15 maart 2013

Computerterreur

Kom, laat ik het vandaag eens hebben over de computerterreur. Zelf ben ik natuurlijk helemaal verslingerd (of moet ik zeggen ‘verslaafd’?) aan dat machien, ik zit er de hele dag aan, ongeveer zoals de tekenaar aan zijn potloodje (als de moderne gedigitaliseerde mens tenminste nog weet wat dat is) of het tweejarig kindje aan zijn potje. Alles wat ik doe, is – samengevat - allemaal computerbusiness. Als ze me straks begraven, mogen ze er wel eentje bij me in het graf stoppen. Vroeger riep ik nog dat het de haaknaald moest zijn, maar de tijd van truitjes breien en vestjes haken ligt inmiddels ver achter me. Sinds de computer zijn intrede heeft gedaan in mijn leven is het helemaal mis met de huisnijverheid. Erger nog, ik laat er alles voor liggen, ik, die onder mijn vrienden bekend sta als de nette huisvrouw, laat er mijn kookpotten voor staan en de muizen voor lopen.

Maar goed, laat ik me dan nu maar eens bezighouden met de vraag in hoeverre alles wat rechtstreeks met het vernuftig apparaat dat ‘computer’ heet, ons aller leven is ingeslopen en dat veranderd heeft. Voorbeelden genoeg. Bijvoorbeeld: vanmorgen stond de radio aan op Radio I. En jawel, ongeveer elke paar minuten kreeg ik het advies: “Voor meer info: www.ditofdat.nl” en dat overkomt me bij het gebruik van alle media.

Waarmee ik maar wil zeggen dat er geen nieuwsitem meer is of we moeten onze iPad of laptop bij de hand hebben om de onderwerpen die aan de orde zijn nader te beschouwen. Maakt dus  niet uit of het radio, tv, krant of tijdschrift is. Willen we enige diepgang aan de nieuwsitems koppelen, dan dienen we zo ongeveer de hele dag met zo’n modern communicatieapparaat als tablet, smartphone of notebook voor onze neus te zitten en voortdurend van het ene onderwerp naar het andere te zappen. Want pas op! In een mum van tijd lopen we schrikbarend achter met alles.

We worden ongemerkt voortdurend onder druk gezet. Denk maar niet dat het nog zonder gaat, is het stiekeme devies achter al die verschuivingen. Wie geen digitale vaardigheid heeft ontwikkeld op dat soort apparaten wordt voor onderontwikkeld aangezien, stommerik, zielenpoot, achterlijke, kortom, dat is een beklagenswaardig mens. Dus ja, als ik zeg ‘computerterreur’, dan heb ik wel enig recht van spreken, denk ik.
Eerlijk gezegd word ik zo langzamerhand toch doodmoe van dat alles. Maar...in hoeverre heb ik mezelf laten terroriseren door al die moderne digitale ontwikkelingen.... Ik moet het toegeven, ik heb me er net zo goed door laten meeslepen. Ja heus, heel wat geld is me al uit de zak geklopt door al die lekker makende, van discrete franje voorziene, gelikte promotiefilmpjes voor de ditjes en datjes op digitaal gebied en ik heb het dus echt ook allemaal in huis. Belachelijk, nader beschouwd, en dat op mijn leeftijd (ik moest toch beter weten!) want wat doe ik er, op de keper beschouwd, nou eigenlijk nog mee…. In de praktijk heel veel minder dan die promotiefilmpjes, advertorials, foldertjes en vrienden en vriendinnen en weet ik wat en wie nog meer allemaal me deden geloven.  

Op een rijtje: de iPod ligt ergens in een laatje leeg te lopen; de iPad doet dat naast mijn bed, ik kijk er enkel Uitzending gemist op en mail er wat mee; de smartphone is enkel goed om er wat mee te sms’sen, niet meer dan ‘ik kom eraan’ of ‘we zijn goed thuisgekomen’. Na drie weken met die dingen aan mijn oren en ogen vastgeplakt rondgelopen en er de nachten mee doorgebracht te hebben, is de aardigheid er goed vanaf. Net als van Hyves, Facebook, Twitter, Linkedin, GooglePlus, WindowsLive en weet ik wat voor zogenaamde communicatiesites nog meer.

Jaja, ik ben er eindelijk achter wat al dit soort zaken feitelijk met ons doet, namelijk ons opjagen. Dat mag misschien niet hardop gezegd worden, want als we iedereen (ja, wie is iedereen eigenlijk…? De media? De reclamemensen?) moeten geloven, moeten ook wij ouderen flink die kant uit, willen we ‘de boot niet mislopen’. Welke boot trouwens? Zijn we zo krankjorum dat we ons een kant op laten jagen die we eigenlijk niet willen? Wordt daarom met steeds meer misprijzen over kranten en boeken gepraat en worden overal alle thema’s ingeperkt tot de samenvattende info waarvoor we het internet op moeten om die uitgediept te willen zien? We laten ons stapelgek maken. Heus waar, als ik alles had willen bijhouden in verhouding tot bijvoorbeeld wat al die hebbedingen me gekost hebben, dan had ik nu totaal overspannen ergens in een gekkenhuis gezeten.
Gelukkig gebruiken nog genoeg mensen hun gewone gezonde boerenverstand en trekken zich niks van dit alles aan. Het hééft even geduurd voor ik me bij die categorie kon scharen....

En dan nu:

ACADEMISCH GEVORMD

studeren aan een hoger instituut

Mijn toelating tot de Jan van Eijck Academie mocht dan in theorie wel rond zijn, toch moest ik me met mijn map vol tekeningen nog komen aanmelden, om die eveneens te laten beoordelen door professor Ko Sarneel, die verantwoordelijk was voor de begeleiding van de studenten in het basisjaar. Hierin moest, zoals me werd verteld, op anatomische wijze naar naaktmodel getekend worden en werden theorielessen in de anatomie van de mens gegeven, waarvoor de studenten ook tentamens moesten afleggen. Men mocht pas doorstromen naar de richting van zijn keuze als men die anatomietentamens met goed gevolg had afgelegd. Serieus studeren dus, precies wat ik wilde.

In juni 1964, kort na mijn afstuderen in Eindhoven, reisde ik hiervoor per trein naar Maastricht. Het moderne academiegebouw (architect Frits Peutz) maakte indruk op me. Ik vond het niet uitgesproken mooi, wel imposant, omdat het domineerde in de bijna middeleeuwse omgeving - groter contrast was bijna niet denkbaar. Ik zal nooit vergeten hoe ik er die eerste keer in rondliep, verloren, verlegen en onzeker. En bij het zien hier en daar van een enkele, wat slordig artistiek geklede student geneerde ik me voor mijn nogal stijve kantoormeisjes outfit en onhandige manier van bewegen in deze eigentijdse, in mijn ogen voor kunststudenten wel zeer riante omgeving. Ik keek mijn ogen uit in het grote, lichte, zwart, wit en grijs getinte betonnen bouwwerk met langwerpige hoge ramen in gitzwarte stalen kozijnen en vroeg me af waarom ik zo weinig studenten zag. Gelukkig kwam ik Jan Martens tegen, die ik had leren kennen op de tekenkamer bij Jansen-De Wit, waar hij ook een blauwe maandag gewerkt had. Hij was in gezelschap van de student beeldhouwen Joep Coppens, toen voor mij nog een volslagen onbekende.

Jan hield me staande en begon een praatje met me. Joep zag ik aan voor een Vlaming, niet alleen vanwege zijn manier van spreken, waarin ik een licht Vlaams accent meende te horen, maar ook (en waarom, weet ik niet) door zijn vrij stevig gebouwde, middelgrote gestalte, blonde, rossige haren en rossig-rode ruige baard. Deze twee, zich vrijelijk bewegende academiestudenten, blijkbaar helemaal vertrouwd met het kunstzinnig milieu in dit rationele academiegebouw, zagen mijn onwennigheid en stelden me op mijn gemak, waardoor ik me wat kon ontspannen. Na dit zeer welkome intermezzo begaf ik me redelijk welgemoed naar de directiekamer om mijn tekeningen aan de professor te laten zien.

De prof was een keurig heertje in een muisgrijs pak met een rond goudkleurig brilletje op zijn brede neus. Zo’n kantoorbeambte zoals ik me die verbeeldde tijdens het lezen in Het bureau van J.J. Voskuil. Maar omdat hij professor was en zich ook als zodanig gedroeg, liet ik me door hem toch imponeren, al vroeg ik me stiekem wél af in welk vak hij die hoogleraarstitel verworven had. Hij bekeek mijn afstudeerwerk kritisch en voorzag het van weinig commentaar. Het werd me duidelijk dat professor Albert Troost hem reeds het nodige over mij en mijn werk had meegedeeld. Al na een klein half uur kreeg ik te horen dat ik was toegelaten. Opgelucht verliet ik het academisch bolwerk der nieuwe architectonische zakelijkheid, me nog verwachtingsvol verheugend op een periode van vijf jaar dagstudie onder minstens even enthousiaste medestudenten. Daar moest ik nog ruim drie maanden op wachten, het academisch studiejaar begon pas half september.

Drie maanden uitdienen bij Jansen-De Wit, afscheid nemen van mijn kantoorbaantje en mijn collega's. Met weinig weemoed overigens, hoe plezierig ik er ook gewerkt had. Dankbaar was ik voor vijf jaar betaalde avondstudie door de firma, maar veel te blij met het nieuwe leven dat voor me in het verschiet lag om me te laten hinderen door plichtsgetrouw schuldgevoel nu ik die studie niet productief maakte binnen het bedrijf. Dus nam ik mijn intrek bij de familie Steerneman en toog op de eerste dag van mijn splinternieuwe studieperiode welgemoed naar de Hogeschool voor Beeldende Kunsten in de binnenstad, vlakbij het conservatorium en de toneelschool.

Het lokaal van de tekenklas, waarin wij van ‘mijn’ professor Ko Sarneel dagelijks les in anatomietekenen kregen, was een heel grote ruimte met diepe, brede vensterbanken en hoge ramen, waardoor veel licht naar binnen viel. In dit lokaal werd ik tijdens de eerste dagen geconfronteerd met een wel heel merkwaardig tafereel. Bij binnenkomst zag ik op een rechthoekig, breed, grijs geschilderd houten podium een heel lange vrouw staan van ongeveer de leeftijd van mijn oudere studiegenoten. Ze was geheel naakt en stond daar in een nogal verwrongen, onnatuurlijke houding, met haar handen op de blote rug en licht achterovergebogen hoofd. Misschien had zij zelf voor die houding gekozen, of was die haar door de prof opgedragen met de bedoeling haar spieren goed zichtbaar te maken voor ons.

Ik vond bijna gênant onvrouwelijk, lelijk en lachwekkend tegelijk. In die onnatuurlijk houding had zij veel weg van een dragonder. Het hele tafereel – de geconcentreerde manier waarop deze vrouw zichzelf daar neergeplant had in die geënsceneerde, verkrampte pose, dit in combinatie met mijn medestudenten, waarschijnlijk even nieuw als ik, maar ogenschijnlijk veel vrijer in hun doen en laten en heel wat artistieker gekleed, starend naar hun model, plus de professor, tussen onze zeer grote schildersezels door wandelend in zijn keurige driedelig grijs met stropdas – dit was allemaal zo onwerkelijk dat het een shockeffect in me teweegbracht en ik tegelijkertijd mijn lachen niet kon bedwingen.

Voor die lachstuip schaamde ik me, ik drukte me zo dicht mogelijk tegen mijn grote schildersezel, in bij voorbaat tot mislukken gedoemde pogingen om dat vreselijke en ongepaste slappe lach gevoel (dat me ieder ogenblik in brullend tranen lachen kon doen uitbarsten) te smoren. Het waren de zenuwen natuurlijk. In Eindhoven had ik slechts één keer naar naaktmodel getekend en me toen al beschaamd afgewend zo gauw ik maar kon. Nu was ik verplicht de hele dag naar deze weinig charmante, streng kijkende, tanige vrouw met sterk opgemaakte ogen in haar verwrongen, mannelijke pose te kijken en blíjven kijken, omdat er toch iets op papier moest komen. Ik had het er zwaar mee….

15-03-2013 om 11:34 geschreven door Elisabeth  

Habemus Papam

Gisteren eindigde ik mijn verhaaltje met de verzuchting: Laten we hopen dat over enige tijd de kleur van de rook, wit, ook de kleur van de hoop is en een paus als herder kenbaar maakt.

En ja hoor, we hebben een paus: “Ik verkondig u met grote vreugde: we hebben een Paus! De meest eminente en Eerwaarde Heer, de Heer Jorge Mario, Kardinaal van de Heilige Roomse Kerk, Bergoglio, die de naam Franciscus heeft aangenomen.” Zo verkondigde de Franse Kardinaal Jean-Louis Tauran gisterenavond rond de klok van achten vanuit het Vaticaan.

Wie had kunnen denken dat mijn (vurige) wens zó snel en zó direct in vervulling zou gaan…niemand toch zeker! Ik ben er nog helemaal euforisch van. Ik sta werkelijk versteld van mezelf, want dit, zulke ongelofelijk blijde gevoelens, veroorzaakt door de keuze van de kardinalen voor juist een dérgelijke paus, had ik mezelf nooit toegedacht. Toch is het de werkelijkheid, ik loop over van blijdschap en hoop. Men heeft eindelijk gekozen voor een charismatisch mens die zich al direct bij aanvang zichtbaar niet wil verenigen met het establishment, maar met het volk, de gewone mensen, en het openlijk verkiest zich te verenigen met de lijdende mens, precies zoals Jezus Christus dat deed tijdens zijn leven en verkondigde in zijn Blijde Boodschap, te lezen in de vier evangeliën.

Hij noemt zichzelf paus Franciscus I, in navolging van, zo blijkt, Franciscus van Assisië, de grote hervormer van de kerk in de dertiende eeuw, de stichter van de Franciscaanse kloosterorde. Een man die zelf afstand deed van al zijn persoonlijke rijkdom en zich inzette voor de armen en zieke medemens. Hij die alles wat op aarde leeft beschouwde als Gods schepselen, met allemaal hetzelfde recht van bestaan. Als een missionaris heeft hij zijn taak als paus op zich genomen.

Wat willen we nu mooier….

Franciscus I heeft zich op de mooist denkbare manier aan zijn beminde gelovigen én alle andere levende schepsels op aarde voorgesteld. Warm, betrokken, eenvoudig, religieus in de goede, charismatische betekenis van het woord. We mogen heel blij zijn met deze verstandige keuze van de kardinalen, die hiermee bewezen hebben dat ze heel goed nagedacht hebben over wat ze gingen doen en de gevolgen die hun keuze zou kunnen hebben voor de Rooms-katholieke kerk als instituut.

Over de kardinalen wil ik nog even iets kwijt. Waar ik versteld van sta na alles wat ik over hen in de media heb gehoord, gelezen en gezien, is hun brede ontwikkeling en hun onwaarschijnlijk arbeidzaam leven. Wat hebben deze mensen een drukbezet leven achter de rug. Ze zetelen in allerlei commissies, schrijven boeken, besturen bisdommen, gaan voor in liturgische diensten, organiseren congressen en aanverwante bijeenkomsten, studeren hun leven lang op theologisch en liturgisch gebied, schrijven er artikelen over en verlenen op allerlei fronten hand- en spandiensten. Over het algemeen word zo iemand pas op respectabele leeftijd kardinaal en dan heeft hij al een lange, veelzijdige, arbeidsintensieve priesterlijke carrière achter de rug. Kardinalen gaan niet, zoals wij, met hun vijfenzestigste met pensioen, zij werken gewoon door tot ze er zo ongeveer bij neervallen. En zelfs dan aanvaarden ze het als ze door hun collega-kardinalen beroepen worden tot paus. Dit alles dwingt toch respect af. Als arbeidzame mensen op leeftijd zijn zij een voorbeeld voor ons allemaal.

Dit keer hebben zij ook laten zien dat een hoge leeftijd geen belemmering is voor het maken van de juiste keuzes. Kardinaal Bergoglio, de Argentijn als eerste Latijns-Amerikaanse paus en de eerste niet-Europese sinds Gregorius III in de achtste eeuw.

We mogen blij zijn! Mijn hoop en ik denk die van heel veel andere mensen is hiermee in vervulling gegaan.

En dan nu:

Mijn leermeesters bekommerden zich om mij, toonden me hun meeleven, trokken zich het volkomen onverwachte overlijden van hun beste leerling ook persoonlijk erg aan. Door me ook in hun eigen verdriet om Joop te laten delen, voelde ik me gesteund en begrepen. Zo wisten ze me met zachte hand terug in het spoor te krijgen, was het niet voor mezelf, dan toch uit respect voor Joop. Om de pijn niet te voelen toog ik stilaan weer aan het werk, driedubbel zo hard nu, in gemotiveerde wanhoop. In die gemoedstoestand stortte ik me op mijn afstudeertaken, op zowel de scriptie als mijn teken- en schilderwerk, en studeerde ten slotte, in de voetsporen van Joop, in 1964 geheel in stijl af. Of, zoals het plechtig genoemd werd toen me in de lounge van hotel ’t Silveren Seepaerd te Eindhoven, in aanwezigheid van de nodige regionale hoogwaardigheidsbekleders, plechtig mijn diploma werd overhandigd: ‘Summa Cum Laude’.

Nu moest ik serieus gaan nadenken over mijn volgende stap. In die vijf jaren avondacademie had ik me weliswaar al regelmatig afgevraagd of ik wel serieus ‘in de kunst’ verder wilde en er genoeg talent voor had, maar had er tot nu toe geen concreet antwoord op gevonden. Hoe talentvol mijn docenten me ook vonden, ik bleef aarzelen. Er waren teveel andere dingen die ook mijn belangstelling hadden, met name op sociaal, medisch en maatschappelijk gebied. Psychologie, maatschappelijk werk en geneeskunde boeiden me enorm, maar ook literatuur (schrijven) en ballet bleven aantrekkelijk voor me. De vraag doemde op in hoeverre ik me gedreven voelde om voor de eerstkomende jaren te kiezen voor een leven in de wereld van de beeldende kunst.

