3 april 2013
Overdosis
We worden met z'n allen veel ouder dan onze voorouders. Vroeger kwam het nog in de krant als iemand honderd jaar werd, gouden huwelijksparen werden uitgebreid gefotografeerd en in de bloemetjes gezet en wie de zestigjarige bruiloft haalde, was in één klap een nationale held. We waren nog niet overgemedicaliseerd zoals nu en gingen nog op een natuurlijke manier dood.
Da's nu dus heel anders. We leven veel langer en worden allemaal ook veel langer in leven gehouden, niet zelden langer zelfs dan ons lief is. Eén steeds groter probleem hierbij is de toenemende hoeveelheid aan medicijnen en behandelingen die hiervoor nodig zijn. Vroeger deden een sinasprilletje voor de kinderen en een aspirientje voor de volwassenen wonderen. Veel huis-, tuin- en keukenziektes werden ermee bestreden en genazen er vaak geruisloos mee.
Die tijden zijn voorbij. We zijn allemaal voor onze ziektekosten verzekerd en de meeste medicijnen zijn daarbij inbegrepen. Sterker nog, we zijn hierin zover doorgeschoten, dat we menen voor ieder akkefietje een pil nodig te hebben. We zijn helemaal gemedicaliseerd. We rennen voor iedere scheet naar de huisarts en eisen al snel een verwijzing naar de specialist als we vinden dat de boel niet opschiet.
Zelf had ik een heel wijze oude moeder, die haar dertien kinderen in dit opzicht behoorlijk kort hield door op elke lichamelijke klacht zeer geruststellend te reageren met: "Och kind, het is vanzelf gekomen, 't zal ook vanzelf wel weer weggaan." En in de meeste gevallen had ze gelijk. Afgezien van ikzelf met mijn brakke lijf zijn mijn zes broers en zes zussen gezond groot geworden en huldigen tot op de dag van vandaag dit kerngezonde principe.
Om me heen zie ik het meestal heel anders. Zeker bij oudere mensen. Ik ken er legio die 's morgen een hele waslijst aan medicijnen moeten innemen en in feite al gegeten en gedronken hebben als ze daarmee klaar zijn. Ik heb me wel eens afgevraagd hoe dit zich heeft ontwikkeld en ik denk dat ik toch tenminste één van de oorzaken hiervan wel ken.
Naarmate we ouder worden, hebben we meer kans op ziektes. Laat ik mezelf als voorbeeld nemen. Ik heb de ziekte van Crohn. Daar staat een bepaalde vorm van medicamenteuze behandeling voor en hiermee heb ik mijn eerste serie pillen al binnen. Crohn gaat soms gepaard met vormen van reuma, in mijn geval is dat zo, dus komen er reumamedicijnen op het lijstje. Dat gaat een tijdlang goed, maar dan ontwikkelt zich bijvoorbeeld hoge bloeddruk. Opnieuw worden medicijnen toegevoegd aan het lijstje. Er komen hartritmestoornissen en ook daar worden pilletjes op losgelaten.
Al die ziektes worden behandelend door verschillende specialisten, die van elkaar niet weten wat ze voorschrijven. Het staat allemaal in de diverse computers, maar in mijn hele 'carrière' als patiënt maak ik het maar zelden mee dat artsen expliciet controleren of hetgeen zij voorschrijven overeenstemt met de rest van het medicijnlijstje, en evenmin of er van dat lijstje niet het een en ander geschrapt kan worden. Als ikzelf mijn medicijnlijst niet meeneem, wordt er door de meeste artsen niet eens over gesproken.
Bij ouderen kan op deze manier de medicijnlijst gigantisch groeien. Het verbaast me niks dat sommige ouderen hierdoor een medicijnvergiftiging oplopen of totaal van de wijs raken en zelfs met vermeende dementieverschijnselen in een verpleeghuis terechtkomen. Een boel ontwikkelingen in de medische wetenschap zijn een zegen voor ons, maar met het verdwijnen van de generatie Nuchterheid Der Grote Gezinnen zijn wij het afgeleerd om ons lichaam rustig de tijd te geven om zélf de ongemakken te overwinnen en verliezen we steeds meer aan natuurlijke weerstand.

Misschien moet De Politiek haar oor maar eens te luisteren leggen bij het handjevol moeders van grote gezinnen dat nog leeft, die er niet mee aangemaakt konden/kunnen zijn om voor elk kwaaltje en pijntje de dokter te roepen. Men kan er in de gezondheidszorg miljarden mee besparen.

En dan nu:

OP AANVRAAG VEREEUWIGD

mensen met karakter – van 1971 tot 1992

Joep werkte zowel in de molen als in ons huis. In huis boetseerde hij in de kleine kamer die aan de woonkamer grensde en eigenlijk bedoeld was als ouderlijke slaapkamer. Wij hadden voor onszelf, net als voor onze dochtertjes, de slaapkamer boven ingericht. Als de kinderen naar school waren, zat ik in onze woonkamer te schilderen op paneeltjes van geprepareerd spaanplaat of schilderslinnen en als ik lekker bezig was, ging ik er ook nog mee door als ze weer thuis waren. Dan vermaakten zij zich het eerste uur meestal ook met tekenen en schilderen. Vijf jaar na onze verhuizing bouwde Joep een atelier aan huis en later ben ik daar gaan schilderen. Ook in het atelier waren de kinderen meestal bij me.

Mijn opdrachtgevers gaf ik altijd de vrijheid om het portretschilderij, als het klaar was, wel of niet aan te kopen, zodat ik me vrij kon voelen en het kind, de man of vrouw kon schilderen op de manier waarop ik dat zelf wilde. Dit werkte uitstekend. Slechts één keer in mijn carrière als portretschilderes heeft een opdrachtgever het portretschilderij niet gekocht. Door te exposeren raakte ik hier en daar bekend, begon mijn werk te verkopen, ontwikkelde een zekere naam onder liefhebbers van naïef-(sur-)realistische kunst en kreeg zo nu en dan een opdracht voor het schilderen van een portret. De mond-tot-mondreclame werkte blijkbaar uitstekend, want ik deed niets bijzonders om hiervoor opdrachten te verwerven.

Met de vrijheid die ik mezelf had toebedeeld door opdrachtgevers nergens toe te verplichten, had ik de ruimte om geheel in mijn eigen stijl te schilderen en er mijn eigen visie op het karakter van de mens die voor me zat in te verwerken. Om goed zicht te hebben op de persoon in kwestie plaatste ik hem liefst recht tegenover me. Ik begon altijd met een praatje te maken met hem of haar, om de start wat te vergemakkelijken, want er was altijd van beide kanten wel enige spanning voelbaar. Degene die geportretteerd ging worden had meestal nooit eerder geposeerd voor een kunstenaar en voelde zich welhaast zeker onwennig.

Voor mij was het iedere keer opnieuw afwachten wie er tegenover me kwam zitten en hoe mijn gast zover te krijgen dat hij of zij zich ontspande. Voor de kinderen had ik stripboeken klaarliggen waarin ze mochten lezen, onder voorwaarde dat ze zo nu en dan even wilden opkijken als ik hun ernaar vroeg. Poseren heeft immers altijd iets gedwongens en deze manier van aanpak had voor mij dan ook grote voordelen, omdat het krampachtige, verlegene met zo’n ongebruikelijke situatie erdoor verdween.

Als die eerste onwennigheid was weggetrokken en we eenmaal op gang waren, ontstond vanzelf een soort sereen-energetische sfeer waarin ik heel prettig kon werken. In die kalme en toch zo energierijke schildersuren zag ik zonder uitzondering al mijn gasten tot rust komen en zich ontspannen, wat me in staat stelde dichter bij hun eigenlijke wezen te komen, hun gelaats- en karaktertrekken schilderend af te tasten zonder mezelf vrijpostig te vinden. Meestal voltrok zich dit proces ongemerkt, van beide kanten op een aangename manier, die een inspirerende en stimulerende uitwerking op me had. Vaak werden zowel kinderen als volwassenen na enige tijd mededeelzaam. Niet zelden ontstonden, zeker in de pauzes, zelfs heel vertrouwelijke gesprekken. Daar werkte wel aan mee dat we altijd uren in een betrekkelijk kleine ruimte bijeen waren en ik mijn ‘modellen’ graag aanmoedigde iets te vertellen over zichzelf of over allerlei gebeurtenissen in hun leven. Hierdoor ontstond er een sfeer van gemoedelijkheid, waardoor ze zich helemaal op hun gemak gingen voelen.

In het hele proces van eerste opzet tot afronding van het portret ontstond op deze manier vaak een speciale verbondenheid tussen degene die voor mij poseerde en mij, waardoor vanzelf iets van de binnenkant van zo’n kind of volwassene zichtbaar voor me werd. Het meest uitdagende en tegelijk huiveringwekkende van het portretschilderen vond ik om te proberen elke keer opnieuw met mijn fijne marterharen penselen op het nog ongeschonden witte schilderslinnen liefst in één dag het wezenlijke karakter van mijn gast te raken, om het in de dagen erna verder te kunnen uitwerken.

Als ik geconcentreerd bezig was met de opzet van het portret, klonk dikwijls de stem van Kees Bol in mijn hoofd: “Durf gerust te overdrijven, overdrijving kenmerkt de zaak! Benadruk het karakteristieke, maak het desnoods karikaturaal!” Dat maakte me dan vrijer, daar kon ik iets mee, ik ontwikkelde er een scherp waarnemingsvermogen door en een zekere vaardigheid in het met een paar penseelstreken karakteriseren van degene die tegenover me zat. Schilderend achterhaalde ik wat áchter de façade van uiterlijke kenmerken van het gelaat verborgen lag. Het was fascinerend te ervaren dat ik, naarmate het portret vorderde, mijn gast ook echt beter leerde kennen. Het was en bleef spannend, maar terwijl ik trachtte de compositie, het lijnenspel, de vlakverdeling, de kleuren en vooral het wezen van die ene mens die voor me zat op me te laten inwerken en in olieverven op doek te penselen, overkwam me dit mijn hele schildersleven lang bij ieder portret opnieuw. Het heeft me diep getroffen dat tijdens mijn portretsessies zonder uitzondering iedereen die tegenover me zat me zonder terughoudendheid zijn eigen kwetsbaarheid heeft laten zien.

Die herkenning, want dat was het in feite voor mij, raakte me telkens weer, ik voelde me er merkwaardig vertrouwd en verwant mee. De door mij te portretteren mensen lieten me onbewust op subtiele wijze in hun ziel kijken. Zoiets kon alleen ontstaan op basis van wederzijds vertrouwen. Het heeft me tot op de dag van vandaag verwonderd, dat het me tijdens al die zittingen gelukt is die sfeer van vertrouwelijkheid te wekken, waardoor ik zo diep kon gaan in het portretteren van dat ene kind, die ene volwassene die tegenover me zat.

Het portretschilderen is een van die ervaringen waarbij ik geleerd heb dat kwetsbaarheid niet per definitie bedreigend is, maar (mijn) creativiteit extra impulsen kan geven. Mezelf kwetsbaar opstellen kan een verrijking betekenen. Wie zijn kwetsbaarheid ontkent of die niet wil zien, mist een belangrijk stuk emotie. Het leven wordt niet gemakkelijker door het bewustzijn van mijn eigen kwetsbaarheid, maar het voegt wel iets belangrijks toe aan de emotionele kant van mijn bestaan. 

Door dit ook zo te ervaren terwijl ik mensen portretteerde, maakte het portretschilderen voor mij tot de mooiste en meest boeiende bezigheid. Zulke ervaringen hebben me keer op keer gemotiveerd om mijn persoonlijke kijk op de geportretteerde onbelemmerd te laten doorklinken in mijn portretten, hoe confronterend dit voor de opdrachtgevers soms ook kon zijn, want ook dat was mijn ervaring. Dat er veel waardering was voor mijn wel heel persoonlijke manier van portretteren, bewees het feit dat ik heel wat portretopdrachten kreeg en met een aantal van deze (ouders van de) geportretteerden ook bevriend raakte. Het zijn waardevolle, voor mij veelbetekenende ervaringen.

03-04-2013 om 20:57 geschreven door Elisabeth  

02-04-2013 om 18:59 geschreven door Elisabeth  

1 april 2013

Mystiek

Op het internet heb ik even opgezocht wat de betekenis is van mystiek. Ik heb er zelf wel een betekenis aan gegeven, maar in Wikipedia las ik het volgende:

Mystiek betreft het hartstochtelijk streven naar een persoonlijke vereniging van de ziel met God. De term mystiek verwijst ook naar de achterliggende leer over kennis en persoonlijke ervaringen van toestanden van bewustzijn voorbij de normale menselijke perceptie (waarneming).

Vandaag is het Tweede Paasdag. Joep en ik woonden op Paaszaterdag de Paaswake bij, waarin de eerste lezing het mystieke verhaal vertelde over Mozes die met zijn volk (Israëlieten) de slavernij in Egypte ontvluchtte. Hiervoor moesten ze dwars door de zee om in het gebied te komen dat nu Israël heet. In het Bijbelverhaal wordt verteld dat God op de hand was van Mozes en zijn volk. Hij deed de zee in tweeën splijten om de doorgang voor het volk mogelijk te maken en toen de laatste mensen er doorheen waren, sloot de zee zich om de Egyptenaren (die het volk van Mozes achterna zaten met paarden en wagens) te verzwelgen door het water.

Op het eerste oog een verhaal vol gruwelijkheid, zeker als ik zou moeten geloven dat dit historisch allemaal echt in zijn werk gegaan is, met een oordelende en keuzes makende God die straft en beloont, zoals een vader in de klassieke betekenis van het woord. Maar die fase ben ik allang voorbij, nu hecht ik veel meer waarde aan de mystieke betekenis van de Bijbelverhalen en de boodschap die er achter zit. Namelijk dat goed en kwaad een evenredige uitwerking hebben op de mens: het kwade brengt hem vroeg of laat in gewetensnood, het goede wekt liefde op – in symbolische zin wordt het kwade dus toch, zoals het ons vroeger geleerd is, gestraft en het goede beloond.

In de Bijbelse verhalen vinden dezelfde gruwelijkheden en mooie dingen plaats als die we nu in onze huidige wereld overal om ons heen zien gebeuren: oorlogen, veldslagen, moordpartijen, maar ook zorgzaamheid voor elkaar, enzovoorts. De mensen die de teksten in de loop der eeuwen opgetekend hebben, zijn niets menselijks uit de weg gegaan. Dit realisme is de grote kracht ervan. Maar het zijn geloofsgetuigenissen, geen historische verslaggevingen van gebeurtenissen, zeer beeldende geloofsgetuigenissen van zaken die direct ons geweten betreffen en ons voortdurend herinneren aan het feit dat het kwade zichzelf afstraft en het goede zichzelf beloont – elk verhaal is daarnaar terug te voeren.

De actualiteit, de tijdloosheid van hun opgetekende verhalen maakt ze overtuigender dan welke roman ook. We dragen allemaal beelden in ons mee van oorlog en geweld, we kennen allemaal de angst voor ziekte en dood, we hebben ieder ons eigen stukje lijden in ons leven. Zowel in het Oude als Nieuwe Testament kom je die basale, diepere betekenis van deze getuigenissen tegen, mits je durft open te staan voor de mystiek ervan.

Sinds ik dat zo ervaren heb, doet het er voor mij niet meer toe of de zee zich ja of nee echt in tweeën spleet toen Mozes met zijn volk wilde vluchten. Voor mij is het in letterlijke zin niet belangrijk of Jezus echt over het water kon lopen. Voor mij zit ‘m de spirituele kracht in de spirituele ervaringen van de vertellers, die blijkbaar zo diep zijn gegaan dat zij ze opgetekend hebben om ze met ons te delen. Juist dat ontroert me nu. Het ontrafelen van de zogenaamde echtheid van de gebeurtenissen is misschien heel interessant voor historici en exegeten, maar het voegt in spirituele zin niets toe aan de inhoudelijke betekenis van de boodschap die in alle Bijbelverhalen verscholen ligt.

Dit zo te ervaren, heeft me bevrijd van een boel ballast, me meegegeven in mijn jeugd, waarin God werd opgevoerd als een patriarch, die te beschikken had over het gedachtegoed van ieder mens, over zijn welzijn, over alle gebeurtenissen in de wereld, een God voor wie niets geheim bleef en die kon kijken tot in de verste uithoeken van mijn kinderziel. Daar heb ik afstand van kunnen nemen, gelukkig, en dat voelt als een verlossing. Mooie gedachte om mijn verhaal op Tweede Paasdag mee af te sluiten.

Omdat Joep toen we in Vlierden kwamen wonen niet in de contraprestatie zat (zoals de BKR onder kunstenaars genoemd werd), moesten we het hoofd boven water zien te houden door heel veel te exposeren. Wat we veelvuldig deden, in de hoop voldoende (positieve) publiciteit te krijgen, zodat de mensen doorkregen dat we bestonden en kunstwerken maakten die de moeite van het aankopen waard waren. In die jaren hebben we heel wat afgesjouwd met onze beelden en schilderijen. We exposeerden in de ene galerie na de andere, door heel Nederland en tot in België en Duitsland toe.

Over dit soort activiteiten, die rechtstreeks met de kost verdienen te maken hadden, was ons op de Jan van Eijck Academie nooit iets onderwezen. We hadden er weliswaar gewerkt in riante, lichte ateliers, alle materialen gratis tot onze beschikking gehad, en de meesten van ons hadden maandelijks ook een royale studiebeurs ontvangen, maar van werken aan een cv en het opbouwen van pr was ons nooit iets verteld. Al gauw na mijn studie begreep ik dat het leven als zelfstandig werkend beeldend kunstenaar, zeker als het hem aan referenties en connecties ontbrak, veel harder was dan binnen de muren van het moderne, goed geoutilleerde academiegebouw. Als kunststudenten hadden we in een enclave geleefd, afgesneden van het normale (arbeids-)leven, waarin de meeste mensen gewoon naar hun werk moesten om hun dagelijkse boterham te verdienen. En na vijf jaar studeren onder deze luxueuze omstandigheden waren we in het diepe gegooid en moesten nu zelf maar zien uit te vinden hoe het in de praktijk werkt.

Onze successen waren zeer wisselend, het gebeurde wel eens dat Joep enkele bronzen beelden verkocht en ik nagenoeg niets, soms verkochten we allebei ongeveer evenveel of even weinig. Maar het gebeurde evengoed andersom, dat ik de helft van mijn schilderijen verkocht en Joep amper iets, en vaak genoeg verkochten we allebei helemaal niets. Dan hadden we wel de kosten gemaakt van het vervoer van onze schilderijen en beelden, de vernissage, en meestal ook nog een fors geldbedrag om te mogen exposeren, en dus enkel verlies geleden.

Verkochten we wel wat, dan vroeg de galeriehouder naast al die andere kosten ook een bepaald percentage van de opbrengst. Aanvankelijk 20, 30 en later zelfs 40 procent en tegenwoordig vragen sommige galeriehouders zelfs nog meer. Soms moesten we daarbij ook ieder nog een kunstwerk afstaan. Eén keer is het me overkomen dat ik een schilderij afstond en het later in Amsterdam in diezelfde galerie zag staan voor het dubbele van de prijs die ik het had toegekend toen ik het daar had geëxposeerd. Toen voelde ik toch wel iets van woede in me opkomen. Doorgaans hielden we er, als we geluk hadden, mooie uitnodigingskaarten of promotiefolders aan over, maar die hadden we dan meestal wel zelf betaald. Ja, we leerden snel. Het kunstenaarsbestaan was hard en met vier kleine kinderen was het financieel soms behoorlijk zuur.

01-04-2013 om 11:36 geschreven door Elisabeth  

Bijlagen:
STILLE WATEREN 2013.pdf (8 MB)   

En dan nu:

Omdat Joep toen we in Vlierden kwamen wonen niet in de contraprestatie zat (zoals de BKR onder kunstenaars genoemd werd), moesten we het hoofd boven water zien te houden door heel veel te exposeren. Wat we veelvuldig deden, in de hoop voldoende (positieve) publiciteit te krijgen, zodat de mensen doorkregen dat we bestonden en kunstwerken maakten die de moeite van het aankopen waard waren. In die jaren hebben we heel wat afgesjouwd met onze beelden en schilderijen. We exposeerden in de ene galerie na de andere, door heel Nederland en tot in België en Duitsland toe.

Over dit soort activiteiten, die rechtstreeks met de kost verdienen te maken hadden, was ons op de Jan van Eijck Academie nooit iets onderwezen. We hadden er weliswaar gewerkt in riante, lichte ateliers, alle materialen gratis tot onze beschikking gehad, en de meesten van ons hadden maandelijks ook een royale studiebeurs ontvangen, maar van werken aan een cv en het opbouwen van pr was ons nooit iets verteld. Al gauw na mijn studie begreep ik dat het leven als zelfstandig werkend beeldend kunstenaar, zeker als het hem aan referenties en connecties ontbrak, veel harder was dan binnen de muren van het moderne, goed geoutilleerde academiegebouw. Als kunststudenten hadden we in een enclave geleefd, afgesneden van het normale (arbeids-)leven, waarin de meeste mensen gewoon naar hun werk moesten om hun dagelijkse boterham te verdienen. En na vijf jaar studeren onder deze luxueuze omstandigheden waren we in het diepe gegooid en moesten nu zelf maar zien uit te vinden hoe het in de praktijk werkt.

