De korte inhoud meldt:

In ‘Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj’, dat in 1962 werd gepubliceerd (180 blz), beschrijft Solzjenitsyn de ervaringen van de timmerman Ivan Denisovitsj, die ten onrechte veroordeeld wordt tot een verblijf in een werkkamp in Siberië. Solzjenitsyn doet op indringende wijze verslag van het dagelijks gevecht om in leven te blijven in de Goelag.
De auteur (1918) studeerde wis- en natuurkunde, filosofie en literatuur. In 1970 ontving hij de Nobelprijs voor literatuur en werd een van de bekendste dissidenten uit zijn land.

Sommigen onder u zullen de auteur kennen van zijn grote werk De Goelag-Archipel. Wie dit boek heeft doorwrocht komt tot het vermoeden dat de auteur een verbitterd man is geworden. Niet dat dit vreemd is als een mens zoveel heeft doorgemaakt. Hij is een soort klokkenluider die een grote aanklacht schreef tegen het communisme.
Ik las het boek door verwijzing van een goede vriend, docent slavistiek.

Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj is een heel donker en zwaar boek. Een boek dat me met heel nare gevoelens achterliet, overpeinzend op welke wijze mensen elkaar dood willen en kunnen martelen en treiteren en terroriseren.
Ik laat hier de eerste zinnen van het boek volgen, waarin de kampdiscipline duidelijk wordt geïllustreerd:

Meestal werd om vijf uur in de ochtend de reveille geslagen, te weten met een hamer op een stuk spoorwegrail dat naast de blokhut van de kampcommandant hing. De stug afgebroken geluiden drongen haast niet door de vensterruitjes waarop een vorstlaag van twee duim dikte lag, en eindigden vrijwel zodra ze begonnen. Buiten was het ijskoud en de bewaker had geen zin heel lang het bevel tot wakker worden af te hameren.

‘Hier, jongens, heerst de wet van de taiga. Maar zelfs hier spelen sommigen het nog klaar te blijven leven. Weet je wat voor lui er in het kamp onderdoor gaan? Dat zijn de kerels die de etensrestjes van anderen oplikken, die nog geloven in de wetenschap van de dokters en die hun kameraden verlinken.'

Niets is zo wrang als het moment waarop je aantreedt voor het morgenappèl. In het donker, in de kou, met van honger rammelende ingewanden, sta je daar met een dag van werken in het vooruitzicht. Je tong is verlamd. Je hebt elk verlangen overboord gegooid om tegen wie ook maar een woord te zeggen.

En de gevangenen, die al rijen van vijf gevormd hadden, kwamen los van de grote troep en marcheerden een stukje naar voren, zodat ze aan voor- en achterkant worden bekeken: vijf koppen, vijf ruggen, tien poten.

De koude is een belangrijke factor in het overleven in het kamp:

De gevangenen haastten zich bij het knerpen van de sneeuw onder hun laarzen, ieder naar zijn eigen soort werk - sommigen naar de schijthuizen, anderen naar de opslagplaatsen, weer anderen naar het kantoor waar de pakjes werden afgegeven, anderen om een zak vol graan bij de 'individuele keuken' af te geven. Ze hielden allemaal hun hoofd diep tegen de borst of in hun hoog dichtgeknoopte jassen verstopt, en iedereen was ijskoud tot op de botten, niet zozeer door de heersende kou als door het vooruitzicht dat ze daarin een hele dag moesten verkeren.

De lucht was er zo zwaar als in het badhuis; een golf van ijskoude tocht veegde door de open deur mee naar binnen en vervloog weer in de damp van de waterdunne soep.

De temperatuur die dag was 27 graden onder nul.

Tijdens het marcheren was de gezichtslap van Sjoechov door zijn ademhaling drijfnat geworden. Hier en daar had de vorst zich er meester van gemaakt en er een korstje ijs op gevormd. Sjoechov schoof het vod van zijn gezicht tot in zijn nek en keerde zich met de rug naar de windzijde.

