De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (Milan Kundera)
Het boek is uit. Deze cover vond ik sprekender door de bolhoed die voorkomt in het verhaal.
De laatste bladzijden ontlokten mij tranen van ontroering. De liefde tussen Thomas en Tereza is verweven met jaloezie, erotische uitspattingen en blijkt uiteindelijk toch onvoorwaardelijk. Franz en Sabina ondergaan hun eigen lot, los van wat ze eigenlijk zelf willen. Wat me trof in dit boek is deze passage:
Een mens kan nooit weten wat hij wil, omdat hij maar een leven heeft dat hij niet aan zijn voorgaande levens kan toetsen, noch in zijn volgende levens kan herstellen. Is het beter samen met Tereza te zijn of alleen te blijven? Er bestaat geen mogelijkheid om na te gaan welke beslissing beter is, want er is geen vergelijking. Wij maken alles zomaar voor het eerst en onvoorbereid mee, net als een acteur die voor de vuist een stuk speelt. Maar wat kan het leven waard zijn, als de eerste repetitie voor het leven al het leven zelf is? Het leven lijkt daarom altijd op een schets. Hoewel het woord schets evenmin juist is, want een schets is altijd een ontwerp voor iets, de voorbereiding voor een schilderij, terwijl de schets van ons leven een schets is voor niets, het ontwerp zonder een schilderij. Einmal ist keinmal, herhaalt Tomas het Duitse gezegde. Wat maar een maal gebeurt, hoeft net zo goed helemaal niet te gebeuren. Als we maar een leven mogen leven, hoeven we net zo goed helemaal niet te leven.
Het maakt dus eigenlijk niet uit welke beslissing we ook nemen want we weten nooit op voorhand of die goed of slecht zal zijn. De enige manier waarop je dus iets kan beslissen, is met je hart. Je verstand kan niet voorzien of het goed of fout is. Het leven is niet eens een generale repetitie, het is een banale improvisatie. Je kan alles maar 1 keer doen. Sommigen van ons zijn duidelijk beter in het improviseren dan anderen, anderen komen nog netjes op hun pootjes terecht na dit experiment, nog anderen hebben minder geluk. We bepalen zelf de spelregels en andere regels worden ons opgelegd. En als je - eindelijk! - een béétje begint door te hebben hoe het in elkaar zit, wat de spelregels precies zijn, is het gedaan. Daarna kan je niet eens (tenzij reïncarnatie zou bestaan!) deze regels en kennis herbruiken of zelfs maar doorgeven. Iedereen moet elke keer opnieuw alles uitvinden en soms dezelfde stomme fouten maken.
Er wordt in het boek meermaals gesproken over Beethoven's "Muss es sein ? Es muss sein ! Es muss sein!" die Tomas dwingt om te leven zoals hij doet. Naar het einde toe ontdekt hij gelukkig:
Vandaag zou het moederdag zijn, maar hier wordt dat ook gevierd in augustus. In elk geval Tom en Jelle doen alsof hun neus bloedt, en veel anders had ik ook niet verwacht. Misschien hadden ze toch even kunnen melden dat zij liever augustus verkozen maar dat ik toch gefeliciteerd was?
Ik verwacht blijkbaar altijd te veel van mensen. Iedereen is zo met zichzelf bezig en daar sluit ik mezelf niet uit. Een beetje interesse in de medemens is al veel gevraagd tegenwoordig, laat staan empathie. Van mezelf vind ik dat ik dat soms te veel heb. Mijn interesse in andere mensen is groot en ik trek me ook daadwerkelijk aan wat andere mensen overkomt. Zelfs met een stom programma op tv kunnen de tranen in mijn ogen komen als andere mensen pijn of verdriet hebben, of juist heel gelukkig zijn. Volgens mij komt dat ook omdat ik alles naar mezelf projecteer. Hoe gelukkig of ongelukkig zou ik me niet voelen als ik in die bepaalde situatie terecht kwam? Anderzijds kunnen we toch alleen maar iemand begrijpen als we zijn gevoelens toetsen aan onze eigen gevoelens? Een andere referentie dan onze eigen levenservaring en gevoelens hebben we niet. Een beetje interesse en empathie kan ook goed doen, al kan de ander je meestal niet helpen met de situatie waarin je zit, daar ben je meestal de enige die zelf de nodige stappen kan ondernemen om de situatie te veranderen, eventueel toch met een beetje hulp van je medemens. En toch betrap ik er mij ook soms op dat ik niet genoeg aandacht heb gegeven aan de noden van iemand anders. Onze individualistische maatschappij leent zich daar ook niet echt voor en staat haaks op de christelijke opvoeding die ik ooit kreeg en waar blijkbaar nog weinig van rest, behalve dan die enkele waarden zoals respect en naastenliefde bv. In die context herinner ik me nog steeds woord voor woord het gedicht van Alice Nahon dat we alle avonden moesten afdreunen:
Avondlied 't Is goed in 't eigen hert te kijken Nog even vóór het slapen gaan Of ik van dageraad tot avond Geen enkel hert heb zeer gedaan;
Of ik geen ogen heb doen schreien, Geen weemoed op een wezen lei; Of ik aan liefdeloze mensen Een woordeke van liefde zei.