Onze successen waren zeer wisselend, het gebeurde wel eens dat Joep enkele bronzen beelden verkocht en ik nagenoeg niets, soms verkochten we allebei ongeveer evenveel of even weinig. Maar het gebeurde evengoed andersom, dat ik de helft van mijn schilderijen verkocht en Joep amper iets, en vaak genoeg verkochten we allebei helemaal niets. Dan hadden we wel de kosten gemaakt van het vervoer van onze schilderijen en beelden, de vernissage, en meestal ook nog een fors geldbedrag om te mogen exposeren, en dus enkel verlies geleden.

Verkochten we wel wat, dan vroeg de galeriehouder naast al die andere kosten ook een bepaald percentage van de opbrengst. Aanvankelijk 20, 30 en later zelfs 40 procent en tegenwoordig vragen sommige galeriehouders zelfs nog meer. Soms moesten we daarbij ook ieder nog een kunstwerk afstaan. Eén keer is het me overkomen dat ik een schilderij afstond en het later in Amsterdam in diezelfde galerie zag staan voor het dubbele van de prijs die ik het had toegekend toen ik het daar had geëxposeerd. Toen voelde ik toch wel iets van woede in me opkomen. Doorgaans hielden we er, als we geluk hadden, mooie uitnodigingskaarten of promotiefolders aan over, maar die hadden we dan meestal wel zelf betaald. Ja, we leerden snel. Het kunstenaarsbestaan was hard en met vier kleine kinderen was het financieel soms behoorlijk zuur.

Eind jaren zestig hadden we serieuze plannen om te verhuizen. We woonden comfortabel in onze flat, maar de hele omgeving stond ons nog steeds tegen. We hadden behoefte aan een oud pandje in een mooie omgeving, liefst in het buitengebied, waaraan we zelf wat zouden kunnen klussen. We keken opnieuw rond in Maastricht, hadden er even iets op het oog, maar toen dat niet doorging, besloten we definitief naar elders te vertrekken. Eigenlijk wilden we niet blijven hangen in het kleinsteedse kunstenaarswereldje van oud-studenten, we hadden behoefte aan ruimte om ons heen en een zo normaal mogelijk leven onder gewone mensen.

In mei 1969, het jaar waarin Veronica werd geboren en ik afstudeerde, deed zich een uitzonderlijk mooie kans voor. Via een bevriende medestudente kwamen we in aanraking met de compagnon van een makelaar uit Deurne-Liessel, Noord-Brabant, die tevens wethouder was van de gemeente Deurne. In Vlierden bleek een molen te staan die de gemeente Deurne, waaronder Vlierden ressorteerde, liever kwijt dan rijk was. Joep wilde proberen die te huren als beeldhouwersatelier, we zouden dan een huurwoning zoeken in de omgeving. Ik was overal content mee, als we maar weggingen uit die flat, uit die op de tekentafel langs de liniaal getrokken, rechthoekige, saaie buurt, waar we praktisch niemand kenden en op de basisschool door de juffrouw, voor onze bijna vierjarige Eva onverstaanbaar, Maastrichts gesproken werd.

Van Vlierden had ik nog nooit gehoord. Het bleek een van de vijf kerkdorpjes (tot 1926 een zelfstandige gemeente) van de gemeente Deurne te zijn, gelegen aan de rand van de Brabantse Peel. De burgemeester zelf benaderde ons met de vraag of we bereid waren op eigen kosten een woning te bouwen (met opstalrecht) op het molenerf, want alleen in dat geval bestond de kans dat we ons daar zouden kunnen vestigen. We gingen hier gretig op in, Joep had al meteen een heel plan in zijn hoofd. De windmolen was niet geschikt als woning, maar de eerste tijd bij gebrek aan beter wel als werkruimte.

Nadat we toegezegd hadden, begon de ambtelijke mallemolen te draaien. Tergend traag, tussen het eerste bericht van de beschikbare windmolen in april 1969 en de uiteindelijke intrek in ons landelijk gelegen huisje op het molenerf in september 1971 zaten ruim twee jaren van over en weer schrijven en bellen met de gemeente Deurne, heel dikwijls onzekerheid over de realisering van ons plan en zelfs van de kant van de gemeente Deurne de definitieve afwijzing ervan. Maar we hadden ons erin vastgebeten en uiteindelijk lukte het ons, we kregen vergunning om te gaan bouwen met opstalrecht. Pas jaren later konden we de grond kopen.

De schetsen die Joep maakte van ons woninkje op de Kakeberg werden voor den dag gehaald, de oudste broer van Joep, architect, ontwierp ons huis. Het was de uitdrukkelijke wens van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg dat het ontwerp architectonisch aangepast werd aan het agrarische karakter van de omgeving en de oude gerestaureerde stenen windmolen uit 1844. We lieten ons huisje bouwen door een Deurnese aannemer. Een bescheiden woning, maar voor onze beurs betaalbaar en op een mooie locatie, aan de rand van het dorp, net ver genoeg in het buitengebied om ons vrij en tegelijk niet van God en iedereen verlaten te voelen. Later zouden we ons huis diverse keren uitbreiden en verbouwen.

We beseften al spoedig wat voor buitenkansje het was om uitgerekend op dit mooie plekje te mogen bouwen. We hadden een beetje geld gespaard, lang niet genoeg voor het bouwen van een huis, maar vader Coppens was bijgesprongen en we hadden wonder boven wonder een kleine hypotheek bij de Westland-Utrecht Hypotheekbank kunnen afsluiten. We volgden de bouw van ons huisje vol ongeduld en toen we in september 1971 eindelijk konden verhuizen, voelde het alsof de wereld herschapen was en wij een nieuw leven begonnen. We waanden ons emigranten naar een ver land, los van alle contacten en verplichtingen.

Onze twee dochtertjes, die al even opgetogen waren als wij en nog nooit onder een echt (punt-)dak geslapen hadden, zongen de eerste avonden in hun bedjes: “Dak, dak, huisje! Dak, dak, huisje!” Zelf was ik helemaal verrukt van het agrarisch landschap van groene, okeren, bruine en zwarte akkers, diepe voren in zwart, wuivend gras in groen, okeren gloed over door zon gedroogde

velden, bomen en struiken in bruin – talloze schilderijtjes ontwikkelden zich in mijn hoofd.

30-03-2013 om 10:14 geschreven door Elisabeth  

29 maart 2013

Pasen

Vanmorgen zag ik op de tv dat heel veel mensen niet meer weten wat Pasen inhoudt. Je zou verwachten dat het meest jonge mensen zijn die dit niet weten, maar dat was niet het geval, ook mensen van mijn generatie en ouder wisten het niet te vertellen. Ze hebben blijkbaar alles wat met de christelijke geloofsleer te maken heeft uit hun geheugen gewist. Veel mensen weten van alles te vertellen over de Islam, het Jodendom, het Boeddhisme en Hindoeïsme, maar van het Christendom, waar toch hun eigen wortels liggen, hebben ze alles laten wegzakken. Misschien uit schaamte, omdat het tegenwoordig als oerconservatief ofwel hopeloos ouderwets beschouwd wordt als men zich nog bekend durft te maken als gelovige, laat staan als Rooms-katholiek.

Na het Tweede Vaticaans Concilie van 11 oktober 1962 tot 8 december 1965 kwam de secularisatie in de kerken op gang. Kort na dit concilie nam dit zelfs exorbitante vormen aan: beelden en andere kunstwerken werden uit kerken gehaald en er werden eigentijdse, veel kleinere, moderne kerken gebouwd, die veel weg hadden van gymnastiekzalen, fabriekshallen of verenigingsgebouwen. Die waren misschien wat toegankelijker, maar misten (als je ’t mij vraagt) de serene mystieke sfeer die de oude historische kerkgebouwen uitstraalden, waarmee die nog uitnodigden tot gebed en meditatie.

Een lang leven is zowel de oude als nieuwe kerken nadien niet meer gegeven, want met de secularisatie verdween de lust tot kerkgang bij de beminde gelovigen nagenoeg helemaal, traden priesters en religieuzen uit hun ambt en ontstond een veel kleinere, maar wellicht veel sterker gemotiveerde, zoekende geloofsgemeenschap.

Er werden overal Bijbelgroepen opgericht, in parochies ontstonden werkgroepen die pastores bijstonden in hun pastorale taken en er werden cursussen georganiseerd voor mannen én vrouwen die zich ook liturgisch wilden inzetten in de parochies. Er kwamen zowel vrouwelijke als mannelijke diakens, die van grote betekenis werden op pastoraal gebied. Een in mijn ogen bijzonder positieve ontwikkeling. De kerk werd gezuiverd van schijnheiligheid, parochianen werden veel meer direct betrokken bij allerlei activiteiten, er kon een democratische bestuurs- en werkstructuur ontstaan, kortom, de kerk kwam dichter naar de mensen toe, gezagsverhoudingen veranderden, de plaatselijke kerkelijke macht nam af, er kwam meer ruimte voor samen delen, ook en juist op het gebied van de invulling van liturgische vieringen.

Dat veel mensen desondanks toch afgehaakt zijn, is misschien te betreuren, maar tegelijkertijd vind ik het heel erg mooi dat de mensen die hun kerk trouw gebleven zijn dit zijn omdat ze er blijkbaar een gegronde reden voor hebben. Ze voelen zich er daadwerkelijk mee verbonden en laten hiermee zien dat de geloofsgemeenschap voor hen veel betekent en liturgische vieringen ook inhoud en betekenis hebben. Zo filtert de kerkgemeenschap zichzelf als het ware ‘schoon’.

Misschien moet de traditionele kerk wel eerst tot de grond toe afgebroken worden, opdat er uit de puinhopen een nieuw soort kerk(-gemeenschap) kan ontstaan waarbinnen niet het instituut met haar wetten en dogma’s centraal staat, maar de pure naastenliefde zoals Jezus Christus ons die heeft gepredikt.

Of anders gezegd: PASEN, Christus is, zoals het geschreven stond in de Heilige Schrift, voorspeld door de profeten, de kruisdood moeten sterven, om daarna op te staan uit de dood en voor de mensheid een nieuw leven vol hoop te creëren.
Het is spijtig dat de huidige gezaghebbers binnen de R.-k. kerk hun uiterste best doen om deze zo moeizaam verworven positieve ontwikkelingen weer terug te draaien. Maar we weten allemaal dat een ontwikkeling die  eenmaal op gang gekomen is, niet meer stop te zetten of terug te draaien is. Dat geldt voor alles op aarde, ook voor de beminde gelovigen. Dus blijf ik er vertrouwen in hebben dat wat nu al een aantal jaren gaande is zich verder zal ontwikkelen en tot een waarachtig samenzijn in geloof kan leiden, van welke gezindte, huidskleur of bevolkingsgroep dan ook.

ZALIG PASEN

En dan nu:

Gelukkig vroegen de gewone dagelijkse bezigheden mijn gezonde aandacht. Elke ochtend stond ik vol vreugde op om met mijn dagtaken te beginnen. We ontbeten samen, de kinderen gingen naar school en daarna deed ik alle dingen die een normale huisvrouw en moeder ook doet in huis. Het was goed, dit regelmatige, geordende leven dat zich in een vertrouwde cadans voltrok. Het hield me met twee benen op de grond, relativeerde mijn wat overtrokken besef van de breekbaarheid van ons bestaan. In zulke ongecompliceerde werkzaamheden vond ik ontspanning, het vormde een gezond tegenwicht en schiep ruimte voor mijn creatiever en spiritueler bezigheden. En na zulke doodgewone dagelijkse karweitjes vond ik de rust, zin en tijd om te schilderen.

Dat latent permanent aanwezige gevoel van kwetsbaarheid en mijn belevingen als zorgende moeder moesten zich wel manifesteren in mijn werk als kunstenares. In Maastricht en later ook in Vlierden maakte ik themaschilderijtjes die heel dicht bij mijn dagelijkse moederlijke bezigheden stonden. Moeders met kindjes aan de borst, moeder naast ziek kind in bed, kinderen aan tafel, zwangere vrouw op stoel, moeder en dochter in de maneschijn, meisje in donker bos, kindje in rivier, jongetje in het donker, jongen met twee geliefden in idyllisch landschap, et cetera, ik creëerde mijn eigen ogenschijnlijk vredige en veilige wereld. Maar hoe vredig mijn geschilderde wereld ook leek, altijd bleef voor de aanschouwer de broosheid van het bestaan zichtbaar die zich tijdens het schilderen, zonder dat ik er enig verweer tegen had, onherroepelijk als een flinterdun vlies over de verstilde tafereeltjes had uitgespreid. De kunstcriticus Walter de Bruijn schreef er in het Dagblad voor Noord-Limburg (7 april 1973) het volgende over:

“Els Coppens schildert kleine paradijsjes van eenvoudig leven, waarin alleen de dood plotseling zacht bloeiende vreugde kan verdrijven. In dezelfde onbedorven groene landschappen waarin mensen en paarden aardig zijn tegen elkaar, kan het verschrikkelijke plotseling gebeuren: er schuift een wolk voor het hart, de warmte verdwijnt uit het bloed, in het water van een beek drijft een kind dat zojuist nog in het weiland speelde. In huis ligt zo’n roerloos kind opgebaard, met als schril contrast naast zich een sinaasappelboompje met oranje vruchten. Het leven zelf heeft geen kleur meer.

Els Coppens schildert haar dromen, haar intieme gevoelens en angsten in een vorm die deze roerende inhoud zonder omwegen prijsgeeft. Het draait vrijwel steeds om de drie-eenheid man-vrouw-kind en het verlangen naar geborgenheid, de vreugde van het wederzijds contact, de streling van handen, een kind op je schoot. Alles is geïdealiseerd en erg kwetsbaar daarom bovendien, want voor wie zulke argeloze dromen droomt moet veel in de werkelijkheid onverdraaglijk zijn.

Zachtaardige mensen verblijven in onaangeraakte landschappen, die zo groen zijn dat het duidelijk is dat zon en regen er erg hun best op hebben gedaan alles zo voordelig mogelijk te laten uitkomen. Mens en natuur zijn nog niet vervreemd van elkaar. Een onbereikbaar sprookje opent zich. Dit is heimwee. Het verlangen naar een bestendige werkelijkheid, één eindeloos moment, waarin voornamelijk verwondering en rust. De kleine taferelen zijn betrekkelijk simpel geschilderd, nu nog meer dan voorheen, maar daardoor ook direct toegankelijk. Als in een gedicht zonder begin of einde herhaalt Els Coppens dezelfde beelden die afkomstig zijn uit een imaginair land waar het leven echt goed lijkt. Kleine delen werkelijkheid worden daarmee vermengd. Soms werpt een donkere vogel over dat alles een schaduw, want door haar romantische droom heen ziet Els Coppens het onverbiddelijke einde.”

Walter de Bruijn had de essentie van mijn werk heel goed aangevoeld. Ik was blij met zijn inzicht en waardering en voelde me, hoewel ik regelmatig bleef twijfelen aan mijn kwaliteiten als kunstenares, erdoor gesterkt om door te gaan. Maar één goede recensie van één kunstcriticus zette nog niet veel zoden aan de dijk. De dagelijks strijd voor ons levensonderhoud ging gewoon door, we moesten ons financieel staande zien te houden.

In die tijd verkochten we redelijk goed, zodat Joep geen gebruik hoefde te maken van de Beeldende Kunstenaars Regeling, kortweg BKR genoemd. Dit was een instelling van het Rijk waarbij gemeentes kunst aankochten. De kunstenaar kon een of meerdere van zijn werken insturen voor aankoop door de Sociale Dienst van zijn woonplaats, die zich liet adviseren door een aankoopcommissie. Van het bedrag dat voor het kunstwerk betaald werd, moest de kunstenaar een bepaald aantal weken in zijn eigen levensonderhoud voorzien voor hij weer een nieuw werk mocht aanbieden. De hoogte van het uitbetaalde bedrag bepaalde de hoeveelheid weken dat hij ervan rond moest zien te komen. De weeknorm lag ongeveer gelijk met een bijstandsuitkering. Er werd wel behoorlijk ruim voor de kunstwerken betaald. In feite was de BKR dus een verkapt soort bijstandsregeling voor kunstenaars die niet van hun eigen werk konden leven. Joep heeft er in Maastricht een paar jaar gebruik van gemaakt en enige tijd later nog enkele jaren in Deurne, over het geheel genomen dus vrij weinig.

29-03-2013 om 10:03 geschreven door Elisabeth  

28 maart 2013

De media

Wij worden dagelijks gemanipuleerd door de media. We mogen denken dat we geheel zelfstandig onze opinies vormen, onze inzichten ontwikkelen, onze politieke kleur bepalen, maar… forget it! De media hebben een enorme invloed op ons, zonder dat we het zelf in de gaten hebben.

Het begint er al mee dat praktisch iedereen altijd en overal de hele dag de radio aan heeft staan. Niet om ernaar te luisteren, dat niet eens, maar als achtergrondgeluid, om de stilte te vermijden, want stilte… daar hebben we het over het algemeen niet zo op. Muziek en het gebabbel van presentatoren is bij het dagelijks leven gaan horen als de ruisende wind in de populieren, we horen het niet eens meer.

Van alle kanten worden we met deze lawaaimachine geconfronteerd, wáár we ook komen, er klinkt muziek of iets wat erop lijkt. In winkelcentra, supermarkten, openbare instituten, ziekenhuizen, wachtkamers van artsen, et cetera, overal schettert die (vaak irritante) muziek óf hangt een tv-scherm aan de muur waar instructieve filmpjes op vertoond worden, of als alternatief Animal Planet voorbij komt, veelvuldig onderbroken door reclames.
Terwijl we zo verleren wat stilte is, worden we tussen de muziekjes en reclameboodschappen door ongemerkt geïnfiltreerd door de boodschappers van de media, de presentatoren en journalisten, die permanent op zoek zijn naar sensatie, schokkende berichtgeving, om de luisteraars en kijkers aan zich te binden. Presentatoren zijn verschrikkelijk goed in het creëren van hypes, de alweer oude nieuwe Amerikaanse term voor hot items. Daar bedoel ik dus veelvuldig bekeken en beluisterde gebeurtenissen mee, kan niet schelen wat, waar overal iedereen het zeer korte tijd constant over heeft. Daar zijn we ons er niet eens meer van bewust, precies zoals we ons niet meer bewust zijn van de lucht die we onophoudelijk inademen. 

De lawine van lawaai die over ons uitgestort wordt, gaat zover dat zelfs de politiek en de gerechtelijke macht de oren legt naar de media. Er kan allang niet meer in alle rust en weloverwogen politiek bedreven worden en rechtspraak gevoerd, de media c.q. de journalisten en presentatoren springen overal bovenop, haken zich vast in elke gebeurtenis, elk voorval, elke verspreking, en vergroten een en ander uit tot proporties die iedere aardbewoner wel móéten bereiken, of hij wil of niet. Dit alles gaat zo razendsnel in zijn werk, dat we er niet eens verweer tegen hebben, we worden overspoeld door berichtgeving over alles wat er tot in de verste uithoeken van de wereld gebeurt. Het lijkt alsof we voortdurend door beeld- en geluidsapparatuur omgeven zijn.

Als ik het nader beschouw vind ik het eigenlijk hondsbrutaal om in elke openbare gelegenheid ongevraagd gekweld te worden met die waanzinnige popmuziekjes. Ik kan geen instantie bellen of ik moet, na mijn toetskeuze gemaakt te hebben, in de wacht en krijg ze te horen, de pop, hop, rap en twig muziek, afgestemd op de categorie liefhebbende-jeugd-van-lichte-muziek, alsof de wereld enkel en alleen bestaat uit jongeren rond de achttien.

Er zijn talloze voorbeelden aan te halen van lawaaivervuiling, terwijl we niet eens beseffen hoe ernstig het is. Dus stel ik het volgende voor: om één hele dag overal alle radio’s en tv’s uit te zetten. Echt overal, en eens te kijken en beleven wat stilte is. Echt stil is het in ons kleine, overbevolkte Nederland natuurlijk nooit, maar als het alleen al met al dit soort ruis maar eens voor slechts één dagje gedaan is… wat zou dát een verademing zijn!

TOCH NAAR BRABANT

van stadsmensen naar plattelandsbewoners

We wilden graag een gezin en carrière maken. Het gezin was er al, de carrière ging iets minder snel. We waren allebei vervuld van hoop op ontdekking door een of ander museum en/of galerie of een belangrijk kunstcriticus die een lans voor ons zou breken. Voor de verkoop van ons werk was bekendheid verwerven met onze kunstproducten prioriteit nummer een, zeker voor Joep, die zichzelf toch als voornaamste kostwinner beschouwde, wat ook klopte met de werkelijkheid. Die rolverdeling – hij hele dagen werkend aan zijn beelden en zorgdragend voor de promotie van ons werk in de vorm van exposities, ik schilderend in onze huiskamer, met als hoofdtaak de zorg voor onze kinderen en de huishouding – paste prima bij ons.

