De kogel is door de kerk: Els Clottemans is door de twaalfkoppige jury schuldig bevonden aan de moord op Els Van Dooren. Het recht heeft gezegevierd, en iedereen haalt opgelucht adem. Vooral Jef Vermassen stond gisteren te glunderen terwijl hij de pers te woord stond. Want hij – zowat de meest bekende pleiter van Vlaanderen – had zijn reputatie weer alle eer aangedaan. Toch blijft elk weldenkend mens die de zaak met enige belangstelling gevolgd heeft met een wrang gevoel achter. Ook bij mij overheerst vooral het gevoel dat het niet zozeer het recht is dat gezegevierd heeft, maar vooral de blunderende speurders én de donderprekende Vermassen.

Om te beginnen is er het vermoeden van onschuld, dat in dit proces van meet af aan geschonden geweest is. Let wel, ik doe geen enkele uitspraak over schuld of onschuld van de verdachte, alleen over de basis van onze rechtsstaat: men is in principe onschuldig tot de schuld bewezen is. Bewijzen zijn er in de loop van dit proces nooit geweest, hoewel men geen gelegenheid heeft laten voorbijgaan om de verdachte onder druk te zetten om te bekennen. Daarbij werden folterpraktijken niet geschuwd. Tijdens de drie weken van ondervragingen werd de verdachte ’s nachts elk kwartier gewekt, met de bedoeling haar weerstand te breken. Dat is niet gelukt. De speurders zijn er vanaf het prille begin van uitgegaan dat zij de enige was die de feiten gepleegd kon hebben, hoewel er redenen waren om op zijn minst anderen toch ook even op de rooster te leggen. Zonder het vermoeden van onschuld met de voeten te treden mag men zich vragen stellen bij de heer Somers, die Van Dooren zag te pletter storten, luidens het filmpje van de sprong een oerkreet slaakte, maar 2 minuten later, op de begane grond en naast het lijk van “de vrouw van zijn leven” al wel bezig was met het verwijderen van SMS-jes uit de mobiele telefoon van het slachtoffer. Volgens de speurders blijkbaar de normaalste zaak van de wereld, verder onderzoek was niet nodig. Dat diezelfde man in de drie dagen na de feiten meerdere keren sex had gehad met de beklaagde werd de beklaagde telkens opnieuw voor de voeten geworpen (“zij besprong hem als een hitsig dier, ze beet hem in zijn lip”), om haar onmenselijkheid en gebrek aan empathie in de verf te zetten. Dat men voor sex met twee moet zijn kwam bij de speurders niet op.

Dan is er nog de echtgenoot van het slachtoffer, die met de grootste omzichtigheid werd benaderd. Nooit geweten dat zijn vrouw al vijf jaar een buitenechtelijke relatie had. Hoewel ze het laatste jaar helemaal geen sex meer hadden gehad (“het spijt me, mijnheer, ik begrijp dat het delicaat is, maar ik moet het u wel vragen” – dat is toch wel een heel andere stijl dan die waarmee de beklaagde ondervraagd werd), maar zich daar nooit vragen bij gesteld had. De bedrogen echtgenoot, die ondanks alles zijn vermoorde vrouw altijd had liefgehad, over de grenzen van trouw en ontrouw heen, zelfs over de grenzen van leven en dood, maar die enkele maanden na de feiten toch al een nieuwe relatie had aangeknoopt. Niets mis mee natuurlijk, het leven gaat immers verder. Maar dat had misschien toch ook wat uitgediept mogen worden, hoe pijnlijk ook. Maar in dit geval werd de “mogelijke verdachte” – ik schrijf dit echt zeer omzichtig – niet verder verontrust, hij werd immers onmiddellijk als mede-slachtoffer beschouwd. Waarschijnlijk terecht, maar de mogelijkheid dat het anders zou kunnen zijn werd niet onderzocht (“We hebben aan meneer gevraagd of hij het gedaan had, en hij zei van niet”).

Toen de speurders zichzelf eenmaal overtuigd hadden dat Clottemans en niemand anders de feiten had gepleegd zijn ze verder op onderzoek getrokken. Bij de parachutistenclub, vanzelfsprekend, want het was een behoorlijk technisch dossier, wat deskundigheid van ervaren parachutisten kon best gebruikt worden. En terwijl de instructeur meende dat de verdachte “te dom” was om de parachute op deze wijze te saboteren, werd er vooral gefocust op het narcistisch karakter van de beklaagde en de psychische labiliteit. De beklaagde lag niet erg goed in het gezelschap, ze werd er getolereerd omwille van haar band met het slachtoffer. Maar op tendentieuze vragen krijg je natuurlijk tendentieuze antwoorden. Hoewel de parachute van Van Dooren een ganse week op de club in een rek had gelegen, kon hij niet daar gesaboteerd zijn, “want er was te veel risico op betrapping”. Exit die denkpiste. Huh? En uiteindelijk is dat wat gedurende het ganse verdere onderzoek is gebeurd, en tijdens het proces werd dit nog eens dubbel en dik overgedaan. Getuigen die iets positiefs te vertellen hadden over Clottemans werden afgesnauwd, onder druk gezet, belachelijk gemaakt. Pers en publiek smulden ervan, alsof het hier niet om mensenlevens (dat van het slachtoffer, maar even goed dat van de beklaagde) ging.