En vind ik in het huis mijns herten, Dat ik één droefenis genas, Dat ik mijn armen heb gewonden Rondom één hoofd dat eenzaam was,
Dan voel ik, op mijn jonge lippen, Die goedheid lijk een avond-zoen. 't Is goed in 't eigen hert te kijken En zó z'n ogen toe te doen.
Het is eenvoudig maar toch mooi. En volgens mij (of ligt het weer aan die christelijke achtergrond?), kan je ook alleen maar echte voldoening van het leven hebben als je andere mensen voldoening kan schenken. Ik zou eens moeten uitzoeken of andere godsdiensten er ook zo over denken. Of is het meer een kwestie van filosofie: We bestaan maar enkel doordat andere mensen ons bestaan erkennen en liefst niet afkeuren? Zou iemand volkomen gelukkig kunnen zijn door enkel alles voor zichzelf te doen en verder in volkomen harmonie te zijn met deze wereld? Veel vragen voor een zondag, misschien moet ik gewoon eens beginnen met het huis te poetsen...
De ondraaglijke lichtheid van het bestaan is de titel van een boek van Milan Kundera dat ik al lang had moeten lezen eigenlijk. Gewoon al de titel is heel mooi, ook in het Engels "the unbearable lightness of being" vind ik wondermooi klinken. Vandaag ben ik er dan eindelijk in begonnen. Na een 100-tal bladzijden bevind ik me in een beetje vreemde, maar ergens wel herkenbare wereld van Tomas en Tereza, een tsjechisch paar. Ze hebben het moeilijk met hun gevoelens tegenover elkaar, alhoewel ze elkaar toch wel graag zien. Eigenaardig genoeg, begrijp ik ze wel, zowel de ene als de andere. Het doet me een beetje aan mezelf denken en mijn relatie met Patrick. Tomas en Tereza zitten in een impasse en ik ben benieuwd hoe het afloopt. Eigenlijk weet ik al wel een beetje dat het niet ècht goed afloopt, maar ik hoop er iets anders uit te leren...
Volgens het boek, veroorzaakt de afwezigheid van enige last een zinloos bestaan. Nu, het mijne is alvast niet zinloos dan! Thomas leeft rustig zijn leventje en studeert en geniet van het leven. Ik blijk enkel een vaste waarde te zijn wat betreft het onderhoud van huis en kleding en het aanleveren (en terug afvoeren) van voedsel. Een levend en nuttig meubelstuk, zou je het kunnen noemen. Zo eentje dat in huis rondloopt (en af en toe buitenshuis) maar waar je niet te veel aandacht aan moet geven. Je gaat toch ook niet een verhaal beginnen te vertellen tegen je stoel? Dat lokt bij mij wel enige wrevel uit. Ik begrijp wel dat hij andere mensen heeft om alles mee te delen, maar toch.. Ik zou het fijn vinden om ook een beetje betrokken te worden in zijn leventje en zelf een beetje feedback te kunnen krijgen. Nu ja, dat is nog niet het ergste. Met Jelle is er altijd wel iets. Hij zit nu 2 maanden zonder werk, ligt tot 's middags in bed, loopt daarna ergens rond buiten en zit tot een stuk in de nacht tv te kijken of op de computer. Dat werkt al verschrikkelijk op mijn zenuwen maar behalve dat, komt hij zijn afspraken niet na. Zowel thuis als die met de anderen niet, zoals de Werkwinkel bv. Gisteren belde er iemand van de Federale Politie voor hem op mijn gsm. Gewoon maar om iets te vragen, niks om me zorgen over te maken, zo vertelde de man. Ik vertrouw het toch niet. Intussen heb ik er niets meer van gehoord. Vandaag was er een minnelijke schikking, met andere woorden een boete voor hem van 100 euro wegens het 'onder invloed zijn van verdovende middelen'. Morgen moet hij een aangetekende brief ophalen bij de Post. Wat betekent dat toch allemaal? Nu ben ik misschien af en toe een beetje te snel in paniek, maar er hangt duidelijk onheil in de lucht!
Die ondraaglijke lichtheid van het bestaan zou ik momenteel best kunnen dragen. Zucht.