Joep was doodongelukkig als hij niet kon werken, terwijl ik me in de eerste plaats moeder voelde en me met hart en ziel wijdde aan het grootbrengen van onze kinderen. Als ik tussen de bedrijven door kon werken aan mijn schilderijtjes was ik dik tevreden. Maar vóór mijn status als moeder en mede-kostverdiener had ik er heel andere ideeën over gehad, ook wat mijn stijl van tekenen en schilderen betrof. Eigenlijk had ik me voorgenomen voort te gaan op dezelfde manier en in de stijl waarin ik had gewerkt op de Eindhovense academie en dan ook met het vuur uit die tijd. De zwangerschappen en de komst van onze kinderen hadden mijn ideeën en behoeftes alsook mijn stijl van schilderen echter radicaal veranderd.

Tijdens de zwangerschappen had zich in mijn hele wezen een ingrijpende verandering voltrokken en niet alleen hormonaal, hoewel de hormonale veranderingen zeker wel van invloed waren op mijn gemoedsstemmingen. Ik was me er heel sterk van bewust dat zich in mijn schoot een kind ontwikkelde waarvoor ik de verantwoordelijkheid te dragen kreeg. Het was een mooie tijd, fysiek voelde ik me sterk, we genoten samen van het feit dat onze liefde een kind voortbracht. Het hele proces van groei in de moederschoot volgden we welbewust en met grote be- en verwondering over wat het menselijk lichaam, in dit geval het mijne, in dit opzicht vermocht.

Vier keer hebben we de geboorte van een gezond kind meegemaakt. De geboortes van onze kinderen waren voor ons alle vier de keren een zeer ingrijpende en indrukwekkende gebeurtenis. Bij elke geboorte had heftige pijn zich vermengd met intense gevoelens van geluk. Gedreven door een instinctieve oerkracht had ik me alle keren hevig ingespannen om ons kindje door het nauwe geboortekanaal de wijde wereld in te schuiven om zo voor haar of hem hijgend en persend die ene en enige verlossende weg te banen. Onderwijl had Joep gefascineerd toegekeken hoe zich het wonder voltrok van uitdrijving en geboorte van een heus nieuw mensenkind, klein en kwetsbaar, maar voorzien van alles wat het tot een volkomen gezond kind had gemaakt.

Een kind baren, was mijn ervaring, is verdwijnen in de hoge golven van een oceaan, erdoor opgetild en neergesmeten worden, de vrees hebben te verdrinken en toch het vertrouwen vasthouden weer boven te komen drijven. De oerkrachten die toen in me werkzaam waren, gingen bij het bevrijdend naar buiten glijden van ons kind gepaard met een werkelijk onbeschrijflijk gevoel van verlossing, triomf, vreugde, verwondering, geluk. Tegelijkertijd voelde ik tot op de bodem van mijn ziel de grote ernst van deze gebeurtenis, namelijk dat ik voortaan mijn hele verdere leven moeder ging zijn, verantwoordelijk voor dit nu nog geheel nieuwe, oh zo kwetsbare leven. Er restte me slechts één ding: me met alle liefde die ik in me had te ontfermen over dit kind, wat ik alle keren met hart en ziel heb gedaan.

De geboortes van onze kinderen hadden iets zeer essentieels toegevoegd aan mijn bestaan als mens, als vrouw in het bijzonder, alsof ik pas compleet was toen ik dit had meegemaakt. Mijn lichaam was nu ‘af’, het had voltooid waarvoor het bestemd was en ik maakte voorgoed deel uit van die mystieke keten van leven en leven doorgeven. Ik was erdoor veranderd, ik was nu moeder, vetgedrukt met hoofdletters. In natuurdocumentaires heb ik gezien hoe de leeuwin haar klauwen uitslaat en blaast, zo gauw er ook maar énig gevaar dreigt voor haar jongen, om er zo indrukwekkend en afschrikwekkend mogelijk uit te zien. Hoe zij zich met haar hele wezen over haar welpen ontfermt, ze afschermt, niemand in de buurt duldt die geen lid is van de troep. Een soortgelijk proces voltrok zich na de geboortes van onze kinderen ook in mij. Als een moederdier voelde ik me voortgestuwd door het allesoverheersende instinct onze kinderen te behoeden voor alle gevaren van de wereld. Een niet meer af te remmen en nooit meer verdwenen oerkracht was er in me door ontwaakt.

Met mijn kinderen een voor een aan de borst besefte ik hoezeer mijn leven zich door hun intrede in ons gezin verbreed en verdiept had, maar evenzo hoe mijn eigen kwetsbaarheid erdoor was toegenomen. Vanaf het eerste ogenblik na hun geboorte voelde ik me het meest kwetsbaar in onze kinderen. Ik voelde me gelukkig en bijzonder, met vier gezonde kinderen, maar tegelijkertijd vibreerde onafgebroken het weemoedige besef in me hoe onnoemelijk breekbaar dit grote geluk in feite was. Ik werd me nog veel meer bewust van de dreigende krachten der rumoerige, hectische buitenwereld vol gevaren. Het was onmogelijk voor me geworden om grote doeken vol te schilderen, gefocust op museale kansen; na de geboortes van onze kinderen viel dat buiten mijn gezichtsveld. In plaats van dat soort ambities vast te houden en te voeden, ontfermde ik me als een kloek over mijn kinderen. Schilderend kroop ik in mijn eigen beschutte wereld van vertrouwde bezigheden die direct het moederschap betroffen en vereeuwigd konden worden aan de huiskamertafel, met een kopje thee naast me en de kinderen dicht bij me. Alsof ik hiermee de gevaren die ons van buitenaf bedreigden, kon bezweren.

Het leven ging voor mij bestaan uit twee componenten: de ene, waarin Joep en ik met onze kinderen, familie en vrienden leefden. Een eenvoudig, vredig, af te bakenen bestaan, waarin schoonheid, liefhebben en tevredenheid binnen handbereik waren. De andere component was de grote buitenwereld, waarin politiek en economie sterk bepalend waren voor het (collectief) welzijnsgevoel. De wereld vol onrecht, oorlog en geweld, armoede, honger en ziekte, die via dagblad, radio en later televisie brutaal ons leven binnenkwam; waarin al het menselijk leed zichtbaar was waarvoor ik onze kinderen in mijn angstvallige bezorgdheid wilde afschermen, maar waarmee ook zij toch moesten leren leven. Ik kon me natuurlijk niet afsluiten voor allerlei maatschappelijke problematiek, nam er tegen wil en dank kennis van via de media en literatuur, maar was me er wel voortdurend van bewust dat die het besloten en vreedzame leven binnen ons gezin te allen tijde kon verstoren.

28-03-2013 om 10:56 geschreven door Elisabeth  

27 maart 2013

De Politiek

Van De Politiek heb ik onderhand mijn buik vol. Ik vraag me af waar al die politici nu eigenlijk voor strijden, voor zichzelf of voor het algeheel welzijn van de inwoners van hun land. Ik heb sterk mijn twijfels. Hoe heeft het in Europa (en ons eigen landje) zover kunnen komen…. Hoe hebben de politici dit alles kunnen laten gebeuren…. De banken worden aangewezen als de hoofdschuldigen van de huidige Eurocrisis, maar de politici hebben er naar mijn idee evenveel schuld aan, zij hebben - hoewel ze al jaren eerder door deskundigen gewaarschuwd zijn - al die malversaties (omwille van hun politieke scores?) toegelaten, hebben zichzelf ook rijk gerekend en heel veel meer geld uitgegeven dan in de staatskas zat.

Als ik toevalligerwijze hoor dat men in België besluit dat de staatsschuld niet meer dan honderd procent mag bedragen – jaja, heus waar, dat verkondigen ze: niet meer dan honderd procent staatsschuld! Dat moeten wij eens proberen! – dan gaat er bij mij toch een alarmbel rinkelen. Waar halen regeringen het recht vandaan om als verantwoordelijken voor het welzijn van de inwoners van hun land zich zover in de schulden te steken en te houden! We weten intussen immers wie de rekening gepresenteerd krijgen! Dat zijn niet de boven Jan Modaal bezitters van giga kapitalen, die ze allang doorgesluisd hebben naar landen die zich profileren als belastingparadijzen (wat Nederland en België trouwens ook blijken te zijn). Nee, nee, het is de onschuldige belastingbetaler, de brave spaarder, de harde werker die nu ook nog moet vrezen zijn baan te verliezen.

Hier kan ik me wel boos om maken. In Cyprus speelt zich dit alles in het ultra klein en mega uitvergroot af. De Russische maffiosi daar hebben hun kapitalen ondertussen allang veilig gesteld of zijn zo schandalig rijk, dat het ze niet uitmaakt of ze dat ‘beetje’ geld uit Cyprus gaan kwijtraken. Ze maken dat ze wegkomen en laten de hardwerkend Cyprioten berooid achter. En wat doet Europa? Roepen dat ook elders spaarders met een kapitaaltje boven de honderdduizend de kans lopen vroeg of laat alles wat daar bovenuit steekt te moeten storten in dit bodemloze vat dat Europa heet en waar niemand nog vertrouwen in heeft.

Okay, de welvaart kon ook niet op. En het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. Wat blijkt? Die sterke benen hebben we niet, we hebben niet alleen de hele koek opgegeten, maar de hele winkel leeg gesnoept en daar hebben we nog niet eens genoeg aan.

Maar… al deze dwaasheid heeft een keerzijde! In Spanje en Italië doen zich al innovatieve ontwikkelingen voor. Gedupeerden die mede dankzij de bandiet Berlusconi en consorten in de armoede getuimeld zijn zonder dat ze daar zelf iets aan konden doen, blijken zich bekeerd te hebben tot de basale levensbehoeften. Ze leggen hun eigen groentetuintje aan, gaan niet meer duur uit eten, naaien hun eigen kleren, kopen niets meer wat niet nodig is en weten zich op die manier te redden.

Hoera crisis, roep ik dan. Want het is toch van de gekken zoals wij onze consumptiemaatschappij hebben laten groeien! Voor al die luxe werken arme donders elders op de wereld zich te pletter, worden uitgebuit en arm gehouden, terwijl wij ons hier wentelen in weelde. Al zouden we heel wat meer in moeten leveren dan die twee of drie procent waarover zo gemekkerd wordt, dan nog zouden we het veel beter hebben dan die Chinese arbeiders, de Afrikaanse ploeteraars en de Aziatische kinderen. Wat niet wil zeggen dat ik niet heel erg te doen heb met alle mensen die hun baan verloren hebben of op het punt staan dat te doen.

Van mij hadden de banken mogen springen. Dat zou voor even heel vreselijk geweest zijn, maar het zou de lucht wel gezuiverd hebben. Nu hebben zachte heelmeesters al stinkende wonden gemaakt die maar blijven dooretteren. Dus mijn devies is: we gaan met z’n allen alle geld van de banken halen, lekker opmaken en weer vooraan beginnen, terug naar de oertijd. En de politici? Die mogen zich gerust eens afvragen of ze voor zichzelf of voor de medemens in de politiek zitten. De meesten zitten namelijk enkele jaren in de kamer, sommige onder hen maken binnen de kamer wat carrière, en meestal verdwijnen de meesten na enige tijd in het bedrijfsleven (met nog enkele jaartjes kamergeld als bagage), krijgen lucratieve aanbiedingen en komen terecht in dure jobs. Van welke politieke kleur ze ook zijn, goed geld verdienen schuwen ze blijkbaar geen van allen.

En dan nu:

Terwijl ik naar de academie bleef gaan en thuis doorwerkte aan mijn schilderijtjes, raakte ik (gewenst) zwanger van ons tweede kind en werd in de maand mei van 1969 in het Maastrichtse Sint Annaziekenhuis Veronica geboren. Haar geboorte, anderhalve maand voor de uitreiking van mijn diploma, verliep niet zonder gevaar. Haar komst ging met zeer ernstig bloedverlies gepaard en bracht voor even mijn leven in gevaar. Pas op langere termijn werd duidelijk hoeveel invloed die gebeurtenis op me bleek te hebben. Bij Eva's geboorte had ik al veel bloed verloren en was ik me sterk bewust geworden van de kwetsbaarheid van ons bestaan, maar door dit dramatisch bloedverlies direct na Veronica's komst werd mijn besef van kwetsbaarheid nog versterkt.

Terwijl ik met ons warme mooie lieve pasgeboren kindje in mijn armen lag en de artsen voor mijn leven vochten, voelde ik me in mijn hele wezen opgesplitst, in golven van intens geluk vanwege ons kerngezond kindje aan de ene kant, en aan de andere kant de angst en het sterke besef van mijn kwetsbare moederlichaam dat me in die spannende uren nog slechts via een flinterdun draadje met het leven verbond. De academie werd opslag een randverschijnsel. Het bewustzijn van de broosheid van ons bestaan had me overrompeld en zou voortaan doorklinken in mijn dagelijks leven en dus ook in mijn werk als kunstenares. Deze gebeurtenis had me diep in mijn fysieke en mentale zelfvertrouwen geraakt.

Kort na Veronica's geboorte studeerde ik met nog twaalf andere studenten definitief af en kon ik voortaan op elk formulier waarop de vraag 'van beroep' stond, invullen: kunstenares! Het werk dat ik het laatste jaar thuis had gemaakt, had ik tot mijn grote opluchting ter beoordeling voor mijn afstudeertentoonstelling dus mogen inzenden en nu kon ik er mijn studie mee afronden. Ik moet bekennen dat ik er, als dit niet het geval was geweest, niets fatsoenlijks voor in de plaats gehad zou hebben, aangezien ik in het laatste studiejaar op de academie in het luchtledige had verkeerd, van geen mens enige leiding gekregen had en zodoende, gedemotiveerd als ik was geraakt, zo goed als niets meer gepresteerd had.

Toen ik afstudeerde was Eva bijna twee jaar en Veronica anderhalve maand oud. In het academiegebouw hingen mijn schilderijtjes en wandkleedjes naast het academiewerk van de andere studenten. Jaarlijks werden er prijzen uitgereikt aan afgestudeerden, maar met mijn onacademische en, zoals onze dochter Veronica het jaren later zo passend zou verwoorden, naïef-surrealistische schilderijtjes viel ik uiteraard niet in de officiële prijzen. Of… ja toch, zo bleek! Tijdens deze plechtige ceremonie kwam een Amsterdamse beeldhouwer, de provo Jacob Jutte, helemaal in wit verband gewikkeld, het podium opgesprongen om te verkondigen dat hij alle afstudeerwerken gezien had en een alternatieve prijs had toegekend. En ik, jazeker, het van huis uit keurige Rooise kantoormeisje Els van de Rijt – inmiddels getrouwd met de Eindhovenaar en oud-student Joep Coppens, werkzaam als beeldhouwer; Els Coppens, nu student-af en moeder van twee heel jonge kinderen, was de uitverkorene! De prijs, bedacht door die ludieke provo uit het Amsterdamse revolutiewereldje, bestond uit een heuse voetreis naar India.

Hoe blij ik ook was met het feit dat ik met het afstuderen mijn studentenperiode definitief achter me had gelaten, niet te voet naar India hoefde en me nu volledig kon wijden aan mijn gezin en mijn werk als kunstenares, ik was nog volop bezig met de verwerking van de gebeurtenissen rond Veronica’s geboorte in het ziekenhuis. Die hadden me voorgoed getransformeerd tot een ander, rijper en minder naïef mens. Ook op Joep had haar geboorte, met direct erna mijn kritieke toestand, diepe indruk gemaakt. Het besef dat het geluk van twee jonge, gezonde, sterke mensen, verheugd over de geboortes van hun (gezonde) kinderen, zonder enige waarschuwing vooraf plotseling wreed verstoord kon worden, had zich in onze ontvankelijke ziel gekerfd om er nooit meer uit vandaan te gaan. Joep en ik ervoeren nu allebei de vreugde, maar ook de zorg van het ouderschap. Door de zwangerschappen en geboortes van onze kinderen voelde ik me vrouw van mijn kruin tot in de buitenste contouren van mijn tenen en ik was er trots op vrouw én moeder te zijn. Er viel niet meer te twijfelen aan mijn volwassenheid.

27-03-2013 om 15:20 geschreven door Elisabeth  

26 maart 2013

Pesten

Daar heb ik nou de pest over in, als ik zie dat kinderen of volwassenen elkaar pesten. Het komt veel meer voor dan wij weten en de laatste tijd is het veelvuldig in het nieuws geweest. Als kind heb ik ook meegemaakt dat kinderen op school gepest werden. Kinderen kunnen keihard zijn jegens elkaar. De groepsvorming is heel belangrijk, geen enkel kind wil alleen staan, ieder kind heeft de behoefte zich te identificeren met iemand. Thuis zijn dat meestal de ouders, op school de klasgenootjes. Om erbij te horen moeten ze aan allerlei onuitgesproken regels voldoen en hoe moeilijk soms ook, toch hebben kinderen er heel veel voor over. Soms gaan ze er zover in dat ze het niet schuwen om zich aan te sluiten bij de pesters, ook al voelen ze diep in hun hart dat dit niet klopt met wat ze in werkelijkheid zouden willen.

Zo herinner ik me nog één meisje uit mijn lagere schooltijd, het dochtertje van een koperslagerswinkel, dat zo enorm gepest werd dat het er ongetwijfeld een trauma aan overgehouden moet hebben. Het bleef voor haar niet alleen bij een scheldnaam, het pesten filterde zich door alle activiteiten op de speelplaats heen, het meisje moest er elke dag aan geloven, werd geslagen, geschopt en uitgejouwd. Ik zie nog altijd haar betraande, gekwelde gezichtje voor me, getekend door angst en verdriet, waardoor ze nóg kwetsbaarder was en waardoor het pesten nog toenam. Hoewel ik nooit van de partij was, schaam ik me diep als ik er aan terugdenk. Die beelden van dat meisje op de speelplaats, met haar schuwe, bange lichaamshouding zijn me altijd bijgebleven.

In mijn lagere schooljaren gebeurde het pesten gewoon, geen mens die zich ertegen verzette en niemand die actief ingreep. Toen ik zelf kinderen kreeg en zij naar school gingen ben ik pas echt gaan beseffen wat pesten met kinderen (en volwassenen) doet. Het kan heel onschuldig lijken, maar als kleine plagerijen elke dag terugkeren, werkt dat als de welbekende druppel die elke seconde valt op het hoofd van de gevangene in zijn kerker, het wordt een tantaluskwelling. Er ontstaat chronische angst voor de herhaling. Kinderen lopen straten om, om de pestkoppen te vermijden. Hun hele gedrag wordt erdoor beïnvloed en vaak hebben ze niet eens de moed om er met hun ouders en/of de leerkracht over te praten, bang als ze zijn voor represailles. Zulke kinderen vereenzamen op den duur, ze sluiten zich af van alles en iedereen en zitten gevangen in een web van pure angst. Ik kan dan ook begrijpen dat jonge mensen die in hun kindertijd veel gepest zijn een eind aan hun leven maken. Pesten maakt kinderen nog weerlozer dan ze al zijn, angstig en geremd.

Zelf heb ik één keer in mijn leven de spot gedreven met een klasgenootje en ik schaam me er nog altijd voor als ik daaraan terugdenk. Toen ik naar de ulo ging in Sint-Oedenrode kwam ik in een klas van plusminus vijfentwintig kinderen, ongeveer evenveel meisjes als jongens. Ik was toen nog een verlegen kind, maar rond mijn twaalfde veranderde dat. In de tweede klas wilde ik er ineens bij horen, ging in plaats van voor achterin de klas zitten en was niet meer het brave, oplettende meisje dat als voorbeeld diende voor de hele klas. Eén jongen in onze klas was, ocharm, het prototype van het gepeste kind. Hij keek niet al te snugger en als hij een beurt kreeg, hakkelde en stotterde hij en kwam meestal niet uit zijn woorden. Waarschijnlijk had hij het op zijn lagere school al te verduren gehad en dat ging op de ulo gewoon door. Na school kregen wij studieles, wat in de praktijk inhield dat we onder begeleiding huiswerk konden maken en een van de leraren tussen de diverse klassen op en neer liep om te controleren waar we mee bezig waren. Van moeder moest ik ook naar die studieles.

Op een namiddag verliet de leraar even ons klaslokaal. Er ontstond rumoer, zoals dat gewoonlijk gebeurt als de kat van honk is. Er werden grappen gemaakt en ik wilde ook mijn steentje bijdragen. Ik kon aardig mensen imiteren en deed die arme jongen na, hakkelend en stotterend maakte ik de klas aan het lachen. Terwijl ik hiermee doende was, kwam de leraar binnen. Mijn lievelingsleraar op wie ik stiekem een beetje verliefd was. Hij betrapte mij en werd niet boos (wat veel makkelijker voor me geweest zou zijn), maar hield een opvoedkundig verhaal dat sterk op mijn gemoed werkte, waardoor ik me geweldig schaamde voor mijn gedrag, enorme spijt had van wat ik had gedaan en nooit, maar dan ook nooit meer mezelf vermaakt heb ten koste van een ander. Want dat was wat ik gedaan had, daarvan wist hij me ten aanzien van de hele klas wel te doordringen. Iedereen was doodstil, mijn zeer kortdurend ‘succes’ was tenietgedaan en in plaats daarvan had ik wel door de grond willen zakken.

