Ik wil de boeken voorstellen die ik grààg gelezen heb. Misschien zijn er daarbuiten nog hartstochtelijke lezers die soms eens iets willen horen van een zielsgenoot over diens ervaringen in het onuitputtelijke rijk van het geschreven woord. Volg me op Twitter om op de hoogte te zijn van mijn jongste besprekingen: volg "muilpeerd"
20-02-2012
Een schaaknovelle (van Stefan Zweig)
Toen ik ooit gedwongen
was te verhuizen en mijn intrek te nemen in een kleinere woning zag ik me
geplaatst voor het volgende probleem: Ik had te veel boeken. Ze zouden niet
allemaal in mijn nieuwe woning passen. Ongeveer de helft ervan moest ik
opgeven. En toen begon de harde weg om boeken te elimineren.
Van enkele boeken wist ik vlot dat ik ze makkelijk zou kunnen missen. Van
andere boeken wist ik zeker dat ik ze nooit kwijt wilde. Het waren die boeken
tussenin die de keuze zo moeilijk maakten. Die boeken die zeker niet slecht
waren maar die me ook niet omvergeblazen hadden.
Maar niet elk boek hoeft je omver te blazen. Alles hangt af van wanneer je een
boek leest, in welke gemoedstoestand je je op dat moment bevindt, welke
verwachting je hebt als je aan het boek begint en op welke wijze het boek
afweek van je verwachting.
Het boek Een
schaaknovelle zou zeker met me mee mogen verhuizen. Niet alleen omdat het
zo dun en klein is dat je er altijd wel een plekje voor vindt maar omdat het me
van de eerste bladzijde tot de laatste in zijn ban hield.
De eerste zin luidt: Op het grote
passagiersstoomschip dat om middernacht van New York naar Buenos Aires moest
vertrekken, heersten de gebruikelijke drukte en bedrijvigheid van het laatste
uur. Wat ik knap
vond in het begin was het enigszins misleidende zwaartepunt. Het begint met een
jonge man, Mirko Czentovic, wereldkampioen schaken, die aan boord van het schip
stapt.
Algauw lekte het geheim uit, dat deze schaakmeester in zijn privéleven niet
in staat was in welke taal dan ook een zin zonder spelfouten te
schrijven.'(...) 'Zijn gebrek aan ontwikkeling was op alle terreinen even universeel. Als
zoon van een straatarme Zuid-Slavische Donauschipper, wiens nietige vaartuig op
een nacht werd overvaren door een graanschip, was de toen twaalfjarige jongen
na de dood van zijn vader door de pastoor van een afgelegen plaatsje uit
medelijden opgenomen, en de goede pastoor deed erg zijn best om door bijlessen
thuis het zwijgzame, trage kind met zijn lage voorhoofd bij te brengen wat het
op de dorpsschool niet kon opnemen. De lezer
gaat helemaal mee in het opgroeien van deze jongen, de ontdekking van zijn
wonderbaarlijke talent, en ik meende dan ook dat hij het belangrijkste
personage was van dit boek.
De verteller van het verhaal is passagier en observeert het gebeuren dat hij
aan ons vertelt.
Samen met enkele kennissen tracht de verteller de schaakmeester over te halen
tot het spelen van een vriendschappelijk spel. Dit kost heel wat moeite, en als
de meester eindelijk instemt is het duidelijk dat eenieder die tegen hem
speelt, grandioos verliest.
Maarondankshetingespannengezamenlijkzoekenenoverleggenkondenwe de
verborgen val niet ontdekken. Tenslotte, al bijna aan het eind van de
toegestane bedenktijd, besloten we de zet te wagen. McConnor raakte de pion al
aan om hem naar het laatste veld te verschuiven, toen hij voelde dat iemand hem
plotseling bij zijn arm pakte en zacht en dringend fluisterde: 'In godsnaam!
Niet doen' (...)
Een heer van ongeveer vijfenveertig jaar, wiens smal, scherp gezicht mij al
eerder op het promenadedek was opgevallen door zijn merkwaardige, haast
krijtachtige bleekheid moest tijdens de laatste minuten bij onze groep zijn
gekomen. En hier
begint het. Door tussenkomst van deze vreemdeling eindigt de partij in remise.
De kampioen vraagt een volgende partij. De vreemdeling weigert en verdwijnt.
De overgebleven mannen blijven in opwinding achter, overleggen met elkaar en
besluiten dat ze hoe dan ook moeten proberen om de man ertoe te bewegen een
volgende partij te spelen, de volgende dag om 15 uur, zoals Czentovic zelf had
voorgesteld.
De verteller gaat de vreemdeling opzoeken en dan vertelt deze mysterieuze man
het verhaal achter zijn fenomenale schaaktalent. Zijn verhaal voert terug naar
de oorlog:
U vermoedt nu waarschijnlijk, dat ik u zal gaan vertellen over het
concentratiekamp, waar immers iedereen heen gebracht werd die ons oude
Oostenrijk trouw bleef, en van de vernederingen, het lijden, de martelingen die
ik daar heb ondergaan. -Maar er gebeurde niets van dat alles. Ik kwam bij een
andere categorie (...).
Een
eigen kamer in een hotel - nietwaar, dat klinkt op zichzelf toch uiterst
humaan? Maar u mag van mij geloven dat ze ons helemaal geen humanere, maar
alleen een geraffineerdere methode hadden toebedacht toen ze ons prominenten
niet met z'n twintigen in een ijskoude barak stopten, maar in een behoorlijk
verwamde en afzonderlijke hotelkamer onderbrachten (...).
Ze deden ons niets - ze brachten ons alleen in een volkomen Niets, want
zoals bekend oefent niets ter wereld zo'n druk uit op de menselijke ziel als
het Niets (...).
Er was niets te doen, niets te horen, niets te zien, overal en
ononderbroken stond het Niets om je heen, de volkomen ruimteloze en tijdloze
leegte. Je liep heen en weer, en je gedachten gingen steeds heen en weer, heen
en weer, steeds opnieuw (...).
Je wachtte ergens op, van 's morgens tot 's avonds, en er gebeurde niets.
Je wachtte, wachtte, wachtte, je dacht, dacht, je dacht tot je slapen pijn
gingen doen. Er gebeurde niets. Je bleef alleen. Alleen. Alleen.' Het verhaal
gaat verder maar ik wil hier niet te veel verklappen.