Honger is echter het eeuwige monster dat moet bestreden worden, elke dag opnieuw is het vechten om voldoende voedsel te krijgen:

Die ochtend - geluk moet je hebben - stond er buiten de vreetzaal geen drukke troep, geen wachtende rij. Als de donder naar binnen.
In al zijn jachtende haast likte hij toch met de lippen de suiker van het brood af, gaarde de korrels bijeen onder zijn tong (...) en monsterde zijn broodportie, waarbij hij de homp op de hand woog en haastig uitrekende of ze wel het voorgeschreven gewicht had - 550 gram.
Derhalve trok hij, de portie brood stijf in de hand geklemd, zijn voeten uit de vilten laarzen, waarbij hij er windsels en lepel met handige beweging in liet zitten, hees zich blootsvoets op zijn brits, peuterde het gat in zijn matras wat verder open en verborg zijn half rantsoen in het zaagsel. Hij nam zijn muts af, haalde er naald en draad uit (ook al terdege verstopt, want als ze je fouilleerden tastten ze ook de mutsen af; eens had een cipier zijn vingers geprikt en in zijn woede Sjoechovs schedel bijna ingeslagen.)
(...)
Dit was het ogenblik dat volledige en bewuste attentie opeiste - je schepte een bovenlaagje van de dunnne brij af die onder in het bakje lag, bracht die hap zorgzaam naar je mond en ving hem daar met je tong op. (...) Sjoechov had zijn pap weggewerkt. Omdat hij zijn maag twee porties beloofd had, was één niet voldoende om hem het zatte gevoel te verlenen dat havermoutpap hem steeds placht te verschaffen. Hij liet de hand in zijn binnenzak duiken, haalde uit de schone linnen lap de niet-bevroren, halvemaanvormige broodkorst en veegde met uiterste zorgvuldigheid alle restjes pap onder uit zijn bakje, met al wat er nog aan de rand was blijven kleven. Toen hij alles bijeengeveegd had wat hij kon, likte hij de broodkorst schoon. Daarna veegde hij het bakje nog eens met de korst uit. Ten slotte was de bak zo schoon alsof ze afgewassen was, er zat alleen nog een waasje over de binnenkant. Sjoechov reikte het bakje over zijn schouder heen aan de ophaler en bleef zitten zonder zijn muts op te zetten.
(...)

Dat leek rechtvaardig, gelijke porties voor Jan en alleman. Dat is een soort zuinigheid die bereikt wordt ten koste van onze magen. Maar een kampmaag kan tenslotte van alles verduwen. Zie maar dat je je door deze dag heen moddert, dan kijken we morgen wel weer verder.

De kampdiscipline en de angst voor represailles overheersen het hele doen en laten van de kampgevangenen:

Ze kenden de cellen, ze hadden ze zelf opgetrokken: stenen muren, betonnen vloer, geen vensters, een kachel die alleen maar brandde om het ijs aan de wand te laten smelten en waterplassen maakte op de vloer. Je sliep op blote planken, en als je nog een paar tanden in je kakement had overgehouden na al het tandgeklapper wat je daar deed, dan gaven ze je 300 gr brood per dag en watersoep alleen op de derde, zesde en negende dag.
Tien dagen! Tien dagen in de kampnor - als je dat tot de laatste seconde uithield - betekende dat je gezondheid voor de rest van je bestaan finaal naar de knoppen was. Tbc en de ziekenbarak, tot Magere Hein je kwam halen.
En zij die vijftien dagen kregen en die ten einde toe vermochten uit te zitten gingen meteen de koele grafkuil in.
Zolang je nog in de barak mag blijven zitten - prijs God en hou je koest.

