Een e-mail van Artdependence Magazine die ik regelmatig ontvang en regelmatig open, brengt me een totale verrassing: ‘The full story behind Leonardo’s Last Supper’, in een artikel van Christina Esquerra van 4 april 2019. Ik waag niet het artikel van Christina Esquerra volledig over te nemen, maar ik houd het ter beschikking van al wie interesse heeft. Ik denk ook dat je het vinden moet op Artdependence Magazine via Google.

Het verhaal, ingekort, komt hier op neer dat Lodewijk de XIIde het ‘Laatste Avondmaal van 1495 heeft gezien in de Basilica di Santa Maria della Grazie in Milaan[1], dat hij opdracht heeft gegeven het weg te nemen van de muur en het naar Parijs over te brengen maar dat de fresco niet te verwijderen was en dat er toen een kopie werd geschilderd op canvas. Na de dood van Lodewijk de XIIde, werd het schilderij op doek te koop gesteld en werd het gekocht door de abt van de Abdij van Tongerlo waar het zich nog altijd bevindt, maar echter dringend moet worden gerestaureerd.

Je vindt alle gegevens hierover bij Google, ‘Abdij van Tongerlo’. De Amerikaanse kunstcriticus, Jean-Pierre Isbouts heeft een fundraisingcampagne gelanceerd voor de restauratie van het werk, hiervoor is 500.000 € nodig. Al twaalf Vlaamse bedrijven en organisaties zouden interesse getoond hebben. 

Jean-Pierre Isbouts, National Geography, schreef een boek en maakte een film over het werk van Da Vinci, hij vertelt hierover aan Christina Esquerra, dat het werk van Leonardo revolutionair was:

‘Up to that point artists depicted the Last Supper as the institution of the Eucharist, the Christian mass. In Ghirlandaio’s versions of the Last Supper, for example, you have Christ breaking bread - which in itself is not a very interesting thing to depict - while the Apostles sit there not doing anything. 

Leonardo comes into the genre wanting action, drama. Thus, he breaks with the iconography of the Last Supper as the institution of the Eucharist and depicts the moment in the gospels when Jesus says: “one of you will betray me.” This bombshell announcement brings all these different human responses into the work.

It was a radical change, and it made everyone at the time want to have a print copy of the work. According to Leo Steinberg the Last Supper was probably one of the first illustrations in history that enjoyed wide distribution. It kept Leonardo’s memory alive. 

Artdependence toont een belangrijk detail in het doek, Johannes neigend naar Petrus, die aan ‘Johannes’ de vraag stelt wie is het die Jezus gaat verraden. Ik trachtte de foto over te nemen op mijn blog maar ben er niet in geslaagd. Hierop is evenwel heel duidelijk te zien dat de Johannes een dame is, niemand minder dan Maria Magdalena, een van de twaalf apostelen op het doek. Er is geen twijfel mogelijk en toch wil men het niet zien, toch blijft men het hebben over Johannes, als de leerling waarvan Jezus het meest hield.

Ik denk dat dit, nu het werk terug in de belangstelling gaat komen naar aanleiding van de 500 ste verjaardag van de dood van Leonardo, 1452-2 mei 1519, ook het boek van Dan Brown gaat te berde komen, dat dit voor de Kerk geen goede zaak wordt, misschien wel voor Jezus.

07-04-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het is niet aan mij om te zoeken naar een meer inhoudelijke vorm van geloof, als ik hoor dat hier nog slechts 5% van de bevolking regelmatig op de dag des Heren, of zelfs, zoals het nu gebeurt, op de dag ervoor, het misoffer bijwoont. Voor de Kerk is dit een stilaan sterven als ik er aan denk hoe het vroeger was in mijn jeugd, toen er de zondag, een sliert van mensen, velen met de missaal onder de arm, te voet op weg waren naar de zondagmis.

Het is me duidelijk dat twijfelgedachten, gestoeld in het dogmatische, onze Westerse wereld hebben gebracht tot waar we ons thans bevinden: losgeslagen en ontheemd, zoekend naar nieuwe begrippen en nieuwe formules. Zoekend naar een nieuw paradigma, vertaald naar onze tijd toe, een totaal nieuwe horizon die aanvaard kan worden zowel door gelovigen als niet-gelovigen.