Wat ik treffend vond in dit boek was de scherpe observatie van wat isolatie en
eenzaamheid met een mens doen. Het is geen opbeurend boek, het is schrijnend.
Ik leefde me in deze vreemdeling in en als vanzelf ging ik me afvragen hoe ik
mijzelf in een dergelijke situatie zou handhaven.
Als ik een boek lees dat ik echt goed vind ga ik andere boeken van dezelfde
auteur zoeken. En ik vond van Stefan Zweig nog meer boeken, zoals o.a. Ongeduld
en zijn autobiografie De wereld van gisteren.
De volledige titel met ondertitel van dit boek
luidt: Slachthuis vijf, of de Kinderkruistocht - Een verplichte dans met de
dood
De korte
inhoud vermeldt:
Een Amerikaan wiens Duitse voorouders vier
generaties geleden naar de Verenigde Staten kwamen, die nu in goeden doen op
Cape Cod woont (en te veel rookt) en die lang geleden als verkenner bij de
Amerikaanse infanterie, hors de combat, in krijgsgevangenschap getuige geweest
is van het brandbombardement van Dresden (het Florence van de Elbe) en deze
heeft overleefd. Deze roman ligt enigszins in de telegrafisch-schizofrene sfeer
van de verhalen over de planeet Tralfamadore, waar de vliegende schotels
vandaan komen.
Nou, dát is een verwarrende eerste aanblik op een boek. Ik begon er gewoon aan,
het zou spoedig blijken of dit boek mijn concentratie zou kunnen vasthouden.
Maar je moet het boek gewoon lézen en je wordt dadelijk meegesleept door de
absurde humor, het directe taalgebruik, het sarcasme.
In de eerste 25 blz. verhaalt de auteur van zijn pogingen om een boek over
Dresden te schrijven. En dat gaat niet vanzelf. Vele jaren en veel geld
zijn eraan voorafgegaan.
De auteur schrijft in de ik-vorm, doet op laconieke wijze kond van zijn
belevenissen, deze steevast afsluitend met het commentaar: Zo gaat dat.
Soms werkt dat commentaar grappig. Een voorbeeld:
Maar nu ging het allemaal een stuk beter.
Hij had een aardig flatje en zijn dochter genoot een uitstekende opleiding.
Zijn moeder was omgekomen in de vuurstorm van Dresden. Zo gaat dat. Of nog een voorbeeld:
Het vliegtuig stortte neer op de top van de Sugarbush Moutain in Vermont. Alle
inzittendden kwamen om het leven, behalve Billy. Zo gaat dat.
Na een tijdje echter gaat dat steeds herhaalde Zo
gaat dat wel tegenstaan, een kwestie van te veel. Een zin die me
de eerste grinnik ontlokte stond al op blz. 8: Ik wens u en uw gezin en ook
aangaande uw vriend een Vrolijk Kerstfeest en een Gelukkig Nieuwjaar en ik hoop
dat we elkaar in de taxi zullen weerzien in een wereld van vrede en vrijheid,
zo het ongeval wil.
De auteur
start dan echt zijn verhaal, en op blz. 25 kondigt hij dat als volgt aan:
Dit boek
is een mislukking en dat kon ook niet anders, want het is geschreven door een
zoutpilaar. Het begint zo: Luister: Billy Pilgrim is losgeraakt van de tijd. En het eindigt zo: Poe-tie-wiet?
Het
hoofdpersonage Billy Pilgrim, geboren in 1922 in New York en 1,86 meter groot,
is de zoon van een kapper, is getrouwd met Valencia en heeft twee kinderen,
Barbara en Robert. Barbara is net als Billy opticien.
De schitterende zinnen volgen elkaar op en ik zou kunnen blijven citeren om dat
aan te tonen. Hier nog eentje: In die dagen waren we aanhangers van de
Beweging voor een Verenigde Wereld. Ik weet eigenlijk niet wat we nu zijn.
Telefoneerders, waarschijnlijk.
Over zijn
moeder : Zoals zoveel Amerikanen trachtte ze het leven zin te geven aan de
hand van dingen die ze in souvenirwinkels vond.
Over Billy's
tijd in de oorlog: Roland Weary (...) had zoveel energie dat hij
voortdurend bedrijvig heen en weer rende tussen Billy en de verkenners en
stompzinnige mededelingen overbracht die niemand gedaan had en niemand wilde
horen. Tevens begon hij, omdat hij het zoveel drukker had dan de anderen, te
vermoeden dat hij de aanvoerder was.
En de vaart
blijft erin: Achter hem kwam Weary, rinkelend en rammelend en klingelend en
warm.
Als
krijgsgevangene wordt Billy in een goederenwagon gestouwd met vele andere
soldaten: Maar naast Billy in de hoek stond een gewezen landloper van
veertig. 'Ik heb wel ergere honger gehad in mijn leven,' zei de landloper tegen
Billy.'Ik heb wel in rottere situaties gezeten. Dit is niks.'
En nog in de goederenwagon op transport : Op
de achtste dag zei de veertigjarige zwerver tegen Billy: 'Dit is een zacht
eitje. Ik kan het me overal naar de zin maken.' 'O ja? zei Billy. En op de
negende dag stierf de zwerver. Zo gaat dat. Zijn laatste woorden waren: 'Dacht
je dat dit erg was? Dit is niks.'
Tijdens het
verhaal wordt er voortdurend heen en weer gegaan in de tijd. En dan zijn er nog
de ontmoetingen met de wezens van Tralfamadore. Klinkt erg verwarrend? Toch
lukt het heel goed, je blijft lezen! Een aanrader!
En voor de liefhebbers van dunne boekjes: dit is er een (190 bladzijden).
Het geheime geluk van Nina Karsavania (van Penny Sumner)
Dit boek was er een dat
ik 'blindelings' koos. Er zijn veel manieren om een boek te kiezen. Eén ervan
is naar de bibliotheek gaan en een willekeurig boek nemen. Op deze manier
ontdek je soms pareltjes van literatuur. Vaak valt dat ook tegen maar dat kan
ook het geval zijn als je je laat leiden door recensies.
Ik vond dit een boek geschikt voor jongeren vanaf een jaar of twaalf. Voor
lezers die wel over een Russisch personage willen lezen maar geen zin hebben in
lange doorwrochte omschrijvingen en een traag verhaalverloop, iets wat veel
Russische schrijvers kenmerkt.