Met plezier had ik de klassieke Russische, Nederlandse, Vlaamse en Franse schrijvers gelezen. Ook had ik gerenommeerde balletgezelschappen gezien, die onder regie van grote choreografen de mooiste balletten uitvoerden. Maar ook daar vond ik de klik niet die ik zocht. Bovendien was ik realistisch genoeg om te beseffen dat ik als schrijfster of balletdanseres heel wat talentvoller moest zijn, wilde ik er mijn beroep van kunnen maken. Dat was niet het geval en daarbij was ik er heel zeker van dat ik met mijn hypergevoelige natuur nooit opgewassen zou zijn tegen de hevige concurrentieslag onder bijvoorbeeld balletdansers. In zo’n wereld wilde ik beslist niet leven. Exit schrijfster of ballerina dus, en voor geneeskunde of

psychologie vond ik mezelf niet intelligent en wetenschappelijk geïnteresseerd genoeg. Over mijn kwaliteiten als toekomstig kunstenares bleef ik me erg onzeker voelen, ondanks de jarenlange stimulans en bevestiging door mijn twee bijzondere docenten Kees Bol en Jan Gregoor en mijn klinkende eindcijfers. Maar… wat dan wel?

De uitkomst kwam bijna als vanzelf. Ook dit keer wérd er voor me gekozen. Een van de rijksgecommitteerden bij de beoordeling van mijn afstudeerwerk was professor Albert Troost, monumentaal kunstenaar, maker van bijzonder mooie glas-in-loodramen in diverse gebouwen en kerken in Nederland. Hij was als hoogleraar verbonden aan de Maastrichtse Jan van Eijck Academie, de tegenhanger van de Rijksacademie Amsterdam. Hij was vol lof over mijn werk, honoreerde mijn scriptie en teken- en schilderwerk met hoge cijfers, waardoor me van rijkswege een studiebeurs werd toegekend. Hiermee kon ik, net als Joop een jaar eerder, in Maastricht aan de Jan van Eijck Academie gaan studeren. Kees Bol en Jan Gregoor kwamen speciaal naar mijn moeder in Sint-Oedenrode om ervoor te pleiten dat zij hierin zou toestemmen. Mijn oudste zus en haar man waren bij dat gesprek aanwezig, want zo was het toen nog met me gesteld, ik stond bepaald nog niet op eigen benen, ook al was ik bijna eenentwintig. Net als de directie van Jansen-De Wit vijf jaar eerder liet ook moeder me gaan, tegen zoveel professioneel support was zelfs zij niet opgewassen.

Het betekende wel dat ik het huis uit zou gaan. Tot mijn eenentwintigste had ik thuis gewoond, was doordeweeks elke dag uit werken gegaan en ’s avonds per bus naar de Eindhovense academie gependeld. Tot dan toe was ik altijd een redelijk volgzame dochter geweest, had maandelijks het grootste deel van mijn salaris aan moeder afgedragen en nooit eerder met het idee rondgelopen om uit huis te gaan om ergens op kamers te gaan wonen. Nu moest ik wel, omdat de afstand tussen Sint-Oedenrode en Maastricht te groot was en heen en weer reizen te veel tijd zou gaan kosten. Mijn oudste zus en haar man hadden vrienden in Maastricht, woonachtig aan de rand van de stad, richting Kanne, vlakbij de grens met België. Dit echtpaar woonde in een groot huis in de Wilgenlaan, een woonwijk voor de beter gesitueerden, in het dal van het riviertje de Jeker. Het waren al wat oudere mensen met een zoontje van drie jaar.

Moeder wilde graag dat dit echtpaar mij in huis nam, niet als kamerbewoonster, maar als lid van het gezin. Die goede mensen aanvaardden dat en zo kon ik begin september 1964 mijn biezen pakken en verhuizen naar Maastricht. Nu zou ik niet gaan studeren in de avonduren maar overdag, aan wat in mijn oren toen nog heel plechtig en belangrijk klonk: de Jan van Eijck Academie, hoger onderwijsinstituut voor beeldende kunsten. Weliswaar woonde ik dan nog niet als student op kamers bij een hospita, wat de meeste studenten deden, maar wel ver genoeg van mijn familie vandaan om me niet voortdurend bemoederd te weten. Ik had er ontzaglijk veel zin in!

Het met mijn zus bevriende echtpaar had ik nog nooit eerder ontmoet. Maar op geen betere en vriendelijker manier had ik de overstap kunnen maken van een gehoorzaam, aan burgerlijk fatsoen onderworpen dorpsleven thuis naar het turbulente, vrijgevochten academiestudentenleven in de bourgondische stad Maastricht. Voor mijn ontwikkeling als jonge vrouw en mijn afweer hiertegen was juist deze tamelijk besloten vorm van buitenshuis wonen (door deel uit te maken van een gezin) ideaal. Ik werd niet ineens in het diepe gegooid, een heel jaar lang had ik de tijd omvanuit deze veilige haven rond te kijken in het studentenwereldje, ervan te leren en te groeien. Bij deze van oorsprong Deurnese familie kon ik me zonder overhaasting losweken van thuis en me voorzichtig proberen te verzoenen met het feit dat volwassen worden niet langer voor me uitgeschoven kon worden, wilde ik ooit zelfstandig wonen, zonder toezicht, op een studentenkamer en definitief op eigen benen staan. Dat hele eerste jaar in Maastricht had ik nog nodig om die belangrijke stap te kunnen zetten. Maar daar was dan wel een veelbewogen eerste studiejaar aan voorafgegaan.

14-03-2013 om 09:47 geschreven door Elisabeth  

13 maart 2013

Zwarte rook

We hebben er een mediaspektakel van gemaakt. Of… we? Nee, de beleidsmakers van het Vaticaan hebben dit welbewust gedaan. Op die enclave in de miljoenenstad Rome zijn ze er al enige tijd geleden achter gekomen dat zij zonder de social media – om in het digitale jargon te blijven – geen poot meer hebben om op te staan. Juist het bereiken van de jongeren wereldwijd kan niet meer zonder zich in een of ander uitvloeisel van die social media te storten, je hele hebben en houden bloot te geven en jezelf vrijwillig te kijk te zetten, met het risico bespuugd of bejubeld te worden. Twitteren dus. Zelfs de nu net afgetreden Paus Benedictus XVI deed het.

Communicatie is het sleutelwoord tot evangelisatie geworden, dat zien we niet alleen in de christelijke kerken gebeuren, elke zichzelf respecterende religie gaat online, moet vroeg of laat zelfs met de billen bloot, wil men nog mensen, zeker jonge mensen, aan zich binden. De pausverkiezing is dus, vanuit dit perspectief bezien heel verstandig, tot een mediahype verheven. Nu mogen we elke dag minstens twee keer het pausjournaal zien, waarin twee prominente figuren, van wie de belangrijkste priester Antoine Bodard is, Vaticaankenner bij uitstek, een moderne, conservatief gekleurde katholiek, rad van tong, altijd zijn logisch klinkende verhaal en antwoorden klaar; kortom, een fenomeen als het gaat om promotion van de R.-k. kerk en de betekenis van haar eeuwenoude (institutionele) tradities.

We moeten het toegeven, die social media zijn van enorme invloed op allerlei ontwikkelingen in deze moderne tijd. Het internet heeft zich als een inktvlek over de hele wereld verspreid en is niet alleen onder de huid van de menselijke bewoners gekropen, om er nooit meer onder vandaan te gaan, maar ook in de hele infrastructuur van allerlei systemen waarmee wij tot dan toe onze wereld vol gevaren en obstakels geprobeerd hebben te ordenen. En we staan wat dit aangaat nog maar in de kinderschoenen.

Waren we vroeger aangewezen op nieuwsbrengers die te voet aangesneld kwamen om ons met de ratel kond te doen van een of andere belangrijke, ingrijpende gebeurtenis, nu weten we al dat mister X anderhalve seconde geleden na een grote boodschap het toilet doorgetrokken heeft. We vinden alles terug op Youtube, Facebook of Twitter. We lopen met mobieltjes op zak waarmee we alles om ons heen digitaal vastleggen, door-sms’en en online zetten. Onderhand komen we nog eens zover dat we toestemming gaan vragen om even geheel zonder geviseerd te worden aan ons achterwerk te mogen krabben.

In Rome heeft men iets van die razende snelheid die digitale snelweg heet toegelaten, wellicht in de hoop er de jonge, moderne mens, geboren met een smartphone aan zijn oren, mee te bereiken en God weet voor zich te winnen. Ook spelen ze handig in op de behoefte onder jongeren aan een idool, iemand om te kunnen adoreren, een soort popster om van te houden. Dat daar niet veel meer voor nodig is dan jouw verschijning in vol ornaat als paus is gebleken tijdens de massaal door jongeren bezochte jongerendagen. De jongeren creëren ‘m zelf wel.

Op zich is hier natuurlijk niets mis mee. Ikzelf adoreer Alicia Markowa en Hildegard von Bingen en ben een fervent mediagebruiker, al ben ik intussen wel afgehaakt bij Facebook en Twitter omdat ik bij nader inzien toch niet echt wil dat Jan en Alleman alles van me te weten komt. Dat de R.-k. kerk zich inlaat met de moderne communicatiemiddelen is alleen maar toe te juichen, het kan in dit vastgeroeste bolwerk iets in beweging zetten. De snelheid waarmee allerlei zaken de wereld inkomen, is niet meer volledig te controleren en het voordeel van deze snelle communicatie en verspreiding is dat er ook navenant gereageerd wordt: onmiddellijk en dus impulsief. De lijnen zijn veel korter, er is minder tijd om dingen te laten bezinken. Dit kan een nadeel zijn, dat geef ik toe, maar voor wie het begrijpt kan het ook ontzaglijk veel opleveren -  heel interessante en verrassende zienswijzen, waar de mensen die het voor het zeggen hebben binnen het instituut hopelijk iets mee willen aanvangen.

We zitten er nu dus met z’n allen bovenop, op de pausverkiezing. De deuren van de Sixtijnse Kapel zijn weliswaar hermetisch gesloten, maar de zwarte rook zien we onmiddellijk op de tv, smartphone, iPad en weet ik wat nog meer. Ongetwijfeld gaat door allerlei mediafreaks alles haarfijn ontrafeld worden, precies zoals dat tegenwoordig ook in politieke en economische kringen gebeurt. Sinds het internet blijft niets meer geheim voor de camera’s, of ze nu van professionele afkomst zijn of van de eerste de beste schooier met een mobieltje, elke spelonk wordt beschenen. Straks komen we álles te weten, of we dat nu willen of niet.

13-03-2013 om 00:00 geschreven door Elisabeth  

12 maart 2013

Kruispunt

Zondagavond kwamen in het programma Kruispunt twee vrouwen aan het woord die ieder een boek geschreven hebben over hun ervaringen op Rooms-katholieke kostscholen die geleid werden door nonnen. Maandag jongstleden presenteerde Deetman het rapport van zijn onderzoekscommissie waarin verslag is gedaan van misbruik door religieuzen bij meisjes en vrouwen. Niemand wordt er vrolijk van, het is de zwartste bladzijde uit de laatste eeuw kerkgeschiedenis.

De twee vrouwen brachten de belangrijkste jaren van hun leven, die waarin het karakter van de opgroeiende mens wordt bepaald, door op zo’n Rooms-katholieke kostschool. Mij werd al gauw duidelijk dat een groot gebrek aan pedagogische kennis en invoelingsvermogen bij de eerwaarde zusters voor veel kinderen, toch zeker voor deze twee vrouwen schadelijk is gebleken voor hun hele verdere leven. Mishandeling hoeft ’m niet alleen te zitten in fysieke handelingen, psychische mishandeling kan minstens even verstrekkende gevolgen hebben, dat lieten me zowel de Commissie Deetman als deze uitzending weer eens opnieuw op pijnlijke wijze zien.

Wat me bijzonder trof in beide verhalen is dat veel religieuzen, die zich toch dagelijks te bekommeren hadden om het welzijn van opgroeiende kinderen, totaal geen inzicht leken te hebben in de kinderziel en daar ook geen moeite voor deden. Afgaande op de verhalen van deze vrouwen getuigde het optreden van deze kloosterlingen niet van enige pedagogische kennis, noch van de zo bitter noodzakelijke oprechte liefde voor het kind. Beide vrouwen waren nog altijd erg geraakt door wat hen was aangedaan. Met tranen in de ogen spraken ze over de psychische angst waarin ze dagelijks hadden geleefd en die hun gevoelsleven nog tot op de dag van vandaag had bepaald.

Wellicht is dit alles toe te schrijven aan de van Rooms-katholieke ideologie doortrokken opvoedingsmethodes die in dergelijke instituten gehanteerd werden en het totaal ontbreken aan of bewust afweren van invoelingsvermogen bij de eerwaarde zusters. Hoofddoel was dat in Rooms-katholieke zin alles ordelijk moest verlopen en alleen met permanente controle op en correctie van het gedrag van de kinderen, met onvoorwaardelijke gehoorzaamheid als hoogste doel, viel dit te bereiken. Of die religieus getinte opvoedingsidealen ook pasten bij het ontvankelijk en nog zeer kwetsbaar kinderlijk gemoed van hun pupillen vroeg men zich blijkbaar niet af. Schijnbaar zonder ergens aan te twijfelen pasten de zusters hun eigen straf- en beloningsmethodes toe, met de nadruk op straf.

Onwetend of niet, toch vraag ik me af of zij zich echt niet bewust waren van de schade die ze met hun exercitiemethodes bij deze kinderen aanrichtten. Het wil er bij mij niet in dat volwassen vrouwen, die zich als dienaressen van God beschouwden, er zulke onpedagogische, jegens kinderen liefdeloze methodes op nahielden, zonder zich in geweten af te vragen waar ze mee bezig waren.

Met de pedagogische kennis van nu zou men het heel anders aangepakt hebben. Een groot deel van de opvoedingsmethodes die men in die tijd hanteerde, is waarschijnlijk toe te schrijven aan onwetendheid, gebrek aan inzicht in de kinderziel en onmacht. Uit onwetendheid en onmacht zochten opvoeders hun toevlucht tot harde methodes als slaan en vernedering, wat ook wel voorkwam in grote gezinnen. Door de eeuwen heen is gebleken dat methodes van geweld en vernedering angst creëren en angst kinderen (en volwassenen!) vanzelf doet gehoorzamen. Er werd ook op de kostscholen dus wel bereikt wat men graag zag, maar er werd geheel voorbij gegaan aan de kwetsbaarheid van het kind, om over de gevolgen op langere termijn maar niet te spreken.

In het programma kwam ook een theologiepsycholoog aan het woord. Zij verwoordde heel scherp waar ‘m de pijn bij vrouwen die dergelijke jeugdervaringen hebben nog steeds in zit en waarom het in die kostschooljaren voor zulke kinderen zo dramatisch verlopen is. Haar verhaal riep onmiddellijk herinneringen op aan mijn eigen rooms katholieke ervaringen en het gebrek aan pedagogisch inzicht bij de gezagsbeoefenaars.

Laat ik het dus proberen te zien als een tijdsverschijnsel. De gezagsverhoudingen lagen toen heel anders. In het ergste geval werden kinderen beschouwd als kleine, in principe onhandelbare, onmondige lastposten die voortdurend gecorrigeerd dienden te worden en onvoorwaardelijk te gehoorzamen hadden. Huilen werd als kinderachtig beschouwd en dus geminacht, tegen een stootje kunnen werd gewaardeerd. In mijn eigen jeugd stond in het schoolgodsdienstonderwijs ook alles nog in het teken van onderwerping aan het gezag en het streven naar heiligheid. Die heiligheid kon men verwerven door bescheidenheid, dat sierde de mens, met nederigheid bracht men het ver, met afzien en lijden kon de hemel verdiend worden en het vrijwillig lijden van ontberingen en leven in armoede verdiende grote lof. Zichzelf volkomen wegcijferen, kortom, was de ultieme manier om de weg naar de hemel te plaveien en wie daar heel ver in ging, kon het tot heuse heiligheid brengen.

Het is triest dat het collectief inzicht in dit soort zaken voor alle kostschoolkinderen van toen én deze twee schrijvers met hun getuigenissen wat aan de late kant is gekomen. Het is te hopen dat zij alsnog gehoor en begrip vinden voor hun beschadigde ziel, ook en vooral binnen de muren van de kloosters waarin zij dit hebben moeten doorstaan.

EINDSTREEP HALEN

afstuderen in Eindhoven

Kees Bol en Jan Gregoor hadden zich min of meer over me ontfermd, zij wezen me de weg op het grillige pad der beeldende kunsten, maar ook anderszins. Naast hun docentschap gaven ze me voldoende persoonlijke aandacht om me prettig en weldadig bij te voelen. Als docenten tekenen en schilderen waren ze niet mals in hun kritiek. Het was goed voor me, daar leerde ik een heleboel van, het hielp me serieus na te denken over mijn toekomst als kunstenares. Ze waren opmerkzaam genoeg om in de gaten te hebben als ik het juist daar moeilijk mee had en gekweld werd door twijfel. Dan stimuleerden ze me, wezen me met nadruk op mijn talent en zagen daarna met voldoening aan dat ik die twijfels voornamelijk op eigen kracht wel weer overwon. Voor mijn latere leven als kunstenares is dit zeker van grote betekenis geweest.

Deze leraren openden een wereld van schoonheid voor me. De lessen kunstgeschiedenis voerden me naar de oude grote meesters uit de middeleeuwen en de renaissance, naar de schilders van de Haagse School en, waar hun voorkeur sterk naar uitging, het impressionisme en expressionisme. Ze leidden me in mijn manier van schilderen en tekenen in de richting van een bepaald, bij mij passend spoor en wezen me op schilders als Berthe Morisot, Toulouse Lautrec, Paula Moderssohn-Becker en de schilders van de Latemse School, Georges Minne, Gustave van de Woestijne, Valerius de Saedeleer. Maar ook Constant Permeke, Gustave de Smet en tijdgenoten. Kees Bol was speciaal een groot bewonderaar van Rik Wouters (ik ook). En onder stimulans van Jan Gregoor besloot ik mijn afstudeerscriptie te schrijven over de Overijsselse schilder Johan Barthold Jongkind uit de Haagse School, die geboren werd in Lattrop in 1819 en stierf in het Franse La Côte-Saint-André in 1891. Hier heb ik met groot plezier vele uren studie en arbeid in gestoken.

