17 maart 2013

Benijdenswaardig

Zondags ’s morgens zet ik de tv vaak aan omdat er dan op Nederland 2 (binnenkort NPO 2, dat wordt wennen!) zogenaamde stichtelijke programma’s zijn. Schepper en co (aan tafel), KRO’s De wandeling en de EO met haar samenzang en Bijbelse verhalen en getuigenissen van hier en nu levende mensen, geloofsgesprek met Leo Feijen, eucharistieviering.

Ik moet zeggen dat ik toch telkens weer gefascineerd zit te luisteren naar de verhalen van EO-aanhangers, bij wie het altijd gaat om moeilijke, dramatische, verschrikkelijke en soortgelijke gebeurtenissen in hun leven en die altijd, zonder uitzondering allemaal God gevonden hebben en erna terechtgekomen zijn in een redelijk succesvol en/of rimpelloos leven.

Hoe doen die mensen dat toch… vraag ik me dan af. Ze lijken nergens aan te twijfelen, het zichzelf-vragen-stellen-stadium-lijken ze voorbij te zijn, ze geloven onvoorwaardelijk in een God die hen geeft wat ze vragen en mocht dat niet het geval zijn, dan zijn ze niet teleurgesteld, maar geven een zodanige wending aan het waarom dat ze altijd toch weer bij de Goede God uitkomen en zich schikken in hun lot. Dat vind ik echt benijdenswaardig. Dat gun ik werkelijk ieder mens. Maar… welke innerlijke kracht stuurt deze mensen toch aan? Zij noemen het de Heilige Geest en prijzen, in Amerikaanse stijl The Holy Spirit, Praise The Lord, Halleluja, met uitbundige gezangen, waaraan massaal deelgenomen wordt door jong en oud.

Ik zou willen dat mij zoiets overkwam, ik bedoel: die zekerheid, dat nooit meer twijfelen. Maar dat is tot nu toe niet gebeurd, ik zoek en zoek en zoek, maar vind dát in elk geval (nog?) niet. Wel dit avondgebedje van Gerard Reve, waarin precies verwoord staat hoe ik mijn christen-zijn zou willen typeren:

Eigenlijk geloof ik aan niets

En twijfel ik aan alles, zelfs aan U.

Maar soms, wanneer ik denk

Dat Gij waarachtig leeft,

Dan denk ik dat Gij Liefde zijt

En eenzaam,

En dat in zelfde wanhoop

Gij mij zoekt

Zoals ik u

Waarmee ik elke dag mijn werkzame uurtjes afsluit. Dit gebedje staat op allebei mijn schermen als bureaubladversiering. Misschien mis ik iets heel fundamenteels, wat men nodig heeft om tot die volledige overgave en dat standvastig geloof en vertrouwen te kunnen komen. Misschien vraagt het om een bepaald soort naïviteit, en dan bedoel ik niet de infantiele soort, maar het onbevangene dat in de basis in ieder mens ligt ingebed, de ontvankelijkheid om onvoorwaardelijk open te staan voor wat ons vroeger voorgehouden werd als ‘Gods grote genade’, ofwel het geluk van gezegend te zijn met ‘de genade van het geloof’.

AL ben ik hiervan blijkbaar verstoken, mijn wortels liggen nu eenmaal in het christendom. Dat zou ik van me af kunnen (soms ook wel willen) schudden, in de hoop het, wat mijn geweten aangaat, in mijn bovenkamer wat makkelijker te krijgen, maar alle pogingen die ik hiertoe in het verleden al gedaan heb, zijn op niets uitgedraaid. Die wortels krijg ik met geen mogelijkheid doorgesneden.

Het is met mijn christelijke identiteit blijkbaar als met de kleur van mijn ogen: ik kan wel een anderskleurige lens voor mijn irissen plaatsen, maar da’s nep en ik heb er geen plezier van. Of: als rechtgeaard Brabants meidje kan ik wel elke dag chinees gaan eten, maar mijn lichaam blijft vragen om aardappels en tarwebrood met kaas en melk van de Brabantse koe. Hoe ik het ook draai of keer, mijn identiteit en daar hoort de term ‘christelijke’ bij, kan ik niet veranderen. Ik kan niet gaan leven alsof ik nooit met dat christendom in aanraking ben geweest.

Onze hele samenleving is er trouwens van doortrokken, ook al vergeten we dat op gezette tijden graag, omdat het ons beter uitkomt. Heel veel van ons doen en laten komt voort uit dat christendom en daar mogen we blij mee zijn, want we hakken elkaar doorgaans de kop niet meer in met de botte bijl als we onze zin niet krijgen. We betuigen elkaar respect, of proberen dat toch. We verlichten elkaars lijden en armoede, ook dat doen we niet zomaar. We zorgen voor de zieke medemens, we geven onze kinderen onderwijs. En last but not least, wat misschien wel het belangrijkste is, we proberen jegens elkaar vergevingsgezind te zijn. Voor heel veel van dit alles zijn de fundamenten gelegd door religieuzen. Heel veel van ons cultureel erfgoed danken we onder andere aan het christendom.

Zeker, er zijn heel veel wantoestanden aan te wijzen binnen dat christendom, maar wantoestanden kennen alle religies en elke religie bestaat uit mensen als volgelingen en mensen zijn niet onfeilbaar.

Met onze Paus Franciscus, die bewust voor deze heilige gekozen heeft in zijn naamgeving, worden we als Rooms-katholieke gemeenschap weer teruggebracht naar waar de wortels van ons geloof liggen: bij Jezus Christus, die zich ontfermde over de zieke en lijdende medemens. Kijk, dát geeft mij alvast hoop en een duwtje in de goeie richting!

En dan nu:

Voor de overgang naar het volgende studiejaar moesten we mondeling anatomietentamen afleggen. In de grote, lichte werkkamer van Sarneel kregen we aan de hand van het gipsen afgietsel van een mannelijke spierbundel vragen gesteld om onze anatomische kennis van het menselijk lichaam te toetsen. Toen ik tijdens een van die vragen de spierwitte gipsen man op wieltjesplateau aan een van zijn armen vastgreep om hem een kwartslag te draaien, met de bedoeling een van de spieren aan te wijzen waarover de prof me ondervraagd had, vloog hij er pardoes af. Hij donderde op de harde vloer, waar zijn romp in drie stukken brak. Tot overmaat van ramp brak van zijn losgeklapte en weggerolde hoofd ook nog een deel van zijn hersens af. De armen bleven evenmin gespaard, kortom, het was een complete ravage en van verdere ondervraging aan de hand van dit gipsen model kon geen sprake meer zijn. Ik was toch geslaagd. De student die me opvolgde en door het jaar heen nooit ook maar één tentamen had gemaakt of gehaald, wist zich eruit te redden door de gipsen delen weer correct en geheel onzichtbaar aan elkaar te lijmen. Ook hij mocht verder.

Het eerste jaar zat er op. In dit eerste studiejaar had de academie op mij, nog afgezien van de manier van werken op de diverse locaties, wel diepe maar geen onverdeeld positieve indruk gemaakt. Positief, vanwege het comfortabele, zeer moderne, met dure materialen uitgevoerde en architectonisch beslist interessante gebouw, dat verdeeld was in grote lokalen, die ateliers genoemd werden en bestemd waren voor kleine aantallen studenten. Negatief, vanwege de in die mooie werkruimtes veelvuldige afwezigheid van diezelfde studenten, terwijl zij toch in de gelegenheid waren om van deze goed geoutilleerde ruimtes gratis gebruik te maken. Dat was even wennen voor iemand die in Schijndel vijf dagen per week vol plichtsbesef haar diensten verleend had aan het kantoor van Jansen-De Wit en elke avond keihard had staan werken op Eindhovense Avondacademie.