Het verhaal op zich
begint als een jongemeisjesleven in een aristocratisch milieu in het
tsaristische Rusland. Nina Karsavina leidt in 1910 een mooi leven in het
prachtige huis waarin zij samen met haar mooie moeder, haar excentrieke vader
en haar zus Katya woont. Tot het moment dat haar moeder sterft en haar vader
zijn verstand verliest. Het landgoed wordt verbouwd tot hospitaal en Nina moet
tot haar afschuw als ziekenzuster aan het werk. In zijn obsessie laat haar
vader haar geen andere keus, en er is maar één manier om aan deze slavernij te
ontkomen: in het geheim trouwt de 14-jarige Nina met Richard, een knappe maar
raadselachtige Engelsman, en ze vertrekt onmiddellijk met hem naar het Verenigd
Koninkrijk.
In Brighton zijn Nina en Richard een tijd gelukkig met elkaar. Totdat Nina
Richards geheim ontdekt en de Eerste Wereldoorlog opnieuw haar hele wereld
omverwerpt.
Het boek bestaat uit
meerdere boekdelen
Boekdeel 1: 1910-1918 Dit deel start met de voorbereidingen van het
verlovingsfeest van Katja, Ninas vier jaar oudere zus. Nina is elf en ze hoort
dat Katja aan Darja, de meid, vraagt om kaart te leggen om haar toekomst te
voorspellen. Volgens de kaarten zal Katja trouwen, kinderen krijgen en een
lange reis maken naar de andere kant van de wereld. Ook Nina zal een reis
maken, maar niet zo ver als die van Katja. De kaarten voorspellen een lang
leven voor Nina, met meerdere echtgenoten en veel huizen.
Katja weigert echter met haar verloofde te trouwen en trouwt kort daarna met
een andere man, Ivan. Ze verhuizen samen naar Nice in Frankrijk.
Als
Ninas moeder zwanger is verneemt ze dat vader wanhopig naar een zoon verlangt.
Moeder en kind sterven echter tijdens de bevalling. Nina wordt overvallen door
schuldgevoelens: als zij een jongetje was geweest dan was dit niet gebeurd.
Vader is radeloos en moet wekenlang dag en nacht in de gaten worden gehouden
omdat men vreest dat hij zelfmoord zal plegen.
Vader gaat, onder invloed van een arts, cocaïne gebruiken en laat zich door hem
overhalen om van zijn landgoed een hospitaal te maken. Hij eist van Nina dat ze
zich laat opleiden tot ziekenzuster. Nina vindt dit vreselijk, kan niet tegen
de aanblik van bloed, en als ze op een keer moet assisteren bij een operatie
krijgt ze van een andere verpleegster stiekem wat cocaïne om de operatie te
doorstaan.
De enige uitweg uit dit leven van verplicht verpleegster (in wat ooit haar
mooie thuis was en nu onherkenbaar herschapen is in een hospitaal) is trouwen.
Ze ontmoet een charmante roodharige Brit, Richard Truelove. Ze trouwen stiekem
en vertrekken onmiddellijk naar het Verenigd Koninkrijk.
Nina ontdekt dat Richard homoseksueel is. Na haar aanvankelijke ontzetting
aanvaardt ze de situatie. Richard vindt dat Nina ook een minnaar mag hebben als
zij een kind wenst.
Dit boekdeel eindigt enigszins verrassend met Nina die na de geboorte van haar
zoontje krankzinnig wordt. In deze tijd zouden we zeggen dat ze een postnatale
psychose had.
Boekdeel
2: 1933 Dit
deel begint op blz 246 en beslaat nog geen dertig bladzijden. Dat doet
onevenwichtig aan. Een eerste boek dat 246 blz beslaat waarna op een holletje
de levens van de toekomstige generaties wordt beschreven.
In dit deel volgen we Anne, de zus van Ninas overleden man Richard Truelove.
Anne is intussen getrouwd met Jeremy Gregory, een dominee met een hartstocht
voor botanie. Nadat Nina opgenomen werd in een psychiatrische instelling nam
Anne de zorg op voor haar baby Kiryl Harry. Ze verhuizen naar Australië.
Boekdeel
3: 1990 Hier
maken we kennis met de dochter van Kiryl Harry, Julia Truelove, intussen 35
jaar.
Ook zij heeft de krankzinnigheid overgeërfd waarvan Anne tegen Kyrill zei dat
hij zich ertegen moest verzetten door gedisciplineerd te leven
Thema's die een
belangrijke rol spelen in het boek
Moederschap Het verlies van de moeder, het worden van een moeder, het zoeken naar een
moeder.
Krankzinnigheid Met name de zogenaamde overerfelijkheid van de krankzinnigheid. Het boek
doet uitschijnen dat Nina de krankzinnigheid van haar vader heeft overgeërfd en
heeft doorgegeven aan haar zoon Kyrill, die het weer doorgeeft aan zijn
dochter.
Ontheming De oorlog als ultieme ontheming
Nina die moet vluchten naar het buitenland, mensen die moeten vluchten voor de
oorlog, soldaten die in het buitenland moeten gaan vechten
Richards zuster Anne die met haar man naar Australië verhuist om de commotie
omtrent de dood van haar broer te ontvluchten.
Punten van kritiek Er
worden rijen personages naar voren geschoven waarvan je als lezer niet weet
welk belang ze voor het verhaal hebben; zijn het toevallige passanten of
personen die in de toekomst belangrijk zullen worden in het leven van de
hoofdpersonages? De naam Truelove vond ik onnozel.
Vooral in het begin van
het verhaal wordt alles nogal simplistisch en in zwart-wit beschreven. Moeder
is de fabelachtige engel die alles kon en beeldmooi was en om wie heel de
wereld draaide. Vader was die vreemde snoeshaan die dankzij moeders leidende
hand in juiste banen werd geleid. Als moeder sterft verandert alles op groteske
manier in het tegendeel, in chaos: vader wordt krankzinnig en het verschil
tussen het leven voor en na moeders dood is karikaturaal.
Het tijdperk waarin dit
verhaal zich situeert wordt slechts summier geschetst. De oorlog, de revolutie
in Rusland, de ontwrichtende tijd van de wereldoorlog, om hier meer over te
weten te komen moet men dit boek niet lezen.
