Martha, O Martha, een welgemeende proficiat voor een intens betoog, een bewonderenswaardig pleidooi, een onversneden stukje welwillendheid, een gedreven hunker naar een wezenlijke verschuiving van een kolos, een omvangrijk bastion, hetgeen het onderwijs wel genoemd mag worden. Zo fragiel jou wens mag zijn, zo teer de uitgestoken hand, zo gevaarlijk dichtbij de ontgoocheling zal zijn, zo pijnlijk de nederlaag als men de zeven vrije kunsten in de strijdarena gooit, ze te grabbel gooit aan een aller-verslindende, allesvernietigende economie. Een monster dat onverwijld goddelijke proporties aanneemt, dat geen rekenschap geeft aan zijn slachtoffers, dat neerkijkt en zijn voeten plompverloren neerduwt op elke omhoogkijkende naïeveling, bovenop de dromende mens dat meer verwacht dan dat er uitgedeeld wordt. En toch, ben ik bereid mij achter jou rug te verschuilen, jou een duwtje in de rug te geven, ben ik bereid mijn handen uit de mouwen te steken met het risico van schaafwonden op te lopen, ben ik bereid te leren vliegen nog voor ik goed en wel kan lopen. Kunst en vliegwerk weliswaar, om de geesteswetenschappen zo diep mogelijk in de strot van de economie te duwen. En dit met een democratisch gedachtegoed in het achterhoofd, maar dan eentje met een open geest, eentje dat een warm hart toedraagt aan zijn burgers, eentje dat opvoedt tot kritisch, goed geïnformeerd, onafhankelijk en empathisch burgerschap, zoals je zelf formuleert. Je beschrijft een crisis, een soort onderhuidse kanker dat traag maar gestaag zijn weg voortzet en onverbiddelijk zal leiden tot een algehele aftakeling van het onderwijs, dat op zijn beurt de naïeve student drogredenen voorhoudt, een warme jas beloofd voor barre koude tijden maar waarbij de warme wol van een slechte kwaliteit is. Op korte termijn biedt het hem misschien een beetje soelaas maar op langere termijn zal hij moeten vaststellen dat hij bedrogen en belogen is en een kat in een zak gekocht heeft. De student die door middel van het genoten onderwijs zal uitgroeien tot een welopgevoed burger, zal doorheen de jaren vergeten naar links en naar rechts te kijken, zal met oogkleppen oplopen en louter een voorwaarts parcours afleggen waarbij hij in het slechtste geval wild om zich wegschopt omdat hij zich in zijn doel en streven bedreigt voelt, zal in het beste geval van tijd tot tijd even stilstaan bij het knagend gevoel in zijn borst, een welbehagen dat misplaatst blijkt te zijn, en ondefinieerbaar gemis. Dat gemis is de afwezigheid van de geesteswetenschappen en de vrije kunsten binnen het onderwijs, dat gemis is een teveel aan winstbejag, is een te eenzijdig leerplan dat louter zijn pijlen richt op economische vooruitgang. Onderwijsinstituten houden zich daarbij krampachtig vast aan de oude getrouwe onderwijsmodellen waarbij de nadruk gelegd wordt op lezen, schrijven en rekenen, waarbij de factuur zo correct mogelijk dient ingevuld te worden, de cijfertjes zo juist mogelijk neergeschreven en de portemonnee zo wijd mogelijk open. Een model dat gebaseerd is op menselijke groei en minder op een economische ontwikkeling dringt zich onvermijdelijk op, waarbij uitdrukkelijk de nadruk gelegd wordt op een actieve participatie met een onderzoekend en bevragend karakter, de kritisch opgevoede student die met zorg en empathie het economisch gedachtegoed met zich meedraagt, die naast een innoverende persoonlijkheid ook het lerend principe durft aan te spreken, waarbij rekenschap gegeven wordt aan alle menselijk aspecten van de algemene vooruitgang, waarbij falen een weloverwogen optie is gericht op een proces van genezing met de intentie het eigen immuunsysteem aan te spreken en bijgevolg sterker en meer ervaren opnieuw recht te staan en de weg te vervolledigen. Mogelijks biedt het beslapen laken, met de geuren van de ander, de rimpels veroorzaakt door nachtelijke onvolkomenheden, een even groot intens genot dan het feilloos gestreken opgemaakte bed. Mogelijks bieden onze beperkingen een meerwaarde, een kwaliteit dat onze krachten aanzet tot juist en correct handelen, tot een bewonderenswaardige samenhorigheid.