Maar bovenal hebben ze me het enthousiasme om te tekenen meegegeven, heel veel te tekenen en schilderen. Niet alleen aan het ontwikkelen van tekenvaardigheid (wat ook belangrijk was), maar vooral aan de inhoudelijke kant hebben beide docenten al die vijf studiejaren de meeste aandacht geschonken. Dat gold voor hen zelfs als de belangrijkste factor in de ontwikkeling van onze artistieke vaardigheden. Alles wat ik uit hun mond vernam, heeft me op een wel heel unieke, bijzonder bemoedigende wijze door mijn soms nogal moeilijke studentenjaren heen geholpen, jaren vol twijfels en onzekerheden waar het mijn toekomst en de ontwikkeling van mijn persoonlijkheid betrof.

Onder hun nimmer aflatende stimulans raakte ik toch op weg naar het serieuze afstuderen in de vrije kunsten, in de geest van mijn studievriend Joop van Egdom, die een jaar eerder was gaan studeren aan de Jan van Eijck Academie, met als bagage een studiebeurs, een heleboel talent en gedrevenheid. Hij was een fijne vriend met wie ik heel veel deelde, in de eerste plaats de teken- en schilderdrift. We wandelden soms rond in Sint-Oedenrode of togen naar De Kienehoef, het gemeentelijk zwembad van Rooi met een groot park en twee roeivijvers met aangrenzend een donker loofbos. Van een seksuele relatie was geen sprake, zover was ik nog lang niet. Hij mocht hooguit een arm om me heen slaan, we gingen louter vriendschappelijk met elkaar om. We spraken over allerlei levenskwesties met elkaar en bleken in veel opzichten dezelfde opvattingen, ideeën en idealen te hebben.

Thuis begrepen ze niet echt wat mijn studie aan de kunstacademie voor me betekende, ik kon er met mijn broers en zussen niet goed over praten, tenminste niet over wat me rechtstreeks in verband hiermee van binnen bezighield. Ik leefde als het ware in twee totaal verschillende milieus. Overdag als keurig kantoormeisje, passend in het burgermilieu van onze familie en de maatschappij in het algemeen, ’s avonds als academiestudent onder kunstzinnige mensen in een artistieke omgeving. De kunstacademie was een volslagen vreemde wereld voor mijn familie en niet alleen voor hen, terwijl onder een aantal van de avondacademiestudenten de kantoorwereld waaruit ik afkomstig was niet begrepen noch gewaardeerd werd.

Ik bewoog me dus op twee fronten die elkaars tegenpolen leken en dit gespletene uitte zich ook in mijn verschijning, die niet artistiek genoeg was voor het kunstzinnige academiemilieu en niet gedistingeerd genoeg voor het nette kantoorleven. Hoewel ik in Eindhoven genoot van elk teken- en schildersuur, was dit tegelijkertijd verwarrend, zaaide ernstige twijfels in me ten aanzien van de keuze voor mijn toekomst. Ik werd heen en weer geslingerd tussen de keuze voor een sterk individualistisch en hierdoor vrij eenzaam bestaan als kunstenaar in een eigen atelier, en het meer op de maatschappij geënt bestaan als werknemer in loondienst, omringd door collega’s. Vaak twijfelend aan mijn talent en sterk verlangend naar begrip en bevestiging, nog altijd niet volwassen en bang om het te worden, kon ik niet kiezen.

12-03-2013 om 10:17 geschreven door Elisabeth  

10-03-2013 om 09:44 geschreven door Elisabeth  

Pinksterbeweging
Onlangs zag ik op de tv een documentaire over de wereldwijde Pinkstergemeente, uitgezonden door de Nederlandse VPRO. Met stijgende verbazing heb ik er het hele uur naar zitten kijken. Gigantische congresgebouwen over de hele wereld, gevuld met overwegend jonge mensen die zich laten inspireren door voorgangers in coachingtaal, managementformules en economische succesverhalen, allemaal te verwerven met De Bijbel Als Gebruiksaanwijzing. Een of andere zeer kiene, uitgeslapen, geslepen geest blijkt een beweging in gang gezet te hebben die de succesformule van de eeuw lijkt. Onder andere ook vanwege de ultramoderne communicatiemiddelen die erbij worden toegepast en de glossy uitstraling van de voorgangers en hun secondanten.

Een heel uur lang heb ik me er gefascineerd over zitten verbazen dat zoveel overwegend jonge mensen zich zo laten opzwepen en - vergeef me mijn misschien wat te snel ingegeven oordeel - beetnemen door die beweging, die uiteindelijk in mijn beleving net zo'n zakkenvullersorganisatie lijkt te zijn als de Jehova's Getuigen, de Avatars en de Indiase goeroes uit de jaren zeventig, om maar een paar voorbeelden te noemen.

Alle beminde gelovigen, want ja, het gaat hier wel om Met De Hand Op de Bijbel en God Als je Metgezel, krijgen handreikingen van goed opgeleide managers, hoge omes uit het bedrijfsleven hoe ze er alles aan kunnen doen om via populaire bijbelse formules hun carrière zo succesvol mogelijk te laten verlopen. Vervolgens wordt wel van hen verwacht op basis van vrijwilligheid(!) tien procent van het eigen inkomen af staan aan de beweging. Bij elke bijeenkomst wordt niet, zoals in de Rooms katholieke kerk met de schaal, maar met grote plastic boodschappentassen rondgegaan onder de gelovigen en van rijk tot arm deponeert ook daar nog een goeie duit in het zakje. Tel uit je winst.

Aan het eind van dit succesverhaal vertelde de antropoloog, die intern onderzoek heeft gedaan naar deze sterk groeiende beweging, dat hij tot zijn teleurstelling helaas heeft moeten vaststellen dat de armen binnen de beweging er niet beter van worden, de rijken echter wel rijker. En jawel, zoals het al vaker gezien is, de uitvinder, of liever de gangmaker van deze beweging heeft zich, omringd door een heel leger aan beveiligers, verschanst achter zijn getralied domein, zo groot als twee provincies in een gigantisch paleis.

Wat mij opviel in deze tv uitzending waren de (in Nederland) overwegend hoger opgeleide en in hun carrière redelijk succesvolle jonge mensen en mensen van middelbare leeftijd die vol vuur spraken over hun (nieuw ontdekte, spirituele) manier van bouwen aan een carrière, met de Bijbel als gezel, en (indirect?) de hoop zich te verrijken. Want dat was de ‘spirituele’ boodschap door de hele uitzending heen: men hoeft niet in armoede te leven als men de Bijbelse strategie der Pinksterbeweging volgt. Geen wonder dus dat deze beweging leden aantrekt als zoetigheid de wespen.

Ik vraag me af waarom zoveel relatief jonge en goed opgeleide mensen in dergelijke groeperingen hun heil zoeken. Ik ben maar een gewoon mens, tamelijk nuchter en niet gauw te strikken voor dergelijke bewegingen die altijd mooi weer beloven en een God voorspiegelen die al jouw (materiële) wensen kan vervullen. Maar als ik nu naar mezelf kijk als van huis uit rechtgeaard gelovig mens, dan moet ik erkennen dat ik soms stikjaloers kan zijn op zulke massa’s mensen die zich onder invloed van de charismatische, spirituele geloofsverkondigers laten meeslepen en hand in hand met God ineens overal in geloven en succesverhalen in zien. Zij hebben immers ineens veel meer perspectief en houvast! Vragen stellen hoeft niet meer, zekerheid is geboden!

Misschien heeft het succes van deze bewegingen te maken met de behoefte van de moderne mens aan enig houvast, aan meer persoonlijke liefde, aan een toekomstverwachting vol hoop. Ongeveer zoals het vroeger was, toen grenzen nog duidelijk afgebakend waren, de christelijke kerken nog straf en beloning kenden en een heel stramien aan geboden en verboden herbergde. Dat zijn we wel ontgroeid, maar wat is ervoor in de plaats gekomen…. Jarenlang zijn we voornamelijk gefocust geweest op kennisontwikkeling, economisch gewin, stijging van het welvaartspeil. In de technologie, de biologische en medische wetenschappen zijn de ontwikkelingen razendsnel gegaan – het leven is (ogenschijnlijk) maakbaar gemaakt, heel veel van onze basale angsten (voor ziekte, armoede, oorlog en honger) lijken weggenomen. Maar tegelijk met deze opwaartse gang van de welvaart is wel een neerwaartse spiraal voor religie ingezet. De huidige generaties groeien nagenoeg zonder religie op, voor hen is religie folklore.

Toch is het mensen eigen (door de eeuwen heen is dat gebleken) om te blijven zoeken naar inhoud, zingeving aan hun leven, iets als een richtsnoer, een ideaal. Uiteindelijk wil geen mens dat het leven enkel bestaat uit hard werken en zoveel mogelijk geld verdienen. Als (relatief jonge) mensen op middelbare leeftijd in stabieler vaarwater terechtkomen, gaan ze op zoek naar andere bronnen van inspiratie en daar spelen allerlei goeroes, coaches en deze voorgangers heel handig en geraffineerd op in. Daar zit een heel team van onderzoekers en psychologen achter die precies de juiste taal ontwikkelen om massa’s mensen te bereiken en te motiveren. 

Naar mijn idee zijn het opkomende en weer neergaande bewegingen die het een aantal jaren goed doen en net zo vanzelf weer verdwijnen of reduceren tot kleine kernen voor de volhouders.
Als mensen zich hier gelukkig bij voelen is er niks aan de hand. Maar het viel me wel op dat ik nergens iets hoorde over bijstand aan zieke en lijdende mensen, over armoedebestrijding, over naastenliefde zoals die door Christus gepredikt is. Maar... misschien zijn de makers van de documentaire wel net zo geraffineerd als het brein achter deze Pinksterbeweging en hebben ze me stiekem toch een loer gedraaid….

En dan nu:

CENTJES VERDIENEN 

Administratieve arbeid

Jan Gregoor en Kees Bol en mijn collega’s op het kantoor bij Jansen-De Wit speelden in die vijf jaar uiteraard ook een grote rol in mijn persoonlijk leven. Op de zondagen na bracht ik al mijn daguren door met mijn collega’s op kantoor en de avonden met mijn docenten en medestudenten op de academie. Ik leidde als het ware een dubbelleven: overdag werkzaam in een moderne kousen- en sokkenfabriek op een keurig kantoor, mijn werkzaamheden als ponstypiste en ‘ponslerares’ uitvoerend zoals van me verwacht werd; en in de avonduren al mijn energie uitlevend op de avondacademie, in grote klaslokalen, in oude gebouwen die al tamelijk onderkomen waren, maar nog net goed genoeg om er kunststudenten in onder te brengen. Die vervallen gebouwen hadden iets nostalgisch, ik voelde me er prettig, was me in die omgeving helemaal op mijn plek gaan voelen.

Jan Gregoor en Kees Bol en mijn collega’s op het kantoor bij Jansen-De Wit speelden in die vijf jaar uiteraard ook een grote rol in mijn persoonlijk leven. Op de zondagen na bracht ik al mijn daguren door met mijn collega’s op kantoor en de avonden met mijn docenten en medestudenten op de academie. Ik leidde als het ware een dubbelleven: overdag werkzaam in een moderne kousen- en sokkenfabriek op een keurig kantoor, mijn werkzaamheden als ponstypiste en ‘ponslerares’ uitvoerend zoals van me verwacht werd; en in de avonduren al mijn energie uitlevend op de avondacademie, in grote klaslokalen, in oude gebouwen die al tamelijk onderkomen waren, maar nog net goed genoeg om er kunststudenten in onder te brengen. Die vervallen gebouwen hadden iets nostalgisch, ik voelde me er prettig, was me in die omgeving helemaal op mijn plek gaan voelen.

Maar ook op kantoor voelde ik me langzamerhand min of meer thuis. De enige manier om dat te bereiken, had ik ontdekt, was me volledig in te zetten voor mijn werk, zoals ik dat deed op de kunstacademie. Misschien kon ik het daarom goed vinden met de andere meisjes, ook al waren de verschillen in interesses behoorlijk groot.  In die tijd waren we als kantoormeisjes in de leeftijd die nu puberteit heet, maar toen nog met de twijfelachtige term bakvissen werd aangeduid, wat ik in die tijd een vreselijke benaming vond. We waren redelijk gezagsgetrouw, maar ook een beetje recalcitrant, nog speels en altijd wel in voor malle streken, die we ook wel eens hebben uitgehaald. Zo heb ik ooit in mijn domme onnadenkendheid en uit gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel (maar wel tot grote hilariteit van mijn collegaatjes) een ponsmachine vernield door in een ponskaart 99 gaatjes te stansen en te kijken wat er dan zou gebeuren, me niet realiserend wat hiervan de gevolgen zouden zijn.

Een ponsmachine was, grof gezegd, het midden tussen een oude typemachine en een moderne computer. Zo’n machine stond op ijzeren poten en het toetsenbord zat ongeveer ter hoogte van een bureaublad. Linksvoor was een reservoir op de ponsmachine gemonteerd, waarin de ponskaarten lagen die door de machine gestuurd moesten worden. Elke ponskaart diende getypt te worden, het toetsenbord bevatte alleen cijfers, de letters konden we maken door (soms ingewikkelde) cijfercombinaties in te toetsen. Na wat experimenteren had ik uitgevonden hoe ik door middel van die combinatietoetsen 99 gaatjes tegelijk kon laten stansen in zo’n kaart. Dat lukte inderdaad, de kaart verdween netjes in zijn geheel in de machine, maar kwam er niet meer uit vandaan, de loodzware ponsmachine was helemaal vastgelopen en begon ter plekke te dansen, wat natuurlijk een bizar en angstaanjagend gezicht was. Door heel snel de stekker uit het stopcontact te trekken, redde ik mezelf van ontslag op staande voet, maar er moest wel een peperdure monteur aan te pas komen om de machine te herstellen. De heel zeker hoge kosten van dit bakvissenexperiment zijn me nooit in rekening gebracht en de reprimande was onverdiend mild.

Mijn oudste broer en een paar van mijn zussen werkten ook bij Jansen-De Wit. En dat terwijl vader, trots als hij was op zijn eigen hoge functie binnen het bedrijf Kampoda, vaak gezegd had: “Er gaat hier niemand van ons ooit bij De Sok werken!” zoals Jansen-De Wit in die tijd nog genoemd werd, omdat er voornamelijk nylonkousen voor dames en herensokken gemaakt werden. Na zijn overlijden werd het echter allemaal anders in Huize Lindendijk en golden er andere, aan de nieuwe situatie aangepaste opvattingen. Het inkomen voor zo’n groot gezin als het onze kon wel wat aanvulling gebruiken. Het was gedaan met studeren overdag en het kritisch kijken naar andermans werkomgeving. De oudere kinderen in het gezin bleven of gingen buitenshuis werken en Jansen-De Wit bleek nu plots een prima werkgever te zijn. De jongeren maakten hun scholen af en gingen daarna uit werken en er werden zo nodig avondcursussen gevolgd.

Thuis zwaaide moeder met milde hand de scepter, hierin bijgestaan, zoals gezegd, door haar oudste dochters. Onze oudste zus had de opleiding voor kleuterleidster gevolgd, zij was hoofd van een kleuterschooltje in Sint-Oedenrode. De tweede oudste zus stond moeder bij in de huishouding en nam een groot deel van de zorgtaken van moeder over. Wij ervoeren die situatie als volkomen normaal. Er heerste orde en netheid in Huize Lindendijk 473, ieder van ons had hierin haar eigen taak. Alleen de zussen, wel te verstaan, de broers deden helemaal niets in het huishouden, ook dat was in die tijd heel normaal. Moeder hield van rust, reinheid en regelmaat, daar zag ze op toe en we voeren er allemaal wel bij. We leerden er een heleboel van, al was het maar om met veel mensen samen in één huis te wonen en rekening te houden met elkaar.

Moeders degelijke opvattingen over het reilen en zeilen in het huishouden stonden haaks op wat ik later in Maastricht onder mijn collega-kunstacademiestudenten te zien kreeg. Daar was wanorde regel, orde burgerlijk dus verfoeilijk, een verschijnsel dat mij van meet af aan tegenstond. Ik heb nooit de ambitie gevoeld om als een bohemienachtige artistiekeling te leven. Later bleek die door veel kunststudenten verfoeide burgerlijkheid in mijn eigen gezin en bij mijn werk als kunstenares een boel praktische voordelen te hebben. Moeders tamelijk strikte leefregels in huis helpen me tot op de dag van vandaag om in mijn eigen huis dagelijks de orde te handhaven, mijn voor stemmingen zeer ontvankelijke geest onder controle te houden en is bovendien van grote betekenis voor mijn behoefte aan schoonheid en esthetiek.

Jan Gregoor en Kees Bol

09-03-2013 om 11:05 geschreven door Elisabeth  

08-03-2013 om 13:29 geschreven door Elisabeth  

7 maart 2013

Emancipatie

Wij, moderne westerse vrouwen mogen onszelf als redelijk geëmancipeerd beschouwen. Heel anders in elk geval dan bijvoorbeeld in veel Aziatische en Afrikaanse landen, waar vrouwen nog systematisch worden verkracht en misbruikt, om nog maar niet te spreken van hun maatschappelijke positie. In vergelijking met deze contreien leven wij als vrouwen hier in het aards paradijs.

Maar toch, er gebeuren als het om de gelijkwaardigheid van vrouwen en mannen gaat nog steeds dingen die mij als vrouw de haren ten berge doen rijzen. Dan vraag ik me af hoe het in deze tijd, waarin we het Baas in eigen buik tijdperk allang achter de rug hebben, nog kan bestaan dat vrouwen door sommige bedrijven minder betaald krijgen dan mannen op dezelfde posities. Zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan, maar… laat ik het bij mezelf houden.