Over corruptie. Ivan moet nog twee jaren uitzitten. De mannen zoeken naar overlevingsstrategieën. De manieren die er zijn om zijn leven in die tijd aangenamer te maken kent hij wel, maar …

Voor zoiets moest je in de omgang met anderen glad en uitgeslapen zijn, ietwat brutaal in je optreden, en de knepen kennen om hier en daar een handpalm in te vetten. En al reisde Sjoechov nu al veertig jaar over Gods aardbodem, al had hij de helft van zijn tanden verloren en al kreeg hij een kale kop, hij had nooit steekpenningen gegeven of aangenomen, en in het kamp dat kunstje ook niet geleerd.

Dit spel werd iedere dag gespeeld: voor ze ophielden met werken raapten de gevangenen stukjes afvalhout, stokken en gebroken latwerk op, die ze met eindjes touw of afgesleten bandjes bijeen sjorden, om ze op hun rug mee te nemen.

Met ironie wordt het leven in het strafkamp gerelativeerd:

Eén goede kant van het 'bijzondere strafkamp' lag hierin dat je er van je hart geen moordkuil hoefde te maken; in Oest-Izjma hoefde je maar te fluisteren dat er in de wereld buiten een tekort bestond aan lucifers, en ze slingerden je de nor in en telden nog eens tien jaar bij je straftijd. Maar hier kon je vanaf de hoogste brits uitschreeuwen wat je maar wilde - de verlinkers hielden er hun mond over, de veiligheidsbinken braken er zich het hoofd niet meer mee.
(...)
... maar zelfs na acht jaar strafkamp was hij nog geen hyena geworden; en hoe langer hij achter het prikkeldraad zat, des te krachtiger beheerste hij zichzelf. Maar zijn ogen kon hij toch niet goed beheersen. Zijn ogen, de haviksogen van een kampgevangene, flitsten zijwaarts en vlogen inderhaast over de inhoud van Tsezars pakjes, en al zaten de eetbare waren nog ingepakt en al waren enkele zakjes nog dicht, zijn snelle blik en het speurtalent van zijn neus deelden hem mee dat Tsezar worst, gecondenseerde melk, een dikke gerookte vis, varkensreuzel, beschuit, theebiscuit, twee kilo suikerklontjes en nog iets gekregen had dat het meeste weg had van boter, waarbij dan nog sigaretten en rooktabak - en dat was niet eens alles.

Zelfs dankbaarheid is een menselijke emotie die Ivan nog kan ervaren, uit het geloof tracht hij moed te putten:

Met het hoofd op het kussen, dat opgestopt zat met houtspaanders, de voeten in de mouwen van zijn tuniek, de overjas boven op de deken - en vervolgens: Lof en ere zij u, o Heer! We hebben er weer een dag op zitten.
Bedankt dat ik vannacht niet in de lik hoef te zitten.
Hier is het tenminste nog uit te houden.

Hier een fragment uit een gesprek met Aljosja, een medegevangene, over religie en geloof:

Met de bijbel in zijn hand schoof hij wat dichter naar Sjoechov toe, tot ze ongeveer kop aan kop lagen. 'De Heer heeft ons opdracht gegeven om van alle wereldse en vergankelijke dingen alleen te bidden om ons dagelijks brood.' ‘Ons rantsoen bedoel je, wat?' vroeg Sjoechov.(...) 'Ivan Denisytsj! Je mag niet bidden om pakjes of om een extra portie watersoep, o nee. Dingen die in menselijke ogen grote betekenis hebben, zijn in Gods ogen geen knip voor de neus waard. Wij moeten vragen om geestelijke zaken: opdat de Heer onze harten zuiveren zal van het bezinksel van de toorn.’

Daarna zegt Ivan:

'Ik heb niets tegen God, begrijp me goed. Ik geloof graag in hem. Maar ik geloof niet in de hemel en net zomin in de hel. Waarom hou je ons voor zo oerstom dat je ons wilt volstoppen met je sprookjes over hemel en hel? Dat bevalt me helemaal niet.' (...) Hoe hard je ook bidt, je straftijd kun je er niet mee bekorten. Die moet je uitzitten tot het bittere einde.'

