VII. Brandschatting van Brabant door Frederik Hendrik in 1622

Na afloop van het Bestand was Frederik Hendrik opnieuw generaal der Staatsche ruiterij geworden en werd door zijn broeder Maurits, in Mei 1622, met 4000 ruiters en 1500 voetknechten, van Breda uit naar Brabant op strooptocht gezonden.

Het doel van de onderneming was dubbel. De Staatsche troepen wilden eerst beletten, dat de Spaansche legers uit Zuid-Nederland voltallig deel zouden nemen aan den veldtocht in de Pfals tegen Frederik V, Koning van Bohemen. Verder had Frederik Hendrik als opdracht de contributie te innen, die de Heeren Staten opgelegd hadden aan de bewoners van Brabant, en die deze laatsten op bevel van de regeering der Aartshertogin niet betalen mochten.

In zijn Nederlandsche Hitorieplaten (Deel I, n^r 1457) vermeldt F. Muller een los blad, dat door de Hollanders naar aanleiding van dien brandschattingstocht werd uitgegeven. Het is voorzien van een koperplaat, - links de aartshertogin Isabella voorstellende op haar troon, omringd door verscheidene raadslieden, terwijl een afvaardiging van Brabantsche boeren haar een rekwest aanbiedt, vragende hen tegen den Prins te beschermen; - rechts de gebrandschatte landstreek in vogelvlucht.

Onder de prent staat het volgende opschrift. Waerachtige beschrijvinge van de tocht op den derthienden Mey 1622 nae Brabant gedaen, door den Doorluchtigen Prince syn Ex^cel. Hendrick Frederick, geboren Prince van Orangien, Grave tot Nassau, &c.

De tekst geeft de beschrijving van den tocht. Wij vernemen daar, dat de Prins op 13 Mei 1622 uit den Haag naar Breda trok, ‘alwaer het rendez-vous van het voetvolck was’. Op 14 Mei werden te Breda de laatste schikkingen getroffen voor de expeditie. Op 15 Mei begon de opmarsch. 's Middags werd geëten en gerust te Rijckevorsel. Om vier uur 's namiddags zette het leger zijn tocht voort over Grobbendonck, den ganschen nacht voorttrekkende, ‘ende vermits de wegh gheweldigh quaet Ende het voetvolck seer moeyelyck in 't marcheeren was / trad sijn Ex^cel Prins Hendrick selfs van syn Paerd af ende marcheerde in 't vuylste van den wegh anderhalf uyr mede te voet / om 't Voetvolck moed te gheven ende te vermanen / den arbeyd lichter te dragen’. Op 16 Mei kwam het leger 's morgens vóór Herenthals, ‘al waer sijn Ex^cel een aenslagh op gemunt hadde’, maar wegens de vermoeidheid van de soldaten en het verdwalen van een troep voetvolk, zag de Prins van zijn voornemen af en trok verder. Te Herenthout vertoefden de troepen wat om zich te ‘refrecheren’. 's Nachts kwamen zij te Itegem en trokken daar over de Nethe. Op 17 Mei begaven zij zich naar den Demer, waar zij op ‘ses kleyne Pontjes’ een brug over de rivier sloegen, tusschen Rustenburgh en de schans van Neyden. Daar vonden zij ‘een trop Boeren in 't gheweer staen om (hen) de passagie te beletten’. Niettegenstaande dit verzet rukten de Hollanders vooruit en deden den vijand vluchten ‘op 't huys te Rustenburgh’, dat zij beschoten met 54 kanonkogels, tot de vijand zich ‘met compositie’, overgaf, - ‘44 soldaten al tsamen Walen / ende omtrent 80 Boeren’. Daarna gingen de ruiters en voetknechten van den Prins rustten te Haecht, Wespelaer, Tielendonck en Meerbeeck.

‘Des anderen daeghs's morghens belaste sijn Ex^cel de Ruytery de dorpen in Brandt te steecken die weygerigh waren Contributie aen de Ho. Mog. Staten te geven / waerop sich de Ruytery in troupen verdeylt heeft. Marquet branden rondom Leuven, de Heere Potles en Fuller rondom Brussel, Ryhoven om Machelen, al (waer sij daeghs te vooren ghevyert hadden om de victorie in de Palz / dan die vyeren druckten haer harten wat meer als het ander hun verheugden.) De Boeren waren meest gevlucht met haer Paerden / Beesten / ende ghereetste mobelen / die gebleven waren / waren seer hardneckigh / ende mits de heylighe daghen en de Kermis haer noch in 't hooft lagh / meest droncken / soo datter in de seventich soo dorpen / gehuchten / als Heere huysen afgebrand zijn / de Dorpen die contributie gaven wierden verschoond’.

Nadat de Prins vernomen had, dat Graaf van den Bergh sterke troepen rondom Mechelen en Leuven concentreerde, en ‘nae dat hy het geheele land onder contributie ghebracht had’, begon hij den aftocht over Aerschot, dat zijn brandschatting betaalde, over Gheel en Turnhout naar Breda.

De Hollanders waren over den afloop van dien tocht heel voldaan. Zij verzekerden in dit vlugschrift hun doel volkomen bereikt te hebben. Zij hadden Graaf Hendrik van den Bergh belet den hertog Christaan van Brunswijk te vervolgen, het heele land gebrandschat, ‘den vijandt de meeste schade ende effronte van de werelt gedaen’, en vooral aan de Zuid-Nederlanders laten zien, dat de gouvernante niet bij machte was hen behoorlijk te verdedigen. ‘D'Infante ende den Marquis konden den brandt op negen plaetsen rondom Brussel in 't midden en in t'beste van haer landt sien opgaen / dewyl sy al haer krijghsvolck soo schoon nae Duytsland gesonden hadde / dat sy niemandt om haer eyghen landt te beschermen noch om ons te resisteren t'huys ghelaten hadden: waer over alsoo de Onderdanen (die tot onderhoud der krijghsluyden groote schattingen opbrochten) met recht groote misnoegen hadden / hebben sy sulcx den Hartoginne by Requeste gheremonstreert / versoeckende dat sy ons op een ander tijd beter toetsen soude / het welck ick ghetrouwelyck heb over-geset ende u E. dit selve in rijm ben mededeelende’...