Kinderlijk verwachtingsvol was ik van een Brabants dorp naar de Limburgse hoofdstad Maastricht verhuisd, in de verwachting op de alom geprezen Jan van Eijck Academie niets dan gemotiveerde, gelijkgestemde medestudenten te ontmoeten, die net als ik vol ijver en enthousiasme naar hier gekomen waren. Toen dat tegenviel, schrok ik er danig van en trok het me persoonlijk aan. Dat de werkelijkheid binnen de muren van het dure academiegebouw heel anders bleek te zijn, stelde me hevig teleur en ik zocht de oorzaak van die teleurstelling vooral in mezelf. Mistroostig dacht ik dat er iets grondig mis was met me en ik me in mijn gedrag moest zien aan te passen. Dat had ik rond mijn achttiende al eens heel bewust geprobeerd, nadat ik tot het inzicht gekomen was dat het me voortdurend verschuilen achter opgewektheid en clownesk gedrag een serieuze belemmering kon betekenen voor het verwerven van waardevolle vriendschappen met diepgang.

Dit had me destijds redelijk wat opgeleverd, maar blijkbaar nog lang niet voldoende, want nu schaamde ik me ineens voor mijn van huis uit nogal naïeve en deugdelijke volgzaamheid, ouderwetse getrouwheid aan het gezag en goedgelovige gehoorzaamheid. Onzeker vroeg ik me af of ik te weinig in verzet kwam tegen wat me werd opgedragen en ging hierdoor weer twijfelen aan mijn krachtdadigheid. Ik voelde me minderwaardig, niet brutaal genoeg, saai en oninteressant. Deze academieomgeving paste me blijkbaar niet, ik zat erin als in de jas van een volslagen vreemde. En ik was nog lang niet zover om de schuld, als hier ook maar énige sprake was van schuld, ook búiten mezelf te zoeken, daarvoor imponeerde het instituut met haar professoren en vrijgevochten kunststudenten me nog teveel. Toch moest ik me er ook dit keer doorheen zien te werken, wilde ik bereiken wat me voor ogen stond toen me die studiebeurs in de schoot geworpen werd.

Wat ik me zo mogelijk nog meer aantrok, was het onvermogen van de professoren om ons te stimuleren inhoudelijk te werken en ons te enthousiasmeren. In Eindhoven lag juist sterk de nadruk op het inhoudelijke van iedere tekening en elk schilderij, op onze persoonlijke inbreng. In Maastricht moesten we, zoals gezegd, op de klassieke, academische manier aan naaktstudie doen. We werden er tamelijk dringend toe aangezet het materiaal te gebruiken zoals men het gewend was te doen aan een hoger instituut voor beeldende kunsten en te streven naar eindresultaten in de geest van de oude Grieken en Romeinen. Wat ik in werkelijkheid zag, was dat tekenen werd teruggebracht tot een ambachtelijke bezigheid, met geen enkel ander doel dan te voldoen aan de gestelde academische eisen voor toelating tot het volgende studiejaar. Dat was en bleef een enorme teleurstelling voor me, ik miste de stimulerende bevlogenheid van Kees Bol en Jan Gregoor heel erg.

Met mijn eenentwintig jaar was ik dat eerste studiejaar een van de jongsten onder de studenten, de meeste waren ouder.

Driekwart van de studenten had al de nodige studie-ervaring. Als vooropleiding moest men het diploma van een middelbare kunstnijverheidsschool (vergelijkbaar met de huidige HBO kunstacademies) op zak hebben. Een klein aantal studenten had daarnaast ook nog andere, sommige zelfs universitair-wetenschappelijke studies achter de rug of alleen dat en was toch toegelaten. Ik was er, zelf vereerd met mijn toelating tot deze hoog aangeschreven academie, van uitgegaan dat alle, in totaal maximaal zestig studenten heel gemotiveerd voor de Jan van Eijck Academie gekozen hadden. Maar ik kwam er al gauw achter dat dit allemaal minder vanzelfsprekend en idealistisch was dan ik had gedacht.

O ja, studenten van de grafische afdeling en in de beeldhouwbarak hadden de naam hard te werken en deden dat ook. Misschien waren ze zo ijverig omdat er voor beeldhouwen en grafische technieken meer materiaalkennis en technische vaardigheid nodig was. Maar het verbaasde me dat een aantal studenten van de andere studierichtingen zo vaak in de mensa onder in de kelder te vinden was en slechts hier of daar verspreid over de afdelingen werkzaam. Ik was nog zo naïef te denken dat de meeste studenten, gezien hun leeftijd en ervaring, toch al het een en ander hadden meegemaakt en hun kans om aan dit instituut te kunnen studeren, met beide handen zouden aangrijpen. Maar hier golden andere regels, men nam het niet zo nauw met studieplicht en het had er alle schijn van dat sommigen onder hen zich (en dat begreep ik pas veel later), laat ik het zo formuleren, behoorlijk hadden laten besmetten door het lethargische academievirus. Wat onder andere ook inhield dat alles wat zich buiten het artistieke academiewereldje afspeelde als burgerlijk gebrandmerkt werd en dus niet deugde. Blijkbaar vielen ijver en plichtsgetrouwheid hier ook onder.

17-03-2013 om 10:37 geschreven door Elisabeth  

Lentegevoel

Hebben jullie dat nou ook? Amper één krokusje steekt haar hoofdje boven aarde of ik word besprongen door het ultieme lentegevoel. Dat is een niet nader te omschrijven gevoel dat in me kruipt en mijn hele dagelijkse ritme overhoop haalt. Want ineens blijkt er een giga berg werk op me te wachten, een belachelijk hoge berg, die éérst, en wel hier en nu, stante pede weg gewerkt dient te worden.

En jawel, de mouwen worden opgestroopt en de ellende voor manlief begint. Want alles dient aan een grote schoonmaakbeurt onderworpen te worden. Alle ramen worden tegenover elkaar opengeschoven. De muren lijken ineens vaal, om niet te zeggen vuil, die verdienen de witkwast. De gordijnen moeten hoognodig van de rails gehaald worden en in een sopje gezet. De meubels gaan allemaal ondersteboven om alle spinrag te verwijderen en ze in een nieuw laagje was te zetten. De tafels worden geboend, de (boeken-)kasten allemaal uitgeruimd. En dan heb ik het alleen nog maar over de woonkamer. Mooi fietsweer of niet, iedere zichzelf respecterende huisvrouw pakt de bezem en jaagt door het hele huis met haar bezemsteel, stofzuiger en/of ragebol. Want de voorjaarskoorts is uitgebroken.

Nee heus, zijn we tegenwoordig nog zo stapelgek? Misschien heb ik er nog een restantje van in mijn bloed. Gisteren moest tenminste ineens alle beddengoed de wasmachine in. Maar daar lijd ik regelmatig aan, dat heeft niks met het ultieme lentegevoel te maken.

Wat is het dan nog wél dat ons bij het zien van de eerste krokusjes bekruipt? Misschien de hunkering naar eindelijk aangenamer temperaturen, eindelijk een straaltje zonneschijn dat alles ineens in een ander, hoopvoller daglicht zet.... Eindelijk een eind aan al die wintermiserie die griepgolf en verkeersproblematiek heet, plus nog veel meer..... Gewoon deuren en ramen open kunnen zetten zonder koude windvlagen die je ze snel weer doet sluiten..... Niet langer meer opgesloten zitten in je huisje bij de kachel, maar erop uit trekken met de zon in je rug..... Het zou allemaal zomaar kunnen.