De jongen kon zich niet verdedigen, hij was die dag niet op school en ik had gemeend met mijn dwaze capriolen de klasgenootjes voor me in te nemen. Ja, voor even. Maar toen kwamen de schaamte en het schuldgevoel en die waren heel veel heftiger dan het zogenaamde succes dat me mijn imitatie voor heel even opgeleverd had. Nog heel lang heb ik die jongen niet aan durven kijken, bang dat hij aan me zou zien wat ik gedaan had. Mijn aardige leraar ben ik tot op de dag van vandaag dankbaar omdat hij onmiddellijk deed wat het allerbeste was voor mij en de hele klas. ’n Plagerijtje hier en daar? Allez, moet kunnen, maar pas op, de kinderziel is teerhartiger dan het soms lijkt.

FATSOENLIJK LEVEN  

schilderend zorgen

Nog steeds was ik student, maar nu wel getrouwd en moeder, en we waren verhuisd naar wat men beschouwde als een fatsoenlijke woning in een fatsoenlijke buurt, op de Pottenberg, Terracottalaan 10c. Die laan lag aan de rand van Maastricht, met als begrenzing het Albertkanaal, dicht bij de Belgische grens en het dorpje Veldwezelt, waar we graag gingen wandelen in de nabijgelegen naaldbossen en op zondagmorgen wel eens vers brood kochten bij de warme bakker. In deze moderne wijk met allemaal flatgebouwen hadden we een appartement toegewezen gekregen in een woonblok op de derde woonlaag. Aan elke kant van het trappenhuis grensden drie woningen boven elkaar, wij woonden dus op de bovenste. Van midden in de stad op de Kakeberg, in een achterhuis boven het rommelhok van een antiquair, van ons oude, vervallen woninkje, bestaande uit twee kamers en een tochtige zolder, verkast te zijn naar een fatsoenlijke, oersaaie rechttoe rechtaan etagewoning aan de rand van Maastricht, was een enorme verandering voor ons.

In de binnenstad hadden we klein en zeer primitief gewoond, met slechts één bruikbare, armzalige koudwaterkraan aan de muur. Zolang we daar woonden had ik me genoodzaakt gevoeld om op de Jan van Eijck Academie wekelijks gebruik te maken van de doucheruimtes waar de modellen zich gewoonlijk douchten. In het nuchtere appartement op de Pottenberg, met twee woonkamers, drie slaapkamers, keuken en doucheruimte, voorzien van warm en koud stromend water, en een grote hal met toilet, waren we er ineens buitengewoon op vooruit gegaan. Burgerlijk, lelijk, zakelijk, het kon allemaal waar zijn, maar we moesten het wel toegeven, voor ons was wonen in dit appartement een ongekende weelde.

Hoe comfortabel onze woning ook was, de herinnering aan ons domicilie op de Kakeberg liet zich niet zomaar verdrijven. De oude muren op dit historisch plekje herbergden een heel belangrijk en romantisch stukje van onze levensgeschiedenis. Nu moesten we in plaats van op dat oeroude, schilderachtige woonplekje in deze langs de liniaal ontworpen, kale, cleane omgeving opnieuw proberen een echt thuis te creëren. Dat leek ons in deze ontnuchterend rechthoekige woonvertrekken met gestreept behangselpapier tegen de muren en ramen tot op de grond bijna onmogelijk. De architectuur van de flatgebouwen was een vage afspiegeling van de combinatie Mondriaan – Rietveld. Klassieke doorzonflats, met glas van boven tot onder en over de gehele buitenwand in rechthoeken en vierkanten verdeeld. We keken van voor naar achter dwars door de kamers heen, we woonden in een aquarium.

De kamer aan de straatkant was door een matglazen cannelé glaswand gescheiden van de achterkamer, die Joep meteen bestemde tot boetseerateliertje. Deze cannelé glaswand was zo lelijk dat Joep besloot zo spoedig mogelijk een boekenkast te maken die de gehele wand zou bedekken. Wat hij weldra ook deed, hij maakte een kast van ruw geschaafde panlatten en spaanplaat (zo goedkoop mogelijk), die hij met grote bouten en moeren in elkaar schroefde. Die stoere boekenkast doet in zijn huidige kantoortje nog altijd dienst als archiefkast. Voor onze begrippen leefden we nu weliswaar in luxe, maar de hele omgeving weerhield ons ervan te genieten van ineens zoveel leefruimte. We moesten heel wat in ons gemoed naar boven halen om de positieve kanten van onze gedwongen verhuizing te willen zien.

De eerste dagen schilderden we alle muren spierwit, spanden dun neteldoek voor de grote doorzonramen en richtten ons appartement in met het schaarse dat we hadden aan meubilair, in de hoop er ons alvast een klein beetje thuis te gaan voelen. De eerste weken leefden we op de betonnen vloer en deden niets aan verdere inrichting, in het vaste voornemen hier zo spoedig mogelijk weer vandaan te vluchten. We bleven zoeken naar huurhuizen.

Maar het leven van alle dag trok aan ons. Ik moest halve dagen naar de academie om mijn studie af te maken. Joep richtte zijn boetseerateliertje in en fietste van de Pottenberg regelmatig naar het atelier dat hij op de Kakeberg huurde boven een slagerswinkel, enkele huizen bij ons oude woninkje vandaan, om er in hout te kappen. Zo had hij nog een beetje verbinding met ons oude leven in dat korte, nauwe straatje op De Kakeberg, dat de huwelijksambtenaar bij de burgerlijke voltrekking van ons huwelijk zo poëtisch het Quartier Latin genoemd had. Ik benijdde hem erom. Zelf kwam ik dagelijks op de academie en hoewel het pleintje voor het academiegebouw grensde aan de Kakeberg, kon ik in dat zakelijk vormgegeven gebouw geen enkel raakvlak ontwaren met ons leven in dat historisch straatje. Heimwee naar het vervallen, verveloze, maar romantische bovenwoninkje, waar voor ons ‘alles’ begonnen was, heeft me nog lang dwarsgezeten.

Wat we niet konden geloven toen we erin trokken, gebeurde uiteindelijk toch: we raakten van lieverlee gewend aan onze nieuwe moderne omgeving, ondervonden het grote gemak van warm en koud stromend water, fatsoenlijk toilet en ruime douche en begonnen dit zelfs te waarderen. We beseften dat we tenminste gehuisvest waren en geen gevaar meer liepen terecht te komen in een zwervend bestaan, of zoals we enige tijd gevreesd hadden, om na huisuitzetting, bij gebrek aan een woning als illegale armoedzaaiers onder een tentzeil voor iedereen te kijk gezet te worden.

Toen we ons min of meer genesteld hadden en enigszins verzoend raakten met deze nieuwe woonplek, ging ik in de woonkamer voorzichtig weer, zij het nog aarzelend, aan het schilderen. Tafereeltjes van ons huiselijk leven die weinig overeenkomst vertoonden met mijn werk op de academie en later in de pers als naïef-realistisch zouden worden aangeduid. Eerst schilderde ik op kleine, door Joep geprepareerde panelen en later op schilderslinnen. Op die schilderijtjes legde ik voornamelijk mijn kersverse nieuwe leven als echtgenote en moeder vast, dat ik als spannend, gelukkig, maar tegelijk ook heel kwetsbaar ervoer. Op de academie kenden zeer weinig studenten mijn werk van thuis, ik nam het nooit mee.

Naast mijn werk voor het afstuderen en mijn taak als huisvrouw en moeder had ik relatief weinig tijd voor het onderhouden van contacten met medestudenten. Onder hen had ik slechts een paar fijne, trouwe vrienden en vriendinnen met wie ik ook later nog jarenlang contact onderhouden heb, maar van de meerderheid der studenten heb ik na mijn studietijd nooit meer iemand ontmoet. Mijn vrienden waren de weinigen die mijn werk van thuis kenden. Pas kort voordat ik afstudeerde confronteerde ik ook de professoren Troost en Sarneel met wat ik in huis had gemaakt. Zij toonden zich verrast, waren er zichtbaar verlegen mee, wellicht omdat mijn stijl van werken en de thematiek van mijn schilderijen niet overeenkwamen met het werk waar academiestudenten gewoonlijk mee afstudeerden. Maar ze vonden het blijkbaar goed of tenminste toch interessant genoeg om het goed te keuren en mij toe te staan ermee af te studeren.

26-03-2013 om 09:14 geschreven door Elisabeth  

Tobsport

De laatste tijd horen we veel over allerlei ongeregeldheden in de topsport. Dopinggebruik, goktoestanden, zwart-geld-wit-was-praktijken enzovoorts. Naar mijn idee is de hele topsport ziek. Sinds het grote geld een grote rol is gaan spelen in de sport is er heel wat van de grootse, de echte sportiviteit verdwenen. Topsport is geld verdienen, verschrikkelijk veel geld verdienen, schandalig veel geld verdienen, niet zelden ten koste van de concurrenten. Ik weet het wel, in de Oudheid bij de Grieken en in de Romeinse arena’s waren sportprestaties al een hot item, zelfs een hoogstaand cultureel verschijnsel, maar ik kan er toch niet goed tegen dat het in de topsport niet meer in de eerste plaats om de sportieve prestaties gaat maar om het grote geld. Sport is een industrie geworden, topsporters sloven zich uit ten koste van hun eigen gezondheid en God weet wat nog meer. Sport is verheven tot een religie.

En dat terwijl we ieder weekend meemaken dat talloze (amateur-)sporters bij de EHBO’s in de ziekenhuizen terechtkomen, waar ze hun blessures moeten laten behandelen. Dat kost de arbeidsmarkt en de zorgsector jaarlijks miljoenen, want blessures beperken zich vaak niet alleen tot eerste hulp, maar kennen een opeenvolgende reeks van behandelingen die werknemers tijdelijk en soms zelfs voor langere tijd arbeidsongeschikt houden.

Toch worden we van alle kanten gestimuleerd om frequent aan sport te doen, zelfs de ziektekostenverzekeraars stimuleren hun verzekerden daartoe door middel van lucratieve aanbiedingen in de vorm van flink wat korting op de premie. Misschien verklaart iedereen me voor gek als ik zeg dat ik die collectieve verering van de sport buiten proportie vind en wel omdat ik ervan overtuigd ben dat de mens helemaal niet geschapen is om zich zo extreem uit te sloven. Okay, ik ben een sportbarbaar. Als ik hardlopers hier voorbij ons huis zie komen, elke dag hun rondjes zie draaien, word ik al moe, heb met hen te doen, maar krijg tegelijk bijna de slappe lach en vraag me af waarvoor ze zich toch zo uitsloven.

Het antwoord is wellicht dat het er bij ons voortdurend ingehamerd wordt dat sporten nodig is om hart- en vaatziekten, kanker en erger te voorkomen. We zijn heel erg bang gemaakt. Dat is er zo ingeheid, dat we het met z’n allen ook zijn gaan geloven en de sportscholen als paddenstoelen uit de grond verrezen zijn. Instituten waar je voor veel geld een uurtje gewicht kunt heffen, bootje varen op het droge, je rot trappen op een hometrainer of je hoopvol uitrekken aan bandagetoestellen. Terwijl een gewone lange boswandeling maken in feite al voldoende is om wat conditie te handhaven en dit veel dichter bij de natuur van de mens ligt. Maar goed, geen mens valt graag ineens dood neer op de stoep, hoewel het een verkieslijke dood is boven langzaam uitmergelen tot aan je laatste snik. Dus wordt er massaal  (extreem)gesport.

Mijn moeder heeft dertien kinderen op de wereld gezet, heeft ze zo ongeveer in haar eentje grootgebracht, heeft nooit never nooit aan sport gedaan en is toch eenennegentig jaar geworden, fris en helder van lichaam en geest tot aan haar laatste ademtocht. Joep en ik hebben de zeventig al gehaald zonder te sporten. En zo ken ik talloze mensen die gelukkig oud worden zonder zich uit te sloven aan apparaten die geen mens gelukkiger maken, wel armer.

Sportieve prestaties worden zo hoog gewaardeerd, dat ouders en kinderen het er voor over hebben om jarenlang een heel gezin te onderwerpen aan de sportprestaties van hun éne talentvolle dochter of zoon. Voor zo’n kind dat per ongeluk als een sporttalentje geboren blijkt te zijn, moet alles wijken. De ouders stemmen er hun hele leefpatroon op af en de andere gezinsleden hebben dat ook te doen. Het sportieve kind zelf wordt min of meer uit de samenleving en zijn eigen kinderwereld gehaald, omdat het naast school alle vrije uren getraind dient te worden, in de hoop ooit, in een verre toekomst, te gloriëren op het tennis- of voetbalveld, in de turnzaal of tijdens de marathon.

Toen ik voor het eerst bij de reumatoloog kwam – ik was een jaar of vijfendertig – en bij mij de diagnose Ehlers-Danlos gesteld werd, vertelde die man me dat alle topsporters vroeg of laat bij hem terechtkwamen omdat zij hun bewegingsapparaat voortdurend overbelast hebben. Daar is het niet op ‘gemaakt’, zei hij, dat geeft vervroegde slijtage en erger en het gevolg is dat zij op relatief jonge leeftijd het slachtoffer worden van hun eigen sportiviteit.

Toch vloek ik in de kerk als ik hardop roep dat ik die hele sportcultuur aan het waanzinnige vind grenzen. Want er gaat juist in deze tak van werkverschaffing ontzaglijk veel geld om. Dus dien ik er respect voor te hebben. Okay, ik geef toe dat ik onder de indruk was van Epke Zonderland aan zijn rekstok en ringen, dat het me wel wat doet als ik Irene Wüst weer een gouden plak zie winnen en Pieter van den Hoogeband zijn baantjes zag trekken. Maar ik zie het aan met gemengde gevoelens, vraag me wel af ten koste van wat en wie ze zover gekomen zijn en wat zich achter de schermen allemaal (aan drama) heeft afgespeeld. Tobsport.

Enfin, ik besef het... ik ben een sportbarbaar en zoek lotgenoten. Misschien bestaan ze nog.

DRAADJE VOOR DRAADJE

vruchtbaarheid met naald en draad

Het wonen op de Kakeberg, later op de Pottenberg, maakte voor mijn geluksgevoel niet zoveel uit. Ik had al ervaren dat ik overal gelukkig en tevreden kon zijn. In artistieke zin was ik volop in ontwikkeling en stond midden in het leven, genoot van alles wat op mijn pad kwam. Door mijn studies was de beeldende kunst uiteraard een steeds belangrijker rol gaan spelen in mijn persoonlijk leven. Als jong meisje had ik me voornamelijk beziggehouden met ballet, muziek en literatuur en was nauwelijks in aanraking gekomen met beeldende kunst, die hele wereld kende ik voor mijn zestiende zo goed als niet. Pas op de Avondacademie in Eindhoven heb ik voor het eerst serieus kennisgemaakt met beeldende kunst in het algemeen. Mijn docenten Kees Bol en Jan Gregoor hadden me al op het goede en artistiek historisch goede spoor gezet, door wat ze me onderwezen en in hun stimulans bij het uitvoeren van hun scriptieopdrachten. Op de Jan van Eijck Academie kon ik mijn kennis en inzicht verder uitbreiden en verdiepen dankzij de colleges aan de Academie voor Cultureel Esthetische Vorming. Toen heeft zich voor mij een nog veel ruimere wereld der kunsten geopend, mede door georganiseerde studiereizen naar steden als Parijs en Venetië. Uit dit alles put ik tot op de dag van vandaag heel wat inspiratie en ik heb er vooral ontzaglijk veel van geleerd. Ik kwam pas rechtstreeks in aanraking met kunstwerken buiten de musea in een particuliere collectie toen ik voor het eerst kennismaakte met mijn (toen nog toekomstige) schoonouders in Eindhoven, eerder was ik nooit bij hedendaagse kunstverzamelaars geweest.

De kunstverzameling van deze mensen bestond uit een aantal moderne werken van hedendaagse kunstenaars. Daarnaast hadden ze in de loop der jaren enkele middeleeuwse religieuze kunstwerken en een groot aantal Afrikaanse beelden aangekocht. Met name de Afrikaanse beelden maakten diepe indruk op me. Ze vertegenwoordigden op zeer expressieve en indringende wijze de menselijke vruchtbaarheid, de traditionele voorouderverering, de mannelijke kracht en strijdvaardigheid en demonenbezwering. Deze exotische tekens van ons oerbestaan, door de makers ervan vertaald in pakkende monumentale vormentaal, hadden een enorme zeggingskracht, waarvoor ik in die tijd – als jonge liefhebbende vrouw, vruchtbare echtgenote en (toekomstige) moeder in de kracht van mijn leven – zeer ontvankelijk was, maar die me tegelijkertijd op een vreemde manier beangstigde. In hun uitdrukkingskracht waren de Afrikaanse beelden bij mijn schoonouders volkomen anders dan de beeldhouwwerken uit de Klassieke Oudheid, de serene (religieuze) schilder- en beeldhouwkunst uit de Middeleeuwen en de klassieke vormentaal uit de Renaissance, waarover we op de Jan van Eijck Academie uitgebreid onderwezen werden en waarmee ik langzamerhand vertrouwd geraakt was.

De beelden bij mijn schoonouders van onder andere de Malinese Dogon en Tellem en Nigeriaanse Yoruba hadden op mij de uitwerking van een blikseminslag, ze troffen me heel direct en hevig. Diezelfde, bijna verpletterende uitwerking had ook de Afrikaanse kunst op me waarmee ik oog in oog kwam te staan tijdens een van onze studiereizen naar het Louvre en Musée de l'Homme in Parijs. Daar maakte ik toen voor het eerst uitgebreid kennis met regenroepers, maskers om boze geesten te verdrijven en bezwerende voorouderbeelden. Deze beelden – de meeste van harde, veelal donkere houtsoorten, afkomstig uit een voor mij totaal andere wereld, met hun krachtige vormentaal en bijna hypnotiserende expressie – hadden me toen al diep en heftig geraakt, omdat hierin zoals ik het ervoer, de vruchtbaarheid van de mens op bijna rauwe, ja obsessieve wijze in tot uitdrukking was gebracht.

Terwijl op de Jan van Eijck Academie in Maastricht het vuur in me langzaam uitdoofde, raakte ik geïnspireerd door de Afrikaanse beelden die ik bij mijn schoonouders zag. Verrassend genoeg ontstak weer iets van datzelfde vuur in me dat in mijn Eindhovense academietijd nog zo fel in me had gebrand. Ik voelde weer die bijna ouderwetse innerlijke drang om op mijn eigen creatieve manier uitdrukking te geven aan mijn emoties en ging nu, naast het schilderen op kleine paneeltjes, ook aan het borduren. Vruchtbare tafereeltjes vol symboliek borduurde ik, in de vorm van kleine wandkleedjes en exotisch ogende poppen. De Afrikaanse beelden hadden me er nog intense bewust van gemaakt dat ik als vruchtbare, zwangere vrouw deel uitmaak van die nooit eindigende, ja bijna mystieke menselijke keten van leven ontvangen en leven doorgeven. In sterk vereenvoudigde vormen en primaire kleuren probeerde ik met naald en draad in poëtische taal dit merkwaardige gevoel van verbondenheid met die onbekende en expressieve Afrikaanse volkeren tot uitdrukking te brengen. En terwijl ik hiermee bezig was, zag ik dat ook Joep zich er in zijn werk sterk door liet inspireren. Door zijn vaders interesse op dit gebied en zijn collectie Afrikaanse beeldhouwkunst verdiepten ook wij ons in de achtergronden ervan, waardoor de beelden voor ons nog veel meer betekenis kregen.

In de ban van wat we bij Joep thuis zagen, lieten we ons meeslepen door álles wat met exotische kunsten te maken had. Naast onze verzameling middeleeuwse en barokmuziek, toen nog in de vorm van langspeelplaten, schaften we ook niet-westerse muziek aan. We draaiden etnische muziek uit Afrika, Mexico en andere Zuid-Amerikaanse landen, alsook uit Aziatische landen als India en Afghanistan. Ik ging mijn kleren versieren met borduursels en jurken naaien van Vlisco’s batikstoffen. Vader Coppens maakte studie van de makers van zijn Afrikaanse beelden, in zijn bibliotheek bevond zich een aantal rijk geïllustreerde tijdschriften en boeken over Afrikaanse en andere exotische kunsten. Hij was dan ook verheugd over onze belangstelling voor zijn groeiende collectie. Als hij weer een of meer beelden ‘op zicht’ had of aangekocht, kwam hij ermee naar ons om Joep (als beeldhouwer) naar zijn mening erover te vragen.