Hierop repliceert Aljosja vol afgrijzen:

'Waarom wil je vrij zijn? In de vrijheid wordt je laatste korreltje geloof door onkruid versmoord. Je moest juist jubelen van vreugde omdat je achter de tralies zit. Hier heb je tijd om over je ziel na te denken. Zoals de apostel Paulus het gezegd heef: "Wat doet gij dat gij weent en mijn hart week maakt? Want ik ben bereid niet alleen gebonden te worden, maar ook te sterven voor de naam van de Here Jezus."

Het einde van het boek:

Sjoechov viel volmaakt tevreden in slaap. Hij had die dag het ene buitenkansje na het andere gehad: ze hadden hem niet in de petoet getrapt; ze hadden de ploeg niet naar die ijskoude buitenkolonie gestuurd; hij had bij het middageten een extra bak havermout weten te bemachtigen; de ploegbaas had het rapport over de gedane arbeid geschreven; hij had een muur opgetrokken en hij had dat gedaan met machtig veel genogen; hij dat dat brok hakmes in de barak weten te smokkelen; hij had 's avonds iets weten los te krijgen van Tsezar; hij had die tabak kunnen kopen. En hij was niet ziek geworden; hij was er fijn doorheen gerold.
Er was weer een dag om - volslagen wolkeloos,vrijwel fortuinlijk.

Zijn straftijd bestond uit drieduizend zeshonderddrieënvijftig dagen zoals deze. Van het begin tot het einde.
Die drie extra dagen had hij aan de schrikkeljaren te danken.

De levensomstandigheden zijn zo gruwelijk dat de auteur hier misschien met opzet enkele hoopvolle momenten in heeft verweven - misschien om de lezer niet te ontmoedigen om verder te lezen? Waar is de wanhoop en de neiging om alles op te geven die je in dergelijke omstandigheden zou verwachten? Het is een haast heroïsch verhaal geworden van een man die in onmenselijke omstandigheden uit de kleinste dingen tracht voldoening te putten. Zoals de werkvreugde … Zeer vreemd. Dat een man in die vreselijke omstandigheden, in die moordende vrieskou, met eeuwige honger, toch enige werkvreugde kan ervaren, komt mij haast onrealistisch over. Maar wie ben ik? Solzjenitsyn zal het wel beter weten.

Dan volgt het nawoord dat, zoals gebruikelijk voor een nawoord, erg lovend is over de auteur. Het hoofdpersonage krijgt hier de volgende eigenschappen toebedeeld: opmerkzaam, alert, schrander, nuchter, behendig, scherp, praktisch, ijverig, eerlijk, lijdzaam,even ondernemend als ootmoedig, doortastend, illusieloos maar niet cynisch, behulpzaam, bescheiden, betrouwbaar, menselijk …
We vernemen dat we in dit boek meegevoerd zijn naar zo'n ruim twintig stations, bij het passeren waarvan steeds een nieuwe dimensie van het kampleven wordt geopenbaard.

Het nawoord eindigt aldus:

Naar het schijnt nam de hoofdredacteur van ‘Novy mir’, Aleksandr Tvardovski, het manuscript (...) van een onbekende schrijver mee naar bed. Maar na twee à drie bladzijden besloot hij voor zichzelf dat je zoiets niet in bed kon lezen. Hij stond op en kleedde zich aan. Ik weet zeker dat hij zijn zondagse pak heeft aangetrokken. Die nacht heeft hij niet meer geslapen.

Ik zou zeggen: Durf het aan, zie hoe dit boek u aangrijpt, en beleef mee de ontberingen van Ivan. Ik kan niet anders dan geloven dat het goed is dat die dingen die verborgen worden gehouden, wel boven komen. Net zoals we - helaas ook veel te laat - in de toekomst vast en zeker de verhalen zullen horen over het hedendaagse leven in bijvoorbeeld Noord-Korea.

