Tijdens de Kerstvakantie gun ik Herakles - en mezelf! - een beetje rust. Ter compensatie, een verhaal over Hera, dat ik enkele weken geleden heb geschreven, op verzoek van een leerling uit de tweede grieks-latijnse klas:

Hera mag van alle Griekse godinnen misschien niet de populairste en meest vereerde geweest zijn, ze was alleszins de hoogste in rang. Ze was getrouwd met de oppergod Zeus, die ook haar broer was. Beiden waren kinderen van Kronos en Rhea, die zelf ontsproten waren uit de vereniging van Oeranos, de Hemel, en Gaia, de Aarde. Aanvankelijk heerste Kronos over het heelal. Maar het Noodlot had hem voorzegd dat één van zijn kinderen hem van de troon zou stoten en die heerschappij overnemen. Daarom eiste hij van zijn vrouw dat ze ieder kind dat zij baarde aan hem zou overhandigen opdat hij het zou kunnen verslinden. xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Alzo geschiedde met vijf kinderen, tot groot verdriet van de moeder, Rhea: Hades, Poseidon, Demeter, Hestia en Hera. Toen de zesde geboren werd, misleidde Rhea haar echtgenoot door hem een grote, in luiers gewikkelde steen aan te bieden. Kronos merkte het verschil niet en verslond de steen. Het jongste kind, Zeus, werd in veiligheid gebracht naar het eiland Kreta, alwaar het in stilte opgroeide. Van zijn wijze tante Methis – een zus van Kronos – kreeg hij een braakverwekkend drankje, waarmee hij naar zijn vader ging en het hem aanbood. Het werkte: Kronos braakte de vijf kinderen plus de steen uit. De steen bevindt zich op heden in het heiligdom van Delphi, precies op het middelpunt van de aarde.

De zes kinderen van Kronos kwamen nu in opstand tegen hun vader en ze slaagden erin, na een heroïsche strijd, zich de heerschappij over het heelal toe te eigenen. Zeus kreeg de hemel en de aarde toegewezen, Poseidon de zee en Hades de onderwereld. Zeus nam zijn zuster Hera tot echtgenote. Als huwelijksgeschenk kreeg zij van haar grootmoeder Gaia een gouden appelboom. Ze plantte de boom in haar eigen tuin die zich bevond op de hellingen van het Atlasgebergte, dat is aan de westelijke kant van de wereld, waar ’s avonds de door paarden getrokken zonnewagen van de god Helios op de aarde nederdaalt en waar de weiden zich bevinden waar de onmetelijke kudden koeien en schapen van Atlas grazen. De dochters van Atlas, de Hesperiden, stalen op een dag de gouden vruchten van de appelboom. Toen Hera dat in de gaten kreeg plaatste ze een draak – hij had honderd koppen en heette Ladon – in de buurt van de boom om hem te bewaken. Later zou de draak gedood worden door Herakles tijdens de uitvoering van één van zijn beroemde twaalf werken: de gouden appelen uit Hera’s tuin naar koning Eurystheus van Mykene brengen.

Hera was een trouwe echtgenote, hetgeen van Zeus zeker niet kan gezegd worden. Samen hadden ze vier kinderen. De belangrijkste waren Ares, de oorlogsgod en Hephaistos, de god van de smeedkunst. Beiden behoorden tot de Olympische elite van twaalf goden, die hun verblijfplaats hadden op de hoogste berg van Griekenland, de Olympos. Verder was er Hebe, die als wijnschenkster van de goden fungeerde, een taak die ook aan Hephaistos was opgedragen. En tenslotte was er Eileithyia, de “vroedvrouw”.