Als draagster van ons nog ongeboren kindje voelde ik me verantwoordelijk voor mijn toekomstige rol als moeder. Met al mijn voelsprieten was ik op zoek naar de zingeving van het leven, mijn leven, hier en nu, het ene wandkleedje na het andere bordurend. Aan wat de Afrikanen in hun beelden tot uitdrukking brachten, hoe rauw ook, voelde ik me op ondefinieerbare wijze verwant. Maar ook al liet ik me door de exotische schoonheid ervan helemaal meeslepen en inspireren, hierdoor voelde ik wel des te sterker dat mijn bestaan geworteld was in het door het christendom sterk bepaalde West-Europa en, dichter bij huis, in Brabant. Het fascineerde me dat de etnische Afrikaanse en de christelijke kunst artistiek gezien met elkaar in strijd waren, terwijl ik er spiritueel sterke overeenkomsten in ervoer. Maar als het erop aan kwam, ja, dat moest ik wel erkennen, voelde ik mijn verbintenis met de West-Europese christelijke cultuur toch sterker aan me trekken dan de van potentie en vruchtbaarheid barstende Afrikaanse.

Er kwam in die jaren heel veel op me af, bordurend en schilderend zocht ik hierin mijn weg. Waren er voor mij als aanstaande moeder in mijn persoonlijk leven nog genoeg onzekerheden, in artistieke zin voelde ik me heel sterk aangetrokken tot de middeleeuwse religieuze kunst, waarover professor Timmers (specialist op het gebied van de middeleeuwse Maaslandse kunst) ons onderwees. Die was me vertrouwd, daar kwam ik uit voort. Mijn bewondering voor de Afrikaanse kunst pur sang was minstens even sterk, maar had een totaal andere dimensie, die voelde – misschien wat vreemd gezegd – als rijst die niet kan gedijen op een aardappelveld. Anders gezegd: het cultuurverschil was uiteindelijk onoverkomelijk groot.

25-03-2013 om 00:00 geschreven door Elisabeth  

Rouwen

De berg van de ziel is de titel van een boek dat twee vrouwen geschreven hebben naar aanleiding van een verschrikkelijk drama dat zich in hun beider leven voltrokken heeft. De een zag voor haar ogen haar man en drie kinderen tijdens het bergbeklimmen struikelen en neerstorten met de dood als gevolg, en de ander verloor haar vader en broer aan zelfdoding en haar man aan een acute hartstilstand, die hem tijdens zijn vakantie trof ergens hoog op een berg.

Bij het horen van hun verhaal vroeg ik me af wat ik me heel vaak afvraag als soortgelijke dramatische gebeurtenissen me ter ore komen, hoe mensen zoiets verschrikkelijks overleven. Mijn oude wijze moeder, die toen mijn vader stierf op negenenveertigjarige leeftijd achterbleef met dertien opgroeiende kinderen, heeft ons vaak gezegd dat ieder mens kracht naar kruis krijgt. Een gezegde van een diep gelovig mens dat nu nog maar weinig gehoord wordt in onze geseculariseerde wereld, en dat zich in feite wat de draagwijdte ervan betreft niet beperkt tot de Rooms-katholieke bevolkingsgroep, maar blijkbaar geldt voor ieder mens. Ik zie het dagelijks om me heen: mensen lijden verlies, hebben pijn en verdriet om hun verlies, maar pakken vroeg of laat de draad van het leven weer op.

Deze twee vrouwen hebben het niet alleen overleefd en hun leven van alledag weer opgepakt, ze hebben er ook iets heel positiefs mee gedaan. Hun verdriet en pijn hebben ze omgezet in actie, in het schrijven van een boek dat voor heel veel mensen die met verlies te kampen krijgen van veel nut kan zijn. Het schrijven van hun boek is een heel mooie manier om een stukje van hun lange weg af te leggen. Woorden vinden voor het verlies kan helpen het allemaal wat draaglijker te maken, is ook mijn eigen ervaring.

Blijkbaar huist er in de mens een mechanisme dat hem bij zulke dramatische gebeurtenissen toch doet doorleven, de draad weer doet oppakken en, zoals deze twee vrouwen, ermee aan het werk doet gaan, waardoor zijn leven niet eindigt in zelfbeklag en miserie, maar zich door het rouwproces heen van binnen een innerlijke kracht ontwikkelt die hem aanzet tot een nieuwe levensinvulling.

De verschillen in rouwverwerking zijn heel groot. Rouwen duurt een leven lang, is mijn eigen ervaring, het doet zich alleen telkens in andere gedaantes voor. Ieder mens rouwt op zijn eigen manier en ik heb al heel veel manieren van rouwen in mijn eigen familie- en vriendenkring gezien. Het beperkt zich niet tot het voor iedereen zichtbare afscheid van de dierbare. Rouwen is een heel proces waar men doorheen moet, hoe schrijnend en pijnlijk dat ook kan zijn.

In mijn eigen leven ken ik ook vrij veel verlies. Niet in die dramatische en zeer acute vorm van de beide vrouwen, maar wel verlies van dierbaren, een aantal al toen ik nog zeer jong was: vader, broers, zus, zwagers, vriendinnen en vrienden.

Verlies heeft heel veel aspecten. Toen mijn vader stierf trad in mijn kinderziel automatisch een mechanisme in werking dat me afschermde tegen een volgend verlies. De hevig aanwezige angst voor een volgend verlies verhinderde dat ik me kon (en durfde) hechten aan mensen die veel voor me betekenden. Er was altijd een stopteken in me aanwezig dat me waarschuwde: tot zover en niet verder. Tegelijkertijd was er de hunkering naar een vorm van verbondenheid met zulke mensen, juist en vooral in de pijn om dat verlies, en die troostende arm om me heen. Die kwam er niet, niet alleen omdat mijn broers en zussen en moeder met een minstens even groot verdriet rondliepen en er God weet ook geen raad mee wisten, maar ook omdat het verlies van vader me verpletterde, vleugellam maakte, woordeloos, volkomen inert, waardoor ik ook onbereikbaar was voor troost van buitenaf, uitgestoken handen of een arm om mijn schouder.

Als kind begreep ik dat natuurlijk nog niet helemaal. Het gevoel van verlatenheid en angst en de angst voor nog meer verlies overheerste. Pas heel veel later - na nog meer verlies van dierbaren wat ouder er levenswijzer geworden - kreeg ik inzicht in de verdrietigheden uit mijn kindertijd en heb ik beter geleerd er mee om te gaan. Het blijft nog altijd moeilijk voor me om dit soort pijn toe te laten, iets van de dreigende angst voor verlies op verlies is in me achtergebleven. Ik doe maar niet meer mijn best om dat kwijt te raken, het is bij mijn leven gaan horen. Hoe zou dat voor deze twee moedige vrouwen zijn, vraag ik me dan toch af....

Op den duur heb ik wel geleerd dat het beter is het verlies tot op de bodem te voelen dan het te dempen (met bijvoorbeeld medicatie) of zich er helemaal voor af te schermen. Er dwars doorheen gaan loutert, dat laten de twee vrouwen in elk geval zien.

En dan nu:

Triviaal of niet, de nuchtere werkelijkheid kreeg ons definitief in zijn greep toen we in februari 1967, net een maand na ons huwelijk een brief ontvingen waarin zwart op wit geschreven stond dat we per 1 oktober aanstaande het pand moesten verlaten. Ons optimisme was gelogenstraft, met ingang van die datum zou het als onbewoonbaar verklaarde woning te boek staan. Of we wilden of niet, we moesten op zoek naar een ander onderkomen. Daar zaten we dan, net getrouwd, kind op komst en ik nog student met een krappe studiebeurs. Vlak voor we trouwden had een collega-kunstenaar Joep gevraagd om voor vier maanden de leraar tekenen en schilderen te vervangen op een ambachtsschool in Roermond. Joep besloot dit te doen, dat gaf ons financieel wat meer armslag.

Maandenlang zwierven we in de vroege avonduren door de straten van Maastricht, op zoek naar eigenaren die aan ons (een van) hun huizen wilden verhuren. We waren zo naïef erbij te vertellen dat we er slechts een jaar of vijf zouden willen blijven wonen, met als gevolg dat geen eigenaar ons ook maar iets wilde verhuren. We voelden ons Jozef en Maria, op zoek naar een herberg en telkens afgewezen. Ik was intussen hoogzwanger, de woningnood was nijpend.

Ons restte nog slechts één ding: met een dringend verzoek om hulp aankloppen bij een van de Maastrichtse woningbouwverenigingen en in dit geval deden we dat bij het Gemeentelijk Huisvestingsbureau. We bleken niet over een vestigingsvergunning te beschikken. Om ons te mogen inschrijven als woningzoekenden moest Joep kunnen aantonen dat we niet illegaal woonden. Hij stelde zelf een briefje op, ging daarmee naar de antiquair die ons het bovenwoninkje verhuurde en vroeg om een handtekening als bewijs, die hij prompt kreeg. Na overhandiging van dat briefje werden we ingeschreven.

Ondertussen probeerden we ondanks de spanning die we voelden nog met evenveel plezier te blijven wonen in ons oude, onderkomen bovenhuisje met zicht op de twee binnenplaatsjes. We konden steeds nog maar niet geloven dat men ons, als we voor die tijd geen woning gevonden hadden, zomaar op straat zou zetten. Doch met de nadering van die cruciale datum voelden we langzamerhand wel de hete adem in onze nek en bleven dus zoeken. Dankzij een vriend werden we toegelaten tot de ambtenaar die het in de sector woningbouw voor het zeggen had, waardoor

we gelukkig binnen de termijn waarop we ons huisje verlaten moesten hebben geschikte woonruimte aangeboden kregen. Toch hebben we nog geaarzeld om die stap te zetten, vanwege de in onze ogen lelijke omgeving en omdat we fl. 80,00 huur per maand moesten gaan betalen. Dat was voor ons een fors bedrag, gewend als we waren aan de maandelijkse fl.25,00 die we als onderhuurders betaalden aan de twee assistent-antiquairs!

Eva (zie foto’s) kwam nog net ter wereld in ons huisje op de Kakeberg. Anderhalve maand later waren we gedwongen het weinige aan bezittingen dat we hadden in te pakken en te verhuizen naar een moderne wijk in de periferie van Maastricht, vlakbij België. Ons huisje was nu definitief onbewoonbaar verklaard, wat voor ons op een veroordeling leek. Met Eva in de kinderwagen toog ik te voet van de Kakeberg naar de Pottenberg, een voor die jaren moderne wijk met kaarsrechte straten waarlangs allemaal appartementen van het doorzontype, drie of vier hoog. In de ogen van onze families ongetwijfeld maatschappelijk een heel grote sprong voorwaarts, maar voor ons voelde het alsof we gestraft waren. We waren nog altijd arm, blij dat Joep de verhuizers mocht betalen met een houten beeld.

24-03-2013 om 20:02 geschreven door Elisabeth  

23 maart 2013

De pest in

Ooit, in tijden dat ik sterk aan de ontwikkelingen in mijn gezondheidstoestand begon te twijfelen, schreef ik een boek over mijn gehele ziekteproces, al was het maar om enige helderheid voor mezelf te scheppen in de veelheid aan ziekte, behandelingen, ingrepen en complicaties die me tot dan toe teisterden. Ik noemde dat boek Stront aan de knikker. Geen nette titel, wel eentje die de aandacht zou trekken als ik het lef gehad zou hebben dat boek op de markt te brengen. Ik gaf het die titel omdat ik al mijn hele leven lang gekweld was door mijn spijsverteringskanaal, met als hoofdschuldige de maag en dikke darm. Al ben ik nu bevrijd van die gifslang (de dikke darm) en kan die mijn leven niet meer verpesten, ik word nog regelmatig herinnerd aan zijn onsympathieke historie, stomweg omdat een mens toch zijn fecaliën kwijt moet, liefst zelfs, als het erin zit, elke dag.

Stomapraatjes zijn ongewenst op een feestavondje en tijdens het diner, en eigenlijk altijd, maar ik doorbreek dat taboe met plezier, aangezien ook dit verschijnsel veel mensen treft en omdat ik zo nu en dan toch érgens met mijn frustraties heen moet. Na zo’n nacht als de voorbije slaan die weer flink toe. Zo’n nacht, waarin om twee uur de alarmbel rinkelt alias mijn buik een al te bekend signaal geeft dat me onmiddellijk uit mijn warme bed doet springen om naar de badkamer te rennen en de ravage te overzien. Rara, wat is dat.

Een tipje van de sluier: bij mij gaat het lozen van mijn afvalstoffen langs een andere weg dan gebruikelijk, ik vertelde het al eerder, er is een ileo(poepie-)stoma gefabriekt op de dunne darm, zo ongeveer ter hoogte van mijn taille (er net onder), op de linker helft van mijn te vaak geopereerde en dus geschandaliseerde buik. Ook op de rechterhelft van mijn buik zit zo’n stoma (urinestoma). Dus zowel de grote als kleine boodschap komt via de voorkant van mijn buik naar buiten. Voordeel: ik hoef nooit op een vieze plee te gaan zitten. Voordeel nummer twee: ik hoef er niks voor te doen, de ontlasting en urine lopen vanzelf naar buiten, een poep- en plaszak in, die ik afkoppel en de container in gooi. Het gemak dient de mens. Nadeel: lekkages. Vannacht had ik er weer eens een.

Ik herinner me nog hoe ik voorgelicht werd toen de stoma’s in beeld kwamen. Heel mooie voorlichting, allemaal erg discreet en tegelijk realistisch en alle aspecten en complicaties die zulke operaties en stoma’s met zich mee kunnen brengen – zoals libidoverlies en huidproblematiek – werden in beeld gebracht, en ach… zo nu en dan een lekkage…daar leerde je wel mee leven. Het zag er allemaal gesoigneerd en geruststellend uit, met een (of zelfs twee, zoals ik) stoma’s viel prima te leven, was de boodschap. Ik ging voor deze operaties zo’n beetje fluitend de operatiekamer in, want eenmaal de gelukkige bezitter van die stoma’s zou mijn leven geheel en al nieuw en zonder sores zijn. Kijk, eventueel wat seksuele problematiek…? Dat zou peanuts zijn in vergelijking met veertig jaar ellende van dat verdomde spijsverteringskanaal.

Inderdaad, de kwaliteit van mijn leven ging er aanzienlijk op vooruit met die stoma’s. Geen darmspoelingen meer, geen vreselijke koliekpijnen, geen sondevoeding, geen infecties, geen zorgen meer, tenminste toch…zoiets áls. Maar in de praktijk blijkt het allemaal ietsje complexer dan werd voorgesteld. Stoma’s leveren heel veel praktisch voordeel op in een leven met zo’n medisch verleden als het mijne, maar hoe blij en dankbaar ik ook ben dat dit medisch gezien allemaal mogelijk is, als er weer zo’n (nachtelijke) lekkage optreedt, realiseer ik me wel hoe gelukkig een mens kan zijn als alles via de natuurlijke wegen kan gaan. Gewoon lekker op de plee gaan zitten om je behoefte te doen, met een krantje, de Donald Duck of een goed boek en op je gemak op tijdstippen die jij verkiest je afvalstoffen lozen. Niet bang hoeven zijn voor ‘ongelukjes’, zoals lekkages in discrete taal genoemd worden. Nergens op hoeven letten met eten en drinken, geen leven vol regels en rekening houden mét. Gewoon eten en drinken, poepen en plassen alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.

Normaal ben ik prima tevreden met mijn beide stoma’s, ik zou liegen als ik anders beweerde. Maar zo heel nu en dan, als er weer zo’n ‘ongelukje’ heeft plaatsgehad, baal ik er toch flink van en wens ik alle dokters die zoiets verzonnen hebben naar de hel. Gelukkig gaan zulke buien van onmachtige woede heel snel weer over, klaart de boel op en wint de euforie van herwonnen levenskwaliteit het van teleurstelling.

En dan nu:

ONBEWOONBAAR WONEN 

onconventioneel woongenot

We leefden in de provotijd, gevolgd door Flower Power, Peace for love. Communistische denkbeelden hadden zich onder universiteits-, hogeschool- en kunststudenten verspreid. Het saloncommunisme kwam op, voornamelijk onder studenten en welgestelde intellectuelen die het zich financieel gerust konden permitteren af te wijken van de gangbare (politieke) machts- en gezagsverhoudingen en zich communist te noemen. Anarchie en antiautoritair optreden en opvoeden waren in de mode, gezagsverhoudingen veranderden in hoog tempo. De hele psychiatrie werd overhoop gehaald, obscure therapeutische sessies waren in zwang. Overal doken goeroes en spirituele groeperingen op en het gebruik van geestverruimende middelen nam steeds meer toe. Het Tweede Vaticaans Concilie had plaatsgevonden, priesters traden uit, beminde gelovigen hielden het voor gezien, het instituut r.-k. kerk begon af te brokkelen. India werd het toevluchtsoord voor afvalligen die op zoek waren naar nieuwe vormen van spiritualiteit, affectie en bevrijding van seksuele remmingen. Vrouwen schreeuwden om Baas in Eigen Buik, de anticonceptiepil was net ontwikkeld, men kon niet meer om de emancipatie van de vrouw en onbeperkte seksuele omgang heen. Het heerste overal, dus ook in het studentenwereldje in Maastricht, waar in mijn tijd LSD al zijn intrede had gedaan.

Al die maatschappelijke turbulenties waren beslist ook op Joep en mij van invloed, misschien zelfs waarneembaar in mijn werk thuis, dat in academisch opzicht gerust enigszins controversieel genoemd mocht worden. Joep, eerst zonder en later met baard en ik, in zowel heel lange, zelf gemaakte gewaden als zeer korte rokjes, met lang loshangend, van nature donker haar dat ik met hennapoeder donkerrood verfde, strakke truitjes en felgekleurde patroonpanty’s en Romeinse sandalen. Het paste duidelijk in het straatbeeld van die woelige jaren zestig en zeventig. Maar we konden ons toch niet vinden in het hier en daar nogal ver doorgevoerde ‘mijn is dein’ principe en aanverwante (seksuele) gedragspatronen die sommige mensen erop nahielden. Het ludieke tijdschriftje Ontbijt op bed, de Zwarte Missen in de grotten van de Sint-Pietersberg of openingen van exposities met naakte performances mochten in deze enerverende tijd in bepaalde kringen misschien heel gangbaar zijn - voor ons was het niks. Hoe kón het ook, de harde werkelijkheid van het leven zelf had aan onze deur geklopt, we moesten simpelweg de kost zien te verdienen voor wat we nu waren: een gezin.

Ons domicilie op Kakeberg 6 (zie foto), vlak bij de academie was een tamelijk vervallen tussenhuisje dat ingeklemd zat tussen een voorhuis (nu café) dat aan de Kakeberg lag en een groot huis met antiekwinkel, gelegen aan de Tongerensestraat. Hoewel we midden in de zomer van 1966 van een ambtenaar van de gemeente Maastricht te horen hadden gekregen dat dit pand per 1 oktober 1967 onbewoonbaar verklaard zou worden, was Joep optimistisch doorgegaan met het hele interieur op te knappen.

We hielden allebei van de oude architectuur van het huisje: de relatief kleine, maar diepe vensters, het balken- en boogjesplafond, de oude, kromgetrokken eiken plankenvloer, de primitieve maar echte schouw. Daarom wilden we er niet weg, maakten voor onszelf uit dat het om bureaucratische ambtenarij ging en het in de praktijk wel los zou lopen. We gingen er zelfs van uit dat we er na de feitelijke onbewoonbaarverklaring nog tenminste drie jaar zouden kunnen blijven wonen. Op een stuk papier tekende Joep de verhoudingen, de precieze afmetingen van de twee tamelijk kleine kamers, met het voornemen dat, als we ooit op eigen kosten een huis zouden kunnen bouwen, het er ongeveer zo uit moest zien.

Dit oude, later toch op de aangegeven datum onbewoonbaar verklaarde woninkje had geen enkele status, het oogde zelfs heel armoedig, zeker bij de ingang op het binnenplaatsje. Die gaf toegang tot een opslagruimte waarin de twee huurders van de antiekwinkel (al wat oudere mannen) hun oude rommel opgeslagen hadden. De hele binnenplaats zag er vervallen uit, er zat geen spatje verf meer op muren, deuren en vensters, en de enige deur naar het rommelhok hing scheef in haar hengsels. Voor onze ouders was dit flink slikken, maar in onze beleving was dit alles juist heel schilderachtig. Die twee huurders, klein van gestalte en even ouderwets als de meubels die ze restaureerden, waren op het binnenplaatsje van de antiekwinkel de hele dag in het onvervalst Maastrichts dialect bezig tegen elkaar. Hun zangerig gekeuvel in dit rond en warm klinkende dialect had voor ons de functie van achtergrondgeluid dat paste bij de oude, historische omgeving; het versterkte ons gevoel voor romantiek.

