"Geweldig nieuws", dacht ik, toen ik het de eerste keer op een nieuwssite las: "Onderzoekers logen over opwarming aarde". Dat was een week of drie geleden, en in een mum van tijd stond het internet er vol van: hackers hadden de emailserver van het CRU gekraakt, een instelling die onderzoek doet naar de klimaatverandering en een belangrijke rol speelt in het VN-klimaatpanel IPCC. Tussen de duizenden emails hadden ze berichten gevonden waaruit zou blijken dat het CRU gesjoemeld had met gegevens waarmee de opwarming wordt aangetoond. De conclusie lag voor de hand: die hele klimaatverandering is één groot bedrog!
Geweldig nieuws, niet alleen omdat dat zou betekenen dat ik me geen zorgen meer zou moeten maken over mijn persoonlijke CO2-uitstoot (toch weer met het vliegtuig op vakantie!), maar vooral omdat dat het toekomstperspectief van de miljarden mensen in het Zuiden, die het grootste slachtoffer van de klimaatverandering leken te worden, plots een stuk rooskleuriger zou maken.
Op zoek dus naar die emails, in de hoop op bevestiging.
De cruciale email, de basis waarop de beschuldigingen van manipulatie en bedrog werden gebouwd, klinkt als volgt:
Phil Jones (CRU): "I've just completed Mike's Nature trick of adding in the real temps to each series for the last 20 years (ie, from 1981 onwards) and from 1961 for Keith's to hide the decline".
Aha! Hide the decline! Voor een aanzienlijk deel van klimaatsceptische bloggers volstonden deze drie woorden: in werkelijkheid is er helemaal geen temperatuursstijging, maar wel een -daling, die blijkbaar door die klimaatbedriegers bewust wordt weggemoffeld!
Jammer alleen dat de "decline" in deze zin niet slaat op een daling van de temperatuur, maar wel op een daling van de dikte van boomringen (in sommige gebieden). Om te begrijpen wat boomringen doen in een mail van een klimaatwetenschapper, moet je inzien hoe onderzoekers proberen iets te weten te komen over de temperatuur op aarde in de periode vóór er thermometers bestonden. Zij gebruiken daarvoor "proxies", andere gegevens die een bepaald verband vertonen met de temperatuur. Als men dat verband kent, kan men op basis van de proxy een schatting van de temperatuur maken. Boomringdikte is een voorbeeld van zo'n proxy: hoe warmer de zomer, hoe breder doorgaans de ring, en dus kan men de temperatuur van eeuwen geleden proberen te reconstrueren door de dikte van de ringen van oude bomen te bestuderen. In de klimaatwetenschap worden tientallen van dergelijke proxies gebruikt (naast boomringen bijvoorbeeld ook ijslagen, koralen, enzovoort), en samen laten deze toe om een min of meer nauwkeurig beeld te krijgen van de temperatuursevolutie over langere termijn.
Voor de periode na 1850 is zo'n reconstructie uiteraard minder relevant, aangezien er daarover wel met thermometers gemeten temperaturen beschikbaar zijn.
Waar Phil Jones het in zijn mail nu over heeft, is wat men "het divergentieprobleem" noemt. Voor ongeveer de eerste 100 jaar waarover men temperatuursmetingen heeft, komen boomringdiktes goed overeen met de gemeten temperaturen. Vanaf 1960 echter gebeurt er iets eigenaardigs: in sommige gebieden - meer bepaald in de hogere breedtegraden op het noordelijk halfrond - stijgt de temperatuur, maar dalen de boomringdiktes. Betekent dat dat het daar kouder wordt? Uiteraard niet: de thermometers zijn daarover formeel, en thermometers zijn veel betrouwbaarder meetinstrumenten dan boomringdiktes.
"Adding in the real temps" betekent niet veel meer dan dat een onderzoeker er de voorkeur aan heeft gegeven om voor de recente decennia de werkelijke temperaturen (real temps) te gebruiken, en niet de temperatuur zoals die indirect zou kunnen worden bepaald door te kijken naar boomringdiktes. (Hij noemt dit een "trick" - als wiskundige kan ik beamen: dat wordt door wetenschappers doorgaans gebruikt als men spreekt van een handigheidje, niet om te doelen op een mysterieuze verdwijntruuk.) Het is het gebruik van de stijgende (!) werkelijke temperaturen dat "hides the decline" van de boomringdiktes - m.a.w. deze zin bevestigt enkel maar dat de werkelijke temperatuur sinds 1960 is gestegen.
Een koude douche alvast voor de hoopvolle scepticus in mij: het is de voorbije decennia ontegensprekelijk warmer geworden - daar verandert dit citaat helemaal niets aan, integendeel.
Toch lijkt er meer aan de hand, want als boomringdiktes worden geacht te correleren met temperaturen, hoe kan het dan de werkelijke temperatuur sinds 1960 is gestegen, terwijl de boomringdiktes in sommige gebieden gedaald zijn? En als boomringdikte blijkbaar niet altijd goed correleert met temperatuur, mogen we haar dan nog wel gebruiken als proxy om de temperatuur te reconstueren voor de periode van vóór er thermometers zijn?
Dit is een kwestie die - nota bene door het CRU zelf! - al uitvoerig is onderzocht, en wel in alle openbaarheid (zoals in dit Nature-artikel). Er zijn een aantal goede redenen om aan te nemen dat de divergentie na 1960 een uitzondering is: de eerste 100 jaar van temperatuursmetingen was er nog wél een goede correlatie, de divergentie treedt enkel op een beperkt aantal plaatsen, en vooral: in de eeuwen voor 1850 kwam boomringdikte goed overeen met andere proxies, en in die proxies is de recente divergentie niet te zien en staan dus niet ter discussie. (De reden voor die recente divergentie zou bijvoorbeeld kunnen liggen in andere factoren die de dikte van een boomring beïnvloeden en die in de loop van de 20ste eeuw gewijzigd zijn, zoals de luchtkwaliteit.)