Als vrouw denk ik volledig tot mijn recht te komen, ondervind zelden of nooit discriminerende handelingen en voel me volkomen vrij in gaan en staan, doen en laten. Misschien ervaar ik dit zo omdat het me al heel jong geleerd is, aangezien ik als het ware opgegroeid ben in een soort matriarchaat, waar de vrouwen de dienst uitmaakten en de mannen óf afwezig waren óf zich niet met de opvoeding bemoeiden.

Mijn vader stierf jong aan kanker, ik heb hem nauwelijks gekend, en mijn moeder stond er toen met haar dertien opgroeiende kinderen alleen voor. Omdat moeder tijdens zijn langdurige ziekte veel bij vader in het ziekenhuis verbleef, hadden de oudere zussen haar veel van de huishoudelijke en opvoedkundige taken uit handen genomen. Wij, de jongsten in het grote gezin, hadden zodoende niet alleen moeder te gehoorzamen, maar ook de oudere zussen. Hierdoor kreeg ik een heel ander beeld voorgeschoteld van vrouw zijn dan in die tijd nog gangbaar was in de maatschappij.

In ons gezin speelde zich dit alles af in een periode waarin het reclamespotje ‘Wie is toch die man die zondags het vlees snijdt’ heel treffend weergeeft hoe de situatie in de meeste huishoudens destijds was: de vader, de man in het gezin, was de kostwinner, dus de belangrijkste persoon in het gezin, en had recht op het beste van de maaltijd (of wat men daar toen nog onder verstond). Bij ons was het hoofd van het gezin weggevallen, de oudste kinderen namen die rol samen met moeder over. De broers waren mannen, dus gevrijwaard van huishoudelijke en opvoedkundige taken. Mannen en vrouwen hadden heel duidelijk hun eigen afgebakende posities in de maatschappij en dus ook in het gezin.

Pas in mijn generatie kwam hier verandering in. Dat veranderingsproces is nog steeds aan de gang. Helaas wordt de vrouw nog lang niet overal beschouwd als gelijkwaardig aan de man. Eerlijk gezegd kan ik maar niet begrijpen op grond waarvan mannen zich verheven zouden mogen voelen boven de vrouw en al helemáál niet als het om de kwalificatie ‘het sterke en het zwakke geslacht’ gaat, waarbij de vrouw die van het zwakke toebedeeld krijgt. Okay, biologisch zijn we anders geschapen dan de man, maar dat geeft geen enkele man het recht om zich vanwege zijn geslachtelijke geaardheid superieur te voelen aan de vrouw.

Wat bijvoorbeeld hiervan te denken: in de natuur is alles gericht op de voortplanting, het behoud van leven. Als het om de voortplanting van de mens gaat, hoeft de man niet veel meer te doen dan zijn zaad te lozen in de schoot van de vrouw, daarna komt hij er niet meer aan te pas. Daarentegen maakt de vrouw als jong meisje al een heel proces door om haar schoot ontvankelijk te maken voor het zaad van de man. Ze is welgeteld ongeveer dertig jaar van haar volwassen leven vruchtbaar. Iedere maand sterft het baarmoederslijmvlies af en heeft de vrouw haar menstruatie. Elke maand, van ongeveer haar dertiende tot en met (als ze pech heeft) haar vijfenvijftigste. Als ze bevrucht is door de man, is ze daar een klein jaartje van bevrijd, maar draagt ze wel negen maanden haar kind bij zich en wacht haar tijdens de geboorte de zware taak om haar kind door het nauwe geboortekanaal te persen. Het is dus de vrouw die voor de voortplanting alle ongemakken en pijnen heeft te doorstaan. Over het sterke geslacht gesproken, mannen!

Misschien hadden de vrouwen die destijds de barricaden opgingen het over heel andere zaken, maar of het nu om Baas in eigen buik gaat of om allerlei andere ongelijkheden in de maatschappij op basis van de verschillen tussen man en vrouw, ze hebben hoe dan ook een heel belangrijke bijdrage geleverd aan de collectieve bewustwording bij zowel vrouwen als mannen. Persoonlijk vind ik het van belang dat dat vrouwen en mannen in alle opzichten dezelfde rechten hebben, maar dat ook de verschillen tussen mannen en vrouwen erkend worden, niet in negatieve zin en op basis van krachtmeting, maar op grond van de natuurlijke geaardheid van vrouwen en mannen.

Ik ben niet het emancipatietype dat alle verschillen tussen mannen en vrouwen wil elimineren, juist liever niet, want die verschillen zijn boeiend en kunnen elkaar positief beïnvloeden, stimuleren en sterken. Maar ik heb wel schoon genoeg van iedereen die vrouwen als minderwaardig aan de man beschouwen en dit illustreren in opmerkingen als ‘zie je wel? ’t Was weer eens ‘n vrouw!’ en erger.

Hoezo… vrouwen gelijkwaardig aan de man….

En dan nu:

Kees was extravert, Jan Gregoor daarentegen een ingetogen, zeer bedachtzaam mens. Hij straalde rust uit, bij hem voelde ik me als een kind bij zijn vader. Hij heeft toen al heel goed begrepen welke kant ik als schilderes uiteindelijk zou opgaan. Hij liet me kennismaken met Paula Moderssohn-Becker (1876-1907), omdat hij van mening was dat ik in mijn karakter, mijn manier van doen en werken wel wat op haar leek. Gestimuleerd door hem schreef ik een scriptie over deze zo tragisch in haar kraambed plotseling overleden, jonge Duitse kunstenares. Toen verraste het me dat hij overeenkomsten zag tussen ons, blijkbaar was ik nog niet zover dat ik dit zelf kon waarnemen, al spraken haar leven en werk me wel bijzonder aan. Later ben ik Gregoors helder inzicht in de richting die mijn manier van schilderen zou uitgaan veel meer gaan waarderen en heb me er zeer gevleid door gevoeld. Beide docenten voelden me ieder vanuit hun eigen perspectief heel goed aan en hadden blijkbaar heel goed door dat ik behoorlijk wat positieve stimulans nodig had.

Ook al studeerde ik aan de avondacademie, we werden niet gespeend van scriptieopdrachten en andere taken. We werden geacht even serieus naar een afstudeerperiode toe te werken als de studenten op de dagopleiding. Alleen de avondacademie kende een opleiding vrij tekenen en schilderen, overdag kon men wel de textiele richting kiezen, maar niet afstuderen als vrij kunstenaar. Wat was ik blij dat de heren directeuren van Jansen-De Wit me hadden toegestaan deze vrije studierichting te volgen, ook al zou ik hiermee nooit meer productief zijn voor de firma. Grootmoedig als ze zich toonden, is het bedrijf gewoon voor me blijven betalen, met behoud van mijn salaris, de jaarlijkse salarisverhoging plus gratificatie rond de jaarwisseling. Hiervoor blijf ik de firma in de hoedanigheid van de heren Wim en Matthieu Jansen eeuwig dankbaar.

Als we de opdracht kregen om portret te tekenen, zaten behalve oude mannen uit het Labrehuis (opvanghuis in Eindhoven voor randfiguren), soms ook medestudenten model. Al heel jong ontwikkelde ik grote belangstelling voor de medemens, wat voor karakter hij had, hoe het zich had gevormd. Ik was nieuwsgierig naar hoe hij in het leven stond en waarom, wat voor denkbeelden hij erop nahield, hoe hij zich voelde en waar zijn belangstelling naar uitging. Ook vond ik het interessant te weten uit wat voor familie hij afkomstig was en in hoeverre zowel erfelijke invloeden als invloeden van buitenaf een rol speelden in zijn doen en laten en in de vorming van zijn karakter.

STUDEREN OP KARAKTERS

mensen portretteren 

 Door mensen te portretteren leerde ik niet alleen veel op het gebied van de tekenkunst, maar ook om heel aandachtig naar iemand te kijken. Door zijn gelaatstrekken met geconcentreerde aandacht in me op te nemen probeerde ik het karakter van de persoon die voor me zat te pijlen. Terwijl ik tekende, trachtte ik diep door te dringen in zijn innerlijk wezen, zijn emotionele binnenkant. Hierin werden we gestimuleerd door de opvatting van beide docenten dat aandacht voor het karikaturale in de mens ons enorm kan helpen om zijn karakter in een tekening raak te typeren. Dit vroeg om het geconcentreerd aandachtig aankijken van degene die we tekenden, zonder hem te compromitteren. Daar moesten we wel enige schroom voor overwinnen. En ondertussen mochten we niet vergeten ‘groot te denken’, zoals ons herhaaldelijk werd gezegd, wat inhield dat de monumentale opbouw en zuiverheid van lijn en kleur in tekening of schilderij niet opgeofferd mochten worden aan het karakteristieke.

Het waren fascinerende uren vol wijze raadgevingen, corrigerende handelingen en prikkelende vertellingen, die voor mijn latere manier van portretschilderen van heel grote betekenis bleken en mijn verdere ontwikkeling als portretschilderes tot grote steun zijn geweest. Dankzij deze adviezen, verstrekt vanuit hun eigen ervaringen als kunstenaar, ontwikkelde ik enige teken- en schildervaardigheid en wist de moed te verzamelen om puur vanuit mijn gevoel mijn persoonlijke kijk op degene die voor me zat vast te leggen in zo’n tekening of schilderij. Naar mijn idee was dit het meest waardevolle dat er te leren viel voor een toekomstig (portret-)kunstenaar, in elk geval voor mij. Ik heb het veelvuldig toegepast in mijn latere werk.

07-03-2013 om 10:55 geschreven door Elisabeth  

Vrouwen in de kerk

Tot mijn stomme verbazing en woede (op de man die onderstaande uitspraken heeft gedaan) kreeg ik van een goede vriendin, zeer betrokken bij de moderne christelijke kerk, dit stukje toegestuurd:

"Volgens Giertych (Wojciech Giertych, pauselijk theoloog en beoordelaar pauselijke toespraken) is het essentieel dat God niet alleen mens, maar een mannelijk mens is geworden. Daarom kan een priester, die als beeld van Christus fungeert, alleen een man zijn.

Vervolgens reflecteert hij op het verschil tussen de geslachten. Hij zegt bijvoorbeeld dat mannen beter geschikt zijn voor de priesterlijke taak van overdracht van de geloofsleer, omdat ze eerder in filosofische termen over God denken (!). Priesters houden op een mannelijke manier van de kerk, omdat ze zorg hebben voor de structuur ervan, voor de gebouwen en of het dak niet lekt (overdrachtelijk bedoeld?).

Vrouwen zijn beter in staat om Gods nabijheid waar te nemen en een relatie met God aan te gaan. ‘Vrouwen hebben een speciale toegang tot het hart van Jezus’, zegt Giertych. En dat komt natuurlijk ook weer omdat Jezus een man is. ‘Vrouwen hebben het priesterschap helemaal niet nodig’."

einde citaat

Hiervan rijzen me de haren ten berge. Als de uitspraken die deze hoogwaardigheidsbekleder hier doet, refereren aan hoe de R.-k. kerk als instituut denkt over de vrouw in de kerk, dan is dit wel heel, heel bedroevend, om niet te zeggen liefdeloos, schandalig en hopeloos ouderwets.

Ik ben slechts een zeer bescheiden, wat wet en dogma betreft zeer onwetende en zeer in gebreke blijvend lid van de Rooms katholieke kerk, maar als lezer van onder andere het Nieuwe Testament is het me wel opgevallen dat het juist de vrouwen waren die Jezus omringden bij de belangrijkste gebeurtenissen in zijn leven. Dit kan niet zomaar toevallig zijn en met mijn huisvrouwenverstand ken ik hier een speciale betekenis aan toe, dogmatisch goedgekeurd of niet. Vrouwen verdienen het om heel belangrijke en vrouw-eigen taken te vervullen in de kerk, wat mij betreft ook als priester, bisschop, kardinaal of paus.

Ja, deze pauselijke theoloog heeft gelijk als hij zegt dat vrouwen beter in staat zijn om Gods nabijheid waar te nemen en een relatie met God aan te gaan; dat vrouwen een speciale toegang hebben tot het hart van Jezus. Inderdaad, vrouwen durven hun gevoelens eerder te laten blijken, hebben niet zelden meer invoelingsvermogen dan mannen en zijn er makkelijker toe te bewegen hun impulsen te volgen en dus open te staan voor de nuances in de Schrift, tussen de regels door te lezen (zoals Jezus Christus al deed) en directer te reageren. Maar het is wel een heel beklagenswaardig en zwak argument om daarom de vrouwen in de kerkelijke ambten maar buitenspel te zetten. Hij beseft niet welke kansen hij hiermee de kerk als geloofsgemeenschap van mensen ontneemt.

Ik zie van dichtbij van hoeveel betekenis de vrouw in de kerk is. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie is tot mijn vreugde aan vrouwen in de moderne christelijke kerk steeds meer ruimte gegeven. Ze zijn zelfs zover gekomen dat ze zich tot diaken konden laten wijden, een ambt dat in hiërarchische zin rechtstreeks onder het priesterschap valt. In alle gelederen tot aan het priesterschap zijn vrouwen dus al doorgedrongen in de parochies. Heel veel pastorale én bijkomende taken worden al jarenlang verricht door vrouwen. Zij zijn van positieve betekenis en hebben een weldadige invloed op zowel de christelijke ambtsbekleders als de geloofs- en parochiegemeenschappen. Ik ben ervan overtuigd dat, net als vrouwelijke dominees, ook vrouwelijke priesters voor de beminde gelovigen een extra dimensie geven aan samen kerk zijn. Ja, Eerwaarde Wojciech Giertych, juist om de verschillen in geaardheid tussen man en vrouw, niet in negatieve zin en dus belemmerend, maar in positieve zin en stimulerend, inspirerend, troostend en bemoedigend.

De huidige christelijke kerk, met name de Rooms-katholieke, is een bolwerk van mannen. Slechts enkele vrouwen hebben zich door de kerkelijke geschiedenis heen kunnen verheffen uit hun dienende en onderdanige posities en zo hun indrukwekkende sporen nagelaten (denk aan Hildegard von Bingen!). Voor Rome is het alsof de wereld van beminde gelovigen alleen uit mannen bestaat en alleen zij in staat zijn om leiding en structuur te geven aan het instituut. En dat terwijl men door de eeuwen heen de ervaring al heeft dat alle (religieuze) conflicten opgestart zijn door mannen en alle seksueel misbruik voornamelijk door mannen gepleegd wordt.

Al jarenlang doe ik verwoede pogingen om iets te vinden binnen de huidige kerk dat me bemoedigt, inspireert, naar zich toehaalt, aan zich bindt. Ik klamp me vast aan heel kleine hoopvolle gebeurtenissen, zoals onze kleine parochie in Vlierden, waar we nog een aimabel mens als pastoor hebben, die zich nergens en van niemand afkeert, maar alle ruimte openhoudt voor de moderne gelovige mens en zich gedraagt als de klassieke herder in het veld. Helaas worden zulke mensen, die een hele geloofsgemeenschap bijeenhouden, steeds zeldzamer, zeker als Rome de letter van de wet strikt blijft hanteren, niet meebeweegt in de ontwikkelingen, van emancipatie nog nooit gehoord heeft en er de oren voor blijft sluiten; sterker nog, juist zulke, mee-evoluerende en –denkende mensen weert.

Voorlopig hoeven we dus niet te rekenen op ontheffing van het celibaat voor aankomende priesters en religieuzen, laat staan op vrouwen als priester. In het Vaticaan zijn alle kardinalen met elkaar in conclaaf, allemaal alleen oude mannen die hun carrière binnen het instituut allang achter de rug hebben, braaf (voor zover wij hierop mogen vertrouwen) celibatair geleefd hebben en niets meer ambiëren. Zij hoeven de barricaden niet meer op, kunnen rusten in vrede en zijn derhalve waarschijnlijk weinig gemotiveerd om deze knuppel toch nog in het hoenderhok te gooien….

06-03-2013 om 20:24 geschreven door Elisabeth  

Kwaliteit van leven

Wanneer beschouwt iemand zijn leven als kwalitatief waardevol, vroeg ik me vanmorgen af, terwijl ik op commando van de diëtiste van het Radboudziekenhuis de inhoud van het eerste van de mij voorgeschreven twee flesjes Nutridrink per etmaal naar binnen liet glijden, en probeerde dit zo snel als maar kon te doen om er zo min mogelijk van te proeven. Elke ochtend en middag zijn dit de momenten waarop ik baal van mijn leven als chronisch zieke, en dat terwijl ik besef dat deze drankjes mijn conditie opkrikken en op pijl houden.

Waar leg ik nu het accent: op de smerigheid van de inhoud van die flesjes en de verplichting dat spul elke dag door mijn strot te moeten gieten? Of zeg ik tegen mezelf: kom op, Els! Twee keer tien seconden per dag en je bent er vanaf en je krijgt er nog een sterker lijf door ook! Ik kies voor het laatste. Kwaliteit van leven is natuurlijk heel breed en ieder mens verstaat er wellicht iets anders onder, maar die zit ‘m soms in de hele kleine dingen van alledag. Het is de kunst die te blijven zien, ook in situaties waarin het niet voor de hand ligt. Onder welke omstandigheden dan ook, de kwaliteit van mijn leven zal ik voornamelijk zélf in stand moeten zien te houden. De mensen in mijn omgeving en allerlei omstandigheden kunnen er wel invloed op uitoefenen, zowel positief als negatief, maar het is niet goed mezelf c.q. de kwaliteit van mijn leven totaal afhankelijk te maken van mensen en factoren van buitenaf.

