De wereld waarin ik leef, de woning waarin ik me beweeg en de enorme spirituele rijkdom als ik kijken en luisteren kan naar de uitvoering van de XIIIe symfonie van Shostakovich, de sublimatie van wat creativiteit kan zijn.
Ik luister naar de Russische tekst en krijg, bewogen, de vertaling in lijnen onderaan het beeld. De tekst die zich concretiseert in de maker zelf: I write haunted with the fear of not writing with my full strenght, en zijn allerlaatste zin: I make a career for myself by not following one.
Ik nam die zinnen mee met mij, ik nam de koordgeschiedenis van Dante, zijn godsidee, de laatste klanken van Shostakovich’ ‘Babi Yar’-symfonie mee met mij deze morgen, toen ik door het bos wandelde, langs de met netels en bramen dichtgegroeide wegels, toen ik in het geruis van de bladeren het stille vloeien van water hoorde, toen alles zich mengde en ik, bedwelmd door Dante, dacht aan het boek van Volkov over Shostakovich, en het gebeurde dat ik plots het gevoel had overrompeld te zijn door het levende bos over mij, maar tevens dankbaar, dankbaar te kunnen schrijven dat alles – ook datgene waar ik me geestelijk over buig - beweging is; dat al wat IS beweging is. En dit alles samengevat in die ene sibyllijnse zin van Yaweh aan Mozes bij de brandende braamstruik:

Yo soy el que soy[1]: dat ik vertaal als – en wellicht schreef ik het al - Ik ben het Universum dat beweegt, het Universum dat IS, dat ik ben.

*

Ik val terug op mijn woorden van daar zo-even. De beelden van deze morgen overwoekeren alles, de grond bezaaid met hazelnoten, met netels en in elkaar verweven bramen, de beek met helder stromend water waarin stukjes boom liggen weerspiegeld. Het is de zoveelste herfst die ik beleven ga, intenser wellicht dan alle andere omdat hij gevuld zal zijn niet alleen met wind en regen en vallende bladeren, maar met Dante en met wat ik schrijven zal over zijn Divina Commedia. En ik denk eraan simpelweg te spreken over zijn Commedia en niet dat deze goddelijk zou zijn. En wat zijn begroeting van de sodomieten uit Firenze betreft vermoed ik dat hij misschien zelfs zal gedacht hebben, al was het maar een fractie van een ogenblik, dat ze hier evenmin als zovelen niet op hun plaats waren en dat, als hij het verlangen kende hen te omhelzen, het misschien wel was omdat ze broeders waren van eenzelfde geheime genootschap.
Al deze zaken en nog tal van andere, lopen door en over elkaar, zijn een verzameling van gedachten die met elkaar verweven liggen al zijn ze van een totaal verschillende aard.

Alles is zo wijd

[1] La Biblia de Jerusalen: Exodo 3: 14, een zakbijbel die ik eens kocht om mijn Spaans bij te houden.

14-09-2014, 04:04 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik houd het beeld even vast. De staart van de Geryon lijk de schroef van een helicopter. Dante denkt aan Phaëton die de teugels losliet en de hemel verschroeide, denkt aan Icarus die zijn vleugels ziet smelten en op zijn vader roept. Uiteindelijk landt de Geryon aan de voet van de loodrechte rotswand waar hij hen afzet en hij daarna vertrekt als een pijl uit een boog.
Eens te meer heeft Dante zich overtroffen en het verbaast me dat nog geen Spielberg dit beeld heeft gebruikt: het beeld van een in cirkels dalende Geryon, half mens, half slang, met behaarde bokkepoten en op zijn rug, de levende, angstige Dante met (de geest van Vergilius) achter hem.
Dante aarzelt niet het beest te vergelijken met een valk die zoekend naar een prooi, tevergeefs heeft rondgevlogen en nu in eindeloze cirkels, zonder acht te slaan op de teleurstelling van zijn valkenier, zich onvoldaan ver van zijn meester gaat neerzetten.
Heb je een betere metafoor om de zweeftocht van Dante te beschrijven, is er een meer passend middel om af te dalen in het diepste van de Hel?

Dalen we, gekneld tussen Dante en Vergilius - het beeld van de twee tempeliers te paard - even mee met hen.