Als ik dan terugvind in mijn geschriften van 2012, dat 35% van de leerlingen in de Gentse stadsscholen Islamlessen volgen tegenover 30% die moraal volgen en nog amper 26% die katholieke godsdienstlessen volgen - ik haalde dit uit een artikel van De Standaard van 10 februari 2012 - dan ril ik en ik kijk vooruit. Vraag ik me af welke de gevolgen zullen zijn vijftien à twintig jaar verder. Want wat geldig is voor Gent zal het wellicht ook zijn voor heel wat steden in dit land.

Ik lees ook dat de Amerikaanse filosoof en neurowetenschapper, Sam Harris, in zijn boek, ‘Het morele Landschap’, ‘The moral landscape’,- een boek van 2010 - schrijft, en ik deel zijn vrees, dat Europa het gevaar loopt om weldra een ‘kalifaat’ te worden, en betoogt hij verder, dat we onderweg zijn naar een mondiale moraal, waarvoor we, aldus Harris, geen transcendente God nodig hebben. Maar dan heeft hij het verkeerd voor, dan heeft hij zonder de Islam gerekend. Hun God gaan ze nimmer afgeven, integendeel ze zullen ons de keuze niet laten, ze zullen hem ons opleggen als de enige.

Wat ik hier schrijf is een wanhoopskreet. We hebben altijd getracht  ons los te wrikken van een God die zogezegd tussenkwam en blijft tussenkomen hier op aarde, er zijn hiervoor in zijn naam, oorlogen en wrijvingen genoeg geweest en er zijn er andere op komst als het zo verder gaat.

Ik stel me dan ook de vraag wat er gebeuren zal met het 'Laatste Avondmaal ' van Da Vinci, een mijlpaal in de christelijke geschiedenis - dit is voor morgen! - of, het ‘gerestaureerde’ Lam Gods van Van Eyck. In welke wereld zullen deze  werken en vooral dan onze klein- en achterkleinkinderen   terecht komen?

We doen iets voor de natuur om ons heen, maar wordt er ook ernstig gedacht aan wat ons te wachten staat op sociaal, intellectueel, cultureel en religieus gebied?

Wordt er gedacht aan wat ons te wachten staat als die 35% gaan uitzwerven in zovele gezinnen?

06-04-2019, 08:59 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik wordt belaagd door het woord, belaagd door de boeken in de kamer. Ze dringen zich op, ze vragen om ingezien te worden. Toch ignoreer ik ze, ik laat ze want ik weet dat als ik me laat verleiden ik terecht kom in een andere wereld die me verwijdert van het dagelijkse dat ik vandaag heel bedeesd en vluchtig wil houden.

Ik denk in deze dagen dikwijls aan een haiku, een kort gedicht dat ik zie als een haiku maar niet beantwoordt aan de regels ervan. Het gedicht gaat over een Chinese dichter die buiten op het terras, over zijn boek op de tafel, in slaap is gevallen - het overkomt ons allemaal - en als hij wakker wordt, je raadt het, hij bedekt is met kersenbloesems. Het is een beeld dat ik koester, omdat ik die dichter wil zijn. Omdat ook ik in slaap wil vallen op een boek, bedekt wil worden met om het even welke bloesem en blijven zo, ingeslapen voor altijd. Een vriend zou er over schrijven:

Toen, hij was al van jaren, heeft hij zijn oud Frans boek op zij geschoven, heeft hij zijn hoofd gelegd op zijn beide armen op tafel en is hij ingeslapen, terwijl het stil bloesems regende en hem en het boek toe dekten en dit voor altijd. Zo we hem gevonden hebben, zo hij is heengegaan.

Het kan gebeuren, niets is meer veelzeggend wanneer de kerselaars in bloei staan. Herinner je de bloesems in de film ‘The last Samoerai’,  is er iets poëtischer en, is het geen eigenschap van de poëzie alles aan te kunnen: de tijdspanne van de bomen in bloesem te vergelijken met de tijdsspanne van het leven. Een passage in de film, het hoogtepunt van wat poëzie kan zijn.

