(‘Die alder excellenste cronycke van Brabant’, ed. Jan van Doesborch, 1530)

Gekrakeel, vechtpartijen, vandalisme...  De krant staat er soms vol van maar toch is dit niks nieuws onder de zon want ook in vroegere tijden werd er aardig wat gebakkeleid en geknokt.
Onderstaande twee teksten troffen we aan in het archief van de Schepengriffies van het arrondissement Leuven (1). De histories spelen zich af in het rurale Tildonk op het einde van het Ancien Régime en de hoofdacteurs zijn telkens knechten.
Nog meer dan de omliggende dorpen bezat Tildonk in die periode een aantal grote pachthoven waarop meerdere knechten hun kost verdienden: Dormaalhof (Hambos), Terbankhof (Hambos), Nieuwenborg (Hambos), hoeve van het Iers Collegie (Hambos?), hof Ter Elst (Hambos), Bettenrodehof (Bertrodestraat), hof Ter Cammen (Mortelstraat), H. Geesthof (grens Winksele-Delle-Herent), Vijfeikenhoeve (Vijfeikenstraat), Voetemhof (Terbankstraat), ...
Een knecht werkte tegen kost en inwoon, een echt loon zat er niet in. Hij stond dan ook helemaal onderaan op de sociale ladder en was heel dikwijls ongeletterd. Er waren verder zeer weinig ontspanningsmogelijkheden, de vrije dag werd meestal in de herbergen in de omliggende dorpen doorgebracht. Een en ander verklaart de toch wel banale ruzies en vernielzucht die aan het handgemeen, waarover we het hieronder hebben, voorafgingen.
Het feit dat de meier en schepenen (= de wethouderen) getuigenverklaringen optekenden duidt erop dat de daders nadien voor de gepleegde feiten gerechtelijk vervolgd werden.
Snuistert u even mee in de 18de eeuwse getuigenverklaringen? Van Algemeen Nederlands was toen nog geen sprake, zoveel is duidelijk...

Eenighe vechterije geschiet binnen de prochie van Thildonck op den 24e junij 1770 (2)

Samenvatting: Een drietal knechten uit Wilsele halen een vandalenstreek uit in de omgeving van de pastorie van Tildonk en gooien er enkele "aertsgaten" (3) in de gracht.  Een vierde knecht die van het voorval getuige is, maakt een opmerking maar wordt daarop door hen afgetroefd.
Een vijfde knecht kan de vorige ontzetten van zijn belagers. De veldwachter komt eraan, wil een der daders arresteren, doch wordt op zijn beurt in mekaar geslagen. Een meester-chirurgijn uit Leuven stelt in een attest de verwondingen vast.

Informatiens preparatoires, genomen door die wethouderen des graefschappe van Thildonck (4) ten versoecke van  Jacobus Vanden Schrieck, drossaert over der selven heerelijckheijt, over eenighe vechterije geschiet binnen deselve prochie op den 24^e junij 1770.
Is gecompareert Jan Cool, cnecht bij Peeter Trappeniers, pachter onder Herent, oudt ontrent de 19 jaeren, hier toe gedaeght per den officier Jan De Vleeschouwer ende gestelt in eede door den meijer deser prochie, tuijght ende verclaert dat hij deponent op den 24 junij 1770 is geweest ten huijse van Peeter Vanden Bosch, dat hij van daer sijn affscheijt heeft genomen van tusschen den seven ende acht uren des savonts vanden selven dagh ende gecomen sijnde ontrent de pastorije alhier heeft gehoort eenigh gerucht ende geschreeuw ende voorts heeft hij deponent gesien dat seeckeren Christiaen 2^e peerdencnecht woonende bij Jan Verhulst woonende onder Wilsel heeft aengevat seeckeren Jan Luijten eersten peerdencnecht  woonende bij Jan Michiels (5) onder dese jurisdictie. Gelijck oock heeft hij deponent gesien dat seeckeren Jan Sterckx eersten peerdencnecht woonende bij den pachter Jan Van Haeght onder het selve Wilsel den gemelden Jan Luijten oock is toegecomen. Hebbende den deponent gesien dat de twee lest genoemde cnechten den gemelden Luyten differente slaegen hebben toegebracht. Verclaerende hij deponent voorens gesien te hebben dat corts daer naer aldaer is aengecomen seeckeren Jan Bols, innegesetenen van Rotselaer, den welcken dese vechterije heeft gestilt, dat een weijnige daer naer aldaer ter plaetse voorschreven is aengecomen Jan De Vleeschouwer, officier deser prochie, den welcken den voorschreven Christiaen ende Jan Sterckx over de vechterije heeft gecalengeert (6) ende gearresteert. Als wanneer dese twee lest genoemde persoonen beneffens seeckeren Jan Cremers, oock cnecht bij pachter Verhulst, den gemelden officier sijn toegevaeren ende aen denselven toegebracht differente slaegen, soodaenigh dat hij ter aerde was gevallen.

-  Eodem is gecompareert Jan Luijten, woonende bij Jan Michiels, pachter alhier.