En beste lezer, ik weet dat mijn gesprek met Dante - de monoloog met de Dante in mij - wel ooit eens een einde zal kennen. Vandaag, op een punt gekomen in de dagen die voor mij nog opgetekend staan in het Grote Boek - psalm 139, vers 16 - kan ik de Commedia niet zo maar opgeven en achter laten, al moet ik er aan toevoegen dat ik in de verste verte, met mijn woorden, niet de poëtische geladenheid haal die Dante bereikt in zijn verzen en terzines. Ik haal slechts de schors van zijn ‘weelderige’ woorden, en evenmin, de diepere achtergrond die zijn woorden verbergen.
Ik geef er me voldoende rekenschap van, bij het luidop lezen van zijn Italiaans en woord na woord laat doordringen tot mij, dat wat ik begonnen ben, van bij de opzet een verloren zaak is geweest. Het verassende is dat dit pas nu bij momenten doordringt tot mij.
Zo, lukt het me niet in mijn verder leven, hem te volgen tot de laatste versregel van zijn Paradiso, het zij dan zo. Ik hoop in elk geval vóór het einde van het jaar, het einde van zijn Inferno te bereiken.

Je kent het ook, waarde lezer, gedachten komen en gaan, zijn lijk de golven van de oceaan, immer dezelfde en toch immer verschillend wat hun lichtinval wat hun aanzet en aankomst betreft; gedachten ook komen aangerold, doven uit en keren terug. En iemand als ik, die dagelijks deze gedachten screent, herhaalt zich en loopt er soms in verloren.
Dante is een oceaan voor mij die zich keer op keer uitstort over mijn stappen op de breuklijn van wat is en niet is en toch is. Het ‘ti giuro’ van de verteller Dante die zweert te zien wat hij schrijft, al weet hij dat hij het is die het creëert.

En over einde gesproken, wat je Commedia betreft, zindert diep in mij, de meest belangrijke versregel na, en stel ik me de vraag waarom je in die laatste versregel van je derde luik, je Paradiso, spreekt over ‘l’Amor che move el sol e l’altre stelle’, en niet over ‘Dio che move el sol e l’altre stelle’,waarom, Dante, is het niet de schepper van alles, je God, die de zon en de andere sterren bewegen doet, maar Amor?

Ik denk, en ik wil dit neerschrijven dat ik na je Inferno beëindigd te hebben – Ik ben nu ongeveer halfweg – de suggestie van T.S. Eliot volgen zal en beginnen aan je Paradiso, maar dan in vrije val, zonder er een woord nog over te vermelden in mijn blog.

In elk geval, Dante, voor mij ben je een ‘gotieker’, ben je een kathedraalbouwer, een voorloper van Ruusbroeck. God volstond je niet, die naam was te eng, te mens gebonden. Voor jou was het zoals voor Ruusbroeck – of was het toch, zoals bij Gilliams, zuster Hadewijck? – ‘Alle dinghe sin mi te inghe, ic ben so wid’.
En, zoals Urbain Van De Voorde[1] over Ruusbroeck schreef: ‘iemand die onmogelijk kon blijven stilstaan bij een eens voor allemaal vastgelegde geloofsregel’, zo waart jij ook.
Voor jou zoals voor Ruusbroeck lag er heel wat meer in het woord God. Het was Beweging, het was het grote denderende Leven, het was het Allesomvattende, het enige dat IS. Dit was voor jou de betekenis van ‘Amor che move el sol e l‘altre stelle’ de kosmische energie die je Amor noemde die alles bewegen doet en niet alleen in beweging houdt maar gericht doet evoluëren naar het Omegapunt dat in potentie reeds is bereikt.

[1] Urbain Van De Voorde : Ruusbroeck en de Geest van de Mystiek, Uitgeverij De Sikkel, 1934, pag 56.

13-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

Ik herhaal wat ik schreef, en wat Frans van Dooren zo duidelijk heeft aangevoeld: de eenzaamheid van hij, die de dag van vandaag Dante opzoekt, is groot en (bijna) onhoudbaar.
En ik, van uit die eenzaamheid richt me tot jou, Dante, waarom zweer je hier, op deze meest vreemde plaats, de waarheid te spreken?
Is het omdat het beeld dat je gaat oproepen van de Geryon, helemaal niet strookt met het beeld uit de mythologie namelijk dit van een wrede koning met drie hoofden, zes armen en zes benen; en evenmin met dat van Vergilius, die het beschrijft als een wezen met drie lichamen?
Jij, zag het anders in je Hel, je zag het als een wezen:

met drie naturen: het hoofd dit van een mens, met zelfs een rechtschapen blik, de behaarde benen deze van een dier en het lichaam dit van een slang, versierd zoals een Turks of Tartaars tapijt, met een giftige en puntige staart die opkrolt zoals deze van een scorpioen.