Maar talloos waren de bastaardkinderen van Zeus, die voortkwamen uit honderden, ja duizenden, buitenechtelijke verhoudingen van de oppergod met andere godinnen, halfgodinnen en sterfelijke vrouwen. Hera was maar al te goed op hoogte van de ontrouw van haar echtgenoot. Het leek er wel op dat haar belangrijkste taak bestond in het opsporen van de minnaressen en de buitenechtelijke kinderen van Zeus, hen te achtervolgen en hen te pesten zoveel ze kon. Hera schrok er ook niet van terug haar man zijn ontrouw te verwijten en hem het leven zuur te maken. Als ze de oppergod te veel tergde kon hij soms gevaarlijk uit de hoek komen. Dan werd ze vaak onbarmhartig gegeseld en bedreigde hij haar zelfs met zijn vernietigende bliksem. En toch kon niets haar ervan weerhouden haar gemaal telkens weer het vuur aan de schenen te leggen. Toen hij weer eens doodmoe thuisgekomen was na een van zijn escapades en een zware roes uitsliep, stookte ze de andere goden op hem met stevige touwen vast te binden. Maar Zeus werd bevrijd door de honderdarmige reus Briareus en hij sloeg onbarmhartig terug. Met zware gouden kettingen om de polsen en aan elke voet een zwaar metalen aambeeld, werd Hera opgehangen tussen hemel en aarde. Gelukkig werd ze later verlost door de god Hephaistos.

Ze had de god van de smeden en de ambachten in het verleden nochtans zeer onheus behandeld. Nadat ze Hephaistos gebaard had wierp ze hem in de zee, omdat hij zo lelijk was. Maar het kind werd door de zeenimfen Thetis en Eurynome opgenomen en grootgebracht. Ze deden de kleine Hephaistos in de leer bij de dwerg Kedalion, bij wie hij zich bekwaamde in de smeedkunst, een vak waarin hij een onvoorstelbare volmaaktheid bereikte. Om zich te wreken op zijn moeder, smeedde hij een gouden zetel, die hij naar de Olympos liet brengen, als geschenk voor Hera. Eenmaal gezeten sloten onzichtbare klemmen zich omheen haar lichaam, zodat de godin gevangen was. Dionysos, de god van de wijn kon Hephaistos er uiteindelijk toe overhalen zijn moeder te bevrijden, nadat hij hem dronken gemaakt had met wijn. Hephaistos eiste en bekwam hiervoor de hand van de bevalligste onder de godinnen, Aphrodite. Zijn wrok tegenover Hera was nu over en voortaan zou hij zelfs haar verdediger worden. Maar toen hij haar dus verlost had uit de netelige positie waarin Zeus haar had gebracht en waarover hoger sprake, stampte de vertoornde oppergod hem uit de hemel en hij plofte neer op het eiland Lemnos: hij hield er kreupele onderste ledematen aan over. Aan handigheid had hij echter niets ingeboet en op Lemnos richtte hij een smidse in waar hij de mooiste juwelen, wapenrustingen, meubelen, instrumenten en dergelijke vervaardigde.

Onder de twaalf Olympische goden zijn er vier bastaardkinderen van Zeus. Hermes, de god van de handel is er één van. Zeus verwekte hem bij Maia, een dochter van Atlas. Dan waren er nog Artemis, godin van de jacht, en haar tweelingbroer Apollo. Zeus had hen verwekt bij zijn nicht Leto. Teneinde zijn echtgenote te misleiden had hij zichzelf en Leto eerst veranderd in een kwartel. Maar Hera had het toch in de gaten en ze gaf de slang Pythoon, een zoon van Gaia, opdracht Leto te achtervolgen, opdat ze nergens een plaats zou vinden om in alle rust te baren. Uiteindelijk kwam Leto, steeds in de gedaante van een kwartel, in de zee terecht, zoekend naar een eiland waar ze haar kinderen – ze was immers zwanger van een tweeling – ter wereld zou kunnen brengen. Doch geen enkel eiland wilde haar opnemen uit schrik voor Hera. Tot ze uiteindelijk toch gastvrijheid kreeg op een klein drijvend eilandje: Delos. De god Poseidon bleef niet ongevoelig voor deze daad van “menslievendheid” van het kleine eilandje jegens Leto en als dank ankerde hij Delos vast aan de zeebodem opdat het voortaan niet meer zou hoeven te zwerven over de wateren. Maar Hera onttrok Leto aan de aandacht van Eileithyia, de helpster in barensnood. En zo kwam het dat de weeën van Leto negen lange dagen duurden… tot Zeus uiteindelijk zijn dochter Iris opdracht gaf Eileithyia naar Delos te brengen. Zo geschiedde, en tegen het einde van de negende dag baarde Leto, in de schaduw van een dadelpalm en de armen krachtig om de boom geslagen, haar tweeling, Artemis en Apollo.