Dat het hele pand door de eigenaar niet onderhouden was, ons huisje in het bijzonder, deerde ons niet, wij hadden alleen maar oog voor de schoonheid van de (historische) ouderdom, de romantische sfeer en de mooie verhoudingen. Het deed ons denken aan de middeleeuwse huizen op schilderijen van Brueghel. Maar onze families keken er heel anders tegenaan, die zagen het met de nuchtere blikken van mensen die in redelijke welstand leefden en dus gewend waren aan comfortabeler leefomstandigheden dan wij, arme studenten, die zich nog niet hadden laten besmetten door triviale materiële behoeftes. Tot lichte ontsteltenis in elk geval van mijn moeder brachten wij op dit stille plekje in de historische stad Maastricht onze eerste huwelijksweken en -maanden door. Hier zou, als ons voor die tijd geen andere woonruimte werd toegewezen – waar we aanvankelijk de eerste jaren niet eens van plan waren naar op zoek te gaan! – ons eerste kindje geboren worden. Nota bene in dit versleten, verveloze pandje, waar alle bewoners van de kleine carré gezamenlijk één niet al te fris toilet buiten in gebruik hadden en in het woninkje, behalve één koudwaterkraan uit de muur, geen enkele moderne voorziening aanwezig was.

23-03-2013 om 09:33 geschreven door Elisabeth  

22 maart 2013

Sentimenteel

Als klein meisje leefde alles voor me. Ik praatte (in mezelf) tegen alles wat ik zag, aanraakte, tegenkwam en het maakte niet uit of het mijn lepel en vork waren tijdens het eten of de vlieg of het lieveheersbeestje dat in onze tuin over mijn blote armpjes kroop. Urenlang kon ik bij ons buiten achter het huis zitten, kijkend naar zo’n minuscuul klein diertje dat over mijn onderarm kroop tot aan de topjes van mijn vingers en telkens weer omdraaide bij het zien van de afgrond waarin het zou storten als het nog verder kroop.

Ik was ervan overtuigd dat alles, niet alleen mensen, planten en dieren, maar ook alle dingen een gevoel hadden en dat ik voor alles wat ik in mijn vingers nam lief en goed moest zijn. Nooit vertelde ik ook maar iemand over mijn stilletjes gevoerde gesprekken met de dingen om me heen, ze zouden me maar uitgelachen hebben. Als ik meende voorwerpen pijn gedaan te hebben, dan voelde ik me daar schuldig over en zei dat het me speet. Ik kon geen bloemetje plukken zonder stiekem eerst te vragen of het wel geplukt wilde worden en als ik het geplukt had, vroeg ik me af of ik het geen pijn gedaan had.

Met het ouder worden verdween dit soort ideeën grotendeels, al moet ik toegeven dat nog een restant ervan ergens in me verscholen ligt. Zo ben ik bijvoorbeeld doodsbang voor spinnen en ander gespuis dat dicht bij de aarde of erin leeft, maar voel me altijd erg schuldig als ik weer eens een insect heb doodgeslagen of getrapt, zelfs als het om een vervelende mug gaat die me stak en me met zijn hels gezoem al gek gemaakt heeft. Het zijn schepselen Gods, flitst er dan door me heen, en ik voel me een slecht mens, omdat ik de pretentie heb mezelf belangrijker te vinden dan zo'n klein, veel kwetsbaarder beestje dat zo zijn best doet om zijn taak hier op aarde te vervullen.

Dit klinkt natuurlijk enigszins sentimenteel en ik geef het grif toe, daar ben ik wel ontvankelijk voor. Ik kan smelten van ontroering bij het zien van de eerste krokusjes boven aarde in de snijdende noordoosten wind. Ik word overstelpt met gevoelens van tederheid terwijl ik me realiseer hoe wonderlijk het is dat zo’n klein, ijl bloemetje op haar dunne stengeltje zich overeind weet te houden in die straffe, niets ontziende winterse stormwind. Ik ben verrast en blij te zien dat de eerste lentebloesems op hun flinterdunne steeltjes zich niet laten losrukken van de takken. Te vroeg afgevallen bladeren kan ik oprapen en de pijn voelen om het verlies van leven en in de kou babbel ik sussend tegen de bronzen Adam en Eva op onze fontein. Zo zijn er talloze dingen om me heen die me raken, waar ik me over verwonder, die me versteld doen staan en me naar diepere gevoelslagen brengen.

Sentimenteel is misschien toch niet de juiste benaming voor de soort gevoelens die ik koester ten aanzien van alles wat binnen mijn gezichtsveld komt. Het is meer een diep geworteld besef van de eenheid van de Schepping waarbinnen alles, maar dan ook alles met elkaar verbonden is, met elkaar te maken heeft, voor elkaar te leven en sterven heeft en waarvan geen enkel wezen, zelfs geen enkele zandkorrel, grasspriet of kiezelsteen gemist kan worden en waarin zelfs het bestek me herinnert aan het feit dat alles wat ik in mijn dagelijks leven gebruik afkomstig is van Moeder Aarde, zelfs ikzelf. In dat perspectief gezien hoort alles bij elkaar, is iedereen met alles één.

Utopisch? Ja vast wel. Maar laat mij deze misschien wat kinderlijke verwondering over de dingen om me heen maar houden, misschien ligt dan de vrede toch nog binnen handbereik....

En dan nu:

Mijn tentamens anatomie had ik afgerond, mijn eigenzinnige tekeningen gemaakt, de meeste zonder ganzenveer en kneedgom omdat ik er maar niet mee overweg kon. Desondanks waren de beoordelingen van mijn tekeningen positief en kon ik, mede door het slagen voor het anatomietentamen, overstappen naar het volgende studiejaar. Waarom, weet ik niet, maar ik koos voor de grafische afdeling. Die stond onder leiding van professor Hub Levigne, een wat oudere, aardige man, maar als docent volkomen onbeduidend. Wat ik er opstak aan grafische technieken, leerde ik voornamelijk van Han Seur, zijn assistent, een serieuze man die zijn taak als studiebegeleider zeer ernstig nam. Daar bracht ik twee jaar door, met weinig passie, me ervan bewust de verkeurde studiekeus gemaakt te hebben. Aan die twee jaren ploeteren op etsplaten hield ik niets over. In de praktijk heb ik er nooit meer iets mee gedaan, ik was picturaler, kleurrijker van aard.

Het laatste jaar zou ik werken onder leiding van de professoren Albert Troost en Ko Sarneel. Albert Troost was inmiddels echter tot directeur benoemd, zodat ik hem heel weinig zag en aan de kunstschilder professor Frans Nols toegewezen werd, die toen al alcoholist was. Hij was bepaald niet iemand van wie veel inspiratie uitging. Dit had een zeer negatieve invloed op mijn ijver. Zo gauw ik het academiegebouw binnenkwam, voelde ik het innerlijk vuur dat ik met zoveel enthousiasme vanuit Eindhoven had meegenomen naar Maastricht, sissend uitdoven. Hoe hard ik er ook tegen vocht, er kwam in die smalle, maar hoge lichte werkruimte niets van enige betekenis uit mijn handen. Het kleine beetje gedrevenheid dat me nog restte, bloedde in deze ontnuchterende omgeving langzaam dood en ik ontmoette er niets of niemand die hier verandering in kon brengen.

Geïnfecteerd als ook ik op de langere duur toch geraakt was door de lethargische sfeer die als een grijze nevel in de moderne, museumachtige werkruimtes hing, doorliep ik de laatste twee jaar zonder veel inspiratie. Zo doofde mijn lichtje langzaam uit en raakte ik steeds minder gemotiveerd. Er kroop een nostalgisch verlangen naar het einde van mijn studies in me omhoog. Maar... was ik op de academie gedemotiveerd geraakt, thuis maakte ik het ene wandkleedje na het andere en was ik ook begonnen met olieverf op paneeltjes te schilderen. In mijn eigen omgeving vond ik blijkbaar inspiratie genoeg.

Al moest ik nog drie jaar studeren, Joep en ik wilden niets liever dan gaan samenwonen om voor altijd bij elkaar te zijn. Onder stimulans van Joep besloot ik wel mijn studie af te maken, al zag ik er de zin niet meer zo van in. Hierdoor zat ik nog vast aan de uren dat ik in het academiegebouw moest komen werken. Ik leefde van mijn studiebeurs. In zijn Haarlemse studietijd kreeg Joep van zijn ouders het geld van de kinderbijslag. We hadden uitgerekend dat we net genoeg geld hadden om van rond te komen als we permanent zouden gaan samenwonen. Op de Kakeberg was het, gemeten naar normale maatstaven, nogal armoedig. De huurprijs was er ook naar, wat financieel in ons voordeel werkte. In Haarlem verdiende Joep wat extra geld door in de avonduren bij ‘de Post’ en op de Ateliers ’63 als assistent gipsgieten te werken. Hij zou zich bij de Post laten overplaatsen naar Maastricht. Samen met mijn studiebeurs financieel een nogal smalle basis om op te starten! Tegen alle logica in besloten we toch te gaan trouwen en we verwekten zelfs welbewust ons eerste kindje. We vielen er onze ouders niet mee lastig, we bereidden ons huwelijk voor alsof het allemaal heel vanzelfsprekend was.

Anderhalf jaar had onze ‘verkering’ – zoals een relatie voor het huwelijk in die tijd nog genoemd werd – geduurd toen we op 20 januari 1967 met elkaar in het huwelijk traden (zie foto). Precies even lang als de periode dat Joep in Haarlem gestudeerd had. In die aanlooptijd hadden we elkaar bijna elke dag geschreven, Joep vanuit Haarlem, onder andere over zijn gevecht naar de totale artistieke onafhankelijkheid, ik vanuit Maastricht, voornamelijk over onze liefde. We hadden genoeg plannen in onze verkeringstijd. We dachten serieus na over verhuizen naar het buitenland, om er te studeren en werken in steden als Antwerpen, Luik of Parijs. Maar in plaats hiervan planden we ons huwelijk, want ons eerste kindje was op komst en dat maakte verhuizen naar het buitenland ineens veel onaantrekkelijker. Bovendien moest nu toch de kost verdiend worden.

In een koude januarimaand vierden we onze verbintenis voor het leven met een Gregoriaans gezongen eucharistie in een mooi romaans kerkje in Wahlwiller, dat helemaal beschilderd was door de kunstenaar Aad de Haas. We hadden besloten op die locatie te trouwen omdat het kerkje oud, klein en intiem was. Ons kindje leefde op de dag van ons huwelijk precies zes weken in mijn schoot, ik had me verzoend met mijn leven als volwassene, we voelden ons sterk, blij en gelukkig en hadden vertrouwen in de toekomst. Onze ouders waren echter minder euforisch, zij maakten zich, begrijpelijk, zorgen om onze onzekere vooruitzichten voor de toekomst.

De zwangerschappen en geboortes van onze dochters (Eva, 1967 en Veronica, 1969) waren in mijn Maastrichtse studiejaren de hoogtepunten in ons leven. Dit was pas het echte leven, mijn bezigheden op de academie waren noodzakelijk om te kunnen afstuderen, maar inhoudelijk van weinig of geen betekenis meer voor me. Halve dagen ging ik naar de academie, Joep zat ondertussen thuis te boetseren en zorgde voor Eva. In het verleden had ik elke opleiding met een diploma afgerond, nu was dit nog mijn enige motivatie om het deze keer ook maar weer te doen. Ik voelde me nauwelijks kunstenares en gaf me helemaal over aan mijn zwangerschappen en het moederschap.

Thuis was ik begonnen op mijn eigen manier te werken omdat ik toch gehoor wilde geven aan mijn creatieve drang en mijn eigen verhaal te vertellen had. In ons oude woninkje en later in onze flat op de Pottenberg maakte ik mijn bijzondere wandkleedjes en poppen en de eerste serie schilderijtjes. Wat er ook uit mijn handen kwam, het had allemaal rechtstreeks te maken met mijn leven als echtgenote en moeder, met vruchtbaarheid en huwelijksgeluk. Die bezigheden gaven me stilaan mijn vroegere gedrevenheid, die voorgoed verdrongen leek door mijn Maastrichtse academie-ervaringen, weer terug. In juli 1969 zou ik met toestemming van mijn begeleidende professoren Troost en Sarneel afstuderen. Maar zover was ik voorlopig nog niet.

22-03-2013 om 20:40 geschreven door Elisabeth  

Luchtig

Een goeie vriend schreef me onlangs dat ik wel zware onderwerpen aansnijd in mijn blogjes. Ja, ik moet hem gelijk geven, ik heb het niet over luchtige dingen, ik kuur me uit op alles wat me van binnen raakt, over wat er zoal in de wereld om me heen gebeurt en waardoor ik me aangesproken voel, indirect bij betrokken of zelfs medeverantwoordelijk voor voel.

Toen ik zijn opmerking las, ging ik wel bij mezelf te rade en vroeg me af waarom ik het juist over zulke thema’s heb. Misschien heeft het iets te maken met het ouder worden, wat onherroepelijk met zich meebrengt dat zich in mijn leefwereld steeds meer gebeurtenissen voordoen die op een of andere manier te maken hebben met leed, menselijk lijden, niet alleen in de grote wereld om me heen, maar ook heel dichtbij op familie- en dorpsniveau.

Het is een voldongen feit dat de mensen om me heen met wie ik doorgaans verkeer steeds ouder worden, gezondheidsproblemen krijgen, zich meer en meer bezig gaan houden met thema’s als ziekte en dood en aanverwante levenskwesties, omdat die hun nu veel meer persoonlijk aangaan. Kleine kinderen, kleine zorgen - grote kinderen, grote zorgen, zei mijn oude wijze moeder ons vaak, en ook dat zie ik om me heen in onze familie- en vriendenkring en ook dit is bepalend voor de soort dingen waarmee ik me bezighoud. Ambities en interesses verschuiven met het ouder worden. Ik zit niet meer als jonge moeder in een gezin met opgroeiende kinderen waarover ik me druk maak en die me gefocust houden op allerlei opvoedingsproblematiek. Ik ben ook allang niet meer met de opbouw van een carrière bezig. Mijn leven is in een fase gekomen waarin kwesties die direct met leven en sterven te maken hebben veel nadrukkelijker in beeld zijn. Misschien laat ik de ernst van het leven gemakkelijker toe in mijn gedachtewereld. Ouder worden is een heel boeiend proces!

Het voordeel van ouder worden vind ik dat ik steeds meer bewust uit het leven weet te filteren wat niet zinvol is en dus over te houden wat echt de moeite waard is. Ik durf directer keuzes te maken, heb geleerd me te beperken tot die bezigheden die voor mijn persoonlijk welzijn belangrijk zijn. Door alle ervaringen die ik in mijn leven al met mensen gehad heb, is mijn zelfvertrouwen toegenomen en durf ik meer te vertrouwen op mijn eigen inzichten. Ook kan ik verdrietige gebeurtenissen beter verwerken, merk dat ik minder gevaar loop onderuit te gaan. Anders gezegd: ik voel me mentaal veel sterker dan rond mijn veertigste. De kwaliteit van mijn leven is hierdoor nog toegenomen.

Toch zie ik om me heen dat veel mensen zich hevig verzetten tegen dat ouder worden. Veel vrouwen bijvoorbeeld willen hun leeftijd niet kenbaar maken. Alsof een hoge leeftijd een schande is. Heel veel mensen doen er alles aan om er zo lang mogelijk zo jeugdig mogelijk uit te zien. Jammer, denk ik dan, want ouder worden hoort bij het leven en bij het leven hoort dat we ouder worden en sterven. Ouder worden is echt van heel grote betekenis. Het houdt in dat het leven zelf dwars door ons heen gegaan is, juist het leven zelf heeft ons het meest geleerd van al, daar kan geen enkele wetenschappelijke studie tegenop. Ouderdom is een verworvenheid, we zouden er trots op moeten zijn en bij wijze van spreken met een bordje om onze nek rond moeten lopen: Hallo, ik ben al zeventig, tachtig of honderd!

In plaats daarvan lopen we allemaal onze ware leeftijd te verloochenen en hierin worden we van harte ondersteund door de reclamemakers. Wat voor malligheid is dat toch…. Mijn schoonvader, de fotograaf Martien Coppens fotografeerde oude mensen. Gerimpelde oude mensen, plattelandsbewoners, die met heel hard werken een hoge ouderdom hadden bereikt. Prachtige gezichten, aan wie te zien is dat het leven zelf in hun gelaat geëtst is. Wat spijtig dat zulk soort schoonheid in onze huidige consumptiemaatschappij volkomen geloochend wordt.
Misschien moeten we terug naar vroeger eeuwen, of naar Afrikaanse en Aziatische landen, waar oude mensen nog ervaren worden als bron van levenswijsheid die te allen tijde geraadpleegd kan worden en het als een eer wordt beschouwd om met hen in contact te komen.

En dan nu:

We verloren elkaar opnieuw uit het oog gedurende nagenoeg mijn hele eerste studiejaar. We liepen elkaar pas weer tegen het lijf toen er door de studenten van de Jan van Eijck Academie in samenwerking met die van de Toneelacademie een eindejaarsfeest was georganiseerd. Het leven hangt af van (schijnbare?) toevalligheden. Op die warme zomerse dag eind juni 1965 was ik met twee medestudentes gaan zwemmen in de Maas en fietste daarna dwars door de stad over het Vrijthof naar huis. Joep bevond zich in de Wijkersmedenstraat, zag me fietsen, zwaaide en riep: “Je komt toch zeker vanavond ook naar het feest!” Het feest, waarop het er wel weer ruig aan toe zou gaan, zou op een boot plaatsvinden die heen en weer voer tussen Maastricht en Visé en blijkbaar was Joep er ook voor uitgenodigd. Ik was helemaal niet van plan erheen te gaan, dat soort feesten trok me helemaal niet, maar zijn uitroep veranderde alles voor me. Ik ging toch en dit werd het begin van onze relatie.

Het hele eerste jaar had ik bij de goede vrienden van mijn oudste zus gewoond. Fijne mensen met wie ik het uitstekend kon vinden. Ik had het er geweldig naar mijn zin, maakte min of meer deel uit van hun gezin én hun hele familie en voelde me er helemaal thuis. Naarmate het studiejaar vorderde en onder invloed van wat ik zag dat gebruikelijk was onder mijn medestudenten, was toch de behoefte in me gaan groeien aan een zelfstandiger leven, op een eigen woonplek, niet meer in gezinsverband. Toen ik aan het eind van dit eerste studiejaar Joep weer ontmoet had, en onze relatie na het jaarfeest serieus leek te worden, meende ik dat de tijd gekomen was om te vertrekken uit de beschutting van dit liefdevolle gezin. Hoe prettig ook, juist vanwege dit wonen in gezinsverband had ik me moreel verplicht gevoeld – hoewel er door mijn gastheer en –vrouw nooit op aangedrongen was – om al mijn gaan en staan te verantwoorden, zoals ik dat ook thuis altijd gedaan had. De tijd was rijp om deze beschutte woonvorm los te laten.

Het was augustus 1965, ik vierde mijn tweeëntwintigste verjaardag en ook al zag ik er stiekem en een beetje angstig tegenop, mentaal bereidde ik me erop voor om mijn sympathieke ‘pleegfamilie’ te verlaten en deze belangrijke stap naar volwassenheid te zetten. Dat de tijd gekomen was om een zelfstandig leven te gaan leiden, onafhankelijk van iedereen en vrij in mijn omgang met Joep, was evident. Maar behoedzaam verborg ik de andere reden van mijn vertrek: mijn hoop eindelijk ook verlost te raken van mijn seksuele geremdheid, die me kwelde en waarvan ik me, nu Joep in alle ernst werk van me leek te maken, pijnlijk en nog veel sterker bewust was. Ook schaamde ik me ervoor dat ik er maar niet in slaagde die weemoedige hunkering naar kinderlijke geborgenheid van me af te schudden. Om dat te kunnen, moest ik deze liefdevolle familie verlaten.

Ondanks mijn wat wankele gemoedsgesteldheid ging ik dus in op het aanbod van Joep om mijn intrek te nemen in zijn twee huurkamers op Kakeberg 6, vlakbij de academie, midden in Maastricht, en voegde de daad bij het woord. Daar kon ik gaan wonen, nu hij besloten had nog een jaar of langer te gaan studeren aan de Ateliers ’63 bij de Joodse beeldhouwer Wessel Couzijn en hiervoor moest verhuizen naar Haarlem, waar dit instituut gevestigd was. Tot ongenoegen en ongerustheid van moeder vestigde ik me in het eeuwenoude bovenwoninkje, dat de naam ‘woning’ eigenlijk nauwelijks verdiende, oud en vervallen als het was. In de weekends kwam Joep naar me toe en leefden we op de Kakeberg als man en vrouw. Een heel enkele keer ging ik in gezelschap van een medestudente liftend (!) een weekend naar Haarlem om bij Joep te zijn.

Het voltrok zich allemaal in zeer korte tijd. Ik kwam in een totaal ander leven terecht, dat geen enkel raakvlak had met de sympathieke zorgzaamheid en betrokkenheid die ik ondervond bij mijn zorgzame pleegfamilie in de Wilgenlaan, bij wie ik me als het ware nog een kind met ouders had kunnen wanen. Maar ik wilde eindelijk volwassen worden, mijn net begonnen, nog zeer kwetsbare relatie met Joep in stand houden en die zien uitgroeien tot iets moois, dus dwong ik mezelf ertoe niet blijven hangen in heimwee naar die geborgenheid, maar er resoluut afstand van te nemen. Dus koos ik bewust voor Joep, hoe moeilijk die keus en de mogelijke consequenties ervan voor mij ook waren. Ik realiseerde me dat ik hierdoor de kans liep zowel mijn eigen maatschappelijk geheel geïntegreerde én pleegfamilie te verliezen alsook de sympathie (zo die er al was) van mijn provocatieve medestudenten.