Als je zin hebt in een
verhaal waar je een tijdje mee bezig bent (347 blz.). Als je graag hebt dat het
verhaal vooruitgaat en niet blijft plakken aan ellenlange beschouwingen en
omschrijvingen. Als je een lichter boek wil lezen. Voor jongeren kan
dit boek een opstap zijn naar andere literatuur. Ze zouden zouden bijvoorbeeld
nieuwsgierig kunnen gemaakt worden naar het leven in Rusland, naar de Tweede
Wereldoorlog.
Herinneringen van Dmtri Sjostakovitsj (van Solomon Volkov)
Het vermogen om waarlijk
en diep geraakt te worden lijkt een vaardigheid die met het stijgen van de
jaren verkleint, of dichtgroeit, zoals de fontanellen op het hoofd van een
baby.
In het begin is het zo broos, gevoelig en kwetsbaar maar na een tijd is het
stevig en haast ondoordringbaar.
Zo lijk ook ik, doorheen de jaren, het verleerd te zijn om tot in het diepste
van mijn wezen geraakt te worden door iets, zoals de eerste keer dat ik iemand
voor mijn neus zijn vals gebit zag uithalen en daarna weer insteken, zoals de
eerste keer dat ik een dode opgebaard zag liggen, met die bijzondere geur, de
paternoster tussen de vingers gevlochten, de bloemen op het bed, of zoals de
eerste keer dat ik na het bekijken van een film urenlang wakker lag in bed,
zodanig onder de indruk of geschokt door wat ik had gezien en ontdekt.
Als het dus op mijn
gevorderde leeftijd toch nog een keer gebeurt dat ik waarlijk geraakt word door
iets, dan is dat een verheugend moment, bewijs dat ik nog niet totaaal
dichtgegroeid ben.
Zo las ik onlangs de
biografie van Sjostakovitsj. Ik heb geen glazen bol, maar ik heb sterk de
indruk dat dit een zeer authentiek boek is, authentiek in die zin dat iemands
leven hier niet door een buitenstaander onder de loep werd genomen om
vervolgens die gebeurtenissen volgens eigen interpretatie vorm te
gaan geven. In dit boek hoor ik de stem van Sjostakovitsj zelf.
Zoals de auteur van het
boek ook vertelt, is dit boek ontstaan door talloze gesprekken met
Sjostakovitsj zelf, die over zijn leven vertelde wat hij erover kwijt wilde,
vanuit zijn eigen beleving, in zijn eigen woorden.
Dat het boek werd
geschreven in samenwerking met het personage waarover de biografie gaat, is dus
al een belangrijk punt dat authenticiteit kan opleveren.
Heb boek bundelt talloze gebeurtenissen uit het leven Sjostakovitsj. Die
gebeurtenissen die hem bijgebleven zijn en belang hadden in zijn leven. Zijn
jaren als jonge muzikant. Je zou het kunnen zien als een brok vol anekdotes
waardoorheen je het lijdend voorwerp kunt zien schijnen. En lijden heeft hij
gedaan.
Wat doorheen heel het boek dreigend op de achtergrond leeft is de terreur en de
angst, veroorzaakt door het communisme onder Stalin. Haast op elke bladzijde kan
de lezer de angst voelen die mensen toen doorstonden om door de overheid als
'fout' te worden bestempeld. Verbanningen, executies, hongersnood. Mensen die
men kende 'verdwenen' plots en vaak hoorde men nooit meer iets van hen.
Ik leerde Sjostakovitsj kennen als een man wiens leven beheerst wordt door de
angst voor het communisme. De angst om uit de gratie te vallen.
Zijn muziek is zijn roeping en biedt hem een middel om uiting te geven aan zijn
persoonlijke meningen. Ook echter kan hij muziek maken 'op vraag', zo maakte
hij o.a. muziek voor stomme films.
In 1919, toen Sjostakovitsj dertien was, kwam hij op het Petrogradse conservatorium dat de reputatie van beste muziekacademie van het land had.
In 1922 stierf zijn vader aan ondervoeding en tuberculose. Sjostakovitsj, ook Mitja genoemd, bleef achter met zijn moeder en twee zussen.
De schrik van zijn leven kwam er na een vernietigend krantenartikel over zijn opera Lady Macbeth, 'Chaos in plaats van muziek', gedicteerd door Stalin zelf. De componist en iedereen in zijn omgeving waren er zeker van dat hij gearresteerd zou worden. Zijn vrienden bleven bij hem uit de buurt. Zoals zoveel mensen in die tijd had hij altijd een koffertje klaar staan. Meestal kwamen ze hun slachtoffers 's nachts ophalen. Sjostakovitjs sliep niet. Hij lag maar te luisteren en te wachten in het donker. (...) In de geschiedenis van de sovjetliteratuur- en kunst is niet één figuur van een beetje betekenis te noemen die niet te eniger tijd als 'formalist' is gebrandmerkt. Het was een volkomen willekeurige beschuldiging. Veel van degenen die ervan werden beschuldigd, kwamen om. Na het 'chaosartikel' was Sjostakovitsj wanhopig, haast tot zelfmoord geneigd.
De première van de Vijfde symfonie kan als een ommekeer in het muzikale lot van Sjostakovitsj worden beschouwd. (...) Men zat te wachten op een sensatie, een schandaal, men probeerde te raden wat er met de componist zou gebeuren, men wisselde grappen uit en roddels. Want tenslotte ging het sociale leven ondanks de terreur door. En toen de laatste noot was verklonken, brak er een pandemonium los. Veel mensen huilden. Sjostakovitsj' werk weerspiegelde de poging van een eerlijk en consciëntieus kunstenaar die zich onder zeer zware morele druk gesteld ziet voor een dramatische keuze. (...) Dit is geen muziek, dit is hoogspanning, nerveuze elektriciteit, merkte een bewogen luisteraar op en het werk is nog steeds Sjostakovitsj' meest bewonderde compositie.
Nadat ik dit gelezen had ben ik dadelijk gaan luisteren naar deze vijfde symfonie.