Toch gebeurt dit heel gemakkelijk, zeker bij hypergevoelige mensen als ik. Ik geef toe dat er niet veel voor nodig is om me uit mijn evenwicht te brengen, wat als ik me erin laat gaan zeer negatief is voor de kwaliteit van mijn leven. Heel vroeger heeft een arts eens van me gezegd: ‘ze is een aantrekkelijke vrouw’, waarmee hij bedoelde te zeggen dat ik me de dingen erg aantrek. Dat klopt, alles wat bij me binnenkomt, komt ook echt bij me naar binnen, neem ik me ter harte, trek het me aan, probeer me erin te verplaatsen en ga daar zover in dat ik bijna kan voelen wat de ander voelt. Maar ik zou niet anders willen, mijn leven is er rijk en heel boeiend door, dus ervaar ik dit niet als een last, maar juist als een geschenk.

Kwaliteit van leven creëren en handhaven wil zeggen voortdurend keuzes maken die de balans positief doen doorbuigen. Neem nou mijn eigen gezondheidssituatie. Ik beschouw mezelf beslist niet als ziek en houd er momenteel ook een redelijk normaal leven op na. Toch zijn er allerlei kleine uitlopers van mijn ziekte die, als ik het zou toelaten, de kwaliteit van mijn leven behoorlijk negatief zouden kunnen beïnvloeden. Zo leef ik bijvoorbeeld met twee stoma’s, uitgangen voor op de buik die bestemd zijn voor het lozen van mijn fecaliën en urine. Twee grote plakken met zakken op een vaak geopereerde buik. Zo zijn er nog een aantal verschijnselen op te noemen die rechtstreeks te maken hebben met het ziektebeeld en die, als ik me erdoor zou laten meetrekken, de kwaliteit van mijn leven aanzienlijk zou verminderen.

Door scha en schande heb ik geleerd dat niet te doen. Door niet alleen te kijken naar wat er door dergelijke ingrepen en bijkomende ongemakken allemaal niet meer kan, maar door voor mezelf ook op een rijtje te zetten wat de voors en tegens ervan zijn en waarom. Dat schept helderheid, inzicht en geeft kracht om tevreden te zijn met de situatie zoals die is, sterker nog, die zelfs als zeer voordelig te ervaren.

In de praktijk is het vaak kiezen tussen de minst kwade van de twee ofwel tussen verlies en winst, ook al zijn de marges nóg zo klein. Wat niet wil zeggen dat ik bijkomende emoties als teleurstelling, pijn en verdriet wegwuif. Ook in dit opzicht probeer ik mijn keuzes te maken. Mezelf wijsmaken dat ik onverdeeld blij ben met nare gebeurtenissen als bovengenoemde, omdat die me fysiek veel meer kwaliteit van leven opgeleverd hebben, is even onoprecht als blijven hangen in die teleurstelling en dat verdriet. Wat me helpt, is er volop ín gaan: mijn emoties de vrije loop laten, gewoon toelaten te voelen wat het met me doet, al doet dit nóg zoveel pijn. Me er doorheen worstelen, net zo lang tot ik een en ander verwerkt heb en er ruimte in mijn ziel is om er nu op een positieve manier iets mee te gaan doen.

05-03-2013 om 10:04 geschreven door Elisabeth  

En dan nu:

Keihard werken, dat moest én deed ik in Eindhoven. Het was een vijfjarige opleiding, dus ging ik na het basisjaar nog vier jaar lessen volgen op de teken- en schilderafdeling. Dit hield in dat ik die vier jaren overdag van 's morgens half negen tot ‘s namiddags half vijf werkte op kantoor bij Jansen-De Wit in Schijndel, daarna snel per bus of fiets naar huis jachtte, om in hoog tempo het warme eten dat mijn moeder al voor me had klaargemaakt naar binnen te werken, om nog net op tijd in de bus van kwart over vijf naar Eindhoven te springen, die bij ons voor de deur stopte. Bij dit alles maakte ik ook mijn huiswerk voor de academie en ging in wat me nog restte aan vrijetijd naar balletles. Dit dubbelleven hield ik vijf jaar lang welgemoed vol.

Naast mijn avondstudie had ik besloten om te proberen in één jaar de tweejarige cursus L.O. akte tekenen te halen. Elke zaterdagmiddag werd die gegeven in het academiegebouw in de Rechtestraat. We kregen les van de kunsthistoricus en docent perspectief tekenen Karel Vermeeren. Na dat jaar moest ik staatsexamen afleggen in Den Haag en slaagde, met het cijfer 10 voor pedagogiek (voor de andere vakken haalde ik gemiddeld 6 tot 7) dat ik dankte aan mijn bevlogen verhaal over hoe ik les zou willen geven. En dat terwijl ik slechts een blauwe maandag voor een paar lagere schoolklassen had gestaan en niet zo succesvol was geweest in het handhaven van orde en discipline. Na afronding van die cursus en het basisjaar van de academie kon ik me volledig wijden aan de vrije studierichting, waarvoor ik sindsdien naast de avonden ook elke zaterdagmiddag de bus naar Eindhoven, locatie Hemelrijken nam, waar onze academie gevestigd was in een oud, tamelijk vervallen schoolgebouw met grote hoge lokalen, gebouwd in carrévorm.

De Eindhovense academie was in die tijd helemaal doordrenkt met Vincent van Gogh, de docenten hadden een grenzeloze bewondering voor diens talent en doorzettingsvermogen en met name voor zijn wijze van tekenen: vanuit de losse pols, door met stugge volharding de tanden erin te zetten, om uiteindelijk te bereiken dat er op papier een gedegen tekening stond, doorwrocht, krachtig en monumentaal. Kees Bol had zelf les gehad van de kunstenaar Paul Citroen (1896-1983), geboren in Berlijn, medeoprichter van de Nieuwe Kunstschool in Amsterdam en docent aan de Haagse kunstacademie. Hij was een groot bewonderaar van zijn leermeester/kunstenaar. Door zijn enthousiaste verhalen over deze man vermengde onze Van Goghiaanse manier van tekenen zich ongemerkt een beetje met die van Paul Citroen. De eerste vier jaren tekenden we niet naar naaktmodellen. Aan de tekeningen die ik nog bewaard heb uit die tijd is goed te zien in wat voor tekenstijl er door de studenten, onder leiding van de twee docenten, beide zelf ook kunstenaar, op onze academie gewerkt werd. Ik hield van die tekenstijl en ben die altijd trouw gebleven.

Kees Bol gaf voornamelijk tekenlessen. Bij hem tekenden we met contépotlood gewone mensen van de straat of oudere mensen uit het Labrehuis, een onderkomen voor daklozen, alcoholisten en andere randfiguren. Ook bracht hij zijn eigen zonen wel eens mee om voor ons te poseren. Voor één avond poseren ontvingen de modellen vijf gulden. Ons Labrehuis model Pietje werd niet uitbetaald in guldens, maar ontving per avond twee bolknaksigaren, om te voorkomen dat hij zijn geld omzette in sterke drank. Jan Gregoor gaf ons voornamelijk schilderles en kunstgeschiedenis. Bij hem werkten we dus in kleur. Meestal bracht hij mensen mee die alleen wilden poseren voor portret. Heel soms werd er bij hem ook getekend, allerlei voorwerpen die ons, gegroepeerd, tot stillevens dienden. Als we bij hem tekenden, was dat meestal met was- en pastelkrijt. Met zijn kalme gemoed en rustige stem stelde hij ons op ons gemak en wist ons er geleidelijk aan van te doordringen wat er naar zijn idee in een tekening of schilderij zichtbaar gemaakt moest worden. En dan was dat nooit het ‘net echte’, maar wát we zagen en hoe we het zagen.

04-03-2013 om 11:24 geschreven door Elisabeth  

Samen ontbijten

Vanmorgen stond ik op, zag de eerste tekenen van de naderende lente en voelde me gelukzaliger dan ooit. Ik realiseerde me ineens in alle hevigheid hoe lang ik voor mijn doen al thuis en niet in het ziekenhuis ben. Een mirakel: ik ontwaak in onze eigen slaapkamer, kijk door de vensters naar buiten in onze eigen tuin, hoef me voor niemand te haasten en zit straks aan onze eigen lange tafel voor een zondags ontbijtje. Niemand die mijn bloeddruk en temperatuur komt meten, geen voedingsassistente met twee droge boterhammetjes, belegd met vlees en kaas uit plastic verpakkinkjes. Geen verpleegkundige aan mijn bed die me het programma aanreikt van handelingen die die dag aan mijn lijf verricht gaan worden, noteert hoeveel ontlasting en urine er in mijn stomazakjes zit en ondertussen alvast handdoeken klaarlegt voor de dagelijkse wasbeurt. Nee, niks van dit alles – de dag beginnen in eigen huis, zonder al die heisa!

Wie nog nooit in een ziekenhuis gelegen heeft, kan zich misschien niet echt voorstellen hoezeer een eenvoudig ontbijtje een mens het euforisch geluksgevoel kan geven, vergelijkbaar met de eerste de beste belangrijke blijde gebeurtenis in het leven. En toch is dit het wat gebeurt na dergelijke ervaringen.

Het openschuiven van de gordijnen als ’s morgens het ochtendgloren door de kieren ervan schemert, mijn benen buiten mijn eigen bed steken, in mijn eigen tempo, op mijn eigen tijdstip mijn persoonlijke ochtendritueel afwerken, om daarna in alle rust de tafel te dekken voor het ochtendontbijt – ja, dat zijn na een kortere of langere periode hospitaalverblijf euforische momenten.

Ik kan het weten, want ik heb ongeveer twintig jaar frequente en soms zeer langdurige ziekenhuisopnames achter de rug en heb dus de verschillen ervaren tussen het ziekenhuissysteem waarbinnen de boel vanaf een uur of zes in de morgen op volle toeren en in rap tempo begint te draaien en het rustige begroeten van de ochtendschemer in mijn eigen slaapkamer. De dagen die voorbijglijden zonder veel beweging, de in veler ogen saai lijkende dagen, kunnen niet genoeg gewaardeerd worden. Juist de dagen waarop niks spectaculairs gebeurt, waarin het dag- en nachtritme zich volgens het geijkte patroon voltrekt, zijn goud waard.

Als ik terugdenk aan de jaren waarin mijn thuisfront nagenoeg permanent in onrust moest leven vanwege mijn gezondheid, op en neer pendelde tussen Vlierden en Nijmegen om me te bezoeken, gesprekken met artsen te voeren voor of na behandelingen, operaties of onderzoeken, dan is mijn leven zoals het nu is zo mooi als het maar zijn kan. Of de verschillen nu zo héél groot zijn tussen het ritme van zo’n ziekenhuis of het mijne hier thuis is niet eens relevant.

Het zit ‘m in de heel essentiële dingen waar ik dagelijks mee geconfronteerd word: het verlies van vrijheid en onafhankelijkheid zo gauw ik het ziekenhuis binnenstap, het verlies aan zeggenschap over mijn eigen lijf, de spanningen omtrent onderzoeken en behandelingen, de totale afwezigheid van huiselijke warmte en (vaak) het gebrek aan medemenselijke betrokkenheid. Kortom: in het ziekenhuis liggen betekent mijn persoonlijkheid voor een deel inleveren, die inruilen tegen angst en zorg en mateloze afhankelijkheid van dokters die beslissen over mijn fysieke welzijn. En dan heb ik het nog helemaal niet over de klinische omgeving waarin dan geleefd moet worden.

Dit op een rijtje gezet, maakt het voor mij elke dag tot een feestje om hier thuis op te staan en de dag te beginnen met mijn lijfspreuk: ‘nieuwe dag, nieuwe kansen’. Dat voelt heel anders dan: ‘hè jakkes, wéér zo’n lange dag in het ziekenhuis; wat hangt me nu weer boven het hoofd, wat gaan ze nu weer met me uitspoken’.

Thuiskomen uit het ziekenhuis is voor mij nog altijd, zélfs als ik er alleen maar voor een polibezoekje naar toe ben geweest, het mooiste dat er is. Zo gauw ik ons huisje binnenkom, voelt het alsof een zorgzaam iemand een lekker warme deken om me heen slaat. Ik kruip in mijn tweede huid, waar niemand me pijn kan doen, angstig maken of kwetsen. Waar geen bloeddrukmeter en infuuszakken boven mijn bed hangen, waar ikzelf kleur heb kunnen geven aan ons interieur, waarin alles wat me omringt ademt van leven en geschiedenis.  

Ja, elke morgen maak ik mezelf er weer heel bewust van hoe gelukkig ik ben nu ik in een (hopelijk heel lange) periode, zoals dit in het medisch jargon genoemd wordt, van remissie zit en thuis in plaats van in een hospitaal kan leven, elke minuut van de dag en de nacht. Ik heb al volop ervaren dat alles wat me omringt er ook mooier door wordt, meer de moeite waard om te bezien en beleven. Geef mij dus maar zo’n levensketting waarin elke dag op de andere lijkt en de jaren rustig voortglijden zonder al te veel sensatie. Het klinkt misschien saai, maar het is het allermooiste dat een mens kan overkomen. Ik gun het ieder mens op aarde.

En dan nu:

Kees Bol, aangesteld als docent figuur- en portrettekenen, expressief gevoelsmens als hij was, leerde ons te kijken met de geest en het hart, mensen te tekenen zowel naar de gelijkenis als naar het karakter, met flinke nadruk op het laatste, het kon niet karakteristiek genoeg zijn naar zijn zin. Een van zijn geliefde opmerkingen was ‘Overdrijving kenmerkt de zaak’. Een portret mocht desnoods karikaturaal zijn, als het de persoon in kwestie maar typeerde en hem liet zien hoe de maker ervan die persoon zag. Realisme puur om het realisme verafschuwde hij, met name als het om portrettekenen en -schilderen ging, en Gregoor, docent schilderen naar de werkelijkheid (stillevens en dergelijke) en portretschilderen, viel hem hierin bij. Hij gebruikte andere methodes, bezigde een heel ander taalgebruik, maar in principe streefden ze naar hetzelfde eindresultaat en kwamen hun opvattingen over hoe een schilderij of tekening tot stand moest komen sterk met elkaar overeen. Allebei waren het gedreven kunstenaars en ieder wisten ze dit op hun persoonlijke, karakteristieke wijze uitstekend over te brengen.

De visie en methodiek van onze docenten spraken me bijzonder aan, ik ging er helemaal en vol vuur in mee. Gemotiveerd beet ik me erin vast, tekende als een bezetene, maakte avond aan avond de ene tekening na de andere. Stillevens, mensen in diverse poses, portretten, handen, ja alles wat ons voorgezet werd, tekende en schilderde ik met enthousiasme en beleefde er vier jaar lang elke avond goddelijke uren aan. Joop van Egdom, een van mijn medestudenten, was al net zo fanatiek bezig als ik. Hij was een jaartje verder, maar we zaten vaak in hetzelfde lokaal en tekenden dan naar dezelfde modellen. Ook hij kraste er stevig op los, liet zich meeslepen door wat hij voor zich zag, luisterde net zo gretig als ik naar de uiteenzettingen van Bol en Gregoor en trok er dorstig evenveel lering uit.

Want wat viel er veel te leren van deze twee kunstenaars, die nog echte armoede en ontbering hadden gekend voor ze tot docent op de academie benoemd waren. Hun gedrevenheid, hun passie, die doorklonk in hun stem, zweepte ons op tot prestaties die ik later op de Jan van Eijck Academie nooit meer heb kunnen evenaren. Tijdens al mijn tien studiejaren aan de twee academies heb ik me nergens zo in mijn element gevoeld en zoveel geleerd als in die oude teken- en schilderlokalen in Eindhoven, waar we geënthousiasmeerd en geïnspireerd werden om ons in persoonlijke zin zo creatief mogelijk als beeldende kunstenaars te ontplooien.

Het was een heerlijke en leerzame tijd. Natuurlijk was het voor mij ook een groeiproces, als aankomend kunstenares én jonge vrouw, al gebeurde dat laatste nog steeds tegen mijn wil. Ik bleef me maar instinctief verweren tegen een leven als volwassene. Het moet welhaast zo zijn dat die stille, nog altijd voortdurend in me kloppende hunkering naar een vaderfiguur, die voor de buitenwereld mijn geheim was en bleef, tezamen met die aanranding (waarvoor ik me ook nog steeds schaamde), me in mijn seksuele ontwikkeling en groei naar volwassenheid ernstig heeft belemmerd. Alle avances van (jonge) mannen wees ik af, voor een meisje van mijn leeftijd was ik behoorlijk geremd, op het houterige, zeg maar gerust gefrustreerde af. Terwijl ik naar Sissi films keek, Conny Fröboess adoreerde en diep in mijn hart hevig bleef verlangen naar liefdevolle aanrakingen, gedroeg ik me alsof ik er helemaal niet van gediend was. Uit pure angst voor wat er kon gebeuren, het geheimzinnige onbekende, dat door die aanranding bezoedeld was.

03-03-2013 om 10:35 geschreven door Elisabeth  

02-03-2013 om 10:29 geschreven door Elisabeth  

Kerks

Nog even terugkomend op de Paus en de R.-k. kerk: gisterenavond werd ik gebeld door een goede vriend, een zeer respectabele man van indrukwekkend respectabele leeftijd (bijna 91), zeer bij de tijd, hoog ontwikkeld en nauw betrokken bij alles wat er in de wereld om hem heen gebeurt. Een erudiet en creatief denkend mens die zich tot op de dag van vandaag zeer betrokken heeft gevoelt bij wat er zich, behalve aan allerlei andere thematiek in de wereld, ook afspeelt binnen de R.-k. kerk, eenvoudig omdat hij R.-k. is opgevoed en in een R.-k. leefomgeving zijn wortels liggen.

Er zijn ondertussen heel veel van huis uit trouwe Rooms-katholieken die zich bijzonder teleurgesteld van hun Moeder de Heilige Kerk hebben afgekeerd. Deze vriend behoort ook bij die categorie. Niet uit haat of rancune, maar puur uit verdriet, omdat hetgeen hij en met hem de meeste van die zich van Rome en kerk afgekeerde mensen ervaren, niet meer overeenstemt met wat zij in de evangeliën uit het Nieuwe Testament meegekregen hebben.