- Jan Luijten verklaart dat hij op 24 juni, toen hij uit het huis van de meier (7) kwam, zag dat de twee knechten van pachter Verhulst van Wilsele evenals een knecht van pachter Van Haecht uit hetzelfde Wilsele bezig waren enkele aarsgaten in de gracht te stoten.

... dat den deponent hun daer over heeft vermaent seggende dat sulckx niet wel gedaen en was, dat naer eenighe woorden de selven cnechten hem hebben aengepackt ende aenden selven toeghebracht differente slaeghen soo op sijn hooft als op sijne lede, soodanigh dat het bloedt uijt des selffs hooft in abondantie was vloijende alswanneer den deponent overvallen sijnde heeft geroepen tot hulp. Dat daarop is aengecomen seeckeren Jan Bols, woonende tot Rotselaer, in sijne handt hebbende eenen stock, alswanneer dese voorschreven cnechten den deponent hebben los gelaeten, hebbende den deponent alsdan de vlucht genomen ten huijse van Francis Vildieu, alwaer hij deponent heeft gesien dat sijnen casack ten deele doorsneden was. Voorders verclaert den deponent corts daer naer gesien te hebben dat Jan De Vleeschouwer, officier van alhier gansch bebloeijt stont.

- Jan De Vleeschouwer verklaart op zijn beurt dat hij die bewuste avond drie personen omtrent de pastorie zag staan. Hij wou een van hen arresteren doch kreeg een vuistslag op zijn hoofd en heel wat slagen en stampen over zijn ganse lichaam. Hij was tengevolge hiervan acht dagen bedlegerig en werd onderzocht door een Leuvense chirurgijn.

- Een laatste getuige is de hierboven reeds vernoemde Jan Bols, 36 jaar oud en afkomstig uit Rotselaar. Hij kwam bij de pastorie van Tildonk aan en zag dat drie mannen Jan Van Luijten aanrandden. Deze riep om hulp:

... dat den selven Jan Van Luijten tot den deponent was schreeuwede dat hij hem mochte helpen ofte dat sij hem soude doodt gesmeten hebben, dat den deponent daerop tot de voorschreven drije manspersoonen heeft geseght houdt op oft ick slaeghe u doodt. Dat eenen van de voorschreven drije manspersoonen den selven Jan Van Luijten met den cop was houdende om hem alsoo tegens den muer te smijten. Dat eijndelinge deselve persoonen den gemelde Luijten hebben los gelaeten alswanneer voorschreven Luijten den vlucht heeft genomen ten huijze van Frans Vildieu. Hebbende hij deponent gesien dat den selven Luijten gansch bebloeijt was ende desselffs casack doorsneden was. Hebbende den deponent voorder gesien dat Jan De Vleeschouwer officier aldaer is aengecomen den welcken de voorschreven drije manspersoonen heeft gecalengeert als wanneer de selven manspersoonen den gemelden officier hebben ter aerde gesmeten ende eenen van hun met den pollevie op desselfs aensight toegebracht eenen stamp. Eeijndelijck verclaert hij deponent dat den gemelden officier in sijn aensight heden was gequetst soodanigh dat het bloet daer uijt in groote abondantie was vloeijede...

- J. Bt. Mommaers, meester-chirurgijn uit Leuven, schreef volgend attest:

Den ondergeschreven verclaert van op den 24 juni 1770 gecureert te hebben sekeren persoon met name Jan De Vleeshouwer, dienaer van het graefschap van Tildonck, bevonden gequetst te sijn aen sijn hooft, veroorsackende een opende  wonde van op sijn recht voorhooft over de wenbrauwe over sijn oogh tot neffens ende door sijnen neus (?).  Item alnoch een wonde achter sijn oor het gene moet geschiet sijn met een mes oft ander instrament. In teecken der waerheijt hebbe dit onderteekent den 24 juni 1770,
Joannes Baptista Mommaers(?) meester serusijn der stat Loven.

Discours en chicaene over de welgemaecktheijd van elkanders beenen…,Thildonk den 11 Julij 1785 (8)

Samenvatting: Het hiernavolgende gebeuren speelde zich af op de Nieuwenborg. Guilliam Weltens, dienstbode bij pachter Jan De Wit (9) komt in aanvaring met diens zoon Antoon De Wit. Wat begint met enkele onnozele opmerkingen over de “welgemaaktheid van mekaars benen” (!) eindigt op vuistslagen. Antoon De Wit ontvangt een pandoering en ook zijn zuster Marie Anne deelt in de klappen…

Informatiens preparatoir genomen door die ondergeteekende schepenen van Thildonck ten versoecke van Sr. Joannes De Coninck drossaert van aldaer, over eenige slaegen toegebracht aen Anthonius Dewit sone Jan binnen t voirschreven Thildonck desen 11 Julij 1785.