Het meest karakteristieke voor de muziek van Sjostakovitsj zijn de gespannen, zoekende melodieën. Een ander belangrijk element van zijn muziek is zijn rijke, driedimensionale, gevarieerd ritme. Ook hechtte hij veel belang aan de orkestratie. (...) Hij schreef de muziek meteen in partituurvorm op en niet als pianouittreksel zoals veel componisten doen. De orkesttimbres waren voor hem individuen en hij hield ervan die allemaal te personifiëren (bijvoorbeeld de fluit als stem van de dageraad in het 'dode koninkrijk' in het eerste deel van de Elfde symfonie).
Zijn gezin bleef voor hem een klein bastion, maar deze laatste wijkplaats was door het noodlot geen lang leven beschoren: zijn geliefde vrouw Nina Varzar stierf in 1654. Een tweede, ongelukkig huwelijk met Margarita Kajnova eindigde snel in een scheiding.
Uit de muziek van zijn laatste periode sprak angst voor de dood, verdoving, een zoeken naar een definitieve wijkplaats in de herinnering van toekomstige generaties; uitbarstingen van machteloze en hartbrekende woede. Soms scheen Sjostakovitsj er nog het meest bevreesd voor te zijn dat de mensen zouden denken dat hij berouw had, dat hij vergiffennis vroeg. Hij stierf als een 'man in het ondergrondse'.
Na deze korte levensloop, verteld door de schrijver Volkov, lezen we de herinneringen van Sjostakovitsj in de ik-vorm. Alsof zijn stem rechtstreeks tot je spreekt. Hieronder volgen enkele citaten van Sjostakovitsj zelf, over enkele belangrijke gebeurtenissen in zijn leven.
De kindertijd is net als de oude dag. Een mens is als hij oud is ook hulpeloos. Maar over de oude dag spreekt niemand met vertedering. Waarom is de jeugd dan beter. Wat je in je jeugd is aangedaan, gaat je hele leven mee. Daarom is het ook zo verschrikkelijk bitter.(...) In mijn jeugd was ik vaak ziek. Ziek zijn is nooit prettig, maar ziek zijn als er te weinig te eten is, is het ergst van alles. (...) Ik werkte in mijn jeugd als pianist in de bioscoop. Ik was zeventien. Het was mijn taak om de menselijke hartstochten op het witte doek van een muzikale begeleiding te voorzien. Dat was weerzinwekkend en vermoeiend. Zwaar werk en weinig lonend. Maar ik hield vol. En ik verheugde me al op het ontvangen van zelfs zo'n onbetekenend bedrag. Zo hard hadden we het toen nodig.
Ik geef hier enige anekdotes weer over de voormalige directeur van het conservatorium waar Sjostakovitsj les volgde. Omdat deze figuur een grote plaats in het hart van Sjostakovitsj wist te veroveren vond ik deze herinneringen zo mooi.
Ik merkte het volgende op. Tijdens de lessen boog Glazoenov zich soms onder gesteun over zijn enorme bureau heen. En dan bleef hij enige tijd in die houding staan. Daarna richtte hij zich dan met enige moeite weer op. Mijn belangstelling was gewekt, en ik ging nog beter op de gedragingen van onze geliefde directeur letten. En ik kwam tot deze conclusie: Glazoenov deed inderdaad, zoals men vaak van hem zei, enigszins aan een groot kind denken. Want een kind grijpt voortdurend naar zijn fles. Ook Glazoenov greep voortdurend naar de zijne. (...) Zonder zo'n hartversterking kon Glazoenov gewoon niet lesgeven. En dit was de reden dat hij nooit van zijn bureau opstond. En dat zijn aanwijzingen aan de studenten in de loop van de les steeds onverstaanbaarder werden. En korter.(...)
Een keer vroeg Glazoenov me of ik hem wilde helpen met het ordenen van zijn muziekboeken. Beethoven moest dus bij Beethoven worden gezet, Brahms bij Brahms en Bach bij Bach. En dat allemaal samen moest dan onder de letter B komen. En bijvoorbeeld Glinka en Gluck onder de G. Ik kwam bij hem en ging de muziek uitzoeken. Plotseling zag ik dat onder de letter O een aantal componisten stond met namen die daar helemaal niet hoorden. Ze begonnen allemaal met verschillende letters. Kalafati stond er, en Koresjtsjenko, en Akimenko, en Ivanov. Ik vroeg Glazoenov: hoe zit dat, waarom staan al die componisten onder de O? En Glazoenov antwoordde: 'Dat zijn allemaal "Onbelangrijke componisten." '
Je kan het je nu moeilijk voorstellen, maar hij was zonder uitzondering bij alle examens op het conservatorium aanwezig. Hij ging zelfs naar de examens van de slagwerkers.(...)
Glazoenov vertelde er graag over hoe hij Wagner had 'doorgrond'. 'Toen ik voor de eerste keer naar Die Walküre luisterde
begreep ik er helemaal niets van en vond ik er niets aan. Ik ging er een tweede keer naar toe. Opnieuw begreep ik er niets van. Ik ging een derde keer, weer hetzelfde. Hoeveel keer denkt u, dat ik naar de opera ben geweest voor ik hem begreep? Negen keer. De tiende keer begreep ik eindelijk alles en vond ik hem erg mooi.'
Glazoenov herinnerde zich elke student als musicus.
Hij onthield van iedere student wanneer en hoe hij gespeeld had, wat zijn programma was geweest. En hoeveel foute noten hij had gespeeld. Je kon je zo vaak je wilde weer op het conservatorium inschrijven. Een van die volhouders wilde met alle geweld op de compositieafdeling komen. En Glazoenov bezorgde hem een enorme schok. De kandidaat bracht een pianosonate ten gehore. Na afloop zei Glazoenov nadenkend: 'Als ik me niet vergis, hebt u zich een paar jaar geleden ook op het conservatorium ingeschreven. U had toen in een of andere sonate helemaal geen gek tweede thema.' En met die woorden ging Glazoenov aan de piano zitten en speelde een flink stuk van die eerdere sonate van de ongelukkige componist. Dat tweede thema was natuurlijk rotzooi. Maar het effect was geweldig.
Sjostakovitsj' toon wordt echter steeds bitterder en sarcastisch en hij onthult ervaringen die een getormenteerd, angstig man van hem maakten.
