana de nadruk op het rechtstreeks omzetten ervan in wijsheid. Dit is gebaseerd op het Tibetaans boeddhistische geloof dat de alledaagse wereld (samsara) onlosmakelijk verbonden is met verlichting.

Het Tibetaans boeddhisme onderscheidt zich door zijn vele methoden en technieken van spirituele ontwikkeling en door zijn grote versnelling van de spirituele reis. Theoretisch duurt het pad van de Mahayana-beoefenaar drie onberekenbare eonen om volledig te ontwaken; daarentegen kan het pad van de Vajrayana-beoefenaar zo kort zijn als één leven.

Om het verlichtingsproces te versnellen, gebruikt Vajrayana geavanceerde yogatechnieken in combinatie met uitgebreide meditaties. De meditaties bevatten visualisaties van gepersonifieerde archetypen van verlichting, vaak aangeduid als 'meditatieve godheden'. Deze archetypen worden vaak weergegeven in de Tibetaanse religieuze kunst in de vorm van bronzen sculpturen of in beschilderde draagbare scroll-iconen, bekend als thangka's. De geschriften met de esoterische leringen voor yoga-oefeningen (zoals meditatieve visualisaties) worden tantra's genoemd en maken deel uit van een groter geheel van boeddhistische heilige teksten, gebaseerd op de openbare leringen van de Boeddha, de zogenaamde sutra's. (Vajrayana's gebruik van tantrische literatuur verklaart waarom het soms 'Tantrisch boeddhisme' wordt genoemd.) Mantra's (gezongen heilige lettergrepen of zinsdelen), mudra's (rituele handgebaren),en mandala's (symbolische voorstellingen van verlichte werelden) worden allemaal gebruikt als onderdeel van Tibetaans-boeddhistische meditatieve praktijken.

Het belang van de lama

De Tibetaanse boeddhistische traditie legt grote nadruk op het belang van de lama (het Tibetaanse equivalent van de Sanskriet-term goeroe). Deze eerbiedwaardige leraren krijgen vaak de eretitel Rinpoche ("Dierbare"). Alle lama's voltooien een lange studie die hen voorbereidt op hun toekomstige rol als de verleners van initiaties en esoterische leringen. Gekwalificeerde lama's introduceren studenten in bepaalde leringen en geven door middel van empowerments spirituele energie zodat specifieke oefeningen met succes door studenten kunnen worden ondernomen. Formele en informele face-to-face mondelinge overdrachten van spiritueel inzicht en wijsheid vinden typisch plaats tussen lama en student. De lama is de focus van hartstochtelijke toewijding voor de aspirant, en wordt erkend als de belichaming van de drie juwelen (de Boeddha, zijn leringen,en de sangha) evenals de kwaliteiten van de meditatieve godheden.

Het Tibetaans boeddhisme heeft het idee van "geïncarneerde lama's" geïnnoveerd, het geloof dat de geest van een overleden lama weer kan verschijnen in het nieuwe lichaam van een kind. Het bekendste voorbeeld van het herkennen van gereïncarneerde lama's is de eeuwenlange traditie waarmee ZH de Dalai Lama wordt geïdentificeerd.

De ontwikkeling van het boeddhisme in Tibet

Het boeddhisme heeft een lange geschiedenis in Tibet. Tijdens het bewind van de eerste keizer van Tibet, Songsen Gampo (ca. 600-650 n.Chr.), Toen Tibet zich voor het eerst vestigde als een onafhankelijk koninkrijk en imperium, werd de leer van de Boeddha in Tibet geïntroduceerd. Het duurde nog een eeuw voordat het boeddhisme begon te bloeien tijdens het bewind van drie keizers: Tri Song Detsen (fl. 775), Tri Saynalek (fl. 812) en Tri Ralpachen (fl. 838). In die tijd werden er grote vertaalprojecten ondernomen zodat Indiase teksten in het Tibetaans konden worden opgenomen, kloosters werden gebouwd en het koningschap, de adel en de bevolking het boeddhisme omarmden.

De laatste Tibetaanse keizer (regeerde 838-842) was anti-boeddhistisch. Hij onderdrukte de religie, werd als gevolg daarvan vermoord en tegen het begin van de jaren 40 stortte de koninklijke dynastie in. Tibet kende een donkere leeftijd van bijna twee eeuwen - van 850 tot begin 1000. Gedurende deze tijd was er geen centrale regering. Hoewel het boeddhisme in Tibet in deze periode overleefde, waren er geen kloosters of grote vertaalprojecten, deels omdat er geen grote beschermheren waren om hen te ondersteunen.

De vier scholen binnen het Tibetaans boeddhisme

Tibetaanse vertalers die naar India gingen en Indiase wijzen die naar Tibet kwamen, brachten tussen eind 900 en 1200 het boeddhistische onderwijs in Tibet nieuw leven in. Aan het begin van de 14e eeuw waren er vier grote scholen voor Tibetaans boeddhisme. De Nyingmaschool hield zich aan de Vajrayana-leringen uit de vroegere koninklijke periode. De Kagyu-, Sakya- en Geluk-scholen volgden allemaal de latere Vajrayana-leringen die vanuit India naar Tibet kwamen. De scholen werden gevormd als gevolg van individuele leerlijnen en de relatieve nadruk die elke groep legde op bepaalde esoterische leerstellingen. Deze scholen, die tot op de dag van vandaag bestaan, zijn het eens over de essentiële leerstellingen van het boeddhisme.

Politiek en religie

Door de eeuwen heen speelden lama's een steeds belangrijkere rol in Tibet, niet alleen als religieuze figuren, maar ook als politieke leiders. In de geschiedenis van Tibet leidde een lama vaak de regering. De eerste lama die dit deed was de Sakya-patriarch Chögyal Pakpa (1235-1280), die zijn tijdelijke autoriteit kreeg door de bescherming van de Mongoolse heersers van China. Het was ook door Mongoolse bescherming dat de Dalai Lama's of hun vertegenwoordigers Tibet sinds 1642 hebben geregeerd (met één grote onderbreking). Ook zij zijn zowel religieuze als wereldlijke leiders.

De laatste helft van de 20e eeuw heeft ongeëvenaarde veranderingen in Tibet gebracht. De communistische regering van China controleert Tibet en onder haar bewind hebben de religie en cultuur van Tibet enorm geleden. ZH de Dalai Lama, spiritueel en politiek leider van Tibet, heeft een regering in ballingschap opgericht in Dharamsala, India. Tibetaanse ballingen hebben zich voornamelijk gevestigd in India, maar ook in andere landen zoals Nepal, Zwitserland, Canada en de Verenigde Staten. ZH de Dalai Lama heeft hard gewerkt om de benarde toestand van Tibet onder de aandacht van de wereld te brengen, en in 1989 leverde zijn inspanningen hem de Nobelprijs voor de Vrede op. Sindsdien zijn het populaire sentiment en het politieke activisme toegenomen ter ondersteuning van het herstel van Tibet. De waarden van mededogen en wijsheid omarmend, zien niet alle ballingen het verlies van hun vaderland met woede en wrok.Zijne Heiligheid Jigdal Dagchen Dorje Chang, stichtende lama van het Sakya-klooster van het Tibetaans boeddhisme in Seattle, zei dat de veranderingen in Tibet een voorbeeld zijn van de ware aard van het menselijk bestaan: alles is vergankelijk en alles verandert.