16-03-2012, 00:00 Geschreven door Muilpeerd  

Ik ben gefascineerd door taal, en door de eindeloze kronkels die je erin kunt ontdekken. Als fascinatie een werkwoord was, dan heette ik een taalfascist. Eindeloze taalverdraaiingen komen voortdurend op mijn pad. Zo zie ik mijn kat van mij weglopen en een vriend zegt: Ze heeft precies een pofbroek aan haar achterpoten. Waarop ik antwoord: Ja, precies een profbroek.

Het zijn allemaal flauwigheden die alleen worden gesmaakt door hen die ook door het taalvirus zijn aangestoken.

Voorbeelden van metathesis (plaatsverwisseling van twee letters)

schattenwijfjes - wattenschijfjes

dat zet geen doden aan de zeik - dat zet geen zoden aan de dijk

mijnschacht - schijnmacht

wereldranglijst - wereldlangrijst

generaties lang - generatie slang

werkvrouw - wenkbrauw - wenkvrouw (kan ik me wel iets bij voorstellen ) - werkbrauw (hierbij iets minder)


Homofone woorden

kozak - kotszak

momentje - medicamentje

hartelap - harteflap

flaptekst - leugenflap

fallus - fallust

postdepot - postbodepot - postbodedepot - postbodepet

staalafname - slaafafname

verfijnd - verf-eind

noodlot - noodslot - snoodlot - snotnood


Zelf mishoord op het nieuws

Het leger weigert ons toegang te geven.

Ik verstond: Het leger weigert ons stoelgang te geven.

een woonwagen - een ongewoonwagen

als beste bakker - asbeste bakker

Ik zoek naar het woord tintenkiller maar kan er niet op komen.

Tenslotte stoot ik uit : Wel, een ruitenwisser!

Een zeeman die niet meer kan varen verklaart op het nieuws vol spijt:

Het komt door mijn knie die zwaar gehavend is.

groeiland - gloeilamp

een duiker is gevallen - een duivel is gevallen

erotomanen - eretomaten

Er zal van de kant van de Christelijke vakbond …
De zalvende kant van de Christelijke vakbond …

Na zijn muzikale loopbaan begint hij nu met een solo-carrière
Na zijn muzikale loopbaan begint hij nu met een Zorro- carrière

Ik heb een notitieboekje waarin ik de voor mij grappige, gevatte taalvondsten noteer. Ik vergeet echter soms wel de bron ervan te vermelden. Alleen als het mijn eigen taalkronkel is weet ik het nog. Van de onderstaande zinnen weet ik ook niet waar zij vandaan komen.

De volgende zinnen vind ik grappig omdat ze zo visueel zijn

Als de ogen de vensters zijn van de ziel, dan zijn de vensters de wenkbrauwen van het huis.

De grote neus van Zdena wierp zelfs vanuit de verte een schaduw op zijn leven.

Maar het is een van de voordelen van het feit dat je dik bent dat je bij bijna elk gezelschap past.

Op een middag hadden we dolle pret toen we hem in een teil zetten en hem zeiden dat hij zichzelf aan de handvatten omhoog moest trekken. (George Orwell)

Met luifelende ogen

Als hij alleen is, 's nachts, ergens in de rafelranden van de stad waar hij een plek heeft gevonden om ongelukkig te zijn.

... terwijl zij die tot voor kort gezag hadden, nu plotseling hun oren lieten hangen naar het uitschot, er niet tegen ingingen en er soms mee instemden.

Hij werd er niet verder over doorgezaagd.

… verlegen of kleppend als een wekker waarvan je de knop niet kan vinden.

Een oude man in een hoekje die niets anders doet dan de bladzijden van zijn verliezen doorbladeren.

In een breder perspectief is het verlies van een been niet meer dan een repetitie voor het verlies van alles.

Hij zat zo stil dat het hem niet zou hebben verbaasd als er vogels op zijn schouders waren neergestreken.