Een vierde Olympische god, ontstaan uit een buitenechtelijke verhouding van Zeus, was Dionysos. Hem had Zeus verwekt bij een sterfelijke vrouw, Semele die één van de dochters was van koning Kadmos, de stichter van de stad Thebe. Ze werd heimelijk door Zeus bezocht, in het paleis van haar vader, gedurende de nacht. Semele was al zes maanden zwanger toen Hera lucht kreeg van dit nieuwe avontuur van haar gemaal. Zij zon op wraak. Ze bezocht Semele in een droom en in het hart van de prinses zaaide ze twijfel omtrent de goddelijkheid van haar nachtelijke bezoeker: iedere landloper kon zich wel uitgeven voor Zeus! Als hij écht de oppergod was zou hij zich toch minstens één keer in zijn goddelijke gedaante aan zijn geliefde kunnen vertonen… De onzekerheid begon te knagen en toen Semele de volgende nacht in de armen van Zeus lag, smeekte ze hem een wens te mogen doen. Zeus beloofde haar dat hij eender welke wens zou voldoen en hij zwoer dit op de wateren van de Styx. Toen verzocht ze hem zich aan haar te vertonen in zijn goddelijke gedaante, al was het maar één enkele keer. De god schrok van deze wens: wie beter dan hijzelf kon weten dat geen menselijk wezen bestand is tegen de aanblik van de oppergod in al zijn glorie? Hij trachtte haar dan ook van deze wens te doen afzien, maar daarmee wakkerde hij Semele’s argwaan nog meer aan en ze volhardde in haar verlangen. En ’s anderendaags gebeurde het. Zeus had er nog speciaal zorg voor gedragen enkel zijn kleinste bliksempje mee te brengen, doch tevergeefs: bij de eerste aanblik van het vlammend opperwezen verschroeide Semele en een deel van het koninklijk paleis ging daarbij in de vlammen op. Zeus redde nog gauw zijn onvoldragen kind uit de schoot van de moeder, via een keizersnede. Hij sneed daarna zijn eigen dij open en naaide het kind erin, tot het levensvatbaar was. Dit kind was Dionysos, de “tweemaal geborene” god van de wijn en de goede sier!...

Twee van de grootste Griekse helden waren eveneens bastaardzonen van Zeus: Perseus en Herakles. Perseus was verwekt bij Danaë, de dochter van de Argivische koning Akrisios. Deze had zijn dochter opgesloten in een kerker om te verhinderen dat enig manspersoon haar zou kunnen benaderen, want het orakel had voorspeld dat een eventuele kleinzoon hem de dood zou aandoen. Maar Zeus benaderde Danaë onder de vorm van een gouden regen, doorheen de traliën van een openstaand venstertje hoog in de toren van de kerker.