De pers heeft overigens heel wat kritiek te slikken gekregen over de wijze waarop ze verslag uitbracht van dit proces. Veel daarvan was terecht, ondermeer toen Het Belang van Limburg er niet beter op vond dan een poll te organiseren over schuld of onschuld van de beklaagde. Toch heeft die verslaggeving zijn nut gehad, omdat het van meet af aan duidelijk was dat er een ware communicatieveldslag plaatsvond in en naast de rechtszaal. Zo werd geen gelegenheid onbenut gelaten om het slachtoffer te bewieroken, alsof het hier een ware moeder Theresa betrof. Je verwachtte zowaar dat ze op een moment zou opstaan uit de doden om persoonlijk haar relaas van de feiten te komen geven. Ook de familie en nabestaanden werden keurig opgevoerd zoals dat bij een dergelijk georkestreerde zitting past : kranig en sereen op de getuigenbank, waar ze zworen te spreken “zonder haat en zonder vrees”. Maar net zo goed hysterisch huilend van emotie als er een fout woord viel over hun moeder – of een positief woord over de verdachte – waarbij smeuïge details over de toon en intensiteit van de geslaakte kreten en het aantal gestorte tranen ons natuurlijk niet onthouden werden. Alle begrip trouwens voor die kinderen, maar hoezeer dit ook “door merg en been ging”, relevant is het natuurlijk niet, voor zover het de schuldvraag betreft. Dat het een jury kan beïnvloeden, dat is weer een ander paar mouwen.

Met argusogen werd ook de verdachte aanschouwd. Welke kleren droeg ze? Was daar iets dat op een glimlach leek? Nee, eerder een grijns, dat past toch beter in de sfeer die we proberen te scheppen… Tot dusver geen tranen, geen krimp, geen blijk van emotie… Dat bewijst toch zeker al dat dit een slecht mens is? Als het al geen bewijs van schuld is, het is toch al een bewijs van perversiteit…. En de getuigen die iets positiefs over de verdachte wisten te melden, zoals de schooldirectrice die haar had aangeworven en haar heel warm en aangenaam vond in de omgang en voor de klas, die waren vast en zeker wel “voorbereid” door de advocaten van de verdachte. Die – in tegenstelling tot de advocaten van de burgerlijke partij – wel zeer regelmatig het zwijgen werd opgelegd. Kortom, Goed en kwaad staan zelden zo diametraal tegenover elkaar als in deze rechtszaal.

De apotheose kon dan ook niet uitblijven, en de voorbije dagen kwam het dan zo ver. Dankzij de audiovisuele pers kregen wij nu als leek ook eens te zien hoe het er in het echt aan toegaat. “De clash der titanen” blokletterden sommige kranten. Wat ik gezien heb was iets heel anders, maar dat kan aan mij liggen. Het is geen geheim dat ik de arrogante, zelfvoldane en zelfgenoegzame pleiter Vermassen (“de absolute top in Vlaanderen”) niet lust. Niet als mens, dus, maar ook niet als pleiter. Want het enige wat ik heb gezien (en gelezen) was één lange scheldtirade, waarin niet één enkele keer feiten vernoemd werden (logisch, er waren ook geen feiten die zwaarwichtig genoeg waren om haar te veroordelen), maar waarin de karaktermoord, die al begon voor de aanvang van het proces, zijn ultieme hoogtepunt bereikte. Voorwaar, als volksmenner kent Vermassen zijn gelijke niet. Mocht dit niet in een rechtszaal maar op een straat of plein zijn uitgesproken (pardon, gebulderd), de lynchkuddes hadden de verdachte onmiddellijk aan de eerste, de beste boom opgeknoopt. Voor een man die zich zo graag laat voorstaan op zijn bekommernis om het recht kan dit tellen. “Een lieve juf? We hebben nog zo’n lieve meester gekend”, sneerde hij, een niet mis te verstane analogie met Ronald Janssens (die echter wel na 2 dagen bekend heeft, een verwaarloosbaar detail, natuurlijk).