Zo gebeurde het ooit dat ik de wagen had geparkeerd onder de Japanse kerselaars in bloei. Dat het, terwijl ik binnen was, plots hevig was gaan regenen en toen ik terug naar de wagen kwam, was deze niet meer wit maar roze, bekleefd met kersenbloesems. Ik reed weg, het venster open, een gelukkig man, door de straten van de stad. De mensen keken verrast en sommigen applaudisseerden zelfs.

Het zijn kleine, tere zaken die gebeuren kunnen als het lente is en het regent en je hebt een witte Citroën die je achteloos parkeert onder de Japanse kerselaars in bloei, en er een plotse regenbui is met veel wind, en dit op een dag dat je pas een haiku hebt gelezen over een dichter die bij het lezen van een boek in slaap gevallen is, en  in zijn slaap met bloesems wordt bedekt.

Een verhaal om eeuwig te vertellen en zich eeuwig in te beelden. Je weet het wel als een ijdele hoop maar je houdt het een paar tellen, voorbijgaand, amper wezenlijk als het moment van de bloesems. Amper wezenlijk ook mijn betrachten - in feite zijn dit grote momenten - jullie te bedekken, jullie te omwikkelen met woorden die roze bloesems willen zijn. Soms, lukt het me, soms niet, soms zijn ze helemaal niet roze, maar altijd zijn ze, het oordeel van een teruggetrokken  bloesem-mens die groot wil doen, woorden rondstrooiend waarvan hij hoopt dat ze door velen zullen gelezen worden, wat echter niet het geval is.

Ik schrijf dit neer, en eens geschreven neem ik er afstand van. Is het niet meer mijn zaak, is het de zaak van wat roze bloesems meegevoerd door de wind en de regen en neergekomen over jou, ingeslapen op het boek onder je armen, zoals bij die Chinese dichter, duizend jaar geleden.

05-04-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

‘Klara’ vroeg in de morgen: ik dacht Eric Satie maar het was Maurice Ravel, de soms lichtvoetige, de speelse. Kon ik maar, even maar, die speelsheid laten binnen dringen in mijn woorden, ik zou me er goed bij voelen, vernieuwd, verjongd, maar het is een wereld die ik verloren waan, waar ik aan voorbij ben gegaan, nu een lange tijd al. Ik vraag me zelfs af of ik die ooit gekend heb. Ik zat en zit nog altijd waar Pessoa zijn dagen doorbracht, in de wereld van de ongerustheid. De wereld van het wankele, het onzekere, waarin ik telkenmale op het punt stond te verdolen, maar er toch ben uitgeraakt, heelhuids dacht ik, maar zekerheid heb ik niet.

Maar in de speelse lichtheid - zo voelde ik het toch - van de Ravel[1] vanmorgen bezit ik niet meer, het zijn de jaren. Het is, al is het amper een begin van lente, de herfst neigend naar de winter zelfs die er met vlagen al is. Ik geraak er moeilijk uit, dan toch de laatste dagen niet, een soort van voorgevoel dat me omkneld, zoals een begin van stijfheid in mijn rechterknie die storend is voor mijn evenwicht.

Aanzie me niet als staande aan de Klaagmuur. Het is maar dat ik me tonen wil, onhandig in lichaam en in geest, wat blijken moet uit wat ik achterlaat als een spoor van wie ik ben.

Ik was gisteren aan de vijver, de openheid van het land als een balsem. Ik voelde het licht op mijn handen. Ik zag de meidoorn, de wilde kerselaar ‘als met late sneeuw bedekt’ - T.S.Eliot - maar ik voelde niet het licht binnen in mij. En de woorden die ik zocht kwamen niet, een stugheid die hangen bleef. Alsof ik de lente niet herkennen wou, niet voelen wou in mijn doen en laten.

Ik voelde me goed toen het regenen ging, toen de wind en de regen de witte bloesems meenamen waar ze een tijdje drijven bleven op het water, liggen bleven in het gras aan mijn voeten. Hoe ik ooit van een lichtheid was weet ik niet meer; hoe ik ooit van het grote leven was, weet ik niet meer; hoe ik er toe gekomen ben duizend pagina’s vol te schrijven evenmin. Weinig weet ik nog hoe het ooit was. Alsof er een laken van stilte over mijn herinneren lag.