Vroeger luisterde men niet zo erg als ik wat zei. Zelfs niet als het om mijn eigen composities ging. (...) Ik moest bij wijze van spreken schreeuwen, terwijl normaal praten genoeg zou zijn geweest. Meestal stuitte ik op een beledigende neerbuigendheid. (...) Maar ik duld geen grofheden aan mijn adres. Zelfs niet van zogenaamde 'grote kunstenaars'. Grofheid en wreedheid zijn eigenschappen die ik het allermeesthaat. Volgens mij gaan ze altijd samen. Een van de vele voorbeelden is Stalin.
Als de leider geen boeken schrijft maar mensen slacht, wat is hij dan? Voor het antwoord heb je echt geen encyclopedie nodig. En je hoeft ook niet op het volgende nummer van het tijdschrift te wachten, waarin de oplossing van het kruiswoordraadsel staat. Het antwoord is eenvoudig: een slager. Een schurk.
Wat betekent het als volwassen mannen het in hun broek doen voor Stalin?
Maar toch vertelden onze hoofdpersonen allebei vol geestdrift over hun schande. Het in je broek doen onder de ogen van de leider en leraar, dat is niet iedereen gegeven. Het is een soort eer. Of een hogere verrukking. Of, anders gezegd, volledige aanbidding. Wat een smerigheid, wat een geflikflooi. Stalin komt uit die verhalen als een Übermensch naar voren. En ik denk dat die figuren er allebei alles aan hebben gedaan om ervoor te zorgen dat hun verhalen de leider en leraar ter ore kamen. Opdat hij hun kruiperige ijver, vrees en toewijding naar waarde zou schatten. (...) Ik heb Stalin gezien en met hem gesproken. Ik heb het niet in mijn broek gedaan. Hij bezat geen enkele magische kracht. Hij was een gewoon miezerig mannetje. Klein, vet en rossig. Zijn gezicht was pokdalig. Zijn rechterarm was duidelijk magerder dan de linker. Daarom liet hij die ook nooit zien. (...) Hij wilde er graag goed uitzien. Hij keek graag naar de film Het onvergetelijke jaar 1919. In die film stormde Stalin voorbij op de treeplank van een pantsertrein met een sabel in zijn hand. Dit fantastische beeld had natuurlijk niets met de werkelijkheid te maken. Maar Stalin keek ernaar en riep opgewonden:'Wat was Stalin jong en knap. Ah, wat was Stalin knap.' Hij sprak over zichzelf in de derde persoon. (...) Stalin heeft een aantal schilders laten fusilleren. Eerst werden ze naar het Kremlin geroepen om de leider en leraar te vereeuwigen. En kennelijk bevielen zij de leider niet.
In de oorlog kwam men tot de conclusie dat er een nieuw sovjetvolkslied moest worden gecomponeerd. De ontmoeting met Stalin beleeft Sjostakovitsj als volgt:
Er werd een nieuwe tekst in elkaar geflanst en die gaven ze aan de componisten: schrijf een nieuw volkslied. Of je wilde of niet, je moest aan die wedstrijd deelnemen. Anders kreeg je er last mee. Dat zouden ze zeggen dat jij, nietsnut, je aan een verantwoordelijke taak onttrok. Natuurlijk was dit voor veel componisten de kans om op te vallen. Om zogezegd op handen en voeten de geschiedenis binnen te klauteren. (...) Een kennis van me schreef meteen zeven liederen tegelijk. Zo graag wilde hij onze nationale componist worden. In het algemeen schitterde deze wereldberoemde componist niet door hard werken. Maar in dit geval was hij gewoon een wonder van werklust. Goed, ik schreef mijn hymne. Toen begonnen de eindeloze audities. Af en toe kwam Stalin ook. Hij luisterde en luisterde en verordende dat Chatsjatoerjan en ik samen een lied moesten schrijven. Dat was een bijzonder dom idee. Chatsjatoerjan en ik zijn twee volkomen verschillende componisten. (...) Maar we moesten gehoorzamen. (...) We zouden ieder ons eigen volkslied maken. Daarna zouden we bij elkaar komen en bekijken wie wat het beste had gedaan. (...) Maar zo goed en zo kwaad als het ging, wisten wij toch onze liederen te verenigen tot een wonder van kunst. De versmelodie was van mij en het refrein van Chatsjatoerjan. Over de muziek zullen we het niet hebben. Ik zou bij deze compositie niet eens zijn blijven stilstaan als de omstandigheden waaronder die geschreven is niet zo tragikomsch waren. (...) Chatsjatoerjan en ik werden naar de staatsloge, naar Stalin gebracht. Onderweg werden we vluchtig, alsof het toevallig was, gefouilleerd. De staatsloge had een klein 'kleedkamertje'. Daar werden wij heengebracht. En daar stond Stalin. (...) Ik moet eerlijk zeggen dat ik helemaal geen angst voelde toen ik Stalin zag. Ik was wel gespannen natuurlijk, maar niet bang. Je bent pas bang op het moment dat je een krant in handen houdt waarin staat dat je een vijand van het volk bent. En je je niet kunt rechtvaardigen. Als niemand naar je wil luisteren. En niemand ook maar één woord in je voordeel wil zeggen. Je kijkt om je heen en iedereen heeft diezelfde krant in handen. En allemaal kijken ze zwijgend naar je. En wanneer je iets probeert te zeggen, draaien ze zich om. Ze luisteren niet naar je. Dan, dan ben je echt bang. Daar droom ik vaak van. Het meest angstaanjagend is dat het allemaal al uitgesproken en al lang beslist is. Maar je weet niet waarom het zo is beslist en niet anders. Het is te laat om er iets tegen in te brengen. Het heeft geen zin om erover te debatteren. Maar wat had ik hier te vrezen? Er was nog niets beslist. Je mocht iets zeggen. Dat dacht ik alemaal toen ik dat dikke mannetje zag. Hij was zo klein dat hij nooit wilde dat er iemand naast hem stond. (...) Eerst deed Stalin een gewichtige uitspraak over wat een volkslied moet zijn. Een gemeenplaats, een typisch Stalin-truïsme. Het was zo weinig interesaant dat ik het me niet eens herinner. Zijn intimi beaamden alles zacht en voorzichtig. Om de een of andere reden praatte iedereen zachtjes, de hele toestand deed denken aan een godsdienstplechtigheid. Alsof er zo dadelijk een wonder zou gebeuren.(...) Uit de rest van het gesprek werd duidelijk dat de grootste beoordelaar en kenner van volksliederen aller tijden het lied van Chatsjatoerjan en mij het beste vond. Maar er moest volgens Stalin nog iets aan worden veranderd. Er moest iets aan het refrein worden gewijzigd. Stalin vroeg hoeveel tijd we daarvoor nodig hadden. Ik zei vijf uur. In feite hadden we het in vijf minuten kunnen doen. Maar ik dacht dat het niet zo'n degelijke indruk maakte om te zeggen dat we die noodzakelijke veranderingen onmiddellijk en ter plekke konden aanbrengen. Hoe groot was mijn verbazing toen ik zag dat mijn antwoord Stalin vreselijk kwaad maakte. Hij had kennelijk iets heel anders verwacht. Stalin sprak en dacht immers langzaam. Hij deed trouwens alles langzaam. Hij dacht kennelijk: dit is een zaak van staatsbelang, een Volkslied. Daar moet je zeven keer de maat voor nemen en één keer knippen. Sjostakovitsj zegt zomaar ineens dat hij alle verbeteringen in vijf uur kan aanbrengen. Die Sjostakovitsj lijkt me niet erg serieus. Zo'n weinig serieus iemand kan niet de componist van het Volkslied zijn. (...) Chatsjatoerjan verweet mij later mijn lichtzinnigheid. Hij zei dat als ik om pakweg een maand had gevraagd, we gewonnen zouden hebben.