Oprijzend uit de donkere diepte, blijft het met hoofd en bovenlijf liggen op de rotsrand terwijl de staart kronkelend in de diepte hangt.
Je bezworen beeld, Dante is van een afschuwelijke schoonheid, een beeld uit een horror-film, het gedrocht leunend, voor je ogen, op de rotsrand, terwijl de vlammen als sneeuw maar blijven vallen. Je bent een toneelgenie, Dante, je bent regisseur, ensceneerder, script en acteur, je regisseert jezelf én als Dante, én als Vergilius, én als toeschouwer, daarenboven ben je theoloog en filosoof.Je bent alles en je weet al wat er te weten is.
Daarom ook is het je toegelaten te zweren dat de beelden in je Inferno, en wellicht ook deze in je Paradiso en Purgatorio, de waarheid zijn. Niemand kan of mag eraan twijfelen en je lezende, bewaar ik de indruk, dat er heel veel geweest zijn die je geloofden en met angst en afkeer je verzen zullen gelezen hebben, zich afvragend welke plaats in de Hel hen te wachten stond.
 
En wat die ti giuro (ik zweer je) van vers 128 betreft, was het niet in de eerste plaats, omdat je nood had aan een woord dat rijmde op scuro van vers 130 en op sicuro van vers 132, zoals dit ook het geval was met cinta en dipinta, hogervermeld?
En ook dat er metaforen gebruikt worden omwille van het rijmwoord en nog, dat onvermijdelijk het woordgebruik en de zin van sommige verzen bepaald wordt door het vereiste rijmwoord. Dit is echter geen kritiek van mij, het is hoogstens een vaststelling waarvan elke rijmende dichter gebruik maakt. Het rijm bepaalt dan ook het gebruikte woord, in sommige gevallen zelfs de zin. Dit is de reden waarom ik zo weinig mogelijk rijmende gedichten schrijven zal, wat niet belet dat ik, waar het kan, dankbaar gebruik maak van een rijm.
Ik vermoed echter Dante, dat je als schrijver heel wat zorg zult gehad hebben om te weten hoe je er in slagen zou af te dalen in het allerdiepste van de Hel, de koord die je om de lenden droeg – ik verdenk je ervan dat die ook een figuurlijke betekenis had - was een schitterende oplossing. Je moet er maar aan denken, je moet maar de creativiteit bezitten om met een opgerolde koord, een Geryon, een vreselijk iets om aan te zien, naar boven te lokken om daarna te kunnen afzakken tot in het middelpunt van de aarde, het diepste van de Hel.

Het is Vergilius die de afdaling met de Geryon gaat negociëren terwijl jij op verzoek van Vergilius om je heen kijkt. Je ziet een groep gestalten die in de Hel zijn afgedaald met hun geldzak om de hals, met op de zak de tekening van hun wapenschild zodat de familievaders te herkennen zijn. Je leest de pijn in hun ogen. Zij ook zitten onder de vlammen, maar in het ene vers zegt je dat ze neerzitten, in het andere lopen ze rond om de vlammen te ontwijken.
Dan begint voor jou het grote avontuur, je gaat vὁὁr Vergilius, op de rug van het monster zitten en Vergilius heeft zijn armen om jou heen geslagen. En ik lees, Dante, dat je het besterft van de schrik als het ondier in grote cirkels afdaalt, zijn staart als een schroef gebruikend, terwijl het met zijn poten de lucht naar zich toe haalt.

12-09-2014, 04:27 geschreven door Ugo d'Oorde  

Het gebeurt, soms, dat een gedicht je ontsnapt voor het geschreven is. Je weet dit pas na enkele dagen als je ontwaakt uit de roes waaruit het gedicht als paddestoelen in het bos uit de aarde, te voorschijn kwam, ontoereikend aan woorden, omdat meer dan nodig werd verzwegen. Wat staat er je dan anders te doen dan het to remake it..