Een scheiding is als een amputatie; je overleeft het wel maar er is iets minder van je over.

Een neuzenassociatie

Hij was moddervet. En is gewoon overlangs gebarsten.

‘Tuut tuut!' loeide de ziekenwagen met het woord ambulance in spiegelbeeld, zodat je je ondersteboven en binnenstebuiten moest keren om het te kunnen lezen.

Hij leek net een hoop bedorven vlees zoals hij daar zat.

En deze vind ik práchtig:

Ik dacht al dat jullie vandaag niet meer zouden komen, zei hij met aangename stem, en hij wiegde vriendelijk heen en weer, trok met zijn schouders en liet zijn prachtige witte tanden zien.

Dit spontaan versje kwam uit de mond van een vriend:
Mijn turnpantoffels zijn te klein
ze knellen en doen pijn
volgens 't metrum moet 't zo zijn

Mijn eigen neologismen

- sterkzaamheid: sterk zijn in het alleen aanpakken van de problemen

- idolatrine: de idolatrie die dient als beerput voor al je geprojecteerde kwalijke eigenschappen

- de folterzaal: de moderne fitnesszaal

- Jij denkt dat ik kwispelturig ben

- uniformeloosheid: een grote hoeveelheid mensen die zich slordig, vormeloos en grijs kleden

- het struikelgewas: … nogal duidelijk, niet?


Taalspelletjes

Een soort van taalspelletje dat ik wel eens pleeg te spelen is dat van het verplichte begin. Ik zoek dan bijvoorbeeld alle woorden die beginnen met oor, of met per, of met mis … Urenlang zoek- en vondstplezier gegarandeerd!

Een voorbeeld met oor:

oorwurm, -lam, -log, -deel, -smeer, -bel, - merk, - sprong, -konde, -veeg, -arts, - suizing, -ring, -dopjes, -pijn, -aap, -beest, -beschermer, -lel, -schelp, -stokjes, -stop, -kanaal, -fauteuil, -flap, -haartjes … enzovoort en zo verder.

Een voorbeeld met bloed:

bloedbaan, -doorlopen, -stelpend, -staal, -verdunner, -stolling, -worst, -verlies, -verwant, -wei, -neus, -wraak, -dorstig, -vergieten, -bad, -afname, -transfusie, -donor, -mooi, -armoede, -broeder, -serieus, -plaatjes, -vlek, -rood, -smaak, -onderzoek, -analyse, -lijn, -vergiftiging, -pens, -test, -druk, -circulatie, - groep, -geld, -diamant, -doping, -heet, -lichaampjes, -proef, -spoor, -spiegel …

Het is natuurlijk niet de bedoeling om het woordenboek erbij te nemen! Het leukste is om dit spel met minstens twee personen te spelen, al kun je het ook alleen spelen, wanneer je bijvoorbeeld in de wachtkamer van de tandarts zit.

Ieder zegt een woord dat voldoet aan de eis (een bijkomende eis kan zijn dat het woord waarmee jij het aanvult op zichzelf ook een zelfstandig naamwoord moet zijn). Zo ga je verder tot er iemand niet meer kan, of een fout heeft gemaakt; en zo zie je wie het meeste aanvulwoorden heeft gemaakt. Het woordenboek dient alleen ter staving van een poging en achteraf kun je eventueel nog gaan opzoeken welke woorden je nίét gevonden hebben … Echt een Leuk Woordspel!

Je kunt het ook omgekeerd doen en de verplichte letters aan het eind van je woord te zetten.

Bijvoorbeeld met aars:

eigenaars, huiseigenaars, teken-, fluister-, verover-, stamel-, stotter-, ratel-, babbel,- roddel-, reken-, teken-, cijfer-, jodel-, rommel-, peuter-, wriemel-, kittel-, tateraars …

Kortom, voor taalliefhebbers is er altijd wel een leuk taalspel te ontdekken!

16-03-2012, 00:00 Geschreven door Muilpeerd