Je waarschuwing voor een geadapteerd onderwijssysteem is niet in dovemansoren terechtgekomen, toch zal het onderhevig zijn aan de culturele en maatschappelijke strapatsen van menig samenlevingsstelsel. Je – bangelijke – oproep tot wereldburgerschap, in tijden van democratische onzekerheid, in tijden waarin naties met argusogen naar elkaar loeren, waarin de sacrale boodschap loodrecht tegenover een profane houding komt te staan, waarin het kiezen van een buurman gereduceerd wordt tot het overlopen van een checklijst, mag niettemin beschouwd worden als een riskante onderneming. Het maken van een geschiedenis gebeurt niet in ieders achtertuin maar veeleer in dat van de buurman, de economische status van de wereldburger aan de andere kant van de aardbol, de sociaal maatschappelijke ingesteldheid van de tweevoeter in een continent ettelijke kilometers hiervandaan, de politieke overtuiging van de moeilijk in toom te houden menigte in een naar adem smachtende grootmacht, zijn maar enkele radertjes in een immense tijdsklok, een klok die zijn wijzers met een brede waaier uitzwiert over de feiten van onze hedendaagse geschiedenis, die minachtend neerkijkt op de pionnen van het schaakbord. Over welke bagage moet ieder van ons beschikken om met de ingrediënten van ons onderwijssysteem een heerlijk en smaakvol gerecht te maken, hoe groot moet onze gemoedsrust zijn om te vertrouwen in de handelingen van onze tegenspelers, hoe breed dienen mijn schouders te zijn om de zielszorgen van onze medespelers op te vangen, hoe groot of hoe klein, breed of smal, dient het pad te zijn waarop ik dagelijks een weg baan naar een gehucht, een gemeente, een stad, een land of een wereld, waarin je welkom voelen sterk afhankelijk is van mijn genoten opleiding, mijn verkregen achtergrond, mijn buitengewone toevalligheid? Opvoeden tot wereldburgerschap is de scheidslijn tussen de bomen in de boomgaard, is een ordeningsprincipe waarbij rekening gehouden wordt met de noden en behoeften van elke levensvorm in diezelfde boomgaard, maar of de tijd aangebroken is om appelen en peren in dezelfde fruitschaal naast elkaar te laten rusten blijft een groot vraagteken. Je vermeld dat er geen eenduidig recept aanwezig is om leerlingen te vormen tot mondiale burgers, je doet jezelf de handboeien om en beperkt jezelf tot het opsommen van te mijden strategieën. Is het opzet misschien te leren uit onze fouten, dan kan ik met een gerust hart op mijn hart zeggen dat de geschiedenis heeft uitgewezen dat we maar voor een beperkte periode daartoe in staat zijn. Als de ervaring verdwenen is uit ons collectief geheugen dan staan de poorten wijd open om in de zelfde val te trappen. Opvoeden tot wereldburgerschap heeft een enorme pedagogische injectie nodig, een inspuiting met een hoge dosis waarden  en normen, of een overdosis deugden  en gedragingen. Zoals je zelf vermeld behoort ons gedrag niet tot de basisprincipes van het onderwijs, staat ons gedrag niet in het rijtje van lezen en schrijven, behoort ons gedrag veeleer tot het ervaringsonderwijs en veel minder tot het overbrengen van kennis. Als je enkel maar beschikt over een hamer in je gereedschapskist, dan ziet alles in je omgeving eruit als een spijker,als je enkel onderricht wordt om uit te groeien tot een economisch wonder, dan  ligt je weg open tot het maken van winst, uitsluitend winst ten koste  van de verliezer.