Herakles was verwekt bij Alkmene, de echtgenote van de eveneens uit Argos afkomstige, later evenwel naar Thebe uitgeweken, koning Amphitryon. Zeus nam de gedaante van aan van Amphitryon toen deze laatste eens dagen lang van huis was en in die gedaante verwekte hij bij Alkmene de allergrootste Griekse held, Herakles. Alkmene was een afstammelinge van Perseus en Zeus beroemde er zich bij de andere olympische goden op dat weldra een heel bijzondere nakomeling van hem zou geboren worden “uit het huis van Perseus” en hij voegde er aan toe dat alle andere nakomelingen onderdanig zouden zijn aan die eerstkomende afstammeling van Perseus. Maar Nikippe, de vrouw van de toen in Mykene heersende koning Sthenelos, was eveneens zwanger, zij het “in een minder ver gevorderd stadium”. Maar Hera zag haar kans schoon. Zij onttrok Alkmene aan het gezichtsveld van Eileithyia en ze wekte vroegtijdige barensweeën op bij Nikippe. Dit alles leidde ertoe dat in Mykene een premature koningszoon geboren werd, één dag vroeger dan Herakles. Deze laatste ontpopte zich al snel tot een onovertroffen krachtpatser. Dit manifesteerde zich reeds toen hij, nog zuigeling zijnde, onverschrokken twee giftige slangen, die Hera op hem had afgestuurd, met beide handjes vastpakte en doodkneep. En ook toen Hermes, in opdracht van Zeus, Herakles bij zijn slapende stiefmoeder aan de borst had gelegd. Hera schrok heftig toen ze wakker werd en met afgrijzen duwde ze  het gehate kind van zich af. Maar de zuigkracht op haar borst was zo fel, dat de melk er uitspoot en het heelal vulde. En… zo is dan de Melkweg ontstaan. Niettemin zou Herakles, volgens het dictaat van Zeus, onderdanig moeten zijn aan Eurystheus, de “slappe” koning van Mykene, die één dag eerder was geboren… Eurystheus maakte gretig gebruik van zijn voorrecht. Hij gaf Herakles twaalf opdrachten, die stuk voor stuk zo onmenselijk moeilijk waren, dat géén gewoon sterveling er ooit één van tot een goed einde had kunnen brengen: de beroemde twaalf werken van Herakles! Daarenboven bleef Hera haar gehate stiefzoon achtervolgen en meer dan eens stak ze stokken in de wielen. Zo stuurde ze een reuzenkrab op Herakles af tijdens zijn tweede werk, het doden van een negenkoppige draak. Maar Herakles trapte de krab dood en uiteindelijk werd ze door Hera als sterrenbeeld aan het firmament geplaatst. Sommigen beweren dat de verzoening er uiteindelijk tóch is gekomen, nadat alle twaalf werken tot een goed einde waren gebracht. Betekent de naam “Herakles” tenslotte niet “roem van Hera”?

Hera heeft zich ook hevig verzet tegen de verhouding die Zeus had met Io, de mooie dochter van de stroomgod Inachos. Toen Hera op een dag op het punt stond haar eega met zijn geliefde op heterdaad te betrappen, onttrok Zeus zichzelf en Io aan haar gezichtsveld door middel van een dikke nevel. Toen de nevel opgetrokken was, vond Hera haar echtgenoot, liggend in een weide, met naast zich een pracht van een grazende koe. Ze wist dat de koe Io was, die door Zeus was omgetoverd. Ze smeekte hem haar het dier ten geschenke te geven. Zeus was bang om argwaan te wekken en ging op het verzoek in. Hera nam de koe met zich mee en bracht ze naar Argus. Deze had honderd ogen waarvan hij er altijd minstens vijftig openhield, zelfs tijdens de slaap, zodat niets hem kon ontgaan. Op die manier was er voor Io geen mogelijkheid om te ontsnappen. Maar Zeus zond zijn zoon Hermes naar Argus teneinde hem onschadelijk te maken. Hermes vertelde de honderdogige reus een mooi verhaal en hij speelde daarbij op zijn herdersfluit een lieflijke slaapverwekkende melodie, waardoor Argus indommelde en alle ogen dichtvielen. Toen greep Hermes een zwaard en doodde de bewaker. Nu kon Io ontsnappen. Maar Hera zond haar nu een geweldige horzel achterna tot Io uiteindelijk in zee sprong, de Ionische zee. Tenslotte kwam ze terecht in Egypte, aan de oevers van de Nijl. Ondertussen had Zeus zijn echtgenote beloofd dat hij haar nooit meer ontrouw zou zijn. Hierop staakte Hera haar achtervolging met de horzel en Zeus kon Io de menselijke gedaante terugschenken. In vrede baarde zij een zoon, Epaphos. De honderd ogen van de dode Argus strooide Hera uit op de staart van een van haar lievelingdieren, de pauw.