Ik sta ergens tussenin, ik heb het instituut kerk niet bewust vaarwel gezegd, maar voel me er ook niet meer nauw mee verbonden en beschouw mezelf beslist niet meer als Rooms. Als men het me vraagt noem ik mezelf liever christen dan Rooms-katholiek ofwel katholiek, zonder Rooms. Om voor mezelf wat meer duidelijkheid te krijgen, probeer ik zowel deze teleurgestelde mensen te begrijpen - die zich, veel radicaler en wellicht consequenter dan ik bewust hebben laten uitschrijven - als de gelovigen die, gehecht aan traditie, het instituut en alles en iedereen die daar bijhoort trouw gebleven zijn. Ik heb respect voor de mensen die zich radicaal afkeren, omdat zij hier, voor zover ik dat kan inschatten, waarschijnlijk gegronde redenen voor hebben. En om diezelfde reden heb ik evenveel respect voor de traditionelen die hun R.-k. kerk trouw blijven.

Wat is nu wijsheid. Doe ik er beter aan duidelijk te kiezen en me aan de ene of andere kant te scharen? Of blijf ik maar wat aanrommelen – want dat is in feite wat ik doe. Ik ben niet overtuigd genoeg om voor de ene of andere kant te kiezen. Zoals veel in mijn leven gebeurt zonder dat ik er nadrukkelijk invloed op probeer te hebben of de boel te sturen, zo laat ik dit ook maar gebeuren zonder zelf veel actie te ondernemen. Eerlijk gezegd benijd ik alle mensen die wél duidelijk keuzes kunnen én durven maken, ook en juist hierin.

Voor mezelf heb ik, als het erop aan komt, misschien toch wel gekozen, namelijk om me te laten leiden door de boodschap van Jezus Christus in het Nieuwe testament, want dat is wat ik probeer. In de praktijk heb ik daar ontzaglijk veel aan, al gebiedt de eerlijkheid me te zeggen dat het me bij lange na niet altijd lukt. Het NT betekent alles voor me, maar ik moet bekennen dat ik niet word ‘gesticht’ (zoals dit heet in het kerkjargon) door wat ik om me heen zie aan rituelen en de glorierijke luister eromheen binnen het instituut kerk. Het is mooi, zelfs prachtig om te zien allemaal – cultureel erfgoed – straks ook weer, als de nieuwe Paus benoemd wordt (ik zal er zeker naar gaan kijken!), maar voor mij van niet meer betekenis dan over een paar maanden de inhuldiging van onze nieuwe koning en koningin ergens in Amsterdam: een mooi kijkfestijn.

De mens heeft blijkbaar behoefte aan dergelijke festijnen en glorierijke rituelen. Eeuwenoude Afrikaanse stammen dosten zich al uit, in elke religie, in elk vorstenhuis zijn ze er en worden ze in stand gehouden. Het is een verschijnsel door alle tijden heen en blijkbaar eigen aan alles wat leeft – zie bijvoorbeeld de baltsrituelen van vogels. Maar afgezet tegen alle pracht en praal in de wereld, die we ook in soms exorbitante vorm zien in het Vaticaan, was de boodschap van Jezus Christus een voorbeeld van eenvoud.

Misschien zit ‘m hierin het ongenoegen van heel veel Rooms-katholieken. Terwijl, kort gezegd, Rome zich hult in rijkdom en luxe, alle luister bijzet om indruk te maken op de beminde gelovigen, aan kapitaalvermeerdering doet en zich bovenal ijvert om de leer van de R.-k. kerk strak te handhaven, vonden overal elders ter wereld binnen R.-k. kringen de meest schrijnende gebeurtenissen plaats (denk onder andere aan het kindermisbruik onder priesters) en wordt in Rome niet gezien noch gewaardeerd hoe talloze hardwerkende priesters, diakens, lekenpastores en vrijwilligers zich na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1963) geheel belangeloos hebben ingezet (en dat nog steeds doen) voor een moderne, eigentijdse liturgie en pastoraat binnen de R.-k. kerk en voor de geloofsgemeenschap.

01-03-2013 om 10:29 geschreven door Elisabeth  

Griep

Wat is griep?
“Griep of influenza is niet hetzelfde als een verkoudheid! Bepaalde symptomen zijn identiek maar toch is griep ernstiger. Griep wordt veroorzaakt door het ultrabesmettelijke influenzavirus en is dus een acute infectie van de bovenste luchtwegen. Bij sommige personen kan dit virus leiden tot een ontsteking of een bronchitis.

Tast dit virus de lagere luchtwegen aan, dan is de kans groot op een virale longontsteking wat dodelijk kan zijn! Het griepvirus kan vooral bij oudere of zwakke patiënten gevaarlijk zijn door de complicaties die (kunnen) optreden.”

Bovenstaande lezen we op het internet als we bij Google intikken: influenza, ofwel ‘griep’. Wie heeft er nog nooit aan geleden…. De meeste volwassenen en zelfs heel veel kinderen weten wat griep is, hebben het zelf gehad of maken het regelmatig mee in het gezin, de familie, op school en werk. En wie ermee behept is, baalt flink.

Het begint zo onnozel, zomaar ineens op een vroege avond begint je neus te lopen. Aanvankelijk voel je je nog redelijk top, hangt wat op de bank, stapeltje zakdoeken uit de linnenkast of wegwerpzakdoekjes bij de hand, en binnen een paar uur stapelt zich jouw verkoudheid zichtbaar voor alle huisgenoten op in de vorm van opgebruikte verkreukelde zakdoekjes, naast je op de bank. Je begint je zielig en beroerd te voelen, maar geeft je nog niet over aan het totale malaisegevoel dat je mogelijk je in bed dwingt omdat je het op je bank niet langer uithoudt. Je huisgenoten lopen met een grote boog om je heen, bang dat ze het ook gaan krijgen.

Intussen begin je te balen als een stekker, want je hebt in november toch de griepspuit gehad. Mokkend zit je ongelovig je eigen rottige lijf te voelen, dat met het uur lastiger wordt, stijf en pijnlijk. Je stomme kop doet ook volop mee, die lijkt overvol te zitten en te willen barsten. Je voelt je weerloos, want paracetamol doet niks en niemand heeft meelij met je omdat griep net zo doodnormaal is als buikpijn bij jonge vrouwen en prostaatvergroting bij oudere mannen.

Na een nacht onrustig slapen en een hele volgende dag hangen op de bank voel je je nog steeds niet beter, in tegendeel, je zit somber tegen de wereld en al haar ongerieflijkheden aan te kijken. Je hebt alle katoenen zakdoeken uit de linnenkast al verbruikt en de papieren raken op, je bent zo stijf als een plank en begint je rillerig te voelen als rimpelend water. Toch wil je niet naar bed, want in bed gaan de meeste mensen dood en jij zit er nou juist tegen te vechten om dit niet te laten gebeuren. Dus blijf je hangen, steunen en kreunen, terwijl geen mens je hoort of naar je luistert en je voelt je hierdoor nog zieliger dan voorheen.

De thermometer is kwijt, die ligt wel ergens in huis, maar waar…. Je bent te lamlendig om zelf overeind te komen en je huisgenoten zijn de hort op. De dokter wil je niet bellen, want op het internet heb je gelezen dat tegen het griepvirus niks helpt en uitzieken de modus is. Teruggezakt op de bank strek je je lusteloos languit neer, in een (vruchteloze) poging even weg te zakken in de vergetelheid, in de hoop er na een uurtje slaap of wat ervoor doorgaat, weer monter en fris uit te herrijzen.

Mis gerekend, want da’s helaas niet het geval, je voelt je zo mogelijk nóg belabberder. Je doet nog een zuinige poging om een of andere krant gelezen te krijgen, maar moet je ten slotte moedeloos overgeven aan je overheerser: de griep. Jawel, dit keer heb je ‘m écht te pakken. Je mag eraan toegeven, te bed gaan liggen met de zoveelste paracetamol zetpil in je achterste en de citroenen uitgeperst naast je bed. Eindelijk krijg je de aandacht waar je als zielige grieplijder zo naar gehunkerd en gehengeld hebt: je vrouw of man komt medelijdend de slaapkamer binnen met de vraag: “Zal ik een hete kruik voor je maken?”

Voor iedereen die er NU aan lijdt: VAN HARTE BETERSCHAP en.... LAAT JE NIET KISTEN!

En dan nu:

Waar een verhaal, geschreven in wanhoop - in feite een verkapte noodkreet - toe kan leiden, heb ik in die jaren in volle omvang ervaren. Door het aanbod van de directie van Jansen-De Wit lag ineens een heel nieuw toekomstperspectief voor me in het verschiet. Door de uitgave van Alison wil ballerina worden in boekvorm had zich mijn toekomstperspectief nog verbreed. Bij het verschijnen ervan in boekvorm studeerde ik voor het tweede jaar aan de avondacademie, een volkomen andere wereld voor me. Deze ontwikkelingen hadden in amper twee jaar plaatsgevonden. Het leek allemaal veelbelovend, maar was vooral turbulent, boeiend en meeslepend en het kwam voor een deel tegemoet aan mijn verlangen naar bevestiging. Maar het had me ook in verwarring gebracht. Bij de verschijning van Alison was ik net zeventien, te onzeker om de reikwijdte van al deze opeenvolgende ingrijpende gebeurtenissen te overzien.

De hoos rond Alison wil ballerina worden heb ik toch als bijzonder leuk, spannend én een tikje sensationeel ervaren. Zomaar uit het niets was ik plotseling een bekend meisje, dat gevraagd werd voor interviews en life op tv Algemeen Beschaafd Nederlands moest spreken in plaats van het Rooise dialect dat ze gewoonlijk sprak. Iets waarover iedereen in heel Sint-Oedenrode zich na de enige televisie-uitzending – waarin ik optrad in het namiddagprogramma Rooster van de AVRO, een programma voor jonge mensen tussen de dertien en zestien – openlijk verbaasde dat ik het had gekund en gedurfd, maar waarvoor ik ook al spoedig een onaangenamer prijs betaalde. Mijn familie was merkbaar onder de indruk, wat een tijd lang het gemis aan interesse van hun kant in mijn bezigheden ruimschoots compenseerde.

Plotseling kreeg ik een kijkje achter de schermen van de televisiewereld en zag hoe bedrieglijk mooi het er op het beeldscherm allemaal uitzag, terwijl het in de studio's een rommeltje van jewelste was. Alles wat op tv solide en degelijk leek, was niet meer dan bordkarton, papier en snel in elkaar geflanste spaanplaten meubelen met een likje verf,  die na afloop van bepaalde programma's weer afgebroken zouden worden of opgestookt. Er hingen veel schijnwerpers die een en ander, ook mensen, bedrieglijk mooi konden doen lijken. Er hing een sfeer van nervositeit en gejaagdheid, er liepen tientallen mensen rond van hot naar her, zwaaiend en roepend en, cameramensen, heen en weer rijdend op grote, hoge rijdende camera’s. Dit alles, die chaotische, onrustige wereld, kon ik bijna niet in verband brengen met wat ik thuis altijd op de tv had waargenomen. Het was verbazingwekkend en verbijsterend tegelijk, heel die tv-wereld leek één groot verzinsel. Ook het life uitzenden was bedrog van, ik moet zeggen, de meest lachwekkende soort. Nota bene, ik moest een hele dag in de studio zijn om vraag en antwoord te repeteren!

Mijn oudste zus en haar man zouden me wegbrengen en mijn moeder zou ons vergezellen. In het autootje van mijn zwager reden we naar de Hilversumse studio’s. Hij vond het reuze interessant om eens rond te neuzen in die tv wereld. Na afloop zouden we ergens gaan dineren. Toen we eenmaal daar waren, gingen zij hun eigen weg, want ik was verplicht de repetities in te gaan en mocht hierbij niet gestoord worden. Het was zo krankzinnig, dat ik tijdens die repetities grote moeite had een en ander serieus te nemen en tijdens de life uitzending (jawel, zo heette dat!) – ook van nervositeit – niet overvallen te worden door de slappe lach. Ik werd geïnterviewd door Gerrit den Braber, een grote, stevig gebouwde man met donkere bril. Alle antwoorden had ik de hele dag door al tig keer opgedreund en men had me gedwongen af te sluiten met de uitspraak ‘je mag je ogen niet sluiten voor de werkelijkheid’. Wat ik verafschuwde omdat het niet bij me paste en ik nog lang niet toe was aan dit soort realiteitszin voor volwassenen.

Alle spontaniteit was uiteraard geheel verdwenen. Terwijl ik voor de camera’s in de felle schijnwerpers stijf rechtop in mijn bruine, keurige kantoormeisjesjurk op mijn stoel zat, mijn handen zedig in mijn schoot en mijn kapsel in passend model ‘administratief medewerker’, voelde ik me een onnozel, dom schaap, dat zei wat me gecommandeerd was en voelde me voortdurend gehinderd door de verplichting te moeten eindigen met die belachelijke nonzin. Echter… die meedogenloze werkelijkheid, waarmee ik het interview deemoedig gehoorzaam, maar met stiekeme schaamte uiteindelijk toch afgesloten had, bleek al spoedig! Dit tv-optreden maakte me slechts voor heel even beroemd en bepaald niet bemind, want weldra keken jaloezie en spot onbelemmerd om de hoek.

Kortom, mijn roem duurde slechts enkele weken, daarna zakte alles weer weg in de turbulentie van andere media items en dook ik in een leemte. Die moest ik zien op te vullen door op kantoor hard te werken en tijdens de avonduren in de oude tekenklas verwoed te tekenen, luisterend naar Kees Bol, die met veel vuur én humor zijn spannende verhalen over zijn schildersbestaan vertelde en Jan Gregoor, die ons in alle rust liet zien hoe mooi het werk was van de impressionisten, of ons op zijn heel eigen, aandachtige manier adviezen gaf bij onze artistieke bezigheden.

28-02-2013 om 17:20 geschreven door Elisabeth  

Een historische gebeurtenis

Jazeker, dat Paus Benedictus XVI aftreedt beschouw ik als een historische gebeurtenis, zelfs in deze tijd van massale ontkerking op het westelijk halfrond en turbulente, actuele en niet altijd even gelukkige Rooms-katholieke geschiedschrijving. Met mij vele anderen, want tot en met vanmorgen stroomde het hele Sint Pietersplein elke dag vol mensen die nog een glimp van deze paus wilden opvangen.

Blijkbaar is het hoofd van onze R.-k. kerk nog van grote betekenis voor grote groepen gelovige mensen. Het belang van de Paus vergelijk ik graag met het belang van een koning of koningin aan het hoofd van een monarchie. Zo'n monarch of Paus moet representatief zijn voor het volk dat hij vertegenwoordigt. Hij of zij moet staan voor het gedachtegoed dat het fundament van de organisatie is. De meeste groeperingen kunnen niet zonder leidinggevenden, onze R.-k. kerk, die een zeer grote organisatie met vele clusters is, kan ook niet zonder. De Paus staat aan het hoofd van deze over de hele wereld verspreide geloofsgemeenschap en hij heeft, zoals elke leider de taak zijn volgelingen tot voorbeeld te zijn en hun te inspireren zijn voorbeeld na te volgen.

Paus Benedictus was tot en met vanmorgen in functie. Hij is een groot geleerde en heeft veel boeken, pamfletten en enkele encyclieken geschreven. In de jaren van zijn pontificaat is wel gebleken dat hij zich tot op de dag van vandaag intensief en met veel genoegen beziggehouden heeft met onder andere de leer binnen de Rooms-katholieke kerk, en zich vooral geroepen heeft gevoeld de (dogmatische?) kern van het Rooms-katholiek geloof - God, de liefde van Jezus Christus, te behoeden en behouden. Zijn goed recht overigens.

Ongetwijfeld een nobel streven waarvoor ik, ondanks mijn eigen twijfels, heel veel respect heb. Toch leeft binnenin me de vraag of hij hiermee als leider en vertegenwoordiger van de moderne, meedenkende Rooms-katholieke gelovigen zijn geloofsgemeenschap een grote dienst bewezen heeft. Afgaande op mijn eigen gevoelens moet ik eerlijk zeggen dat ik me enigszins teleurgesteld voel. Met name als het gaat om het streven van de Paus, zijn kardinalen en bisschoppen om de praktische uitvoering van de liturgie terug te brengen naar vroeger jaren, waardoor van de vrijheid van denken die sinds het Tweede Vaticaans Concilie leeft onder de priesters, (vrijwillige) medewerkers in de parochies én hun beminde gelovigen, niet zoveel meer overblijft. 

Hierdoor kan ik me niet aan het idee onttrekken dat onder leiding van deze paus de Rooms-katholieke kerk nog verder weggeraakt is van de doorsnee gelovige die redelijk trouw, maar met een moderne geest de liturgische vieringen in zijn parochiekerk bezoekt. Misschien ligt het allemaal niet (alleen) aan deze overigens naar mijn idee zeer goedmoedige Benedictus. Want niets blijft zoals het is, alles is onderhevig aan veranderingen, zo ook binnen de christelijke kerken. Ik zie het als een vorm van evolutie die nu eenmaal altijd en overal plaatsvindt, omdat evolueren een natuurlijk proces zonder begin of einde is, of het nu op religieuze of ontwikkelingen op heel andere terreinen gaat.

Groei- en afbraakprocessen kan niemand tegenhouden, ze zijn inherent aan elkaar en horen bij alles wat leeft en sterft. Niets staat stil, alles, ook de mens, is voortdurend in beweging. Als organisatie lopen we in feite altijd achter, ook instituties, en hoe groter het instituut, hoe trager haar ontwikkeling. Binnen de R.-k. kerk is dit heel goed zichtbaar. Haar beminde gelovigen lopen ver vooruit op de ontwikkelingen binnen het instituut. Waarmee ik echter niet per se wil zeggen dat wij als gelovigen alle gelijk van de wereld hebben. Daarom is luisteren naar elkaar van heel groot belang. De dialoog tussen kerk en geloofsgemeenschap moet levend gehouden worden, niet in verticale maar horizontale richting.