Over wat er precies aan de hand is, bestaat er echter nog geen consensus. Als het gebruik van boomringdiktes als proxy noodzakelijk zou zijn om de uitzonderlijkheid van de huidige opwarming mee aan te tonen, zou een dergelijk nog niet volkomen begrepen probleem vervelend kunnen zijn. Maar is dat ook zo?
Wel, de klimaatwetenschap heeft zelf al lang het antwoord gegeven, en dat is luid en duidelijk: nee. Oók als men geen boomringdiktes als proxy gebruikt, kan men immers de historische temperatuur over vele eeuwen reconstueren, op basis van al die andere proxies. Men hééft dat ook al lang gedaan, en dat gaf precies hetzelfde resultaat: de huidige temperatuursstijging is zonder meer uitzonderlijk. Zelfs als er een probleem zou zijn met het gebruik van boomringdiktes als proxy, zet dat de klimaatwetenschap dus geenszins op losse schroeven. Zie bv. http://www.pnas.org/content/early/2008/09/02/0805721105.abstract:
We reconstruct surface temperature at hemispheric and global scale for much of the last 2,000 years using a greatly expanded set of proxy data for decadal-to-centennial climate changes, recently updated instrumental data, and complementary methods that have been thoroughly tested and validated with model simulation experiments. Our results extend previous conclusions that recent Northern Hemisphere surface temperature increases are likely anomalous in a long-term context. Recent warmth appears anomalous for at least the past 1,300 years whether or not tree-ring data are used. If tree-ring data are used, the conclusion can be extended to at least the past 1,700 years, but with additional strong caveats.
OK, maar als het divergentieprobleem niet kritisch is voor de klimaatwetenschap, waarom proberen klimaatwetenschappers het dan "weg te moffelen", zoals "hides" zou kunnen suggereren?
Het antwoord is: er wordt helemaal niets weggemoffeld. Over het divergentieprobleem wordt al jaren uitgebreid geschreven, en niet zomaar op één of andere website of in een onverstaanbaar artikel uit de vakliteratuur (Biffra), maar gewoon, open en bloot, in het meestgelezen rapport over de klimaatverandering ter wereld, namelijk het IPCC-rapport zélf!
"Several analyses of ring width and ring density chronologies, with otherwise wellestablished sensitivity to temperature, have shown that they do not emulate the general warming trend evident in instrumental temperature records over recent decades, although they do track the warming that occurred during the early part of the 20th century and they continue to maintain a good correlation with observed temperatures over the full instrumental period at the interannual time scale (Briffa et al., 2004; DArrigo, 2006). This divergence is apparently restricted to some northern, highlatitude regions, but it is certainly not ubiquitous even there. In their large-scale reconstructions based on tree ring density data, Briffa et al. (2001) specifically excluded the post-1960 data in their calibration against instrumental records, to avoid biasing the estimation of the earlier reconstructions (hence they are not shown in Figure 6.10), implicitly assuming that the divergence was a uniquely recent phenomenon, as has also been argued by Cook et al. (2004a). Others, however, argue for a breakdown in the assumed linear tree growth response to continued warming, invoking a possible threshold exceedance beyond which moisture stress now limits further growth (DArrigo et al., 2004). If true, this would imply a similar limit on the potential to reconstruct possible warm periods in earlier times at such sites. At this time there is no consensus on these issues (for further references see NRC, 2006) and the possibility of investigating them further is restricted by the lack of recent tree ring data at most of the sites from which tree ring data discussed in this chapter were acquired."
Dat is nu eens wat men noemt een evenwichtige uitleg van de divergentiekwestie: men geeft aan wat het probleem is, én men geeft ook aan dat er nog verschillende meningen bestaan over de precieze oorzaak. (Zoals al gesteld: wat precies die oorzaak ook is, het probleem is verder niet kritisch voor de bewering dat de huidige warmte uitzonderlijk is!) (Dit is trouwens ook een mooie: de divergentiekwestie "verborgen" in een klimaathandboek.)
Samengevat: het IPCC schrijft dus in haar meest gelezen rapport open en bloot over het probleem dat ze volgens de klimaatsceptici proberen te "verbergen"?
Ofwel zijn ze daar bij het IPCC écht oerdom, ofwel lullen die sceptici maar wat raak. U mag zelf kiezen.
En dat maakt het uiteindelijk allemaal nog wat somberder. De klimaatverandering is nog altijd even waarschijnlijk, en de mensen in het Zuiden zullen er nog steeds het grootste slachtoffer van worden. Daar verandert "Climategate" niets aan. Erger nog, door de hele heisa zal het draagvlak om dat te voorkomen, wellicht alleen maar kleiner worden. Want hoe inhoudsloos ook, Climategate levert de perfecte soundbites om mensen die zich niet beter informeren, te laten twijfelen aan de opwarming van de aarde. Mensen worden jammer genoeg sneller overtuigd door goedbekkende maar lege leuzes, dan door wetenschappelijk onderbouwde maar complexe argumenten. "Hide the decline" - dat zegt toch genoeg? (Sceptici verkopen ondertussen al T-shirts met dat motto...) Wie kan het dan nog iets schelen dat er helemaal geen temperatuursdaling is, of dat de klimaatwetenschap helemaal niets verborgen houdt? We gaan de feiten dit geweldig verhaal toch niet laten verpesten?