Martha, O Martha, ik  beloof je plechtig je te zullen helpen om de zuilen van het onderwijs te slopen, om de dikke muren van de onwetendheid met vocht te injecteren, om de eenzijdigheid van het bordstaren te doorbreken en om de slaafse volgzaamheid van de horde studenten een halt toe te roepen. Naar alle waarschijnlijkheid een mission impossible, maar tranen van geluk zullen over mijn wangen stromen bij de gedachte aan een veelzijdige vorm van onderwijzen waarbij de nadruk gelegd wordt op de kritische en open houding van de student, op het onbevangen gedrag van de cursist, op de schreeuw naar leergierige vrijheid van ieder individu. Lang leve de mens in wording.

28-12-2012, 16:02 Geschreven door Johan  

Traag maar gestaag takelt het af – het vlees rond onze botten – het vlees gekregen voor één enkele reis. Bij leven en bij welzijn wordt het vlees tegelijkertijd mishandelt en verwaarloosd, geprezen en bewondert. Tijdens en na het sterven wordt er om vergeving gebeden en om genade gepreveld. Bij het beëindigen van elke reis, bij het afbreken van elke begonnen tocht lonkt het lange rusten, het bijkomen van vele inspanningen, het verpozen tussen gelijkgestemden. Wat ieder van ons rest is een laatste zoektocht naar een slaapplaats in een bed van aarde of een ledikant van steen. Ons lichaam laat zich gewillig het vlees ontnemen, terwijl ons denken zich hardnekkig in beweging zet en krampachtig in discussie gaat met metgezellen van allerlei allooi. Met het sterven eindigt het leven, niet of nauwelijks. 

‘Denkers in de grond’ is een koortsachtige tocht met een razende vaart ondernomen, alsof de dood in hoogsteigen persoon de schrijver op de hielen zat, alsof even stilstaan bij een graf het dagelijks gejaagde ritme zou kunnen verstoren. Het boek sleurt je mee langs verschillende obscure en pittoreske begraafplaatsen, het tracht een verbondenheid tot stand te brengen tussen uiteenlopende ideeën en gedachten, waarbij het nauwelijks rekening houdt met grenzen en barricades. Zo overheersend de filosofie van deze denkers ook mogen geweest zijn, zo verweesd is vaak hun nagedachtenis in de vorm van een steen, een beeld, of zelf een slak of een huwelijk. Deze begraafplaatsen werden enerzijds met een zachte en warme hand onderhouden door lieflijke oude dames of innemende geestelijken, werden dagelijks bezocht met een buitengewoon eerbied en respect, maar werden anderzijds doorheen de geschiedenis gemassacreerd en geterroriseerd door andersgestemden, door zij die meenden het gelijk aan hun kant te hebben. 

Maarten Doorman, samen met beeldend kunstenaar Fredie Beckmans, tracht aan de hand van enkele scherpe observaties het aanzienlijke oeuvre van deze geprezen denkers in kaart te brengen. Een handvol emoties en gedachten worden samengebundeld tot een leesbaar verhaal dat op zijn beurt ondersteund wordt door enkele foto’s. Foto’s die meer uitstralen dan enkel het moment van de dag, het ogenblik van het vastleggen ervan. Zowel in het vertellen als in het beeldmateriaal schuilt een zielsverwantschap, een verlangen naar een aanwezigheid van de filosoof, een hunker naar een samenwerking, het opstarten van een discussie. Van tijd tot tijd is er haast een perfecte samenhang voelbaar tussen het leven van de filosoof, de desbetreffende rustplaats die hij gekregen of verdient heeft en de toevallige passant, hij of zij die om welke reden dan ook de bezoeker van de rustplaats geworden is. De nauwelijks voelbare wind en de zilte geur van enkele naburige bloemen zijn de stille getuigen van het dagelijks tafereel langs deze grafstenen van ons modern denken. De schrijver weet deze harmonie uitmuntend te schetsen. 

‘Denkers in de grond’ is een leesbaar boekje geworden voor iedereen die in de toekomst zelf een toevallige passant wens te zijn langs de begraafplaatsen van deze grote denkers (oa. Hegel, Nietzsche, Marx, Hume, Descartes, Voltaire, Sartre, …). Het ideeëngoed van deze denkers wordt zeer summier omschreven en kan bijgevolg een interessante aanvulling zijn tijdens het mijmeren aan de voet van een grafsteen.

28-12-2012, 16:02 Geschreven door Johan