Ik beken dat ik het bijzonder moeilijk vind om me in het openbaar te vertonen. Om naar concerten en het theater te gaan. (...) De artsen praten met mij over de ziekte van mijn lichaam. Ze onderzoeken, bevoelen en pijnigen mijn lichaam. Maar ik geloof dat mijn geest ziek is. En dat is een kwellende gedachte. Om de een of andere reden denk ik dat iedereen naar mij kijkt. Denk ik dat ze allemaal over mij fluisteren en me nakijken. Maar ik denk voornamelijk dat ze staan te wachten tot ik val of tenminste struikel. En daarom heb ik steeds het gevoel dat ik ieder moment kan struikelen. (...) Maar als ik onzichtbaar was, zou het een stuk beter gaan. Ik denk dat het iets van de laatste jaren is.
Illusies sterven geleidelijk. Zelfs als je denkt dat het plotseling, ogenblikkelijk is gegaan. Dat je op een goede dag wakker wordt en weg zijn je illusies. Alleen aan de zijkant staat nog een stukje van een illusie die is blijven steken. Maar zo gaat het in werkelijkheid niet. Het afsterven van illusies is een lang en vervelend proces. Zo iets als kiespijn. Maar een kies kan getrokken worden en een illusie, zelfs een dode, blijft binnen in je rotten. En stinken. En je raakt ze nooit meer kwijt. Ik draag al de mijne met me mee.
Omdat ikzelf interesse heb voor Rusland en zijn geschiedenis vond
ik het een boeiend boek. Soms ook een uitputtend boek. Toen ik het uit had zat
ik vol verwarring en vol vragen en begon ik het prompt opnieuw te lezen. Dat is
iets wat ik zelden doe, een tweemaal gelezen boek is een zeldzaamheid in mijn
leescarrière, maar dit boek wilde ik beter begrijpen.
Heel veel personages zijn onbekend, enige voorkennis van Rusland kan nuttig
zijn, maar ook zonder dat is het boek goed te volgen. Achteraan staat een
uitgebreide voetnotenbijlage.
Het is geen vrolijk boek, je wordt er niet blij van.
Het boek heeft de
verdienste dat het mij, volslagen leek inzake klassieke muziek, nieuwsgierig
maakte naar de muziek van deze man. Ik zocht informatie over hem, luisterde
naar muziek die hij gemaakt had Het boek was als een sleutel die me meenam
naar gigantische ruimtes vol muziek.
We hebben om te starten ook al een reeks extra's toegevoegd aan uw blog, zodat
u dit zelf niet meer hoeft te doen. Zo is er een archief, gastenboek,
zoekfunctie, enz. toegevoegd geworden. U kan ze nu op uw blog zien langs de
linker en rechter kant.
U kan dit zelf helemaal aanpassen. Surf naar http://www.bloggen.be/ en log
vervolgens daar in met uw gebruikersnaam en wachtwoord. Klik vervolgens op
'personaliseer'. Daar kan u zien welke functies reeds toegevoegd zijn, ze van
volgorde wijzigen, aanpassen, ze verwijderen en nog een hele reeks andere
mogelijkheden toevoegen.
Om berichten toe te voegen, doet u dit als volgt. Surf naar http://www.bloggen.be/ en log
vervolgens in met uw gebruikersnaam en wachtwoord. Druk vervolgens op
'Toevoegen'. U kan nu de titel en het bericht ingeven.
Om een bericht te verwijderen, zoals dit bericht (dit bericht hoeft hier niet
op te blijven staan), klikt u in plaats van op 'Toevoegen' op 'Wijzigen'.
Vervolgens klikt u op de knop 'Verwijderen' die achter dit bericht staat
(achter de titel 'Proficiat!'). Nog even bevestigen dat u dit bericht wenst te
verwijderen en het bericht is verwijderd. U kan dit op dezelfde manier in de
toekomst berichten wijzigen of verwijderen.
Er zijn nog een hele reeks extra mogelijkheden en functionaliteiten die u kan
gebruiken voor uw blog. Log in op http://www.bloggen.be/ en geef
uw gebruikersnaam en wachtwoord op. Klik vervolgens op 'Instellingen'. Daar kan
u een hele reeks zaken aanpassen, extra functies toevoegen, enz.
WAT IS CONCREET DE BEDOELING??
De bedoeling is dat u op regelmatige basis een bericht toevoegt op uw blog. U
kan hierin zetten wat u zelf wenst.
- Bijvoorbeeld: u heeft een blog gemaakt voor
gedichten. Dan kan u bvb. elke dag een gedicht toevoegen op uw blog. U geeft de
titel in van het gedicht en daaronder in het bericht het gedicht zelf. Zo
kunnen uw bezoekers dagelijks terugkomen om uw laatste nieuw gedicht te lezen.