Ik aan de Leie dacht,
hoe in sprankele meanders,
ze zich open spreidde
ontvankelijk,
ik bewogen,
te overkoepelen
met gebloemde verhalen
die ik uit de wolken haalde
toen de wind me riep
om een oud boek
in de hand te houden,
te lezen
om ook Leie te zijn,
niets meer dan Leie te zijn.

Of, hoe gelukkig ik was,
toen ik, geborgen als in een kelk,
Francis Jammes las
en van de bomen reeds
de bladeren rezen
alsof het herfst al was,
alsof het licht
van duizend zomers over me,
als metamorfose
van grassen en ranonkel
waar ik in het stuifmeel
dronken lag
te laat gekomen

met mijn woorden,
om er te blijven.

Ik aan de Leie dacht,
droeg het beeld met mij
toen ik verder was
en het land het me vertelde
alsof, ik ademend in tekens
die op mij van alle kanten
kwamen afgestormd,
haar zo maar vergeten kon.

Ik aan de namiddag dacht,
de vriend, vriendin,
de notelaar, het kopje porselein
met thee,
en immer overal
het ruisen in de bomen;
Van Ostaijen,
ware hij er geweest,
hij had dit uitgeschreven
in een minimum:

Ik aan de Leie dacht.

11-09-2014, 00:00 geschreven door Ugo d'Oorde  

En op het smalle pad vervolgen Dante en Vergilius hun weg. Ze komen aan bij een enorme waterval die, zoals de stroom die vanaf Monviso langs de oostkant van de Apenijnen naar het laagland afdaalt en daar Acquaqueta wordt genoemd, bij Forlὶ de naam Montone krijgt, en daarna, boven de abdij van San Benedetto, met donderend geraas in een enkele waterval die er wel duizend zouden kunnen zijn, naar beneden valt, zo stortte daar het donkere water van de bijna loodrechte rotswand met een hels lawaai naar beneden.

Frans van Dooren die de Commedia vertaalde in een prozavorm, was dermate Dante-minded, dat hij alle plaatsen, door Dante vermeld in zijn Commedia, bezocht heeft. De man schreef er een boek over: ‘Met Dante door Italië’(Ambo–Amsterdam 2005). Hij beschrijft hierin ook zijn bezoek aan de waterval boven San Benedetto in Alpe.
Maar hij vertelt ook een andere waarheid. Hij schrijft: ‘Je treft niemand aan wie je je bewondering voor zijn poëzie kwijt kunt en je voelt je een buitenstaander, een vreemde vogel, een zonderling.’(pag.25).
Nu ik amper halfweg gekomen ben van zijn Inferno is het me duidelijk, de eenzaamheid van hij die Dante uitdragen wil, is heel groot.

Dan maar terug al mijn aandacht naar Dante:

Ik had een koord om de lenden waarmee ik nog gedacht had de panter met de gevlekte huid te kunnen vangen en op verzoek van mijn gids maakte ik deze volledig los en gaf ze opgerold aan hem.[1]

Vergilius keerde zich naar rechts en van op een bepaalde afstand van de rand gooide hij de koord in de grote diepte. Dante vermoedt dat hierop een nieuwe reactie zal komen. Maar zegt hij:

Hoe oplettend moet men niet omgaan met mensen die niet slechts iemands daden zien met de ogen maar die ook, met hun geest, tot in het diepste van de gedachten kunnen doordringen.
En zo hoort hij dat Vergilius zijn gedachten gelezen heeft, want deze zegt hem: Wat ik nu verwacht en waarvan jij een vaag idee moet hebben, kan nu elk ogenblik te voorschijn komen.
En dan Dante terug:
Normaliter moet men bij een waarheid die de schijn heeft een leugen te kunnen zijn zo lang mogelijk de lippen op elkaar houden opdat men achteraf niet met beschaamde kaken zou staan,

Maar het verzwijgen kan ik niet en met de verzen van deze Commedìa zweer ik, lezer, hopende dat deze nog lang genade zullen vinden, dat ik door die dikke en duistere lucht een gestalte naar boven zag komen die elk onverschrokken hart zou doen huiveren. Hij kwam met de beweging van iemand die in het water gedoken is om een anker of iets anders, dat vastzit aan een rots, los te maken, het bovenlijf strak gehouden en de benen intrekkend om terug naar de oppervlakte te stijgen[2].