In die jaren zestig was voor families zoals de mijne samenleven voor het huwelijk zondig en als ongetrouwd stel een kind verwekken een schande. Joep en ik verbleven in de weekends dan ook in het geheim bij elkaar. Als moeder me wel eens vroeg waar Joep bleef overnachten, zei ik haar: “Bij een goede vriend.” Ze moet aangevoeld hebben dat ik haar maar wat wijsmaakte. Ik schaamde me voor mijn slappe leugentje en had schuldgevoelens jegens haar, maar heb dat nooit aan moeder gezegd. Hoe moeilijk het allemaal ook voor me was, voor mijn eigen levensgeluk diende ik op deze ingeslagen weg verder te gaan. Ik had geen keus, meende ik, tenzij ik terug thuis ging wonen, om opnieuw mijn eigen volwassenwording en kansen op een gelukkig leven in de weg te staan. Dat was onmogelijk.

21-03-2013 om 10:47 geschreven door Elisabeth  

20 maart 2013

Crisis

Het is 20 maart 2013 en we zitten nog steeds, zo lijkt het, midden in de winter én in de economische crisis. Het sneeuwt hier gestaag, alles ziet weer wit en net zoals er aan deze winter geen eind lijkt te komen, zo is het ook gesteld met de belabberde economie van de Europese Unie. Gisteren stonden de kranten vol van Griekenland, Spanje en Italië, vandaag staan ze vol van Cyprus en wie weet, morgen van Frankrijk, België of Nederland. Europa lijkt ten onder te gaan aan financiële malversaties, die op de keper beschouwd de basis hebben gelegd voor de huidige crisis waarin heel West-Europa zich momenteel bevindt. Rijke lui sluizen hun kapitalen weg naar Zwitserland, Jan Modaal mag de rekening betalen.

Met mijn boeren huisvrouwenverstand probeer ik de huidige crisis nog een beetje te begrijpen. Dan stel ik me de economieën binnen de Europese landen voor als één grote huishoudportemonnee. Mijn oude wijze moeder van dertien kinderen heeft ons al heel jong het volgende geleerd: “Kind, ga nooit boven je stand leven, geef nooit meer geld uit dan je hebt, zorg dat je nergens schulden maakt.”

Van haar goeie raad heb ik nog dagelijks plezier, die heeft me al heel wat winst opgeleverd. Ik mag dan wel niet in een kapitale villa wonen en een fiks kapitaal in Zwitserland of Luxemburg op de bank hebben staan, maar ons huis is wel ons eigendom, zonder schuldenlast, en ik hoef niets op afbetaling te kopen, dankzij het feit dat ik al heel jong geleerd heb verstandig met mijn beetje geld om te gaan.

In het groot zou het zo ook moeten werken. Het is misdadig dat de banken zoveel eenvoudige, goedwillende mensen moedwillig een rad voor ogen gedraaid hebben met hen exorbitante bedragen te lenen die ze in één leven bijna onmogelijk terug- en/of afbetaald konden hebben, waarvoor ze minstens met z’n tweeën voor moesten gaan werken, in de waanzinnige hoop dat er niets zou gebeuren dat hun mooi voorgespiegelde leven in de war kon schoppen.

Er zijn massaal hypotheken verstrekt van tweehonderd procent en meer. Waar was dat goed voor, wie werd hier beter van…. Waar werden zulke praktijken op afgestemd…. Hoe durfden financiële beheerders mensen een leven voor te spiegelen dat altijd rimpelloos zou verlopen, waarin zich geen enkele calamiteit zou voordoen en zij binnen dertig jaar geheel en al schuldenvrij zouden zijn. Terwijl iedere malloot wel kan bedenken dat dit pure leugens zijn, luchtkastelen op drijfzand, ging dit jaren- en jarenlang maar door en geen politicus die ingreep of luisterde naar eerlijke mensen die hen waarschuwden voor de zeepbel die op uiteenspatten stond.

De banken en politici hebben zich crimineel gedragen. Veel te lange tijd heeft dit gezwel kunnen dooretteren. Op alle fronten wordt nu duidelijk hoe verziekt het hele bankensysteem is (en dat niet alleen) en de bovenlaag zich alsmaar meer heeft verrijkt, gewetenloos en ten koste van de rust en stabiliteit van een heel werelddeel.

Ik heb geen economie gestudeerd, daar had ik totaal geen aanleg voor en evenmin interesse in. Maar ook voor de meest ingewikkelde economische structuren geldt naar mijn idee precies hetzelfde als voor de kleine huishoudportemonnee: degene die de huishoudportemonnee beheert, moet zo verstandig zijn om niet meer geld uit te geven dan erin zit. Ook niet als de verleiding om dat wél te doen heel groot is. En hij moet daar vooral niet ook nog zijn familie, buren, vrienden en kennissen en kennissen van kennissen toe verleiden en in meetrekken, wat in het groot schandalig genoeg wél gebeurd is.

Wie deze praktische benadering flauwe kul vindt, ouderwets en benepen, achterlijk en onderontwikkeld, komt vroeg of laat toch bedrogen uit. En bedrogen… ja, dát zijn we dus, allemaal, en nog niet zo'n beetje ook. Dat weten we dan nu en daar kunnen we misschien nog ons voordeel mee doen. Maar het is wél heel spijtig dat niet de bedriegers hiervoor de rekeningen moeten en willen betalen, maar de arme eerlijke spaarders, die nu moeten vrezen hun zo zuur verdiende spaarcentjes in een bodemloos vat te moeten dumpen. Daar zijn geen woorden voor.....

En dan nu:

STUDEREND LIEFHEBBEN

verder gaan en Joep

Het was voor mij plezierig om na enige tijd in die brede, lange wandelgangen van het grote academiegebouw de hardwerkende student Joep Coppens nog eens tegen te komen en even een praatje met hem te maken. Dat ik hem hier tegen het lijf liep was uitzonderlijk, omdat de ‘beeldhouwklas’, zoals de afdeling beeldhouwen onder studenten genoemd werd, apart gelegen was, gevestigd in een los van het academiegebouw opgetrokken houten barak, en de studenten zelden of nooit het academiegebouw binnenliepen.

Joep (zie foto) studeerde toen nog onder leiding van professor Fred Carasso, een Italiaanse beeldhouwer, maker van het Rotterdams Scheepvaartmonument, die vanuit zijn woonplaats Amsterdam één keer per week zijn studenten in Maastricht kwam onderhouden. Veel meer dan het opleggen aan zijn studenten van zijn eigen stijl van beeldhouwen stelde het niet voor. Van serieuze begeleiding en onderricht kon men niet spreken, omdat het hem aan pedagogische kwaliteiten ontbrak en hij geen tegenspraak duldde. Joep en hij stonden op zeer gespannen voet met elkaar, wat ik overigens pas vernam toen Joep de Jan van Eijck Academie al vaarwel gezegd had.

Joep maakte op mij een prettige indruk, hij was een harde werker, vertoonde niets van het opzettelijk antiburgerlijk gedrag van de meerderheid der studenten. Hij was drie jaar eerder aan zijn studie begonnen dan ik, wat me er tot nu toe mede van weerhouden had hem zonder reden te benaderen, al had ik dat wel gewild. Dat hij me in de gang aansprak, had te maken met de oprichting van een kersverse studentenvereniging, waarvan hij de oprichter en voorzitter was. Als eerste officiële optreden van de vereniging had hij de moed gehad om in de gangen van het academiegebouw een tentoonstelling te organiseren met het vrije werk van de studenten, en het lef aan de opening hiervan een avonddebat te koppelen over het nut van kunstacademies. Nota bene, in het hol van de leeuw!

Op uitnodiging van Joep namen in dit forum, naast de professoren Troost en Sarneel, ook zitting de bekende Amsterdamse Limburger, de Cobra-kunstschilder Pieter Defesche en de felle kunstcriticus Lambert Tegenbosch – van de kant van de organisator een zeer gewaagde onderneming. Ik was er die avond ook. Het had heel boeiend kunnen zijn, maar het werd een beschamende vertoning. Niet van de kant van de forumleden of Joep, maar door het gedrag van de studenten zelf. De heren Defesche en Tegenbosch lieten zich openlijk negatief uit over het klassieke academiemodel. De meeste studenten hadden zich hierover onder elkaar ook al vaak genoeg beklaagd, het was dus een actueel vraagstuk, zeer geschikt voor deze forumavond. Maar in plaats van de kans te baat te nemen en voorstellen voor verandering in te dienen, zeiden ze glashard dat de academie hun voorzag van een studiebeurs, gratis materialen, en hen de gelegenheid bood te werken in comfortabele ateliers. Als het aan de studenten lag mocht de Jan van Eijck Academie dus gerust op dezelfde manier blijven voortbestaan omdat het hun genoeg voordeel bood. Het was gênant, als medestudent voelde ik plaatsvervangende schaamte.

Toen begreep ik nog niet hoezeer Joep zich, door ook Lambert Tegenbosch uit te nodigen, met dit debat in de nesten gewerkt had. Later bleek namelijk dat deze kunstcriticus een vernietigende kritiek had gepubliceerd over het beeldhouwwerk van professor Fred Carasso naar aanleiding van een van zijn exposities. Niet lang hierna voelde Joep zich, mede ten gevolge van de hele opzet van die forumavond, maar ook vanwege zijn slechte verstandhouding met Carasso, genoodzaakt de academie voortijdig te verlaten en verloor ik hem uit het oog.

Tot ik hem op een avond in het park weer tegenkwam. Ik was net klaar met mijn balletles bij Walli Haaken op de Grote Looiersgracht. Hij hield me staande, we praatten wat en zonder inleiding of aanleiding vroeg hij me of ik kinderen wilde. Hij overviel me met die vraag, maar zonder nadenken antwoordde ik hem spontaan: “Wel tien!” Mijn reactie trof hem, later begreep ik pas waarom hij me op dat tijdstip op die plek zo’n confronterende vraag had gesteld. Voordat wij een relatie kregen bleek Joep iets gehad te hebben met een vrouw die geen kinderen wenste. Voor hem was een leven zonder kinderen ondenkbaar. Hij kwam uit een gezin met zes zonen en vier dochters, waarvan een meisje met elf maanden overleden was. Voor Joep was het ouderschap het ultieme bewijs van liefde voor elkaar. Voor mij ook.

20-03-2013 om 10:50 geschreven door Elisabeth  

19-03-2013 om 11:09 geschreven door Elisabeth  

Bijlagen:
0 aan de oevers boek 2013 maart.pdf (8 MB)   

Libido

Wie heeft het nu over libido op maandagmorgen…. Ik dus. Want ik zag maar weer eens op de tv dat een stel oververhitte mannen in India dit keer een Zwitserse toeriste gepakt hebben om eens even bovenop haar tekeer te gaan als wilde beesten en die vrouw God weet waar mee op te schepen, is het niet met aids of een geslachtsziekte, dan toch met een verschrikkelijk trauma.

Als onschuldige toerist met belangstelling voor andere culturen heeft ze wellicht vol vertrouwen samen met haar man gekozen voor een fietsvakantie in zo’n exotisch land als India. Hindoestaans, Boeddhistisch, zachtmoedigheid alom, heeft ze misschien gedacht. Haar zou niets overkomen, haar man was er immers bij. En toch gebeurt het dat zomaar uit het niets een aantal mannen opduikt met verschrikkelijke bedoelingen.

Waarom leeft het bij sommige mannen zo sterk, de behoefte om vrouwen te ‘nemen’, zoals dit dan met een net woord heet. Wat hitst mannen van binnen zo op dat ze menen zomaar vrouwen op straat te mogen aanvallen en verkrachten…. Overal ter wereld worden vrouwen verkracht, verminkt, uitgescholden, geschoffeerd, bespuwd, bespot en vernederd. Het is te zot voor woorden, blijkbaar zijn wij, vrouwen, voor nog te veel mannen voornamelijk een lustobject, of anders nog net goed genoeg om voor een nageslacht te zorgen en potjes te koken.

Ik vraag me af waar dat toch vandaan komt. Iedere religie kent zijn eigen Scheppingsverhaal en allemaal lijken ze op elkaar. De man was er eerst en de vrouw werd geschapen omdat een man nu eenmaal behoefte heeft aan een vrouw. Goed voor de voortplanting, goed voor de dagelijkse arbeid.

Is het dit eeuwenoude, wereldwijd en door alle religies heen verbreide beeld dat ons vrouwen zoveel doet lijden door mannelijk onfatsoen? Heeft de emancipatie van de vrouw, die wij hier in het westen hebben doorgemaakt, op wereldformaat dan geen enkele betekenis?

Overal, ook in onze westerse cultuur, moeten we het aanzien dat vrouwen ook op de werkvloer niet naar waarde geschat worden, niet de gelijke rechten verkrijgen die ze verdienen, zelfs geschoffeerd worden en genegeerd en in het ergste geval zelfs seksueel misbruikt. Al menen we toch een heel eind op weg te zijn als het om emancipatie van de vrouw gaat, om ons heen zien we nog veel te veel ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. En wat me helemáál de strot uitkomt, zijn de mannen – van welke nationaliteit, religie of huidskleur dan ook – die zich gedragen alsof ze met vrouwen kunnen doen wat ze maar willen.

Soms probeer ik te begrijpen waar al dat afschuwelijke oversekste haantjesgedrag  toch vandaan komt en dan kom ik toch weer uit bij de tv. Kijk bijvoorbeeld naar reclamespots, het modebeeld, speelfilms, naar weet ik wat niet nog meer allemaal: de wereld lijkt oversekst. We hebben de seksuele revolutie toch allang gehad, zou ik denken. Vrouwen zijn ook allang baas in eigen buik, maar als het erop aankomt, moeten mannen en vrouwen zich – als we de reclamemakers, filmproducenten en modekoningen mogen geloven (en wie doet dat stiekem niet?) – vooral sensueel, om niet te zeggen sexy gedragen. De mannen liefst als ‘echte mannen’ figureren, wát dat ook moge zijn. Vrouwen moeten zich uitdagend kleden, want zij worden nog steeds tentoongesteld als de verleiders van de man.

Laat ik het nou maar eens heel preuts zeggen: alle reclamemakers leunen met hun sexy reclamefilmpjes tegen softe porno aan. in onze westerse cultuur, onze overgematerialiseerde, sterk door de media geprogrammeerde maatschappij zijn we seksueel compleet doorgeslagen. We worden permanent gebombardeerd met seks en geweld en lijken geen vrede meer te hebben met een kalm bestaan. Afgaande op de media lijkt het alsof we voortdurend geshockeerd willen raken. Dan moeten we niet zo vreemd opkijken als mannen uit andere culturen al die seksuele weelde die ze, sinds ook zij binnen bereik van medialand zijn, over zich heen krijgen, hitsig worden.

Hiermee wil ik het gedrag van zulke mannen beslist niet goed praten. Dat is en blijft walgelijk en verschrikkelijk. Gelukkig kunnen we zelf keuzes maken, eerst en vooral hierin, én wat de programmering van onze tv-avonden betreft. Maar je moet dan wel flink schrappen om alle smerigheid eruit te krijgen.

En dan nu:

In mijn uiterlijk allesbehalve artistiek (zie foto pag. 54), zichtbaar afkomstig uit dat geminachte burgerlijk milieu, was ik voor een aantal medestudenten niet aantrekkelijk of interessant. Voor hen moet ik wel het prototype geweest zijn van iemand uit een oppassend, saai en degelijk rooms-katholiek voorbeeldgezin, goed voor op de voorpagina van de Katholieke Illustratie, waarin de ouderwetse moraal hoogtij viert en het menselijk opzicht centraal staat. Al spraken ze zich er niet openlijk over uit, ik voelde hun afkeuring en afwijzing en wist me geen houding te geven. Enerzijds voelde ik me aangetrokken tot hun vrijgevochten, antiburgerlijk gedrag en het artistieke studentenmilieu waarin zij zich zo gemakkelijk leken te bewegen, hunkerde ik naar een beetje aansluiting en probeerde die ook wel te vinden. Maar anderzijds was ik bang om me er helemaal in te begeven, intuïtief aanvoelend dat ik er eigenlijk niet in paste en bang er nog meer door geminacht te worden, zowel door mijn medestudenten als, wat toen nog heel belangrijk voor me was, door mijn familie.

Met mijn afkomst, opvoeding en hypergevoelige geaardheid als bagage, ervaren als ballast in deze situatie, was dit alles nieuw, vreemd, bedreigend en vooral heel moeilijk. Plotseling werd ik geconfronteerd met anarchisme, atheïsme, socialisme, communisme en nog meer ismen (om de ismen, was mijn indruk) die met volle kracht op me afkwamen. Als student onder studenten – wat ik was, graag of niet – min of meer afgesloten van het gewone maatschappelijk leven, kwam ik in aanraking met heel andere normen en waarden. Wilde ik me niet al te zeer in negatieve zin onderscheiden of de kloof tussen hen en mij nog verder verbreden, dan zat er niets anders op dan nog beter mijn best te doen om me erbij aan te passen, zo dacht ik toen, en probeerde dat ook, al was het maar om me minder eenzaam en teleurgesteld te voelen.

Toch kon ik nooit helemaal wennen aan hoe er geleefd en gedacht werd onder sommige medestudenten. Dat er waren die zich bijvoorbeeld door de modellen lieten uitnodigen voor gratis etentjes en diezelfde aardige modellen en plein publique schaamteloos voor schut zetten, maakte me misselijk. Hoewel ikzelf in de loop der jaren toch genoeg gevoel voor humor ontwikkeld meende te hebben, kostte het me moeite hun wat wrange, macabere humor en soms bijtende spot te aanvaarden als iets normaals. Evenmin kon ik eraan wennen dat een aantal studenten overmatig dronk, hoewel dit blijkbaar als normaal gebruik onder (academie-)studenten gold. Café Tribunal van Lou Graus was vlakbij en werd niet zelden drukker bezocht dan de academie. Voor sommige studenten was het misschien een tweede thuis, begrijpelijk, gezien het klimaat van dit onconventioneel academisch studentenwereldje, maar mij stond het enorm tegen, ik hield me er bewust verre van. Misschien omdat ik van huis uit een grondige antipathie voor (overmatig) drankgebruik meegekregen had die ik met de beste wil van de wereld niet kon loslaten.

Er waren ook studenten die permanent aan geldgebrek leden, leenden bij wie het maar enigszins kon, maar vaak niet terugbetaalden; ik ben er ook diverse keren ingetrapt. Dat studenten er ook in seksueel opzicht vrijgevochten ideeën op nahielden, paste helemaal in dit kader. Men leek zich van de heersende gewoonten en gebruiken in de burgermaatschappij weinig aan te trekken, laat staan van de religieuze. Kortom, ik voelde me wel heel erg in het diepe gegooid en wist maar geen weg met dit alles. Dus bleef het voor mij zoals het was: ik bleef uit alle macht proberen me wat aan te passen, hier en daar aansluiting te vinden, terwijl ik voor die hele gang van zaken tegelijkertijd intuïtieve afkeer bleef voelen. Daar had ik wel met mensen over willen praten, maar ik wist totaal niet met wie of hoe ik dat zou moeten aanleggen. De studentenpastor hoorde me wel aan, maar kon of durfde er niets mee en de professoren bemoeiden zich helemaal nergens mee, van enige maatschappelijk en mentale begeleiding was op de academie totaal geen sprake. De meeste studenten zouden er trouwens vol spot om gelachen hebben.

De bijzonder boeiende colleges die door hoogleraren, aangetrokken van diverse universiteiten, gegeven werden op de Academie voor Cultureel-esthetische Vorming werden door een aantal studenten nauwelijks of niet bezocht en de tentamens nooit gemaakt. Die academie was een zelfstandig leerinstituut dat een overeenkomst was aangegaan met de Jan van Eijck Academie, dat aan zowel studenten van de Jan van Eijck Academie als van de Toneelschool en de Bouwacademie colleges aanbood. Onnozel als ik was, blij met de kans die me gegeven werd, wilde ik nog ouderwets studeren, tentamens maken en goede eindresultaten scoren – kinderachtig schoolmeisjesgedrag dat niet gewaardeerd, eerder geminacht werd. Het leek alsof het me bijna kwalijk genomen werd dat ik keihard werkte. Hierdoor ging ik nog erger twijfelen aan mezelf. Zij waren in de meerderheid, in mijn eentje was ik niet opgewassen tegen hun collectieve afkeer van alles wat naar braaf fatsoen en schoolse ijver neigde. Toegegeven, ik gedroeg me waarschijnlijk ook nog als een onvolwassen persoontje, domweg op zoek naar wat houvast, stiekem verdrietig omdat ik én niet in dit wat wereldvreemde academieklimaat paste én mijn thuissituatie ongemerkt toch ontgroeid was. Misschien bleef ik me daarom zo machteloos en doodongelukkig voelen.