Ja zeker, Hera was een jaloerse echtgenote. Maar laten we eerlijk zijn: had zij er niet alle redenen toe? En het dient gezegd: nooit ofte nimmer is ze zelf ontrouw geweest. Ze bleef alles in het werk stellen om haar huwelijk te redden en om haar man te behagen. Soms leende ze de gordel van Aphrodite, waarmee ze zich dan omgordde om bij Zeus hartstocht op te wekken. En jaarlijks nam ze een bad in de Kanathosbron in haar geliefde Argolis, waardoor ze haar maagdelijkheid hernieuwde, met als doel het haar man naar de zin te maken. Hij van zijn kant was maar zelden lief voor haar. Toen Eris, de godin van de twist, op de bruiloft waar het oppergodenpaar tot de genodigden behoorde, in de feestzaal een gouden appel gooide, met als opschrift “voor de mooiste”, had ze nog zo gehoopt dat Zeus zou beslissen dat háár dit kostbaar geschenk toekwam. Maar Zeus hield zich op de vlakte en hij stelde de jonge Trojaanse prins Paris, aan als scheidsrechter. En vanzelfsprekend kende die flierefluiter de prijs toe aan de wulpse Aphrodite! Hera had nochtans zo haar best gedaan om Paris voor haar te winnen: ze had hem alle macht en alle rijkdom ter wereld beloofd als hij voor haar zou stemmen. En Aphrodite, wat had zij beloofd? De mooiste vrouw ter wereld, Helena. En Paris was bezweken, voor wat  vergankelijke schoonheid, hetgeen uiteindelijk zou leiden tot de beroemdste oorlog aller tijden en tot de ondergang van Troje. Tot groot leedvermaak van Hera. Hoeft het gezegd dat zij dapper heeft meegestreden tegen de Trojanen?

Hera was, zoals reeds gezegd, niet de populairste onder de godinnen. Ze stond niettemin in hoog aanzien in Argolis, alwaar zij vereerd werd in een prachtig heiligdom, het Heraion. In dit heiligdom is het nu volgend verhaal te situeren. De bejaarde priesteres van Hera begaf zich dagelijks naar het heiligdom in een wagen, getrokken door twee ossen. Toen, op een dag, de ossen ziek waren, spanden haar beide zonen, Kleobis en Biton, zichzelf voor de wagen en brachten zo hun moeder naar het Heraion. Dankbaar en fier bracht de priesteres hiervan relaas uit bij de godin en ze vroeg haar een mooie beloning voor haar zonen, voor zoveel gedienstigheid. En ziet, de godin liet beide jongelingen terstond dood ter aarde neervallen. Want, zo sprak de godin, de dood is het mooiste geschenk dat de mens kan te beurt vallen! Zijn ’s goden wegen ondoorgrondelijk? De prachtige meer dan levensgrote beelden van Kleobis en Biton zijn heden ten dage te bewonderen in het museum van Delphi.

Ook op het eiland Samos was Hera onmiskenbaar de nummer één en ook nog op andere plaatsen werd ze vereerd. Niet in het minst op de heilige grond van Olympia. Daar had ze een tempel, ouder dan die van Zeus. Te harer ere werden daar Spelen gehouden, de Heraiën,  uitsluitend bestemd voor vrouwen. Maagden, naar men zegt…