Een eigenaardige situatie, Dante die zweert dat wat hij beschrijft de waarheid is en niets dan de waarheid, terwijl wat hij zo prachtig gaat beschrijven, een beschrijving die aanvangt in zijn canto XVII, alhoewel het een afschuwelijk beeld is, de vrucht is van zijn verbeelding

[1] Io avea una corda intorno cinta / e con essa pensai alcuna volta / prender la lonza alla pelle di pinta./ Poscia che l’ebbi tutta da me sciolta, / sὶ come il duca m’avea comandato / porsila a lui aggroppata e ravolta (canto XVI: 106-111)
[2] Ma qui tacer nol posso, e per le note / di questa Commedia, lettor, ti giuro / s’elle non sien di lunga grazia vὸte / ch’io vidi, per quell’aere grosso e scuro / venir notando una figura in suso, / maravigliosa ad ogni cor sicuro/si come torna colui che va giuso/talora a solverl’ancora,ch’aggrappa/o scoglioo altro che nel mare é chiuso,/ che in su si stende, e da piè si rattrappa. (canto XVI: 127-136)

10-09-2014, 18:10 geschreven door Ugo d'Oorde  

Dante en Vergilius bevinden zich nog steeds in de derde kring van de zevende hellecirkel, bij zelfde soort zondaars, de sodomieten.

En, Dante: ik was reeds aangekomen waar ik het gedonder hoorde van het water dat zich in de andere cirkel stortte, toen ik zag hoe drie schimmen zich hadden afgescheiden van een groep die onder de martelende vuur-regen in grote vaart kwam afgelopen. En de drie riepen naar Dante:

‘Stop eens jij, aan wiens kleding we zien dat je herkomstig bent uit de verdorven stad waar wij ook verbleven’.

Vergilius schijnt hen te kennen, want

Hun geroep met aandacht aanhorend keert ‘mio dottor’ zijn gezicht naar mij en zegt: ‘Wacht, hier moet je hoffelijk zijn’ [1]

En Vergilius voegt er aan toe:

Ware er niet het vuur dat valt en de aard van de plaats dan zou de haast jou beter passen dan hen.[2]

Ik blijf me afvragen, Dante, hoe jij de schimmen of gestalten of zielen wel zag. Zoals je ze hier beschrijft, hebben ze een gezicht en een lichaam en kun je hun wonden zien, oude als nieuwe, gebrand in hun leden, wonden die zo erg zijn dat het je nu nog pijn doet. Je kunt ze enkel zien met de ogen van je geest, van je creatief-zijn en niet met de ogen van je lichaam. Dit is ook voor mij de enige wijze om je te volgen in je beschrijvingen, hoewel ik me er nu moeite mee heb, Dante, om het me voor te stellen als je de drie ziet blijven lopen,

om me heen draaiend hun gelaat steeds naar mij gericht zodat de hals steeds tegengesteld aan de voeten, zich bewoog..[3]

En, lezer van de door mij vertaalde woorden, luister naar de verzen die Dante hen laat spreken:

‘Als de miserie van deze zandvlakte, ons en ons verzoek en onze verbrande en afgepelde gelaten, ons in discrediet zou brengen’, begon de ene,’moge dan toch onze vermaardheid je geest beroeren en ons zeggen wie je bent, jij wiens voeten zo verzekerd door de Hel lopen.’

En elk van hen zegt wie hij is en Dante verneemt aldus dat het drie vooraanstaande personaliteiten zijn uit Firenze en hij is verrukt over deze ontmoeting, en, ware ik bestand geweest tegen het vuur dan ware ik naar beneden gesprongen om hen te vervoegen:
Maar omdat ik me verbrand zou hebben en gebakken zou worden, overwon de vrees mijn wil want hen te omhelzen was mijn verlangen [4].

Weet, zegt hij, dat uw toestand geen verachting oproept bij mij, maar droefheid en deze zal me niet zo vlug verlaten. Ik kom inderdaad uit uw stad en uw fiere daden en geëerde namen heb ik steeds hooggeacht. Nu heb ik de bittere zonden achter mij gelaten en zoek ik de zoete vruchten van de deugd die mij worden voorgehouden door mijn waardige leidsman. Maar om deze te bereiken moet ik beginnen met nog dieper af te dalen tot het middelpunt van de aarde.