Maar het meest beangstigende van dit alles vind ik vooral dat Vermassen, die zweert bij daderprofielen, de uitspraak deed dat bewijzen in de moderne rechtspraak niet meer nodig zijn. Dat het voldoende is om iemand te vinden die aan het profiel van de dader voldoet om te weten wie de dader is (of moet zijn). De volksjury (die in de loop van het proces blijkbaar geen enkele vraag heeft gesteld) is hem daarin voor 100% gevolgd, wat zijn zelfgenoegzaamheid nog een extra duwtje gegeven heeft (hoelang kan iemand zichzelf opblazen vooraleer hij ontploft?). Ik blijk echter als leek toch niet de enige te zijn die hier ernstige vragen bij heeft. Met strafpleiter Hans Rieder, criminoloog Brice De Ruyver en gerechtspsychiater Johan Baecke, bevind ik me alleszins in gezelschap van een aantal eminente ingewijden, wiens argumenten je toch niet zondermeer van tafel kunt vegen. Maar dat is buiten het gekwetste ego van Vermassen gerekend: “Ze hebben me tegengewerkt en me beschouwd als een deugniet”, oreerde hij voor de camera’s, “Maar de jury heeft blijk gegeven van gezond verstand, ze hebben mijn argumentatie volledig gevolgd”. Het enige wat de jury mijns inziens bewezen heeft is dat ze zeer onder de indruk was van de tirade van Vermassen, wiens reputatie nu éénmaal gebouwd is op dit soort onderbuikgevoelens. Net zoals die van Hitler, De Winter of De Decker. Misschien moet de heer Vermassen de overstap naar de politiek eens overwegen, er zijn zeker partijen waar hij met open armen ontvangen zou worden. Opvallend detail: rockster Vermassen, die net nog zijn “tranen van ontroering” stond te verbijten voor de camera’s, was enkele minuten later – breed lachend - druk doende met het uitdelen van handtekeningen aan zijn “fans”…

Inmiddels is Els Clottemans veroordeeld tot 30 jaar gevangenisstraf. De juridische waarheid is dus gekend. En de juridische waarheid is dat de onbewezen stellingen van advocaat Vermassen en Openbaar Aanklager Patrick Boyen meer indruk op de jury hebben gemaakt dan het serene, rustige en rationele betoog van Vic Van Aelst. Of er daarmee ook gerechtigheid geschied is, daarover zal men nog lang kunnen nakaarten…

Maar nog één kleine slotbedenking. Als Els Clottemans de feiten heeft gepleegd – waarvoor dus geen enkel rationeel bewijs gevonden is – heeft ze bij deze haar welverdiende straf gekregen. Maar stel – al is het maar voor even - dat ze onschuldig is. Dan hebben wij als maatschappij ons schuldig gemaakt aan een 4 jaar durende karaktermoord, waarvan de impact op het leven van Clottemans (de voorbije jaren, maar ook de komende) nauwelijks in te schatten is. Zolang de echte dader dan niet gevonden wordt – en de kans dat dat nog gebeurt is vrijwel onbestaande, de overtuiging van de speurders heeft hen immers belet om andere sporen te zoeken op het ogenblik dat die mogelijk nog te vinden waren – zal zij altijd de schijn tegen hebben. Dat lijkt mij ondraaglijk voor iemand die onschuldig is, en die door het gebeuren haar beste vriendin, haar minnaar, de vrienden van de club en anderen reeds verloren heeft. Het onopvallende muurbloempje plots een BV, maar dan in een uitgesproken negatieve zin. Dus zelfs als de jury haar had vrijgesproken zou eerherstel al geen sinecure geweest zijn. Nu ze schuldig is bevonden is nauwelijks te vatten – zoals ze zelf al aanhaalde in haar laatste woord voor de terugtrekking van de jury – wat dit met een mens kan doen. De psychiatrische rapporten waren vernietigend, maar ik vermoed dat om het even wie gek verklaard kan worden als je ze zo lang blootstelt aan dit soort beschuldigingen. En dat andere proces, van Leopold Storme, dat bewijst ook dat (gerechts)psychiatrie geen exacte wetenschap is, en dat je ermee kunt aantonen wat je wil aantonen, ook al is dat tegengesteld aan wat een collega wou aantonen

Ik daag iedereen uit om die denkoefening eens te maken. Als maatschappij moeten we het nu doen met de bange, irrationele hoop dat Clottemans inderdaad schuldig is, anders is de misdaad die wij als maatschappij begaan erger dan die die we wilden bestraffen. Dat is een afgrijselijke gedachte…

Nagarjuna 20-10-2010

21-10-2010 om 16:40 geschreven door Nagarjuna