Ondanks enig misnoegen dat ook in mij leeft jegens de R.-k. kerk ben ik er nog steeds zeer aan gehecht, of liever, aan onze christelijke cultuur. Al leef ik niet volgzaam zoals het instituut het ons voorschrijft, ik beschouw mezelf nog steeds als lid van deze kerk, voel me meer christen dan katholiek, en als katholiek ben ik voornamelijk een cultuurkatholiek. Ik houd van de kerk vanwege haar rijk cultureel erfgoed in de vorm van mooie kerkgebouwen en religieuze rituelen, beeldhouwwerken, schilderkunst, handgeschilderde en -geschreven boeken, muziek en literatuur. Het Nieuwe Testament in de persoon van Jezus Christus inspireert me, leidt me door mijn dagelijks leven en biedt me houvast.

Dus blijf ik hoopvol gestemd. Misschien krijgt onze Moeder de Heilige Kerk toch weer eens een flinke duw in de rug, nu deze paus is afgetreden en zijn opvolger aantreedt. Een nieuwe impuls, waardoor de kerk als een geloofsgemeenschap, bestaande uit mensen, wat meer in de pas gaat lopen met haar moderne, meedenkende gelovigen. Ik mag het hopen….

En dan nu:

EEN HEUS BOEK  

toch schrijfster

Er kwamen zulke leuke reacties van kinderen op de hoofdstukken over Alison dat Wim Wich na het laatste hoofdstuk besloot mijn verhaal naar een uitgever te sturen, met de vraag of die het als boekje zou willen uitgeven. Hoewel door de gebeurtenis die aanleiding was geweest tot het schrijven van dit verhaal mijn dromen behoorlijk uitgedund waren, sloeg mijn kinderlijke fantasie door dit initiatief toch weer op hol. Ik zag mezelf al als (natuurlijk) een beroemd schrijfster!

Wich stuurde inderdaad alles naar de Brabantse schrijver Toon Kortooms, die ermee naar zijn uitgeverij De Lanteern in Utrecht stapte.

Het boekje werd in september 1957 uitgegeven en bleek een doorslaand succes te zijn, want binnen drie maanden waren die tienduizend boekjes helemaal uitverkocht en kwam er een tweede druk. Die overigens niet meer zo hard liep, omdat de hype rond ‘het jongste schrijfstertje van Nederland’ uiteraard behoorlijk geluwd was, ingehaald door de realiteit. Door allerlei mensen was ik geïnterviewd, had in kranten en tijdschriften gestaan en was zelfs op tv verschenen. Kortom, mijn wens om beroemd te worden, leek al in vervulling te zijn gegaan. Maar pas op! Ik was geen Minou Drouet, het jonge begaafde Franse dichteresje aan wie in half Europa al zoveel aandacht was besteed en met wie journalisten me regelmatig vergeleken. Die ervaring was de les van mijn leven! Ik was gewoon het dorpsmeisje Els van de Rijt uit Sint-Oedenrode, dat weliswaar niet onaardig schreef, maar geen literaire onderscheiding ging verdienen met de lectuur die zij produceerde, daar werd ik me spoedig genoeg terdege van bewust. En wat is het goed voor me geweest. Mijn hele leven heb ik er al plezier van hierdoor geleerd te hebben mijn eigen (vermeende) vaardigheden flink te relativeren.

Nog heel lang heb ik me geschaamd voor wat ik toen geschreven heb. Natuurlijk moest ik het plaatsen in de tijd waarin het geschreven was, de jaren vijftig, waarin jongeren van vijftien nog als kinderen beschouwd werden (wat ze in feite ook zijn), volledig onderworpen aan het ouderlijk gezag, en dromen over balletdansen en paardrijden. Terugkijkend kan ik er wel van uitgaan dat mijn Alisonverhaal psychologisch gezien in eerste instantie een reactie was op de aanranding, die een bedreiging was voor de wereld van onschuld waarin ik tot dan toe had verkeerd. Die had ruw iets in me aangeraakt waarvan ik nog veel te weinig begrip had, behalve dan dat ik blijkbaar onkuis (maar hoe?) en erg zondig was geweest (onkuisheid bedreven en een gezin ontwricht).

Maar ondanks het besef dat er niets wás om me voor te generen, overviel dat schaamtegevoel me zo gauw het boekje ter sprake kwam. Voor mijn onnozelheid als vijftienjarige en mijn heftig verlangen naar een vader(-figuur), dat zich in mijn meisjeshart leek te hebben vastgeklemd als een baby-aapje aan de moederborst. Voor iedere psycholoog of psychiater spreekt Alison wil ballerina worden klare taal, onthullend en onthutsend tegelijk, omdat het vijftienjarig meisje dat dit boekje schreef eenzaam hunkerde naar wat empathie en als enige kans op bevestiging door de mensen in haar omgeving het zich opwerken naar de roem van een ballerina (of schrijfster!) zag. Spreken over dat boek voelde alsof ik betrapt werd op mijn eigen kwetsbaarheid. Dat kon ik niet aan.

Twee jaar voor mijn boekje verscheen had ik de Veghelse Vormingsklas halverwege het studiejaar verlaten en was in Schijndel in de Koninklijke Kousen en Sokkenfabriek Jansen-De Wit (JdeW) op kantoor gaan werken. Ik had al eens vaker verhaaltjes met tekeningen ingestuurd voor De Jeugdhof, die regelmatig geplaatst waren. Mijn eerdere bijdragen aan De Jeugdhof tezamen met de publicatie als vervolgverhaal van Alison wil ballerina worden in deze zaterdagse bijlage van de krant bleken aanleiding te zijn voor de heren Wim en Matthieu Jansen, eigenaren en directie van de kousen- en sokkenfabriek, om me naar kantoor te halen.

Op kosten van het bedrijf gaan studeren aan een kunstacademie was een ongelofelijk mooi, verbazingwekkend en in die jaren beslist sensationeel aanbod. Dit wilde ik met beide handen aangrijpen, het was de ultieme kans om zonder al teveel protest van moeder de Veghelse vormingsklas te verlaten en mijn leven een geheel nieuwe impuls te geven. Al was moeder er niet bepaald mee ingenomen (ze vond me te jong), ze stond het toe, inziend dat het aanbod van de heren Jansen wel zeer betekenisvol was. Ook zou mijn bescheiden inkomen voor het hele gezin een welkome bijdrage zijn op het totaal aan inkomsten voor het gezin Van de Rijt. Met een ulo- en typediploma op zak solliciteerde ik officieel naar de functie van 'kantoorbediende' en werd voor een minimum salaris aangenomen. Als typiste trad ik bij hen in dienst, in het spectaculaire vooruitzicht dat ze me de gelegenheid zouden bieden te gaan studeren aan de Eindhovense Avondacademie voor Industriële Vormgeving om later voor de firma van nut te kunnen zijn op de tekenkamer. De directie hield woord. Toen ik er een half jaar werkte als ‘administratief medewerker’, werd ik bij de beide heren directeuren geroepen en werd me meegedeeld dat ik me mocht gaan aanmelden op de academie in Eindhoven, met de bedoeling daar te leren reclametekenen.

27-02-2013 om 00:00 geschreven door Elisabeth  

26 februari 2013

Gevoel voor humor

Regelmatig krijg ik pps’jes ofwel PowerPoint presentaties waarin allerlei zaken op de korrel genomen worden. Het kan zo gek niet zijn of er is wel iemand die ’n geestig diashowtje, filmpje, mopje of cartoon fabriceert. Telkens als er weer zoiets in mijn digitale brievenbus gegleden is, vraag ik me af hoe die creatievelingen dat toch doen en hoe het hun lukt ze zo snel klaar te krijgen. Bijna altijd hebben ze wel op een of andere manier te maken met de actualiteit, deze bijdetijdse humoristen zitten er blijkbaar bovenop. Het is me duidelijk: wát er ook in de wereld gebeurt, het kan zo gek zijn als het wil, altijd is er wel iemand die nét dat beetje gevoel voor humor én het talent heeft om er iets lachwekkends, hilarisch creatiefs mee uit te halen.

Gevoel voor humor is ontzaglijk belangrijk. Ik ben ervan overtuigd dat het een vorm van overleving is die een indrukwekkende rol kan spelen in geval van ziekte en andere ernstige gebeurtenissen. Zelf ben ik veel met ziekte geconfronteerd en heb die telkens weer kunnen dragen en me erbovenuit kunnen vechten mede dankzij mijn gelukkig meer dan voldoende ontwikkeld gevoel voor humor plus de nodige zelfspot. Geloof me, het werkt bevrijdend om ook eens flink om mezelf te kunnen lachen in plaats van om heel veel anderen. Want jazeker, we lachen voornamelijk graag en veel om ánderen. Da’s niet erg, zolang het niet om vernederend uitlachen gaat.

Goedmoedige humor die niemand persoonlijk schaadt kan ernstige zaken minder zwaar maken. Humor prikkelt niet alleen de lachspieren, maar werkt ook relativerend. Zonder humor is het leven droog en saai en vaak heel wat zwaarder dan nodig is. Een voorbeeld.

Alweer een jaar of twaalf geleden kreeg ik van mijn specialist te horen dat ik twee stoma’s zou gaan ‘krijgen’. Jazeker, zoiets ‘krijg’ je. Opereren = ‘geholpen worden’. Twee grote operatieve ingrepen in tijd van minder dan één jaar en – toen in mijn ogen nog erger – het vooruitzicht op een leven met twee gaten in mijn buik waar zowel de ontlasting als de urine door afgevoerd zou worden. Twee vreemde elementen op mijn buik die me bepaald geen extra kansen zouden geven op de schoonheidsprijs als het om bikinicharme aankwam. Ook vormden ze beslist geen geliefd onderwerp van gesprek op een feestje.

Hoe ging ik dit mijn gezin, mijn familie en vrienden vertellen…. Een poep- en plasgat bovenop mijn buik, geen representatief vooruitzicht, niet iets om medelijdend in gezelschap om enig meeleven hiermee te vragen.

De eerste nood op dit terrein werd geledigd door een van mijn Nijmeegse (Radboud-)vriendinnen. Toen ik klaar was bij mijn specialist en met deze boodschap de grote hal inliep, wachtte zij me daar op. Ze zag al aan mijn gezicht hoe laat het was, sloeg een arm om me heen en zei (zelf ook behept met zo’n stoma) monter: “Kom op, meid, beter ‘n zak op de buik dan op de bank!”

Dat had niet beter gekund. De kop was eraf voor mij. Ik heb gebruld van het lachen (en de zenuwen), het lood zakte weg uit mijn benen en ik zag het allemaal ineens veel minder pessimistisch. Onderweg naar huis schoot ik telkens nog in de lach en het eerste dat ik zei tegen mijn man, nadat ik hem had meegedeeld wat de specialist voor ogen stond, was waarmee mijn vriendin me had opgebeurd. Met haar geestige, hilarische uitspraak had ze me de moed gegeven om niet alleen naar de verdrietige kant (het disfunctioneren van darmen en blaas) te kijken, maar er ook de betrekkelijkheid en zelfs positieve kant van proberen te zien. Dat viel niet altijd mee, doch ik hoefde maar aan haar uitspraak te denken of ik schoot al in de slappe lach en met al mijn prakkiseren was het opslag gedaan.

Toen ik zover was dat ik het wel openbaar durfde te maken aan vrienden en bekenden schoot me vanzelf een prachtige manier te binnen om het allemaal niet al te zwaar te laten klinken en vertelde ik hen de interieurarchitect geraadpleegd te hebben en dat hij me geadviseerd had de waterleiding en riolering om te laten leggen. Aldus geschiedde en het werkte uitstekend.

Ik houd ook wel van een beetje galgenhumor: de avond voor ik een operatie aan een van mijn urineleiders moest ondergaan, kwam de uroloog me eraan herinneren dat ik een papier had ondertekend waarop ik mijn linker nier (die ik mogelijk zou verliezen bij deze ingreep) zou doneren. Dat bevestigde ik en terloops merkte ik nog op dat de beestjes met mij – als ik deze ingreep niet zou overleven – gauw klaar zouden zijn. Geen baarmoeder en eierstokken, geen dikke darm, geen galblaas meer en één nier eruit, dat schoot lekker op. Hij keek een beetje zuur…. De nier bleef behouden, de beestjes hebben dus toch nog iets langer werk met me!

Humor haalt de spanning uit de lucht. Achteraf ben ik alleen maar blij met deze interne verbouwing, zeker nu ik ook die gifslang (mijn dikke darm) kwijt ben. En heus waar, leven met twee stoma’s heeft zo zijn voordelen: als we op vakantie gaan naar Zuid-Frankrijk hoef ik onderweg niet op een gore plee te gaan zitten of erboven te hangen. Elk voordeel hep se nadeel en andersom. Ik profiteer van de voordelen.

En dan nu nog een stukje uit mijn boek Stille Wateren:

In die jaren gebeurde er iets met me dat enorm van invloed zou blijken te zijn op mijn verdere seksuele ontwikkeling en mijn afweer tegen het volwassen worden alleen nog zou doen toenemen. Als vijftienjarige werd ik in de driehoek Sint-Oedenrode-Eerde-Schijndel op de grote stille heide aangerand door iemand uit onze kennissenkring in het door mij zo onschuldig gedroomde balletwereldje. Na die gebeurtenis was het moeders plicht me namens de pastoor van onze parochie te beschuldigen van ontwrichting van het gezin van die man. Zijn vrouw was diezelfde middag met de noorderzon vertrokken met een ander, nadat ze eerst bij deze pastoor haar beklag had gedaan over mij. Die afschuwelijke aanranding en de zwaarwegende beschuldiging door de pastoor, die toch het kerkelijk gezag vertegenwoordigde, waren voor mij blijkbaar zo schokkend, dat ik de volgende dag met astmatische bronchitis in bed lag en moeder de dokter liet komen. Moeder wist wat er met me gebeurd was, waarschijnlijk de meeste broers en zussen ook, maar zowel moeder als broers en zussen hebben er nooit met mij over gesproken en ik niet met hen. Moeder sprak zich er jaren later pas over uit tegen Joep, in een periode dat ik levensgevaarlijk ziek in het ziekenhuis lag.

Jarenlang heb ik er zelf ook tegen iedereen over gezwegen, me er diep voor geschaamd, me er intens schuldig om gevoeld, duizend en één keer overdacht wát mijn deel aan schuld in die gebeurtenis geweest kon zijn. Hoe had ik het als vijftienjarige kunnen begrijpen - niemand gaf me er nadien tekst en uitleg over of toonde ook maar énige compassie met me. Op een luisterend oor of enige bijstand van de kant van de plaatsbekleders van Jezus Christus hoefde ik niet te rekenen, die zaten me bij wijze van spreken al in hun biechtstoelen op te wachten. Bij mijn afkeer om volwassen te worden, kwam nu ook de angst voor dat onbekende, nog onbegrepene en ontwikkelden zich anti-seksuele gevoelens, voor zover ik begreep wat die inhielden.

.

In bed, ziek, benauwd, kortademig, begon ik te schrijven aan wat later als het boekje Alison wil ballerina worden zou verschijnen. In de weken dat ik thuis ziek te bed lag, schreef ik over een meisje dat dolgraag ballerina wilde worden en het uiteindelijk ook werd. Een enig kind dat beide ouders nog had, in een veilige omgeving leefde en les kreeg van een zorgzame, begripvolle, meevoelende balletlerares. Alles wat haaks stond op wat ik net had meegemaakt en hoe ik me hierdoor voelde, propte ik erin. Ik vluchtte in die droom, omdat de tamelijk betrouwbare wereld waarin ik tot dan toe verkeerd had door dit voorval wreed verscheurd was.

Dat schrijfsel verborg ik, ik wilde niet dat iemand van mijn broers en zussen het las. Op een dag vond moeder het bij toeval, las het verhaal en moedigde me aan het naar ‘de krant’ te sturen, waarmee ze bedoelde het Dagblad voor Oost-Brabant. Op haar aandringen stuurde ik het op naar De Jeugdhof, de zaterdagse bijlage van deze krant, die onder redactie stond van iemand die zich ‘Oom Wim’ noemde (Wim Wich). Wellicht reageerde Wim Wich enthousiast omdat ik al vaker met korte verhalen en tekeningetjes in De Jeugdhof had gestaan en dit door de lezertjes van De Jeugdhof algemeen gewaardeerd werd. Hij stelde me voor elke week een hoofdstuk uit Alison wil ballerina worden in te sturen en er zelf de illustraties bij te maken, en aldus geschiedde. Dat het product van mijn schokkende ervaring nog zulke verrassende en toekomstbepalende consequenties zou hebben voor mijn verdere toekomst had niemand ooit kunnen bedenken. Toch was dit het geval, zoals spoedig zou blijken.

26-02-2013 om 09:35 geschreven door Elisabeth  

25 februari 2013

Dementie

In het weekend las ik in Trouw d.d. 23-02-2013 het artikel van Bert Keizer over dementie en euthanasie, met als kop: Wilsverklaring is niets waard. Hij schreef dit in verband met zijn optreden in het programma Zembla, waarin hem gevraagd werd hoe hij over actieve euthanasie bij dementerenden denkt. In zijn denken staat hij m.i. lijnrecht tegenover mevrouw Els Borst, die in datzelfde programma vertelde dat dementerenden met een laatste wilsbeschikking (op papier) in aanmerking komen voor euthanasie, ook als ze zelf niet meer wilsbekwaam zijn. Dit houdt mij sterk bezig.

Niemand wil graag dement worden. Voor veel ouderen is het een schrikbeeld. Door voorlichting en media-aandacht wordt er van alles aan gedaan om dat schrikbeeld te dimmen, maar hoe men het ook draait of keert, naar dementie ziet niemand uit.

Laat ik een voorbeeld geven aan de hand een situatie die ik nu van vrij dichtbij meemaak. Een moeder kreeg zestien jaar geleden de eerste verschijnselen van dementie. Twee jaar later werd zij gediagnosticeerd: Alzheimer. De eerste paar jaar leidde ze een redelijk normaal bestaan, maar er slopen steeds meer hiaten in haar geheugen en haar coördinatievermogen verminderde. Ze begon dingen te vergeten, kwijt te raken, raakte steeds vaker en meer gedesoriënteerd, zodat hulpverlening in de vorm van (toenemende intensieve thuis-)zorg noodzakelijk werd.