Het moet gezegd, er liepen ook normale, hardwerkende mensen rond, misschien zelfs een meerderheid, bij wie ik me prettig kon voelen en met wie ik kameraadschappelijke omgang had. Zij namen hun studie serieus en ook al waren ze doorgaans tamelijk bescheiden, zij drukten wel hun stempel op de academie. Uit hun positieve werkhouding putte ik van tijd tot tijd moed, met vlagen motiveerde die me om te blijven en door te zetten. Zij waren de draaiende motor onder het instituut. Maar zelf blonk ik steeds minder uit in ijver, toewijding en enthousiasme, ik was te erg gedesillusioneerd….

18-03-2013 om 11:56 geschreven door Elisabeth  

 17 maart 2013

Benijdenswaardig

Zondags ’s morgens zet ik de tv vaak aan omdat er dan op Nederland 2 (binnenkort NPO 2, dat wordt wennen!) zogenaamde stichtelijke programma’s zijn. Schepper en co (aan tafel), KRO’s De wandeling en de EO met haar samenzang en Bijbelse verhalen en getuigenissen van hier en nu levende mensen, geloofsgesprek met Leo Feijen, eucharistieviering.

Ik moet zeggen dat ik toch telkens weer gefascineerd zit te luisteren naar de verhalen van EO-aanhangers, bij wie het altijd gaat om moeilijke, dramatische, verschrikkelijke en soortgelijke gebeurtenissen in hun leven en die altijd, zonder uitzondering allemaal God gevonden hebben en erna terechtgekomen zijn in een redelijk succesvol en/of rimpelloos leven.

Hoe doen die mensen dat toch… vraag ik me dan af. Ze lijken nergens aan te twijfelen, het zichzelf-vragen-stellen-stadium-lijken ze voorbij te zijn, ze geloven onvoorwaardelijk in een God die hen geeft wat ze vragen en mocht dat niet het geval zijn, dan zijn ze niet teleurgesteld, maar geven een zodanige wending aan het waarom dat ze altijd toch weer bij de Goede God uitkomen en zich schikken in hun lot. Dat vind ik echt benijdenswaardig. Dat gun ik werkelijk ieder mens. Maar… welke innerlijke kracht stuurt deze mensen toch aan? Zij noemen het de Heilige Geest en prijzen, in Amerikaanse stijl The Holy Spirit, Praise The Lord, Halleluja, met uitbundige gezangen, waaraan massaal deelgenomen wordt door jong en oud.

Ik zou willen dat mij zoiets overkwam, ik bedoel: die zekerheid, dat nooit meer twijfelen. Maar dat is tot nu toe niet gebeurd, ik zoek en zoek en zoek, maar vind dát in elk geval (nog?) niet. Wel dit avondgebedje van Gerard Reve, waarin precies verwoord staat hoe ik mijn christen-zijn zou willen typeren:

Eigenlijk geloof ik aan niets

En twijfel ik aan alles, zelfs aan U.

Maar soms, wanneer ik denk

Dat Gij waarachtig leeft,

Dan denk ik dat Gij Liefde zijt

En eenzaam,

En dat in zelfde wanhoop

Gij mij zoekt

Zoals ik u

Waarmee ik elke dag mijn werkzame uurtjes afsluit. Dit gebedje staat op allebei mijn schermen als bureaubladversiering. Misschien mis ik iets heel fundamenteels, wat men nodig heeft om tot die volledige overgave en dat standvastig geloof en vertrouwen te kunnen komen. Misschien vraagt het om een bepaald soort naïviteit, en dan bedoel ik niet de infantiele soort, maar het onbevangene dat in de basis in ieder mens ligt ingebed, de ontvankelijkheid om onvoorwaardelijk open te staan voor wat ons vroeger voorgehouden werd als ‘Gods grote genade’, ofwel het geluk van gezegend te zijn met ‘de genade van het geloof’.

AL ben ik hiervan blijkbaar verstoken, mijn wortels liggen nu eenmaal in het christendom. Dat zou ik van me af kunnen (soms ook wel willen) schudden, in de hoop het, wat mijn geweten aangaat, in mijn bovenkamer wat makkelijker te krijgen, maar alle pogingen die ik hiertoe in het verleden al gedaan heb, zijn op niets uitgedraaid. Die wortels krijg ik met geen mogelijkheid doorgesneden.

Het is met mijn christelijke identiteit blijkbaar als met de kleur van mijn ogen: ik kan wel een anderskleurige lens voor mijn irissen plaatsen, maar da’s nep en ik heb er geen plezier van. Of: als rechtgeaard Brabants meidje kan ik wel elke dag chinees gaan eten, maar mijn lichaam blijft vragen om aardappels en tarwebrood met kaas en melk van de Brabantse koe. Hoe ik het ook draai of keer, mijn identiteit en daar hoort de term ‘christelijke’ bij, kan ik niet veranderen. Ik kan niet gaan leven alsof ik nooit met dat christendom in aanraking ben geweest.

Onze hele samenleving is er trouwens van doortrokken, ook al vergeten we dat op gezette tijden graag, omdat het ons beter uitkomt. Heel veel van ons doen en laten komt voort uit dat christendom en daar mogen we blij mee zijn, want we hakken elkaar doorgaans de kop niet meer in met de botte bijl als we onze zin niet krijgen. We betuigen elkaar respect, of proberen dat toch. We verlichten elkaars lijden en armoede, ook dat doen we niet zomaar. We zorgen voor de zieke medemens, we geven onze kinderen onderwijs. En last but not least, wat misschien wel het belangrijkste is, we proberen jegens elkaar vergevingsgezind te zijn. Voor heel veel van dit alles zijn de fundamenten gelegd door religieuzen. Heel veel van ons cultureel erfgoed danken we onder andere aan het christendom.

Zeker, er zijn heel veel wantoestanden aan te wijzen binnen dat christendom, maar wantoestanden kennen alle religies en elke religie bestaat uit mensen als volgelingen en mensen zijn niet onfeilbaar.

Met onze Paus Franciscus, die bewust voor deze heilige gekozen heeft in zijn naamgeving, worden we als Rooms-katholieke gemeenschap weer teruggebracht naar waar de wortels van ons geloof liggen: bij Jezus Christus, die zich ontfermde over de zieke en lijdende medemens. Kijk, dát geeft mij alvast hoop en een duwtje in de goeie richting!

En dan nu:

Voor de overgang naar het volgende studiejaar moesten we mondeling anatomietentamen afleggen. In de grote, lichte werkkamer van Sarneel kregen we aan de hand van het gipsen afgietsel van een mannelijke spierbundel vragen gesteld om onze anatomische kennis van het menselijk lichaam te toetsen. Toen ik tijdens een van die vragen de spierwitte gipsen man op wieltjesplateau aan een van zijn armen vastgreep om hem een kwartslag te draaien, met de bedoeling een van de spieren aan te wijzen waarover de prof me ondervraagd had, vloog hij er pardoes af. Hij donderde op de harde vloer, waar zijn romp in drie stukken brak. Tot overmaat van ramp brak van zijn losgeklapte en weggerolde hoofd ook nog een deel van zijn hersens af. De armen bleven evenmin gespaard, kortom, het was een complete ravage en van verdere ondervraging aan de hand van dit gipsen model kon geen sprake meer zijn. Ik was toch geslaagd. De student die me opvolgde en door het jaar heen nooit ook maar één tentamen had gemaakt of gehaald, wist zich eruit te redden door de gipsen delen weer correct en geheel onzichtbaar aan elkaar te lijmen. Ook hij mocht verder.

Het eerste jaar zat er op. In dit eerste studiejaar had de academie op mij, nog afgezien van de manier van werken op de diverse locaties, wel diepe maar geen onverdeeld positieve indruk gemaakt. Positief, vanwege het comfortabele, zeer moderne, met dure materialen uitgevoerde en architectonisch beslist interessante gebouw, dat verdeeld was in grote lokalen, die ateliers genoemd werden en bestemd waren voor kleine aantallen studenten. Negatief, vanwege de in die mooie werkruimtes veelvuldige afwezigheid van diezelfde studenten, terwijl zij toch in de gelegenheid waren om van deze goed geoutilleerde ruimtes gratis gebruik te maken. Dat was even wennen voor iemand die in Schijndel vijf dagen per week vol plichtsbesef haar diensten verleend had aan het kantoor van Jansen-De Wit en elke avond keihard had staan werken op Eindhovense Avondacademie.

Kinderlijk verwachtingsvol was ik van een Brabants dorp naar de Limburgse hoofdstad Maastricht verhuisd, in de verwachting op de alom geprezen Jan van Eijck Academie niets dan gemotiveerde, gelijkgestemde medestudenten te ontmoeten, die net als ik vol ijver en enthousiasme naar hier gekomen waren. Toen dat tegenviel, schrok ik er danig van en trok het me persoonlijk aan. Dat de werkelijkheid binnen de muren van het dure academiegebouw heel anders bleek te zijn, stelde me hevig teleur en ik zocht de oorzaak van die teleurstelling vooral in mezelf. Mistroostig dacht ik dat er iets grondig mis was met me en ik me in mijn gedrag moest zien aan te passen. Dat had ik rond mijn achttiende al eens heel bewust geprobeerd, nadat ik tot het inzicht gekomen was dat het me voortdurend verschuilen achter opgewektheid en clownesk gedrag een serieuze belemmering kon betekenen voor het verwerven van waardevolle vriendschappen met diepgang.

Dit had me destijds redelijk wat opgeleverd, maar blijkbaar nog lang niet voldoende, want nu schaamde ik me ineens voor mijn van huis uit nogal naïeve en deugdelijke volgzaamheid, ouderwetse getrouwheid aan het gezag en goedgelovige gehoorzaamheid. Onzeker vroeg ik me af of ik te weinig in verzet kwam tegen wat me werd opgedragen en ging hierdoor weer twijfelen aan mijn krachtdadigheid. Ik voelde me minderwaardig, niet brutaal genoeg, saai en oninteressant. Deze academieomgeving paste me blijkbaar niet, ik zat erin als in de jas van een volslagen vreemde. En ik was nog lang niet zover om de schuld, als hier ook maar énige sprake was van schuld, ook búiten mezelf te zoeken, daarvoor imponeerde het instituut met haar professoren en vrijgevochten kunststudenten me nog teveel. Toch moest ik me er ook dit keer doorheen zien te werken, wilde ik bereiken wat me voor ogen stond toen me die studiebeurs in de schoot geworpen werd.

Wat ik me zo mogelijk nog meer aantrok, was het onvermogen van de professoren om ons te stimuleren inhoudelijk te werken en ons te enthousiasmeren. In Eindhoven lag juist sterk de nadruk op het inhoudelijke van iedere tekening en elk schilderij, op onze persoonlijke inbreng. In Maastricht moesten we, zoals gezegd, op de klassieke, academische manier aan naaktstudie doen. We werden er tamelijk dringend toe aangezet het materiaal te gebruiken zoals men het gewend was te doen aan een hoger instituut voor beeldende kunsten en te streven naar eindresultaten in de geest van de oude Grieken en Romeinen. Wat ik in werkelijkheid zag, was dat tekenen werd teruggebracht tot een ambachtelijke bezigheid, met geen enkel ander doel dan te voldoen aan de gestelde academische eisen voor toelating tot het volgende studiejaar. Dat was en bleef een enorme teleurstelling voor me, ik miste de stimulerende bevlogenheid van Kees Bol en Jan Gregoor heel erg.

Met mijn eenentwintig jaar was ik dat eerste studiejaar een van de jongsten onder de studenten, de meeste waren ouder.

Driekwart van de studenten had al de nodige studie-ervaring. Als vooropleiding moest men het diploma van een middelbare kunstnijverheidsschool (vergelijkbaar met de huidige HBO kunstacademies) op zak hebben. Een klein aantal studenten had daarnaast ook nog andere, sommige zelfs universitair-wetenschappelijke studies achter de rug of alleen dat en was toch toegelaten. Ik was er, zelf vereerd met mijn toelating tot deze hoog aangeschreven academie, van uitgegaan dat alle, in totaal maximaal zestig studenten heel gemotiveerd voor de Jan van Eijck Academie gekozen hadden. Maar ik kwam er al gauw achter dat dit allemaal minder vanzelfsprekend en idealistisch was dan ik had gedacht.

O ja, studenten van de grafische afdeling en in de beeldhouwbarak hadden de naam hard te werken en deden dat ook. Misschien waren ze zo ijverig omdat er voor beeldhouwen en grafische technieken meer materiaalkennis en technische vaardigheid nodig was. Maar het verbaasde me dat een aantal studenten van de andere studierichtingen zo vaak in de mensa onder in de kelder te vinden was en slechts hier of daar verspreid over de afdelingen werkzaam. Ik was nog zo naïef te denken dat de meeste studenten, gezien hun leeftijd en ervaring, toch al het een en ander hadden meegemaakt en hun kans om aan dit instituut te kunnen studeren, met beide handen zouden aangrijpen. Maar hier golden andere regels, men nam het niet zo nauw met studieplicht en het had er alle schijn van dat sommigen onder hen zich (en dat begreep ik pas veel later), laat ik het zo formuleren, behoorlijk hadden laten besmetten door het lethargische academievirus. Wat onder andere ook inhield dat alles wat zich buiten het artistieke academiewereldje afspeelde als burgerlijk gebrandmerkt werd en dus niet deugde. Blijkbaar vielen ijver en plichtsgetrouwheid hier ook onder.

17-03-2013 om 10:37 geschreven door Elisabeth  

Lentegevoel

Hebben jullie dat nou ook? Amper één krokusje steekt haar hoofdje boven aarde of ik word besprongen door het ultieme lentegevoel. Dat is een niet nader te omschrijven gevoel dat in me kruipt en mijn hele dagelijkse ritme overhoop haalt. Want ineens blijkt er een giga berg werk op me te wachten, een belachelijk hoge berg, die éérst, en wel hier en nu, stante pede weg gewerkt dient te worden.

En jawel, de mouwen worden opgestroopt en de ellende voor manlief begint. Want alles dient aan een grote schoonmaakbeurt onderworpen te worden. Alle ramen worden tegenover elkaar opengeschoven. De muren lijken ineens vaal, om niet te zeggen vuil, die verdienen de witkwast. De gordijnen moeten hoognodig van de rails gehaald worden en in een sopje gezet. De meubels gaan allemaal ondersteboven om alle spinrag te verwijderen en ze in een nieuw laagje was te zetten. De tafels worden geboend, de (boeken-)kasten allemaal uitgeruimd. En dan heb ik het alleen nog maar over de woonkamer. Mooi fietsweer of niet, iedere zichzelf respecterende huisvrouw pakt de bezem en jaagt door het hele huis met haar bezemsteel, stofzuiger en/of ragebol. Want de voorjaarskoorts is uitgebroken.

Nee heus, zijn we tegenwoordig nog zo stapelgek? Misschien heb ik er nog een restantje van in mijn bloed. Gisteren moest tenminste ineens alle beddengoed de wasmachine in. Maar daar lijd ik regelmatig aan, dat heeft niks met het ultieme lentegevoel te maken.

Wat is het dan nog wél dat ons bij het zien van de eerste krokusjes bekruipt? Misschien de hunkering naar eindelijk aangenamer temperaturen, eindelijk een straaltje zonneschijn dat alles ineens in een ander, hoopvoller daglicht zet.... Eindelijk een eind aan al die wintermiserie die griepgolf en verkeersproblematiek heet, plus nog veel meer..... Gewoon deuren en ramen open kunnen zetten zonder koude windvlagen die je ze snel weer doet sluiten..... Niet langer meer opgesloten zitten in je huisje bij de kachel, maar erop uit trekken met de zon in je rug..... Het zou allemaal zomaar kunnen.

Of we willen of niet, het weer, de seizoenen, ze doen iets met ons. We kunnen ons tegenwoordig wapenen tegen elke klimaatverandering, maar de dagelijkse invloed van het weer doet zich toch gelden. Veel van onze activiteiten stemmen we er zelfs op af. En als we dan na een lange koude winter zoals deze veel tijd binnenshuis hebben doorgebracht en misschien ook nog flink te pakken genomen zijn geweest door wat onder de jaarlijkse griepgolf verstaan wordt, dan is het eerste vleugje lente een klein feestje, omdat het een belofte inhoudt: eindelijk een einde aan ons huisarrest en doktersrecepten, eindelijk kans op wat meer zonneschijn en warmte buiten.

Laat het dan nog eens heel even terugschrikken, dat voorjaar, eindelijk is er een opening naar de lente, de vogels hebben het ons al langere tijd laten zien. Op ons erf zijn ze er tenminste weer volop, ze kwetteren ’s morgens vroeg hun ochtendliederen en sjouwen met takjes en andere troep om hun nestjes mee in te richten. Zij zijn onze beste voorspellers en goed nieuws brengers.

Kortom: de lente komt er nu écht aan!

En dan nu:

Drie dagen heb ik ervoor nodig gehad om te kunnen tekenen naar naaktmodel zonder overvallen te worden door die zeer ongepaste, nerveuze, ellendige slappe lach. En nog eens een aantal weken om eraan te wennen dat wij nota bene een (naar mijn idee) gewone docent tekenen moesten aanspreken met ‘professor’, hoogleraar dus. Docent op universitair niveau, laat ik hiervan doordrongen zijn. Het woord ‘professor’ wilde me echter niet over de lippen komen. Uiteindelijk werd ik er door de professor zelf op geattendeerd dat hij toch liever zo en niet anders aangesproken wenste te worden. Waarvan acte.

Het basisjaar, het dagelijkse tekenen naar naaktmodel was dus begonnen. Gewend als ik was in Eindhoven in de avonduren keihard te werken en de ene tekening na de andere te produceren, zette ik me dagelijks schrap. Met punaises bevestigde ik mijn eerste grote vel krantenpapier op de zware plank tegen de grote schildersezel en stortte me op het natekenen van wat ik zag, deze lange, vreemde, naakte vrouw in haar onnatuurlijke, verwrongen houding.

Tekening na tekening maakte ik, op telkens nieuwe vellen krantenpapier, minstens een stuk of tien per dag. Hier ging ik zo een aantal dagen mee door, tot de professor me op de schouder tikte en me voorzichtig maande wat minder snel te werken, tekeningen meer uit te werken. Hij raadde me aan goed rond te kijken en in me op te nemen hoe mijn medestudenten werkten. We waren met ongeveer tien à twaalf studenten en de meeste stonden met kneedgom en ganzenveer te vegen en poetsen om gladde oppervlakken te krijgen. Gewend als ik nog was aan de vurige Van-Goghiaanse manier van krassen op de Eindhovense academie, begreep ik meteen dat ik nog heel wat weerstand zou moeten overwinnen om dat poetsen en vegen mooi te vinden en zelf zo te gaan werken.

Blijkbaar was dit de geijkte klassieke manier van naaktstudie, ongetwijfeld heel leerzaam, maar ik voelde alleen weerzin bij de gedachte dat dit nu ook van mij verlangd werd. Het resultaat van zulke tekeningen was wel knap, maar alle tekenkracht was eruit verdwenen. Het waren correcte tekeningen naar de werkelijkheid, ze voldeden aan de anatomische gelijkenis, maar de ziel was eruit. Als studenten zelf even afwezig waren, moest ik heel goed kijken om te zien wie welke tekening had gemaakt. Met groeiende twijfel zag ik aan hoe sommigen eindeloos stonden te vegen met hun ganzenveer, te smeren met een (meestal vieze) kneedgom. Tot de tekening niet meer van de maker zelf was, maar eentje zoals het blijkbaar hoorde op een instituut dat zich Hogeschool noemde, anatomie onderwees en zich als onderwijsinstituut gelijkwaardig achtte aan instituten voor universitair onderwijs.

Hoewel ik alles wat Sarneel van ons verlangde aan anatomische tekenvaardigheden en de juiste verhoudingen in de tekening goed begreep en er zelf ook van overtuigd was dat constructief leren tekenen naar naaktmodel me heel veel kon leren, bleef ik er grote moeite mee houden dat het op déze manier moest.

Met mijn Eindhovense tekenvaardigheid op zak bekroop me het benauwende gevoel dat ik volkomen in gebreke bleef, de verkeerde tekenmethode had aangeleerd. Al snel smolt mijn triomf over het feit in Eindhoven toch met lof geslaagd te zijn, weg. Maar ik zag evengoed dat door op deze manier te werken alle persoonlijke inbreng weggepoetst werd en daar had ik het toch heel lastig mee.

Hoe het ook zij, ik zag wel in dat ik mijn tegenzin moest zien te overwinnen en proberen me aan te passen, het vol te houden en mijn twijfels te bedwingen. Want de blijdschap die ik had gevoeld toen me een studiebeurs voor dit instituut was aangeboden, lag me ook nog heel vers in het geheugen, dus mocht ik niet meteen opgeven. Mezelf moed insprekend, toog ik telkens weer aan het werk, trachtend dit toch nog zoveel mogelijk op mijn eigen manier te doen, in de hoop alsnog het door onze professor verlangde resultaat te bereiken. Daar moest ik wel wat voor overwinnen, het kostte me extra inspanning, want ik kon totaal niet overweg met kneedgom en ganzenveer en als ik die in wanhoop weglegde, werd ik voortdurend gehinderd door het gevoel zwaar in overtreding te zijn.

16-03-2013 om 09:40 geschreven door Elisabeth