Indien u meerdere gedichten wenst toe te voegen op eenzelfde dag, voegt u deze
toe als afzonderlijke berichten, dus niet in één bericht.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken over de
actualiteit. Dan kan u bvb. dagelijks een bericht plaatsen met uw mening over
iets uit de actualiteit. Bvb. over een bepaalde ramp, ongeval, uitspraak,
voorval,... U geeft bvb. in de titel het onderwerp waarover u het gaat hebben
en in het bericht plaatst u uw mening over dat onderwerp. Zo kan u bvb.
meedelen dat de media voor de zoveelste keer het fout heeft, of waarom ze nu
dat weer in de actualiteit brengen,... Of u kan ook meer diepgaande artikels
plaatsen en meer informatie over een bepaald onderwerp opzoeken en dit op uw
blog plaatsen. Indien u over meerdere zaken iets wil zeggen op die dag, plaatst
u deze als afzonderlijke berichten, zo is dit het meest duidelijk voor uw
bezoekers.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken als
dagboek. Dagelijks maakt u een bericht aan met wat u er wenst in te plaatsen,
zoals u anders in een dagboek zou plaatsen. Dit kan zijn over wat u vandaag
hebt gedaan, wat u vandaag heeft gehoord, wat u van plan bent, enz. Maak een
titel en typ het bericht. Zo kunnen bezoekers dagelijks naar uw blog komen om
uw laatste nieuwe bericht te lezen en mee uw dagboek te lezen.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken met
plaatselijk nieuws. Met uw eigen blog kan u zo zelfs journalist zijn. U kan op
uw blog het plaatselijk nieuws vertellen. Telkens u iets nieuw hebt, plaats u
een bericht: u geeft een titel op en typt wat u weet over het nieuws. Dit kan
zijn over een feest in de buurt, een verkeersongeval in de streek, een nieuwe
baan die men gaat aanleggen, een nieuwe regeling, verkiezingen, een staking,
een nieuwe winkel, enz. Afhankelijk van het nieuws plaatst u iedere keer een
nieuw bericht. Indien u veel nieuws heeft, kan u zo dagelijks vele berichten
plaatsen met wat u te weten bent gekomen over uw regio. Zorg ervoor dat u
telkens een nieuw bericht ingeeft per onderwerp, en niet zaken samen plaatst.
Indien u wat minder nieuws kan bijeen sprokkelen is uiteraard 1 bericht per dag
of 2 berichten per week ook goed. Probeer op een regelmatige basis een
berichtje te plaatsen, zo komen uw bezoekers telkens terug.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken met een
reisverslag. U kan een bericht aanmaken per dag van uw reis. Zo kan u in de
titel opgeven over welke dag u het gaat hebben, en in het bericht plaatst u dan
het verslag van die dag. Zo komen alle berichten onder elkaar te staan, netjes
gescheiden per dag. U kan dus op éénzelfde dag meerdere berichten ingeven van
uw reisverslag.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken met tips
op. Dan maakt u telkens u een tip heeft een nieuw bericht aan. In de titel zet
u waarover uw tip zal gaan. In het bericht geeft u dan de hele tip in. Probeer
zo op regelmatige basis nieuwe tips toe te voegen, zodat bezoekers telkens
terug komen naar uw blog. Probeer bvb. 1 keer per dag, of 2 keer per week een
nieuwe tip zo toe te voegen. Indien u heel enthousiast bent, kan u natuurlijk
ook meerdere tips op een dag ingeven. Let er dan op dat het meest duidelijk is
indien u pér tip een nieuw bericht aanmaakt. Zo kan u dus bvb. wel 20 berichten
aanmaken op een dag indien u 20 tips heeft voor uw bezoekers.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken dat uw
activiteiten weerspiegelt. U bent bvb. actief in een bedrijf, vereniging of
organisatie en maakt elke dag wel eens iets mee. Dan kan je al deze
belevenissen op uw blog plaatsen. Het komt dan neer op een soort van dagboek.
Dan kan u dagelijks, of eventueel meerdere keren per dag, een bericht plaatsen
op uw blog om uw belevenissen te vertellen. Geef een titel op dat zeer kort uw
belevenis beschrijft en typ daarna alles in wat u maar wenst in het bericht. Zo
kunnen bezoekers dagelijks of meermaals per dag terugkomen naar uw blog om uw
laatste belevenissen te lezen.
- Bijvoorbeeld: u wil een blog maken uw hobby.
U kan dan op regelmatige basis, bvb. dagelijks, een bericht toevoegen op uw
blog over uw hobby. Dit kan gaan dat u vandaag een nieuwe postzegel bij uw
verzameling heeft, een nieuwe bierkaart, een grote vis heeft gevangen, enz.
Vertel erover en misschien kan je er zelfs een foto bij plaatsen. Zo kunnen
anderen die ook dezelfde hobby hebben dagelijks mee lezen. Als u bvb. zeer
actief bent in uw hobby, kan u dagelijks uiteraard meerdere berichtjes
plaatsen, met bvb. de laatste nieuwtjes. Zo trek je veel bezoekers aan.
WAT ZIJN DIE "REACTIES"?
Een bezoeker kan op een bericht van u een reactie plaatsen. Een bezoeker kan
dus zelf géén bericht plaatsen op uw blog zelf, wel een reactie. Het verschil
is dat de reactie niet komt op de beginpagina, maar enkel bij een bericht
hoort. Het is dus zo dat een reactie enkel gaat over een reactie bij een
bericht. Indien u bvb. een gedicht heeft geschreven, kan een reactie van een
bezoeker zijn dat deze het heel mooi vond. Of bvb. indien u plaatselijk nieuws
brengt, kan een reactie van een bezoeker zijn dat deze nog iets meer over de
feiten weet (bvb. exacte uur van het ongeval, het juiste locatie van het
evenement,...). Of bvb. indien uw blog een dagboek is, kan men reageren op het
bericht van die dag, zo kan men meeleven met u, u een vraag stellen, enz. Deze
functie kan u uitschakelen via "Instellingen" indien u dit niet graag
heeft.
WAT IS DE "WAARDERING"?
Een bezoeker kan een bepaald bericht een waardering geven. Dit is om aan te
geven of men dit bericht goed vindt of niet. Het kan bvb. gaan over een
bericht, hoe goed men dat vond. Het kan ook gaan over een ander bericht, bvb.
een tip, die men wel of niet bruikbaar vond. Deze functie kan u uitschakelen
via "Instellingen" indien u dit niet graag heeft.
Het Bloggen.be-team wenst u veel succes met uw gloednieuwe blog!