Ik voel, nu de woorden komen, beter hoe het gisteren was. De woorden die zich ergens in mij hadden opgestapeld die ik nu teruggevonden heb, na Ravel te hebben gehoord. Misschien was Ravel zelfs niet nodig geweest, stonden ze te trappelen, klaar om genomen te worden door de eerste de beste die er langs kwam, die ik was, gelukkig. Een bevinding die ik opgetekend wou om te bewaren voor een later of voor wie er naar luisteren wil, al zijn ze weinig talrijk die me lezen nog.

Zo worden mijn dagen uitgeklaard. Wat van gisteren was, ook van vandaag is en ook van morgen, als het weer eens ochtend is: een snoer van uren en momenten aan elkaar geregen.

Een leven lang.

04-04-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Old men ought to be explorers

Here and there does not matter

We must be still and still moving

Into another intensity

For a further union a deeper communion[1]

Wat ik, ‘old man’ maar al te graag interpreteer als een dieper binnen dringen in het mysterieuze van leven en sterven, om te komen tot een grotere levensintensiteit, en een grotere verbondenheid met het minuscule als met het immense: ‘explorer’ zijn tot in het ongerijmde. Mijn blog van elke dag is er het bewijs van.

En ook: ‘we must be still and still moving’. We moeten rust zijn en altijd geestelijk in beweging. Zoals we lezen in logion 51 van het evangelie van Thomas[2]: 

Si l’on vous interroge:

Quel est le signe de votre Père qui est en vous?

Dites-leur

C’est à la fois un mouvement et un repos.

In het boek ‘Infinite in all Directions’, van Freeman Dyson had hij gelezen over Socinus, een Italiaanse ‘heretic’ die leefde in die hoogst gevaarlijke (althans voor hem) XVIde eeuw. Socinus waagde het te beweren: ‘that God learns and grows as the universe unfolds’.

Of God, het Al dat is, nog iets te leren heeft betwijfel ik, maar dat Hij zich openvouwt in de zoekende mens, wil ik graag aanvaarden omdat de mens aldus dichter komt tot het beeld dat het Al wilt dat de mens heeft ervan. Er zijn dus duidelijk twee dimensies, de dimensie in rust van het Al dat tijdloos is en de dimensie in beweging van het Al in de mens. 

Het korenveld van Van Gogh, en de manier waarop het geschilderd werd komt voor mij neer op de beweging van het Al in de mens Van Gogh. Toen hij het korenveld schilderde, was het niet de sukkelmens Van Gogh die schilderde, het was de substantie van Van Goghs geest die schilderde. Hij geloofde, huizenhoog, dat wat hij deed waardevol was, dat wat hij schilderde het teken was van de geest van het Al in hem. In dit aspect alleen was hij een groot schilder die zijn tijd een generatie voor was. En hij wist het, hij wist dat hij zichzelf verloor telkens hij aan het schilderen ging, dat hij het niet was die schilderde maar de geest in hem die bezig was tot alles gezegd was wat hoefde gezegd. Daarna, de fractie tijd erna realiseerde hij zich de mens die hij was, geconfronteerd met alle ongemakken niet alleen deze van zijn lichaam, maar het meest deze van zijn bestaan als onsuccesvol, onbegrepen, schilder.

Zo het korenveld verdween en Van Gogh verdween uit de zichtbare, tastbare wereld, en een nieuw korenveld is opgerezen en een nieuwe, nu begrepen Van Gogh is opgestaan dankzij het zich in de mens openvouwend Al. Van Gogh aldus te zijn, hoe minimaal ook, het spiegelbeeld van de levende, groeiende bewegende van het Al in de mens. (Noteer terloops dat er zijn die een boek schreven over het ‘Het’. Ik schrijf hier over het Al.)

Het is duidelijk, de dode Van Gogh leeft. Hij leeft in de geest van zijn doeken die zijn naam uitademen, hij leeft in de geest van hen die voor zijn doeken staan, hij leeft in de geest van zij die die bewuste namiddag aan zijn graf en dit van zijn broer Theo stonden geschaard, terwijl het licht verzwakte, terwijl het regenen ging over hun graf, terwijl het regenen ging over de velden, over Auvers-sur-Oise en over de weg, langs waar hij die middag - het was in juli - met zijn schildersmateriaal op de rug en een zwaar iets in de zak, voorbij was gekomen.