Door haar man en kinderen was zij al die jaren liefdevol bijgestaan, maar dit kon niet voorkomen dat de dag aanbrak waarop de arts het noodzakelijk achtte haar te laten opnemen in een verpleeghuis. Moeder zelf was niet meer bij machte bewust hiermee in te stemmen of ertegen te protesteren – het begin van haar wilsonbekwaamheid.

In het gunstigste geval reageerde moeder niet agressief op haar overplaatsing en, eenmaal geaard, kon zij zich nog verheugen op de komst van haar kinderen en familie. Langzaam verloor ze de herinneringen die haar pijn deden en liet ze zich gedwee verzorgen. Tot zover was dit voor moeder zelf en voor haar man en kinderen wellicht een aanvaardbare en draaglijke situatie.

Na enige tijd overleed haar man, en onder de zorgende handen van kinderen, familie en verpleeghuispersoneel gleed moeder langzaam af naar niemandsland, waarin ze steeds minder bereikbaar werd en ook allerlei functies die de hersenen doorseinden naar haar lichaam op den duur niet meer begreep. Langzaam verliep haar dementieproces van zich nog zelfstandig voortbewegen en verbale communicatie naar rolstoelgebruik en sterk afnemend spreekvermogen. Ten slotte bereikte zij het stadium van geen enkele communicatie meer of geen andere dan (zorgzame en liefdevolle) lichamelijke aanrakingen.

In dit stadium verkeert moeder nu al langere tijd. Ze ligt 23 uur per etmaal in bed, heeft last van kleine schokbewegingen van haar magere lichaam en krijgt hier eenvoudige pijnstilling voor. Haar dementieproces duurt, sinds Alzheimer bij haar is vastgesteld, al ruim veertien en een half jaar.

Als de dementerende eenmaal zover is, is zij (hij) niet meer wilsbekwaam en schijnt passieve/actieve euthanasie op verzoek voor haar (hem) niet meer mogelijk te zijn. Zelfs niet al heeft zij (hij) zelf ooit een euthanasieverklaring geschreven en ondertekend of wanneer directe familieleden haar meerdere keren hardop hebben horen zeggen dat zij (hij) in zo’n situatie niet meer zou willen leven. Als ik verpleeghuisarts Keizer mag geloven is het zo geregeld dat de lijdende op het tijdstip van de uitvoering van de euthanasie zelf moet kunnen aangeven of hij ook daadwerkelijk wil sterven. Hiervoor moet hij bij zijn volle verstand zijn én er moet duidelijk sprake zijn van ondraaglijk lijden.

De vrouw over wie ik het heb, verkeert in een droevige, vegetatieve situatie. Ze krijgt de verzorging die ze nodig heeft, haar kinderen zijn zeer toegewijd en houden frequent voeling met wat er in het verpleeghuis met hun moeder gebeurt.

Nu zie ik hoe dit proces verloopt en wat dit met haarzelf, haar kinderen en naaste familie doet. Ik moet zeggen dat ik bijzonder onder de indruk ben van alles wat hier gebeurt. Voor de kinderen en hun naaste familie is het hele, zeer langdurige proces bijzonder ingrijpend en ik heb groot respect voor de manier waarop zij hiermee omgaan. De kinderen moeten van heel ver komen, maar tot op de dag van vandaag hebben zij ervoor gezorgd dat moeder haar menswaardigheid zo lang mogelijk behoudt.

Voor de kinderen wordt het steeds zwaarder. Niemand weet hoe lang deze situatie nog zal voortduren. Als het lichaam van moeder sterk genoeg is, kan dit nog jaren doorgaan, wat voor de kinderen, hoe je het ook wendt of keert, emotioneel langzamerhand kan uitlopen op een voor hen onhoudbare situatie.

Ieder mens met een gezond verstand zou stiekem wensen dat moeder zacht en kalm, bijvoorbeeld in haar slaap, zou overlijden. Kinderen en familie lopen misschien stilletjes ook met die wens rond, maar beseffen dat ze daar niet ver mee komen omdat men zich in het verpleeghuis te houden heeft aan de Nederlandse wet en beleidsregels en protocollen van het verpleeghuis.

Aan de ene kant van de lijn staan dus de hulpverleners, zij dragen dagelijks de verantwoordelijkheid voor leven en welzijn van de dementerenden en bewegen zich tussen afgesproken regels en protocollen. Voor hen is het bijna ondoenlijk om hiervan af te wijken. In principe zullen zij dus zo lang mogelijk doorgaan met zo optimaal mogelijke zorg en daar verstaan zij in dit stadium waarschijnlijk iets heel anders onder dan de direct betrokken familieleden. Dit kán betekenen dat zelfs palliatieve zorg voor mensen zoals deze moeder niet overwogen wordt zolang door de direct verantwoordelijken in het verpleeghuis niet ervaren wordt dat zij, volgens de begrippen die zij hiervoor hanteren, terminaal is.

Aan de andere kant van de zorglijn staan de kinderen en familieleden met de onvoorwaardelijke liefde die zij voelen voor hun toch als zeer ernstig ziek te beschouwen moeder en hun persoonlijke emoties die ermee gepaard gaan en leeft de vraag: hoe lang houden zij dit nog vol. In hoeverre worden hun hun dagelijkse bezigheden, hun persoonlijke handel en wandel erdoor bepaald en wanneer mag er actief ingegrepen worden.

Let wel: geen ogenblik zullen de kinderen moeder de noodzakelijke zorg willen ontnemen. Maar:

Ik merk dat ik als dochter en verpleegkundige de kant van de zorg kan begrijpen, maar ook niet begrijp. Goed zorgen vóór kan ook niets doen zijn.

Dit schreef een van de kinderen me onlangs. En hier ligt alle wanhoop en machteloosheid in besloten.

Beide partijen bezien dit vanuit het eigen gezichtsveld en zo blijft het voor beide partijen een loodzwaar traject. Maar de kinderen en naaste familie zijn naar mijn idee de meest kwetsbare partij, moeders (fysiek) welzijn (en hierdoor indirect (mentaal) ook dat van hen) hangt volledig af van de gang van zaken in het verpleeghuis, de zorgverleners verkeren dus (wellicht ongewild) in een machtspositie. Niet dat ze die moedwillig uitbuiten, zeker niet, maar hierdoor hebben ze wel alle vrijheid om te handelen naar hun eigen richtlijnen, ook al komen die niet (helemaal) overeen met de wensen van de kinderen.

Voor de kinderen is het een heel ander verhaal. Zij voelen zich als kind (emotioneel) sterk met haar verbonden en in alle opzichten intens betrokken bij alles wat er met moeder gebeurt. Het is heel begrijpelijk dat zij na zo lange tijd uiteindelijk nog maar één ding wensen: dat moeder niet langer hoeft te lijden dan nodig is. En dan hoeft echt niet alles uit de kast om het leven van moeder maar te laten voortduren.

Hoever gaan wij in onze zorg. Hoe lang mag een menselijk lijden duren vóór er, met liefde en respect voor de persoon in kwestie en de naaste familie, ingegrepen wordt…. Waar trekken we de grens van zorg geven en zorg (na-)laten….. Wanneer mag een mens sterven….

Natuurlijk, het is voor een arts ook nogal wat om een (ziek of dementerend) mens moedwillig te doden of een (niet-)behandeling in te zetten met als doel het overlijden van die persoon. En zeker is dit moeilijk als het gevraagd wordt aan artsen en verzorgenden die er tot dan toe alles aan gedaan hebben om het leven van vader of moeder zo draaglijk mogelijk te houden en zo op hun manier ook een relatie hebben ontwikkeld met hun cliënt.

Dus is het misschien toch raadzaam dat externe deskundigen hun licht laten schijnen over zulke zeer ernstige uitlopers van dementie en er voor situaties als van deze moeder een milde uitweg voor dit dilemma gevonden kan worden, dat voorkomt dat kinderen overspannen raken en moeder zinloos in leven gehouden wordt. Hierbij denk ik aan een commissie, bestaande bijvoorbeeld uit het familielid dat als coördinatiepersoon functioneert tussen familie en verpleeghuisarts, een scenarts en eventueel een deskundige op het gebied van palliatieve zorg (terminale zorgconsulent). Deze mensen zouden zich kunnen buigen over het levenslot en levenseinde van de dementerende om in onderling overleg tot een menslievend besluit te komen. En dat hoeft niet per se om euthansie te gaan.

En hier is hoofdstukje 4 van mijn boek

VOOR EVEN BEROEMD

turbulente puberjaren

In aard en aanleg verschilde ik van mijn klasgenoten, maar ook van mijn broers en zussen; het was dan ook niet verwonderlijk dat zij me niet altijd begrepen en van tijd tot tijd de spot met me dreven. Hun plagerijen hebben me ongetwijfeld weerbaarder gemaakt, maar het moet gezegd dat die me ook wel gekwetst hebben en ik me er zowel buiten als in ons grote gezin soms erg eenzaam door heb gevoeld. Mijn broers en zussen en klasgenoten waren in verhouding weinig ouder dan ik en konden natuurlijk nog niet zoveel inzicht verworven hebben dat ze door hadden hoe ik me eronder voelde. In de meeste grote gezinnen waren plagerijen trouwens geen onbekend verschijnsel. Ik was te (over-)gevoelig om ze altijd te kunnen relativeren. De avonduren op de academie in Eindhoven en de balletlessen in Sint-Oedenrode compenseerden mijn verborgen hunkering naar wat meer waardering door de mensen in mijn directe omgeving en daarbuiten en mijn stil gedragen heimwee naar vader, of misschien beter gezegd, een vaderfiguur.

Rond mijn vijftiende begon ik me ook serieus bezig te houden met mijn rooms-katholieke identiteit. Er rezen allerlei vragen, het Tweede Vaticaans Concilie kwam in zicht en vol enthousiasme nam ik op uitnodiging deel aan debatingavonden over (religieuze) levenskwesties. Ik was op zoek naar mijn eigen identiteit, mijn specifieke plek in de wereld, mijn levensinvulling, maar had, afgezien van mijn ballerinadromen, nog geen enkel reëel beeld van hoe mijn toekomst eruit zou moeten zien. Ik wist maar één ding heel zeker, het moest allemaal anders dan wat ik zag en ervoer in mijn eigen omgeving. En ondertussen zette tegen wil en dank de fysieke transformatie van kind in jong meisje en van jong meisje in jonge vrouw gewoon door. Daar bleef ik het moeilijk mee hebben. Terwijl mijn vrouwelijkheid zich onmiskenbaar ontwikkelde, bleef ik me, zonder hier verweer tegen te hebben, vastklampen aan dat kinderlijk verlangen naar geborgenheid. De gedachte aan een leven als volwassene schrikte me af, stond me zelfs, al kende ik de werkelijke reden hiervan nog niet, enorm tegen.

Thuis leefde ik min of meer in een matriarchaat, de broers bemoeiden zich weinig met de opvoeding van hun jongere broertjes en zusjes, tenzij om hun wat te treiteren. Moeder moest het gezin in haar eentje beheren en werd hierin daadkrachtig bijgestaan door de twee oudste dochters. Ik kan me geen voorstelling maken van hoe het gegaan zou zijn als vader, als kostwinner de meest gezaghebbende in ons gezin, was blijven leven. In mijn beleving waren mijn oudere zussen, zoals ik al eerder opmerkte, oud en dus gezaghebbend. Net als onze moeder, zij was heel oud in mijn beleving en straalde, zeker sinds zij er als hoofd van het gezin alleen voorstond, het opperste gezag uit, wat zich ook uitte in haar verschijning,  statig, kaarsrecht en vooral fier. Brabanders beschouwden haar als een pronte vrouw. Men had terecht veel respect voor haar.

Kinderlijk van geest of niet, de jongens begonnen zich voor me te interesseren, maar dat negeerde ik categorisch. De weemoedige hunkering naar affectieve geborgenheid botste met de voor mijn leeftijd natuurlijke ontwikkeling van mijn lichaam, waardoor ik me ontheemd voelde, eerst en vooral in mijn eigen lijf. Ik begreep wel dat mijn gevoelens heel complex waren, misschien ook niet gezond of normaal voor een meisje van mijn leeftijd, zelfs hiervan was ik me bewust. En toch was ik niet bij machte lichaam en geest met elkaar te verbinden en het evenwicht tussen die twee te creëren. Ik werd niet geplaagd door gepieker, dat niet, mijn dagen waren voldoende gevuld, er was meer dan genoeg wat me boeide en bezighield, maar er bleef iets me heel fundamenteels ontbreken.

Die onderbewuste hunkering, dat moeizame deel van mezelf verborg ik zorgvuldig, bewaakte het angstvallig, omdat ik me ervoor schaamde. Geleidelijk aan leerde ik me verschansen achter een muur van humor en gekdoenerij. Via die weg raakte ik weliswaar steeds beter getraind in het verbergen van mijn diepere gevoelens, maar met mijn clownesk gedrag lokte ik plagerijen door broers en zussen juist weer uit. Humor hield me dus overeind, ik leerde er narigheid door relativeren, maar ook hierin wist ik niet de juiste verhoudingen te vinden. Werd ik fysiek onmiskenbaar ouder, hield mijn lichaam geen rekening met mijn gevoelens en bleef mijn geest zich ertegen verzetten, mijn honger naar kennis en ontwikkeling ondervond nergens belemmering, mijn honger naar kennis en ontwikkeling ondervond nergens belemmering. Voor allerlei kwesties binnen en buiten mijn dagelijkse leefwereld begon ik me te interesseren, ik ging heel veel lezen en stortte me op allerlei onderwerpen in kranten en tijdschriften.

Nog steeds wilde ik beroemd worden en deed daar van alles voor. Zo nam ik deel aan kleur- en tekenwedstrijden en journalistieke competities en viel regelmatig in de prijzen. Bij een van die journalistieke wedstrijden werd ik met nog enkele jongelui uitgenodigd om voor de krant een artikel te schrijven over de beroemde film Oordeel te Neurenberg. Dit soort activiteiten vroeg om een volwassen manier van denken, maar stond haaks op mijn bijna instinctieve onwilligheid om volwassen te worden. Die discrepantie, waarvan ik me terdege bewust was, verwarde me, ik besefte dat het tijd werd dat hier verandering in kwam, al wist ik bij lange na niet hoe. Met niemand had ik dit soort gedachten en gevoelens ooit gedeeld, niemand kon me dan ook raad geven. In het besef hier zelf aan te moeten werken, was ik gevoelsmatig niet bij machte die klemmende instinctieve afkeer ervan los te laten. Het dagelijks leven ging gewoon door, ik deed wat me opgedragen werd, keek de kunst van het groeien naar volwassenheid af bij leeftijdgenoten, benijdde hun (ogenschijnlijk?) gemakkelijke omgangsvormen met het andere geslacht, was er zelf in geen enkel opzicht toe in staat en bleef mijn onmacht verbergen achter malligheid, wat  me nog verder verwijderde van meer begrip en waardering onder leeftijdgenoten.

In dit hele proces van ontwikkeling bleef het ballet mijn grote passie, al mijn vrije tijd besteedde ik eraan. Ik las erover, volgde zoveel mogelijk balletlessen en oefende thuis op zolder. Nu deed zich het probleem voor dat ik weliswaar heel lenig was, maar helaas ook overbeweeglijk. Oefeningen die andere balletleerlingen na heel lang trainen daarna perfect en elegant konden uitvoeren, lukten mij zonder veel oefening weliswaar redelijk moeiteloos, maar dan wel zonder de noodzakelijke elegantie en perfectie van mijn medeleerlingen. Mijn hypermobiele armen en benen stopten niet waar het moest, maar zwaaiden, knikten en bogen als elastiek dat door langdurig gebruik te ver was uitgerekt, waardoor me net datgene ontbrak dat men in de balletwereld ‘beheersing’ noemt – onmisbaar voor elke balletdanser. Ook had ik grote moeite met het balanceren op de spitzen, omdat mijn voeten eenvoudig doorbogen en dubbel klapten zo gauw ik me erop verhief. Toen wist ik nog helemaal niet dat dit met het syndroom van Ehlers-Danlos te maken had, een aangeboren bindweefselaandoening die later bij me aan het licht zou komen. Langzamerhand moest wel tot me doordringen wat dit voor mijn al zo lang gekoesterde ballerinadromen betekende: die zouden nooit en te nimmer werkelijkheid worden.

Tegen beter weten in bleef ik hardnekkig doorgaan met oefenen, tot en met mijn eenentwintigste, waarop ik in Maastricht nog een jaar balletlessen volgde in een semiberoepsklasje onder leiding van de Poolse oud-ballerina Walli Haaken. Het ballet was en bleef in mijn ogen de mooiste, meest sierlijke dansvorm en ik beschouwde het als een zeer hoogstaande vorm van kunst. Alles wat erover in kranten, tijdschriften en boekvorm verscheen, verzamelde ik. Tot ik de deur uitging om in Maastricht te gaan studeren ging ik door met oefenen op onze grote zolder. Dan beeldde ik me in dat ik net zo’n gracieuze ballerina was als Alicia Markova die, opgetild door haar danspartner Anton Dolin, vederlicht als een elfje in een wolk van zijde en tule op de muziek boven zijn hoofd zweefde. Foto’s van deze twee wereldberoemde dansers bewaarde ik onder mijn hoofdkussen.

Door mijn grote liefde voor het ballet begon ik al heel jong te luisteren naar wat men in die dagen onder 'klassieke muziek' verstond, composities van Mozart en Beethoven, Tsjaikowsky en Strawinsky, Dvorák en Grieg, componisten uit de achttiende en negentiende eeuw of met één been nog net in de twintigste. Vooral composities die speciaal geschreven waren voor balletten spraken me aan. Ach, diep van binnen wist ik maar al te goed hoe ongeschikt ik was voor een dergelijk enerverend leven, maar die stem negeerde ik vooralsnog maar liever….

25-02-2013 om 09:16 geschreven door Elisabeth