Is gecompareert Joannes Haë, gebortig tot St Truijen, actuelen dienstbode woonachtig bij pachter Jan de Wit binnen Thildonck, gedaeght ende in eede gestelt, den welcken verclaert op den 3 julij gepasseert, gesien te hebben dat Guilliam Weltens, oock dienstbode bij d(aegher)e Jan De Wit, zijnde aende voordeure van het huijs, in geselschap van Anthoen De Wit ende met denselven in discours en chicaene over de welgemaecktheijd van elkanders beenen, eijndelijck den voorschreven Anthoen De Wit heeft toegebracht eenige slaegen met sijn vuijst op deselfs hooft, sonder dat d(aegher)e Anthoen De Wit hem eenighsints verweert heeft. Verclaerende voorts oock gesien te hebben dat de huijsvrouwe van d(aegher)e Jan De Wit met hare schoondochter Marie Anne te helpe comende om sulckx te beletten, dese laeste oock eenige slaegen heeft gegeven, voorts drijgende de eerstgenoemde haer oock van t selve te geven ingevalle sij vandaer niet en ginck. Verclaerende tgene voorschreven te bestaen in de oprechte waerheijt ende naer voorlesinge heeft hij daer bij gepersisteert ende dese onderteeckent.
(X  t hantmerck van Joannes Haë verclaerende niet te connen schrijven).

Is oock gecompareert Jan Baptist Vandevelde, oudt 17 jaeren, gebortig van Winxele, gedaeght ende in eede gestelt als den voorgaenden, den welcken verclaert op den 3 julij gepasseert gesien te hebben dat Guilliam Weltens, oock dienstbode beneffens hem comparant bij pachter Jan De Wit, staende alsdan aen de voordeure van het huijs in geselschap met Anthoen De Wit, sone Jan, ende met denselven in discours sijnde ende laeter in chicaene tredende aengaende de welgemaecktheijd van elckanders beenen, eijndelijck aenden voorschreven Anthoen De Wit eenige slaegen heeft toegebracht, te weten twee met sijn vuijst op deselfs hooft ende twee ofte drij met de platte handt op het hooft ende rugge van den voorschreven  Anthoen, sonder dat desen laesten hem eenighsints verweirt heeft, verclaerende voorts oock gesien te hebben dat sijne suster Marie Anne De Wit te helpe comende om sulckx te beletten, oock eene slag heeft gecregen op haer hooft van denselven Guilliam Weltens. Verclaerende hij deponent sulckx te bestaen inde oprechte waerheijt ende naer voorlesinge deser heeft hij daerbij gepersisteert ende onderteeckent.
(X d' handmerck van Jan Baptist Vandevelde, verclaerende niet te connen schrijven; Peeter Coremans, Quod attestor, H. De Lellio, secretaris).

---

* Overgenomen uit: Gordts J.,  'Knechten op de vuist in het 18° eeuwse Tildonk', HOGT 16 (2001), 220-225.

(1) Algemeen Rijksarchief Brussel (ARAB), Schepengriffies arrondissement Leuven, nrs. 1999 - 2002: schepenregisters van Tildonk, periode 1770-1790.
(2) ARAB, Schepengriffies arrondissement Leuven, 1999, akte nr. 3-3.
(3) Aarsgat: het ondereind van een gevelde boom (Van Dale). In ons dialect spreekt men van een 'èësgat'.
(4) Het document werd ondertekend door meier Jan DE CONINCK en schepenen Hendrick GORTS, Giliam FIJARDTS en Peeter COREMANS.
(5) Jan MICHIELS (x Petronella GORDTS) was pachter op het hof Ter Elst (de hoeve Van 't Sestich).
(6) Calengeren: aanklagen, berispen (Verdam).
(7) De meier was Jan DE CONINCK (x Elisabeth SMEDTS) die de herberg 'het Pannenhuijs' openhield, gelegen op de oude dorpsdries naast de pastorie.
(8) ARAB, Schepengriffies arrondissement Leuven, 2002, akte nr. 16.
(9) Jan DE WIT (=Bertem 4/1/1731, +Tildonk 12/7/1808) huwde in 1756 Catharina MOMMAERS (°Duisburg +Tildonk 4/11/1778), waarvan hij 8 kinderen had w.o. de voornoemde Antonius (°Tildonk 20/4/1762) en  Maria Anna (°Tildonk 5/10/1768). Na de dood van zijn vrouw hertrouwde hij met Maria Elisabeth SCHAVEYNE , die hem nog eens 7 nazaten schonk!  Van 1778 tot 1785 was hij pachter op de Nieuwenborg en voordien pachtte hij de vlakbijgelegen hofstee van het klooster van Terbank (ARAB, Familiearchief de Lalaing, 1639, 1648).  In 1785 bewerkte hij zijn akkers met de hulp van niet minder dan 9 paarden (ARAB, Schepengrifffies arr. Leuven, 5569). Hij was  tevens schepen van Tildonk in de periode 1761-1773. Jan DE WIT was een van mijn voorouders (Kw70) en verwant met de gekende pachtersfamilies GORDTS, JANSSENS, VANDENHEUVEL en VANDENSCHRIECK.

Wissenschafftennützliche Dollmetscher,oder, allgemeines Zeitungshandbuch)

(Delpher, gedigitaliseerd door Google)

Tildonk betaalde een zeer zware tol tijdens WO I: 13 gesneuvelde soldaten     en 14 vermoorde burgers, w.o. 7 leden van de familie Valckenaers!

.