Zo, het korenveld en de woorden van mijn blog, vermengen zich. Mijn laatste regel, is zijn laatste penseeltrek, misschien was het de laatste grote kraai die hij tekende. En hij wist toen, na de laatste kraai, wat er gebeuren ging. 

Ettelijke malen heb ik getracht de laatste gedachten van Van Gogh te achterhalen: des nachts als de slaap niet kwam, des morgens bij het eerste licht dat binnenviel. En telkens meende ik dat ik, dichter en dichter bij de realiteit van het gebeuren kwam, alsof het mijn gebeuren was. Maar de gedroomde tekst is de perfecte tekst, precies omdat hij niet geschreven of niet werd gedacht. Dit wist Fernando Pessoa maar al te goed als ik lees bij hem:

J’ai composé tout en me promenant, bien des phrases parfaites dont je ne me rappelle pas un mot, une fois rentré chez moi. La poésie ineffable de ces phrases tient-elle à tout ce qu’elles ont été, un bref instant, ou bien, au contraire, au fait même qu’elles n’ont jamais été?[3]

En ik heb niet vertaald wat al een vertaling was.

03-04-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Er is geen vreugde vandaag om wat ik doe of laat, er is bij momenten enkel de toonloosheid van al wat is en van al wat komen gaat. Ik vraag niets, ik hoop op niets, ik ben maar wat te zijn.

Ik  denk dat ik de kracht niet meer heb, het inzicht niet meer om me er tegen te verzetten. Het overviel me gisteren, de nacht heeft geen raad gebracht en het is blijven hangen tussen de plooien van de uren. Wat zal  ik vertellen over de tijden die waren als er geen tijden meer zijn die zijn. Niemand zegt ooit hoe het met hem is gesteld, niemand geeft zich ooit volledig bloot, de diepste roerselen van de ziel blijven geborgen, je neemt die mee in je graf.

Vincent Van Gogh had er een antwoord op. Hij schilderde in Auvers-sur-Oise, zijn ‘Champ de Blé aux Corbeaux’: het rijke leven dat zich uitte in zijn kleurenpalet, hier een vol geel, rijpend korenveld onder een dreigende lucht, met een zwerm slungelige kraaien. En het was, toen het af was, dat het schot afging dat echoën bleef tot bij ons en hij, gewond, is teruggekeerd en gaan neerliggen is in dat kamertje in ‘l’auberge Ravoux’, om er te sterven in de geuren van zijn schilderwerken waarvan toen, niemand wou, de tijd ervan nog niet gekomen zijnde.

Niet dat dit een voorbeeld is, wel hoe het gebeuren kan dat op een gegeven ogenblik de radeloosheid toeslaat en je er toe gedwongen wordt afscheid te nemen met een pas geschilderd korenveld vóór het onweer losbarsten gaat. Hij had, lang genoeg geleefd om niet meer vergeten te worden.

Je stond in dat onooglijk kamertje met het bed en de stoel. Je stond ook aan zijn graftombe die hij deelde met zijn broer, Theo. Het was een namiddag in de lente naar de avond toe en het regende, een stille lenteregen, onhoorbaar. Je bent gewandeld tot de plaats in de velden waar het korenveld zou geweest zijn, met op de hoek van het veld, onder glas, een afbeelding van het schilderij. En het regende, om je het te blijven herinneren aan het gevecht met zich zelf dat hij daar moet gestreden hebben, schilderend in een furie, om te besluiten, de kraaien er boven, terwijl de dood hem omcirkelde en bezit van hem nam. Evenwel niet van zijn werken.

Hoe komt men er toe moe geschilderd te zijn  en geen ontfermen meer te willen kennen. Hoe denkt men eraan, de trekker over te halen, zo maar?

Ernest Hemingway in zijn ‘For whom the bell tolls’ heeft het over zijn vader die ook de trekker had overgehaald en over de revolver die hij in het meer heeft gegooid. Hij schrijft ook  in zijn boek, zo iets zou hij nooit doen. En toch, later, als de leeftijd hem bij het strot hield, heeft hij het toch gedaan. Ik ken er niet de omstandigheden van, maar wat ook, hij respecteerde niet wat hij geschreven had. Zullen we het hem vergeven?