Of we willen of niet, het weer, de seizoenen, ze doen iets met ons. We kunnen ons tegenwoordig wapenen tegen elke klimaatverandering, maar de dagelijkse invloed van het weer doet zich toch gelden. Veel van onze activiteiten stemmen we er zelfs op af. En als we dan na een lange koude winter zoals deze veel tijd binnenshuis hebben doorgebracht en misschien ook nog flink te pakken genomen zijn geweest door wat onder de jaarlijkse griepgolf verstaan wordt, dan is het eerste vleugje lente een klein feestje, omdat het een belofte inhoudt: eindelijk een einde aan ons huisarrest en doktersrecepten, eindelijk kans op wat meer zonneschijn en warmte buiten.

Laat het dan nog eens heel even terugschrikken, dat voorjaar, eindelijk is er een opening naar de lente, de vogels hebben het ons al langere tijd laten zien. Op ons erf zijn ze er tenminste weer volop, ze kwetteren ’s morgens vroeg hun ochtendliederen en sjouwen met takjes en andere troep om hun nestjes mee in te richten. Zij zijn onze beste voorspellers en goed nieuws brengers.

Kortom: de lente komt er nu écht aan!

En dan nu:

Drie dagen heb ik ervoor nodig gehad om te kunnen tekenen naar naaktmodel zonder overvallen te worden door die zeer ongepaste, nerveuze, ellendige slappe lach. En nog eens een aantal weken om eraan te wennen dat wij nota bene een (naar mijn idee) gewone docent tekenen moesten aanspreken met ‘professor’, hoogleraar dus. Docent op universitair niveau, laat ik hiervan doordrongen zijn. Het woord ‘professor’ wilde me echter niet over de lippen komen. Uiteindelijk werd ik er door de professor zelf op geattendeerd dat hij toch liever zo en niet anders aangesproken wenste te worden. Waarvan acte.

Het basisjaar, het dagelijkse tekenen naar naaktmodel was dus begonnen. Gewend als ik was in Eindhoven in de avonduren keihard te werken en de ene tekening na de andere te produceren, zette ik me dagelijks schrap. Met punaises bevestigde ik mijn eerste grote vel krantenpapier op de zware plank tegen de grote schildersezel en stortte me op het natekenen van wat ik zag, deze lange, vreemde, naakte vrouw in haar onnatuurlijke, verwrongen houding.

Tekening na tekening maakte ik, op telkens nieuwe vellen krantenpapier, minstens een stuk of tien per dag. Hier ging ik zo een aantal dagen mee door, tot de professor me op de schouder tikte en me voorzichtig maande wat minder snel te werken, tekeningen meer uit te werken. Hij raadde me aan goed rond te kijken en in me op te nemen hoe mijn medestudenten werkten. We waren met ongeveer tien à twaalf studenten en de meeste stonden met kneedgom en ganzenveer te vegen en poetsen om gladde oppervlakken te krijgen. Gewend als ik nog was aan de vurige Van-Goghiaanse manier van krassen op de Eindhovense academie, begreep ik meteen dat ik nog heel wat weerstand zou moeten overwinnen om dat poetsen en vegen mooi te vinden en zelf zo te gaan werken.

Blijkbaar was dit de geijkte klassieke manier van naaktstudie, ongetwijfeld heel leerzaam, maar ik voelde alleen weerzin bij de gedachte dat dit nu ook van mij verlangd werd. Het resultaat van zulke tekeningen was wel knap, maar alle tekenkracht was eruit verdwenen. Het waren correcte tekeningen naar de werkelijkheid, ze voldeden aan de anatomische gelijkenis, maar de ziel was eruit. Als studenten zelf even afwezig waren, moest ik heel goed kijken om te zien wie welke tekening had gemaakt. Met groeiende twijfel zag ik aan hoe sommigen eindeloos stonden te vegen met hun ganzenveer, te smeren met een (meestal vieze) kneedgom. Tot de tekening niet meer van de maker zelf was, maar eentje zoals het blijkbaar hoorde op een instituut dat zich Hogeschool noemde, anatomie onderwees en zich als onderwijsinstituut gelijkwaardig achtte aan instituten voor universitair onderwijs.

Hoewel ik alles wat Sarneel van ons verlangde aan anatomische tekenvaardigheden en de juiste verhoudingen in de tekening goed begreep en er zelf ook van overtuigd was dat constructief leren tekenen naar naaktmodel me heel veel kon leren, bleef ik er grote moeite mee houden dat het op déze manier moest.

Met mijn Eindhovense tekenvaardigheid op zak bekroop me het benauwende gevoel dat ik volkomen in gebreke bleef, de verkeerde tekenmethode had aangeleerd. Al snel smolt mijn triomf over het feit in Eindhoven toch met lof geslaagd te zijn, weg. Maar ik zag evengoed dat door op deze manier te werken alle persoonlijke inbreng weggepoetst werd en daar had ik het toch heel lastig mee.

Hoe het ook zij, ik zag wel in dat ik mijn tegenzin moest zien te overwinnen en proberen me aan te passen, het vol te houden en mijn twijfels te bedwingen. Want de blijdschap die ik had gevoeld toen me een studiebeurs voor dit instituut was aangeboden, lag me ook nog heel vers in het geheugen, dus mocht ik niet meteen opgeven. Mezelf moed insprekend, toog ik telkens weer aan het werk, trachtend dit toch nog zoveel mogelijk op mijn eigen manier te doen, in de hoop alsnog het door onze professor verlangde resultaat te bereiken. Daar moest ik wel wat voor overwinnen, het kostte me extra inspanning, want ik kon totaal niet overweg met kneedgom en ganzenveer en als ik die in wanhoop weglegde, werd ik voortdurend gehinderd door het gevoel zwaar in overtreding te zijn.

16-03-2013 om 09:40 geschreven door Elisabeth  

15 maart 2013

Computerterreur

Kom, laat ik het vandaag eens hebben over de computerterreur. Zelf ben ik natuurlijk helemaal verslingerd (of moet ik zeggen ‘verslaafd’?) aan dat machien, ik zit er de hele dag aan, ongeveer zoals de tekenaar aan zijn potloodje (als de moderne gedigitaliseerde mens tenminste nog weet wat dat is) of het tweejarig kindje aan zijn potje. Alles wat ik doe, is – samengevat - allemaal computerbusiness. Als ze me straks begraven, mogen ze er wel eentje bij me in het graf stoppen. Vroeger riep ik nog dat het de haaknaald moest zijn, maar de tijd van truitjes breien en vestjes haken ligt inmiddels ver achter me. Sinds de computer zijn intrede heeft gedaan in mijn leven is het helemaal mis met de huisnijverheid. Erger nog, ik laat er alles voor liggen, ik, die onder mijn vrienden bekend sta als de nette huisvrouw, laat er mijn kookpotten voor staan en de muizen voor lopen.

Maar goed, laat ik me dan nu maar eens bezighouden met de vraag in hoeverre alles wat rechtstreeks met het vernuftig apparaat dat ‘computer’ heet, ons aller leven is ingeslopen en dat veranderd heeft. Voorbeelden genoeg. Bijvoorbeeld: vanmorgen stond de radio aan op Radio I. En jawel, ongeveer elke paar minuten kreeg ik het advies: “Voor meer info: www.ditofdat.nl” en dat overkomt me bij het gebruik van alle media.

Waarmee ik maar wil zeggen dat er geen nieuwsitem meer is of we moeten onze iPad of laptop bij de hand hebben om de onderwerpen die aan de orde zijn nader te beschouwen. Maakt dus  niet uit of het radio, tv, krant of tijdschrift is. Willen we enige diepgang aan de nieuwsitems koppelen, dan dienen we zo ongeveer de hele dag met zo’n modern communicatieapparaat als tablet, smartphone of notebook voor onze neus te zitten en voortdurend van het ene onderwerp naar het andere te zappen. Want pas op! In een mum van tijd lopen we schrikbarend achter met alles.

We worden ongemerkt voortdurend onder druk gezet. Denk maar niet dat het nog zonder gaat, is het stiekeme devies achter al die verschuivingen. Wie geen digitale vaardigheid heeft ontwikkeld op dat soort apparaten wordt voor onderontwikkeld aangezien, stommerik, zielenpoot, achterlijke, kortom, dat is een beklagenswaardig mens. Dus ja, als ik zeg ‘computerterreur’, dan heb ik wel enig recht van spreken, denk ik.
Eerlijk gezegd word ik zo langzamerhand toch doodmoe van dat alles. Maar...in hoeverre heb ik mezelf laten terroriseren door al die moderne digitale ontwikkelingen.... Ik moet het toegeven, ik heb me er net zo goed door laten meeslepen. Ja heus, heel wat geld is me al uit de zak geklopt door al die lekker makende, van discrete franje voorziene, gelikte promotiefilmpjes voor de ditjes en datjes op digitaal gebied en ik heb het dus echt ook allemaal in huis. Belachelijk, nader beschouwd, en dat op mijn leeftijd (ik moest toch beter weten!) want wat doe ik er, op de keper beschouwd, nou eigenlijk nog mee…. In de praktijk heel veel minder dan die promotiefilmpjes, advertorials, foldertjes en vrienden en vriendinnen en weet ik wat en wie nog meer allemaal me deden geloven.  

Op een rijtje: de iPod ligt ergens in een laatje leeg te lopen; de iPad doet dat naast mijn bed, ik kijk er enkel Uitzending gemist op en mail er wat mee; de smartphone is enkel goed om er wat mee te sms’sen, niet meer dan ‘ik kom eraan’ of ‘we zijn goed thuisgekomen’. Na drie weken met die dingen aan mijn oren en ogen vastgeplakt rondgelopen en er de nachten mee doorgebracht te hebben, is de aardigheid er goed vanaf. Net als van Hyves, Facebook, Twitter, Linkedin, GooglePlus, WindowsLive en weet ik wat voor zogenaamde communicatiesites nog meer.

Jaja, ik ben er eindelijk achter wat al dit soort zaken feitelijk met ons doet, namelijk ons opjagen. Dat mag misschien niet hardop gezegd worden, want als we iedereen (ja, wie is iedereen eigenlijk…? De media? De reclamemensen?) moeten geloven, moeten ook wij ouderen flink die kant uit, willen we ‘de boot niet mislopen’. Welke boot trouwens? Zijn we zo krankjorum dat we ons een kant op laten jagen die we eigenlijk niet willen? Wordt daarom met steeds meer misprijzen over kranten en boeken gepraat en worden overal alle thema’s ingeperkt tot de samenvattende info waarvoor we het internet op moeten om die uitgediept te willen zien? We laten ons stapelgek maken. Heus waar, als ik alles had willen bijhouden in verhouding tot bijvoorbeeld wat al die hebbedingen me gekost hebben, dan had ik nu totaal overspannen ergens in een gekkenhuis gezeten.
Gelukkig gebruiken nog genoeg mensen hun gewone gezonde boerenverstand en trekken zich niks van dit alles aan. Het hééft even geduurd voor ik me bij die categorie kon scharen....

En dan nu:

ACADEMISCH GEVORMD

studeren aan een hoger instituut

Mijn toelating tot de Jan van Eijck Academie mocht dan in theorie wel rond zijn, toch moest ik me met mijn map vol tekeningen nog komen aanmelden, om die eveneens te laten beoordelen door professor Ko Sarneel, die verantwoordelijk was voor de begeleiding van de studenten in het basisjaar. Hierin moest, zoals me werd verteld, op anatomische wijze naar naaktmodel getekend worden en werden theorielessen in de anatomie van de mens gegeven, waarvoor de studenten ook tentamens moesten afleggen. Men mocht pas doorstromen naar de richting van zijn keuze als men die anatomietentamens met goed gevolg had afgelegd. Serieus studeren dus, precies wat ik wilde.

In juni 1964, kort na mijn afstuderen in Eindhoven, reisde ik hiervoor per trein naar Maastricht. Het moderne academiegebouw (architect Frits Peutz) maakte indruk op me. Ik vond het niet uitgesproken mooi, wel imposant, omdat het domineerde in de bijna middeleeuwse omgeving - groter contrast was bijna niet denkbaar. Ik zal nooit vergeten hoe ik er die eerste keer in rondliep, verloren, verlegen en onzeker. En bij het zien hier en daar van een enkele, wat slordig artistiek geklede student geneerde ik me voor mijn nogal stijve kantoormeisjes outfit en onhandige manier van bewegen in deze eigentijdse, in mijn ogen voor kunststudenten wel zeer riante omgeving. Ik keek mijn ogen uit in het grote, lichte, zwart, wit en grijs getinte betonnen bouwwerk met langwerpige hoge ramen in gitzwarte stalen kozijnen en vroeg me af waarom ik zo weinig studenten zag. Gelukkig kwam ik Jan Martens tegen, die ik had leren kennen op de tekenkamer bij Jansen-De Wit, waar hij ook een blauwe maandag gewerkt had. Hij was in gezelschap van de student beeldhouwen Joep Coppens, toen voor mij nog een volslagen onbekende.

Jan hield me staande en begon een praatje met me. Joep zag ik aan voor een Vlaming, niet alleen vanwege zijn manier van spreken, waarin ik een licht Vlaams accent meende te horen, maar ook (en waarom, weet ik niet) door zijn vrij stevig gebouwde, middelgrote gestalte, blonde, rossige haren en rossig-rode ruige baard. Deze twee, zich vrijelijk bewegende academiestudenten, blijkbaar helemaal vertrouwd met het kunstzinnig milieu in dit rationele academiegebouw, zagen mijn onwennigheid en stelden me op mijn gemak, waardoor ik me wat kon ontspannen. Na dit zeer welkome intermezzo begaf ik me redelijk welgemoed naar de directiekamer om mijn tekeningen aan de professor te laten zien.

De prof was een keurig heertje in een muisgrijs pak met een rond goudkleurig brilletje op zijn brede neus. Zo’n kantoorbeambte zoals ik me die verbeeldde tijdens het lezen in Het bureau van J.J. Voskuil. Maar omdat hij professor was en zich ook als zodanig gedroeg, liet ik me door hem toch imponeren, al vroeg ik me stiekem wél af in welk vak hij die hoogleraarstitel verworven had. Hij bekeek mijn afstudeerwerk kritisch en voorzag het van weinig commentaar. Het werd me duidelijk dat professor Albert Troost hem reeds het nodige over mij en mijn werk had meegedeeld. Al na een klein half uur kreeg ik te horen dat ik was toegelaten. Opgelucht verliet ik het academisch bolwerk der nieuwe architectonische zakelijkheid, me nog verwachtingsvol verheugend op een periode van vijf jaar dagstudie onder minstens even enthousiaste medestudenten. Daar moest ik nog ruim drie maanden op wachten, het academisch studiejaar begon pas half september.

Drie maanden uitdienen bij Jansen-De Wit, afscheid nemen van mijn kantoorbaantje en mijn collega's. Met weinig weemoed overigens, hoe plezierig ik er ook gewerkt had. Dankbaar was ik voor vijf jaar betaalde avondstudie door de firma, maar veel te blij met het nieuwe leven dat voor me in het verschiet lag om me te laten hinderen door plichtsgetrouw schuldgevoel nu ik die studie niet productief maakte binnen het bedrijf. Dus nam ik mijn intrek bij de familie Steerneman en toog op de eerste dag van mijn splinternieuwe studieperiode welgemoed naar de Hogeschool voor Beeldende Kunsten in de binnenstad, vlakbij het conservatorium en de toneelschool.

Het lokaal van de tekenklas, waarin wij van ‘mijn’ professor Ko Sarneel dagelijks les in anatomietekenen kregen, was een heel grote ruimte met diepe, brede vensterbanken en hoge ramen, waardoor veel licht naar binnen viel. In dit lokaal werd ik tijdens de eerste dagen geconfronteerd met een wel heel merkwaardig tafereel. Bij binnenkomst zag ik op een rechthoekig, breed, grijs geschilderd houten podium een heel lange vrouw staan van ongeveer de leeftijd van mijn oudere studiegenoten. Ze was geheel naakt en stond daar in een nogal verwrongen, onnatuurlijke houding, met haar handen op de blote rug en licht achterovergebogen hoofd. Misschien had zij zelf voor die houding gekozen, of was die haar door de prof opgedragen met de bedoeling haar spieren goed zichtbaar te maken voor ons.

Ik vond bijna gênant onvrouwelijk, lelijk en lachwekkend tegelijk. In die onnatuurlijk houding had zij veel weg van een dragonder. Het hele tafereel – de geconcentreerde manier waarop deze vrouw zichzelf daar neergeplant had in die geënsceneerde, verkrampte pose, dit in combinatie met mijn medestudenten, waarschijnlijk even nieuw als ik, maar ogenschijnlijk veel vrijer in hun doen en laten en heel wat artistieker gekleed, starend naar hun model, plus de professor, tussen onze zeer grote schildersezels door wandelend in zijn keurige driedelig grijs met stropdas – dit was allemaal zo onwerkelijk dat het een shockeffect in me teweegbracht en ik tegelijkertijd mijn lachen niet kon bedwingen.

Voor die lachstuip schaamde ik me, ik drukte me zo dicht mogelijk tegen mijn grote schildersezel, in bij voorbaat tot mislukken gedoemde pogingen om dat vreselijke en ongepaste slappe lach gevoel (dat me ieder ogenblik in brullend tranen lachen kon doen uitbarsten) te smoren. Het waren de zenuwen natuurlijk. In Eindhoven had ik slechts één keer naar naaktmodel getekend en me toen al beschaamd afgewend zo gauw ik maar kon. Nu was ik verplicht de hele dag naar deze weinig charmante, streng kijkende, tanige vrouw met sterk opgemaakte ogen in haar verwrongen, mannelijke pose te kijken en blíjven kijken, omdat er toch iets op papier moest komen. Ik had het er zwaar mee….

15-03-2013 om 11:34 geschreven door Elisabeth  

Habemus Papam

Gisteren eindigde ik mijn verhaaltje met de verzuchting: Laten we hopen dat over enige tijd de kleur van de rook, wit, ook de kleur van de hoop is en een paus als herder kenbaar maakt.

En ja hoor, we hebben een paus: “Ik verkondig u met grote vreugde: we hebben een Paus! De meest eminente en Eerwaarde Heer, de Heer Jorge Mario, Kardinaal van de Heilige Roomse Kerk, Bergoglio, die de naam Franciscus heeft aangenomen.” Zo verkondigde de Franse Kardinaal Jean-Louis Tauran gisterenavond rond de klok van achten vanuit het Vaticaan.

Wie had kunnen denken dat mijn (vurige) wens zó snel en zó direct in vervulling zou gaan…niemand toch zeker! Ik ben er nog helemaal euforisch van. Ik sta werkelijk versteld van mezelf, want dit, zulke ongelofelijk blijde gevoelens, veroorzaakt door de keuze van de kardinalen voor juist een dérgelijke paus, had ik mezelf nooit toegedacht. Toch is het de werkelijkheid, ik loop over van blijdschap en hoop. Men heeft eindelijk gekozen voor een charismatisch mens die zich al direct bij aanvang zichtbaar niet wil verenigen met het establishment, maar met het volk, de gewone mensen, en het openlijk verkiest zich te verenigen met de lijdende mens, precies zoals Jezus Christus dat deed tijdens zijn leven en verkondigde in zijn Blijde Boodschap, te lezen in de vier evangeliën.

Hij noemt zichzelf paus Franciscus I, in navolging van, zo blijkt, Franciscus van Assisië, de grote hervormer van de kerk in de dertiende eeuw, de stichter van de Franciscaanse kloosterorde. Een man die zelf afstand deed van al zijn persoonlijke rijkdom en zich inzette voor de armen en zieke medemens. Hij die alles wat op aarde leeft beschouwde als Gods schepselen, met allemaal hetzelfde recht van bestaan. Als een missionaris heeft hij zijn taak als paus op zich genomen.

Wat willen we nu mooier….

Franciscus I heeft zich op de mooist denkbare manier aan zijn beminde gelovigen én alle andere levende schepsels op aarde voorgesteld. Warm, betrokken, eenvoudig, religieus in de goede, charismatische betekenis van het woord. We mogen heel blij zijn met deze verstandige keuze van de kardinalen, die hiermee bewezen hebben dat ze heel goed nagedacht hebben over wat ze gingen doen en de gevolgen die hun keuze zou kunnen hebben voor de Rooms-katholieke kerk als instituut.

Over de kardinalen wil ik nog even iets kwijt. Waar ik versteld van sta na alles wat ik over hen in de media heb gehoord, gelezen en gezien, is hun brede ontwikkeling en hun onwaarschijnlijk arbeidzaam leven. Wat hebben deze mensen een drukbezet leven achter de rug. Ze zetelen in allerlei commissies, schrijven boeken, besturen bisdommen, gaan voor in liturgische diensten, organiseren congressen en aanverwante bijeenkomsten, studeren hun leven lang op theologisch en liturgisch gebied, schrijven er artikelen over en verlenen op allerlei fronten hand- en spandiensten. Over het algemeen word zo iemand pas op respectabele leeftijd kardinaal en dan heeft hij al een lange, veelzijdige, arbeidsintensieve priesterlijke carrière achter de rug. Kardinalen gaan niet, zoals wij, met hun vijfenzestigste met pensioen, zij werken gewoon door tot ze er zo ongeveer bij neervallen. En zelfs dan aanvaarden ze het als ze door hun collega-kardinalen beroepen worden tot paus. Dit alles dwingt toch respect af. Als arbeidzame mensen op leeftijd zijn zij een voorbeeld voor ons allemaal.

Dit keer hebben zij ook laten zien dat een hoge leeftijd geen belemmering is voor het maken van de juiste keuzes. Kardinaal Bergoglio, de Argentijn als eerste Latijns-Amerikaanse paus en de eerste niet-Europese sinds Gregorius III in de achtste eeuw.

We mogen blij zijn! Mijn hoop en ik denk die van heel veel andere mensen is hiermee in vervulling gegaan.

En dan nu:

Mijn leermeesters bekommerden zich om mij, toonden me hun meeleven, trokken zich het volkomen onverwachte overlijden van hun beste leerling ook persoonlijk erg aan. Door me ook in hun eigen verdriet om Joop te laten delen, voelde ik me gesteund en begrepen. Zo wisten ze me met zachte hand terug in het spoor te krijgen, was het niet voor mezelf, dan toch uit respect voor Joop. Om de pijn niet te voelen toog ik stilaan weer aan het werk, driedubbel zo hard nu, in gemotiveerde wanhoop. In die gemoedstoestand stortte ik me op mijn afstudeertaken, op zowel de scriptie als mijn teken- en schilderwerk, en studeerde ten slotte, in de voetsporen van Joop, in 1964 geheel in stijl af. Of, zoals het plechtig genoemd werd toen me in de lounge van hotel ’t Silveren Seepaerd te Eindhoven, in aanwezigheid van de nodige regionale hoogwaardigheidsbekleders, plechtig mijn diploma werd overhandigd: ‘Summa Cum Laude’.

Nu moest ik serieus gaan nadenken over mijn volgende stap. In die vijf jaren avondacademie had ik me weliswaar al regelmatig afgevraagd of ik wel serieus ‘in de kunst’ verder wilde en er genoeg talent voor had, maar had er tot nu toe geen concreet antwoord op gevonden. Hoe talentvol mijn docenten me ook vonden, ik bleef aarzelen. Er waren teveel andere dingen die ook mijn belangstelling hadden, met name op sociaal, medisch en maatschappelijk gebied. Psychologie, maatschappelijk werk en geneeskunde boeiden me enorm, maar ook literatuur (schrijven) en ballet bleven aantrekkelijk voor me. De vraag doemde op in hoeverre ik me gedreven voelde om voor de eerstkomende jaren te kiezen voor een leven in de wereld van de beeldende kunst.

Met plezier had ik de klassieke Russische, Nederlandse, Vlaamse en Franse schrijvers gelezen. Ook had ik gerenommeerde balletgezelschappen gezien, die onder regie van grote choreografen de mooiste balletten uitvoerden. Maar ook daar vond ik de klik niet die ik zocht. Bovendien was ik realistisch genoeg om te beseffen dat ik als schrijfster of balletdanseres heel wat talentvoller moest zijn, wilde ik er mijn beroep van kunnen maken. Dat was niet het geval en daarbij was ik er heel zeker van dat ik met mijn hypergevoelige natuur nooit opgewassen zou zijn tegen de hevige concurrentieslag onder bijvoorbeeld balletdansers. In zo’n wereld wilde ik beslist niet leven. Exit schrijfster of ballerina dus, en voor geneeskunde of

psychologie vond ik mezelf niet intelligent en wetenschappelijk geïnteresseerd genoeg. Over mijn kwaliteiten als toekomstig kunstenares bleef ik me erg onzeker voelen, ondanks de jarenlange stimulans en bevestiging door mijn twee bijzondere docenten Kees Bol en Jan Gregoor en mijn klinkende eindcijfers. Maar… wat dan wel?

De uitkomst kwam bijna als vanzelf. Ook dit keer wérd er voor me gekozen. Een van de rijksgecommitteerden bij de beoordeling van mijn afstudeerwerk was professor Albert Troost, monumentaal kunstenaar, maker van bijzonder mooie glas-in-loodramen in diverse gebouwen en kerken in Nederland. Hij was als hoogleraar verbonden aan de Maastrichtse Jan van Eijck Academie, de tegenhanger van de Rijksacademie Amsterdam. Hij was vol lof over mijn werk, honoreerde mijn scriptie en teken- en schilderwerk met hoge cijfers, waardoor me van rijkswege een studiebeurs werd toegekend. Hiermee kon ik, net als Joop een jaar eerder, in Maastricht aan de Jan van Eijck Academie gaan studeren. Kees Bol en Jan Gregoor kwamen speciaal naar mijn moeder in Sint-Oedenrode om ervoor te pleiten dat zij hierin zou toestemmen. Mijn oudste zus en haar man waren bij dat gesprek aanwezig, want zo was het toen nog met me gesteld, ik stond bepaald nog niet op eigen benen, ook al was ik bijna eenentwintig. Net als de directie van Jansen-De Wit vijf jaar eerder liet ook moeder me gaan, tegen zoveel professioneel support was zelfs zij niet opgewassen.

Het betekende wel dat ik het huis uit zou gaan. Tot mijn eenentwintigste had ik thuis gewoond, was doordeweeks elke dag uit werken gegaan en ’s avonds per bus naar de Eindhovense academie gependeld. Tot dan toe was ik altijd een redelijk volgzame dochter geweest, had maandelijks het grootste deel van mijn salaris aan moeder afgedragen en nooit eerder met het idee rondgelopen om uit huis te gaan om ergens op kamers te gaan wonen. Nu moest ik wel, omdat de afstand tussen Sint-Oedenrode en Maastricht te groot was en heen en weer reizen te veel tijd zou gaan kosten. Mijn oudste zus en haar man hadden vrienden in Maastricht, woonachtig aan de rand van de stad, richting Kanne, vlakbij de grens met België. Dit echtpaar woonde in een groot huis in de Wilgenlaan, een woonwijk voor de beter gesitueerden, in het dal van het riviertje de Jeker. Het waren al wat oudere mensen met een zoontje van drie jaar.

Moeder wilde graag dat dit echtpaar mij in huis nam, niet als kamerbewoonster, maar als lid van het gezin. Die goede mensen aanvaardden dat en zo kon ik begin september 1964 mijn biezen pakken en verhuizen naar Maastricht. Nu zou ik niet gaan studeren in de avonduren maar overdag, aan wat in mijn oren toen nog heel plechtig en belangrijk klonk: de Jan van Eijck Academie, hoger onderwijsinstituut voor beeldende kunsten. Weliswaar woonde ik dan nog niet als student op kamers bij een hospita, wat de meeste studenten deden, maar wel ver genoeg van mijn familie vandaan om me niet voortdurend bemoederd te weten. Ik had er ontzaglijk veel zin in!

Het met mijn zus bevriende echtpaar had ik nog nooit eerder ontmoet. Maar op geen betere en vriendelijker manier had ik de overstap kunnen maken van een gehoorzaam, aan burgerlijk fatsoen onderworpen dorpsleven thuis naar het turbulente, vrijgevochten academiestudentenleven in de bourgondische stad Maastricht. Voor mijn ontwikkeling als jonge vrouw en mijn afweer hiertegen was juist deze tamelijk besloten vorm van buitenshuis wonen (door deel uit te maken van een gezin) ideaal. Ik werd niet ineens in het diepe gegooid, een heel jaar lang had ik de tijd omvanuit deze veilige haven rond te kijken in het studentenwereldje, ervan te leren en te groeien. Bij deze van oorsprong Deurnese familie kon ik me zonder overhaasting losweken van thuis en me voorzichtig proberen te verzoenen met het feit dat volwassen worden niet langer voor me uitgeschoven kon worden, wilde ik ooit zelfstandig wonen, zonder toezicht, op een studentenkamer en definitief op eigen benen staan. Dat hele eerste jaar in Maastricht had ik nog nodig om die belangrijke stap te kunnen zetten. Maar daar was dan wel een veelbewogen eerste studiejaar aan voorafgegaan.

14-03-2013 om 09:47 geschreven door Elisabeth  

13 maart 2013

Zwarte rook

We hebben er een mediaspektakel van gemaakt. Of… we? Nee, de beleidsmakers van het Vaticaan hebben dit welbewust gedaan. Op die enclave in de miljoenenstad Rome zijn ze er al enige tijd geleden achter gekomen dat zij zonder de social media – om in het digitale jargon te blijven – geen poot meer hebben om op te staan. Juist het bereiken van de jongeren wereldwijd kan niet meer zonder zich in een of ander uitvloeisel van die social media te storten, je hele hebben en houden bloot te geven en jezelf vrijwillig te kijk te zetten, met het risico bespuugd of bejubeld te worden. Twitteren dus. Zelfs de nu net afgetreden Paus Benedictus XVI deed het.

Communicatie is het sleutelwoord tot evangelisatie geworden, dat zien we niet alleen in de christelijke kerken gebeuren, elke zichzelf respecterende religie gaat online, moet vroeg of laat zelfs met de billen bloot, wil men nog mensen, zeker jonge mensen, aan zich binden. De pausverkiezing is dus, vanuit dit perspectief bezien heel verstandig, tot een mediahype verheven. Nu mogen we elke dag minstens twee keer het pausjournaal zien, waarin twee prominente figuren, van wie de belangrijkste priester Antoine Bodard is, Vaticaankenner bij uitstek, een moderne, conservatief gekleurde katholiek, rad van tong, altijd zijn logisch klinkende verhaal en antwoorden klaar; kortom, een fenomeen als het gaat om promotion van de R.-k. kerk en de betekenis van haar eeuwenoude (institutionele) tradities.

We moeten het toegeven, die social media zijn van enorme invloed op allerlei ontwikkelingen in deze moderne tijd. Het internet heeft zich als een inktvlek over de hele wereld verspreid en is niet alleen onder de huid van de menselijke bewoners gekropen, om er nooit meer onder vandaan te gaan, maar ook in de hele infrastructuur van allerlei systemen waarmee wij tot dan toe onze wereld vol gevaren en obstakels geprobeerd hebben te ordenen. En we staan wat dit aangaat nog maar in de kinderschoenen.

Waren we vroeger aangewezen op nieuwsbrengers die te voet aangesneld kwamen om ons met de ratel kond te doen van een of andere belangrijke, ingrijpende gebeurtenis, nu weten we al dat mister X anderhalve seconde geleden na een grote boodschap het toilet doorgetrokken heeft. We vinden alles terug op Youtube, Facebook of Twitter. We lopen met mobieltjes op zak waarmee we alles om ons heen digitaal vastleggen, door-sms’en en online zetten. Onderhand komen we nog eens zover dat we toestemming gaan vragen om even geheel zonder geviseerd te worden aan ons achterwerk te mogen krabben.

In Rome heeft men iets van die razende snelheid die digitale snelweg heet toegelaten, wellicht in de hoop er de jonge, moderne mens, geboren met een smartphone aan zijn oren, mee te bereiken en God weet voor zich te winnen. Ook spelen ze handig in op de behoefte onder jongeren aan een idool, iemand om te kunnen adoreren, een soort popster om van te houden. Dat daar niet veel meer voor nodig is dan jouw verschijning in vol ornaat als paus is gebleken tijdens de massaal door jongeren bezochte jongerendagen. De jongeren creëren ‘m zelf wel.

Op zich is hier natuurlijk niets mis mee. Ikzelf adoreer Alicia Markowa en Hildegard von Bingen en ben een fervent mediagebruiker, al ben ik intussen wel afgehaakt bij Facebook en Twitter omdat ik bij nader inzien toch niet echt wil dat Jan en Alleman alles van me te weten komt. Dat de R.-k. kerk zich inlaat met de moderne communicatiemiddelen is alleen maar toe te juichen, het kan in dit vastgeroeste bolwerk iets in beweging zetten. De snelheid waarmee allerlei zaken de wereld inkomen, is niet meer volledig te controleren en het voordeel van deze snelle communicatie en verspreiding is dat er ook navenant gereageerd wordt: onmiddellijk en dus impulsief. De lijnen zijn veel korter, er is minder tijd om dingen te laten bezinken. Dit kan een nadeel zijn, dat geef ik toe, maar voor wie het begrijpt kan het ook ontzaglijk veel opleveren -  heel interessante en verrassende zienswijzen, waar de mensen die het voor het zeggen hebben binnen het instituut hopelijk iets mee willen aanvangen.

We zitten er nu dus met z’n allen bovenop, op de pausverkiezing. De deuren van de Sixtijnse Kapel zijn weliswaar hermetisch gesloten, maar de zwarte rook zien we onmiddellijk op de tv, smartphone, iPad en weet ik wat nog meer. Ongetwijfeld gaat door allerlei mediafreaks alles haarfijn ontrafeld worden, precies zoals dat tegenwoordig ook in politieke en economische kringen gebeurt. Sinds het internet blijft niets meer geheim voor de camera’s, of ze nu van professionele afkomst zijn of van de eerste de beste schooier met een mobieltje, elke spelonk wordt beschenen. Straks komen we álles te weten, of we dat nu willen of niet.

13-03-2013 om 00:00 geschreven door Elisabeth  

12 maart 2013

Kruispunt

Zondagavond kwamen in het programma Kruispunt twee vrouwen aan het woord die ieder een boek geschreven hebben over hun ervaringen op Rooms-katholieke kostscholen die geleid werden door nonnen. Maandag jongstleden presenteerde Deetman het rapport van zijn onderzoekscommissie waarin verslag is gedaan van misbruik door religieuzen bij meisjes en vrouwen. Niemand wordt er vrolijk van, het is de zwartste bladzijde uit de laatste eeuw kerkgeschiedenis.

De twee vrouwen brachten de belangrijkste jaren van hun leven, die waarin het karakter van de opgroeiende mens wordt bepaald, door op zo’n Rooms-katholieke kostschool. Mij werd al gauw duidelijk dat een groot gebrek aan pedagogische kennis en invoelingsvermogen bij de eerwaarde zusters voor veel kinderen, toch zeker voor deze twee vrouwen schadelijk is gebleken voor hun hele verdere leven. Mishandeling hoeft ’m niet alleen te zitten in fysieke handelingen, psychische mishandeling kan minstens even verstrekkende gevolgen hebben, dat lieten me zowel de Commissie Deetman als deze uitzending weer eens opnieuw op pijnlijke wijze zien.

Wat me bijzonder trof in beide verhalen is dat veel religieuzen, die zich toch dagelijks te bekommeren hadden om het welzijn van opgroeiende kinderen, totaal geen inzicht leken te hebben in de kinderziel en daar ook geen moeite voor deden. Afgaande op de verhalen van deze vrouwen getuigde het optreden van deze kloosterlingen niet van enige pedagogische kennis, noch van de zo bitter noodzakelijke oprechte liefde voor het kind. Beide vrouwen waren nog altijd erg geraakt door wat hen was aangedaan. Met tranen in de ogen spraken ze over de psychische angst waarin ze dagelijks hadden geleefd en die hun gevoelsleven nog tot op de dag van vandaag had bepaald.

Wellicht is dit alles toe te schrijven aan de van Rooms-katholieke ideologie doortrokken opvoedingsmethodes die in dergelijke instituten gehanteerd werden en het totaal ontbreken aan of bewust afweren van invoelingsvermogen bij de eerwaarde zusters. Hoofddoel was dat in Rooms-katholieke zin alles ordelijk moest verlopen en alleen met permanente controle op en correctie van het gedrag van de kinderen, met onvoorwaardelijke gehoorzaamheid als hoogste doel, viel dit te bereiken. Of die religieus getinte opvoedingsidealen ook pasten bij het ontvankelijk en nog zeer kwetsbaar kinderlijk gemoed van hun pupillen vroeg men zich blijkbaar niet af. Schijnbaar zonder ergens aan te twijfelen pasten de zusters hun eigen straf- en beloningsmethodes toe, met de nadruk op straf.

Onwetend of niet, toch vraag ik me af of zij zich echt niet bewust waren van de schade die ze met hun exercitiemethodes bij deze kinderen aanrichtten. Het wil er bij mij niet in dat volwassen vrouwen, die zich als dienaressen van God beschouwden, er zulke onpedagogische, jegens kinderen liefdeloze methodes op nahielden, zonder zich in geweten af te vragen waar ze mee bezig waren.

Met de pedagogische kennis van nu zou men het heel anders aangepakt hebben. Een groot deel van de opvoedingsmethodes die men in die tijd hanteerde, is waarschijnlijk toe te schrijven aan onwetendheid, gebrek aan inzicht in de kinderziel en onmacht. Uit onwetendheid en onmacht zochten opvoeders hun toevlucht tot harde methodes als slaan en vernedering, wat ook wel voorkwam in grote gezinnen. Door de eeuwen heen is gebleken dat methodes van geweld en vernedering angst creëren en angst kinderen (en volwassenen!) vanzelf doet gehoorzamen. Er werd ook op de kostscholen dus wel bereikt wat men graag zag, maar er werd geheel voorbij gegaan aan de kwetsbaarheid van het kind, om over de gevolgen op langere termijn maar niet te spreken.

In het programma kwam ook een theologiepsycholoog aan het woord. Zij verwoordde heel scherp waar ‘m de pijn bij vrouwen die dergelijke jeugdervaringen hebben nog steeds in zit en waarom het in die kostschooljaren voor zulke kinderen zo dramatisch verlopen is. Haar verhaal riep onmiddellijk herinneringen op aan mijn eigen rooms katholieke ervaringen en het gebrek aan pedagogisch inzicht bij de gezagsbeoefenaars.

Laat ik het dus proberen te zien als een tijdsverschijnsel. De gezagsverhoudingen lagen toen heel anders. In het ergste geval werden kinderen beschouwd als kleine, in principe onhandelbare, onmondige lastposten die voortdurend gecorrigeerd dienden te worden en onvoorwaardelijk te gehoorzamen hadden. Huilen werd als kinderachtig beschouwd en dus geminacht, tegen een stootje kunnen werd gewaardeerd. In mijn eigen jeugd stond in het schoolgodsdienstonderwijs ook alles nog in het teken van onderwerping aan het gezag en het streven naar heiligheid. Die heiligheid kon men verwerven door bescheidenheid, dat sierde de mens, met nederigheid bracht men het ver, met afzien en lijden kon de hemel verdiend worden en het vrijwillig lijden van ontberingen en leven in armoede verdiende grote lof. Zichzelf volkomen wegcijferen, kortom, was de ultieme manier om de weg naar de hemel te plaveien en wie daar heel ver in ging, kon het tot heuse heiligheid brengen.

Het is triest dat het collectief inzicht in dit soort zaken voor alle kostschoolkinderen van toen én deze twee schrijvers met hun getuigenissen wat aan de late kant is gekomen. Het is te hopen dat zij alsnog gehoor en begrip vinden voor hun beschadigde ziel, ook en vooral binnen de muren van de kloosters waarin zij dit hebben moeten doorstaan.

EINDSTREEP HALEN

afstuderen in Eindhoven

Kees Bol en Jan Gregoor hadden zich min of meer over me ontfermd, zij wezen me de weg op het grillige pad der beeldende kunsten, maar ook anderszins. Naast hun docentschap gaven ze me voldoende persoonlijke aandacht om me prettig en weldadig bij te voelen. Als docenten tekenen en schilderen waren ze niet mals in hun kritiek. Het was goed voor me, daar leerde ik een heleboel van, het hielp me serieus na te denken over mijn toekomst als kunstenares. Ze waren opmerkzaam genoeg om in de gaten te hebben als ik het juist daar moeilijk mee had en gekweld werd door twijfel. Dan stimuleerden ze me, wezen me met nadruk op mijn talent en zagen daarna met voldoening aan dat ik die twijfels voornamelijk op eigen kracht wel weer overwon. Voor mijn latere leven als kunstenares is dit zeker van grote betekenis geweest.

Deze leraren openden een wereld van schoonheid voor me. De lessen kunstgeschiedenis voerden me naar de oude grote meesters uit de middeleeuwen en de renaissance, naar de schilders van de Haagse School en, waar hun voorkeur sterk naar uitging, het impressionisme en expressionisme. Ze leidden me in mijn manier van schilderen en tekenen in de richting van een bepaald, bij mij passend spoor en wezen me op schilders als Berthe Morisot, Toulouse Lautrec, Paula Moderssohn-Becker en de schilders van de Latemse School, Georges Minne, Gustave van de Woestijne, Valerius de Saedeleer. Maar ook Constant Permeke, Gustave de Smet en tijdgenoten. Kees Bol was speciaal een groot bewonderaar van Rik Wouters (ik ook). En onder stimulans van Jan Gregoor besloot ik mijn afstudeerscriptie te schrijven over de Overijsselse schilder Johan Barthold Jongkind uit de Haagse School, die geboren werd in Lattrop in 1819 en stierf in het Franse La Côte-Saint-André in 1891. Hier heb ik met groot plezier vele uren studie en arbeid in gestoken.

Maar bovenal hebben ze me het enthousiasme om te tekenen meegegeven, heel veel te tekenen en schilderen. Niet alleen aan het ontwikkelen van tekenvaardigheid (wat ook belangrijk was), maar vooral aan de inhoudelijke kant hebben beide docenten al die vijf studiejaren de meeste aandacht geschonken. Dat gold voor hen zelfs als de belangrijkste factor in de ontwikkeling van onze artistieke vaardigheden. Alles wat ik uit hun mond vernam, heeft me op een wel heel unieke, bijzonder bemoedigende wijze door mijn soms nogal moeilijke studentenjaren heen geholpen, jaren vol twijfels en onzekerheden waar het mijn toekomst en de ontwikkeling van mijn persoonlijkheid betrof.

Onder hun nimmer aflatende stimulans raakte ik toch op weg naar het serieuze afstuderen in de vrije kunsten, in de geest van mijn studievriend Joop van Egdom, die een jaar eerder was gaan studeren aan de Jan van Eijck Academie, met als bagage een studiebeurs, een heleboel talent en gedrevenheid. Hij was een fijne vriend met wie ik heel veel deelde, in de eerste plaats de teken- en schilderdrift. We wandelden soms rond in Sint-Oedenrode of togen naar De Kienehoef, het gemeentelijk zwembad van Rooi met een groot park en twee roeivijvers met aangrenzend een donker loofbos. Van een seksuele relatie was geen sprake, zover was ik nog lang niet. Hij mocht hooguit een arm om me heen slaan, we gingen louter vriendschappelijk met elkaar om. We spraken over allerlei levenskwesties met elkaar en bleken in veel opzichten dezelfde opvattingen, ideeën en idealen te hebben.

Thuis begrepen ze niet echt wat mijn studie aan de kunstacademie voor me betekende, ik kon er met mijn broers en zussen niet goed over praten, tenminste niet over wat me rechtstreeks in verband hiermee van binnen bezighield. Ik leefde als het ware in twee totaal verschillende milieus. Overdag als keurig kantoormeisje, passend in het burgermilieu van onze familie en de maatschappij in het algemeen, ’s avonds als academiestudent onder kunstzinnige mensen in een artistieke omgeving. De kunstacademie was een volslagen vreemde wereld voor mijn familie en niet alleen voor hen, terwijl onder een aantal van de avondacademiestudenten de kantoorwereld waaruit ik afkomstig was niet begrepen noch gewaardeerd werd.

Ik bewoog me dus op twee fronten die elkaars tegenpolen leken en dit gespletene uitte zich ook in mijn verschijning, die niet artistiek genoeg was voor het kunstzinnige academiemilieu en niet gedistingeerd genoeg voor het nette kantoorleven. Hoewel ik in Eindhoven genoot van elk teken- en schildersuur, was dit tegelijkertijd verwarrend, zaaide ernstige twijfels in me ten aanzien van de keuze voor mijn toekomst. Ik werd heen en weer geslingerd tussen de keuze voor een sterk individualistisch en hierdoor vrij eenzaam bestaan als kunstenaar in een eigen atelier, en het meer op de maatschappij geënt bestaan als werknemer in loondienst, omringd door collega’s. Vaak twijfelend aan mijn talent en sterk verlangend naar begrip en bevestiging, nog altijd niet volwassen en bang om het te worden, kon ik niet kiezen.

12-03-2013 om 10:17 geschreven door Elisabeth