Daarna wensen de drie nog te weten hoe het in Firenze gesteld is en Dante geeft hen een duidelijk antwoord, waarop ze hem geluk toewensen op zijn verdere tocht en hem vragen, eens hij terug onder de sterrenhemel zal zijn, zo goed te zijn de mensen over hen te vertellen.
Na deze woorden lopen ze zo snel weg dat het was alsof ze geen voeten maar vleugels hadden, zelfs ware het niet meer mogelijk geweest ‘amen’ te zeggen zo vlug waren ze verdwenen over de gloeiende zandvlakte waar de vlammen bleven nederdalen over de zielen.

[1] Alle lor grida il mio dottor s’attese / volse il viso vèr me, e disse:”Aspetta,/ a costor si vuol essere cortese (canto XVI: 13-15)
[2] “ e se non fosse il foco che saetta / la natura del loco, io dicerei / che meglio stesse a te che a lor la fretta.”(canto XVI: 16-18)
[3] E sὶ rotando, ciascuno il visaggio / drizzava a me, sὶ che in contrario il collo / faceva ai piè continuo viaggio. (canto XVI: 25-27)
[4] Ma perch’io mi sarei bruciato e cotto, / vinse paura la mia buona voglia / che di loro abbracciar me facea ghiotto;(canto XVI: 49-51)

09-09-2014, 08:02 geschreven door Ugo d'Oorde  

Waarom Brunetto Latini, en waarom ben je, Dante, verwonderd hem in de Hel te ontmoeten (siete voi qui, ser Brunetto?), terwijl ik verwonderd ben dat jij doet alsof.
Wat heeft je leraar, de sodomiet, je misdaan, Dante, dat je schijnbaar wraak neemt op hem en hem in de ogen van de wereld in de Hel duwt? Kunnen we het raden, of is er nog een andere reden die ons totaal ontgaat; bv. is het omdat hij Vergilius niet voldoende waardevol achtte?

Mijn beste, waardevolle lezer(es). Ik weet/vermoed dat ik je verveel met Dante, maar Dante verveelt ‘mij’ niet, ik tracht hem te zien hoe hij zijn werk opbouwt, zoals ik blijvend zoek naar een eerste zin waaruit ik een blog/gedicht kan puren, moet hij gezocht hebben naar soorten zonden en slachtoffers van die zonde.
Maar, Dante, je ‘geliefde leraar’ die je 'uur na uur zoveel mooie dingen leerde', in de Hel gaan duwen, blijft me een gedeeld raadsel.

Ik laat je even nog, waarde Dante, het licht vanmorgen is van die aard dat ik je niet wens te vervoegen op je pelgrimstocht, zeker nu niet wanneer ik blijf hangen bij het raadsel van de aanwezigheid van Brunetto Latini in de Hel.
Toen ik dit gedicht plots schrijven ging, al zijn het geen terzines.

Ik dacht de Leie,
hoe in wondere meanders,
zich open spreidend,
ontvankelijk,
om een oud boek,
ingebonden,
in de hand te houden,
te lezen
of niet te lezen
om ook Leie te zijn
te worden.

Te overkoepelen
met vreemde verhalen
die je haalde
toen de wind je riep
tussen de korenhalmen
en je dronken neerlag
in het stuifmeel,
het licht
van duizend zomers over jou.

Of, hoe gelukkig je waart,
toen je, geborgen als in een kelk,
Knut Hamsun las,
Benoni zijnde
en van de bomen
de bladeren rezen
alsof het herfst al was
en jij te laat gekomen
met je woorden om er te blijven
en in metamorfose op te gaan
naar ongekende sferen.

Ik dacht de Leie,
ik had het beeld met mij
genomen toen ik verder was
en het land vertelde over jou
alsof ik je vergeten kon,
ademend in tekens
die van alle kanten kwamen,
op mij afgestormd:

Ik dacht de Leie,
de vriend, de vriendin,
de notelaar,
de zang van de vogels
even voor het licht er was.

Ik dacht.

08-09-2014, 05:43 geschreven door Ugo d'Oorde