De wegen van de levende mens zijn ondoorgrondelijk, evenzeer die van de stervende. Fernando Pessoa juist voor zijn vertrek, vroeg zijn bril om er mee te sterven. Dacht hij die te gebruiken waar hij aankomen zou, of was het een van zijn laatste troeven die hij uitspeelde?

Hem vergeven we het zeker.  

02-04-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

De reis gaat verder, ik ontdoe de dagen van hun naam, zie hoe het licht de dingen tekent en hoe de dingen me benaderen, niets is wat er de vorige morgens niet was, een vlucht duiven misschien, de roep van de overvliegende aalscholvers misschien, maar onvermijdelijk is er het schrijven dat me wacht, het gebeuren dat zich onveranderlijk opdringt.

Denk ik dan: man je gaat er aan ten onder, op een dag zul je vertrekken zonder aan te komen, zul je onderweg ergens steken blijven, in het midden van een zin, in het midden van een woord zal je adem stokken en wie zal dan verder schrijven de luchten in, de dagen verder, de maanden naar december toe?

Ademnood is schrijversnood, je weet wat het is maar je schuift het op zij. Je denkt, het is nog niet voor mij bestemd, toch niet vandaag, morgen kan het of de dag erna, maar niet vandaag, niet nu, het ogenblik van dit eeuwige, opstandige nu, van het zijn in het nu ogenblik, er in opgetild, er in vastgezet en weer losgelaten, keer op keer in een volgend nu.

Wachtend op het woord is je dag zoals hij gisteren was en toch ook  niet want je wachten is niet wat het gisteren was. Het is een aaneenschakeling van verschillende wachten, de dag door, de nacht in.

Hoe je leeft is hoe je bent, losgeslagen of bepaald in wat je dacht en  hoe je er waart op ingesteld. Je torent er niet boven uit, je bent geen feniks, je ploetert maar wat in je woorden om in leven te blijven, nog niet te vergaan in ledigheid. Je wilt strijdend ten onder gaan. Een ijdele gedachte waar geen mens beter van wordt en, rust is je niet gegund, geen sikkepit, de tijd is er om gebruikt te worden niet om ingeslapen rond te lopen. En als het zo is, als je het zo zeker weet, waarom klaag je dan?

Jij zelf hebt het opgezocht, het is niet naar je toe gekomen, het heeft niet gezegd, ik ben hier je hebt me te nemen, neen, je interpreteerde als een must, de uitdaging die plots is opgerezen uit de bladzijden van een boek. Trouwens, vraag je nu maar af, wie je zou geweest zijn ware dat boek er niet geweest: een arme sterveling. Niet dat je er nu beter aan toe bent, maar je hebt toch iets dat een houvast is om mee binnen te varen in de zee van dagen over jou. Stel, dat het er niet ware geweest: je dagen leeg, hoogstens gevuld met de woorden van anderen om naar op te kijken. Nu heb je het voorrecht op te zien naar de woorden van jezelf, de woorden die er waren, die er altijd zijn geweest in de wereld om je heen.

Denk, dat je uit de massa opgerezen bent om woord te zijn, in de schaduw weliswaar van de groten van de aarde en je weet, de plaats van nu is de plaats die je was voorbehouden, het licht van hen heb je niet bereikt, al wou je wel, al lag het in je betrachten, in de wijze waarop je je hebt ingezet en je je hebt opgesteld. Maar meer was niet voorzien voor jou in het Boek dat van het leven is.

Je kunt vergaan in deze leuze, geen ‘plus est en vous’, maar, contentez-vous de ce qui est en vous’ want meer bereikt je niet en houd dit je voor gezegd.

Wat is er van de dag van 1 april, waar je de zotten brengt waar je maar wil. Ik ben niet zo ver gegaan. Ik ben gebleven binnen de openheid van het nu ogenblik dat ik uitgerekt heb tot het uiterste punt ervan om het volledig leeg te halen. Een soort gebed tot de Heer, of de Dame, of het Zijn van het Universum.

Ik voel me er niet goed bij. Er zijn van die dagen.

01-04-2019, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde