Filmbespreking.

De volledige officiële titel is: ‘Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of Kazakhstan', maar zo gauw een titel meer woorden bevat dan er nodig zijn om de plot uit te leggen, denk ik dat het veroorloofd is om ‘m in te korten. Het was een riskante onderneming voor komiek Sacha Baron Cohen om zijn typetje Borat te vertalen naar een groot scherm. Wat tien minuten lang werkt op tv, werkt immers niet noodzakelijk anderhalf uur lang in de cinema, én Cohen had dan nog de kater van ‘Ali G Indahouse' te verwerken, een film die zowel een artistieke als commerciële flop was geworden. Maar kijk, soms valt het mee. Misschien zat het probleem met de ‘Ali G' film ‘m wel gedeeltelijk in het feit dat het typetje onderhand zodanig bekend was, dat Cohen er voor de film niets verrassends meer mee kon doen. We kenden de grap al, nog voor hij ze verteld had. Borat, daarentegen, heeft nog manoeuvreerruimte - de mensen kennen hem misschien wel, maar de grenzen van het personage zijn nog niet helemaal afgebakend. Komt daar nog bij dat Cohen ditmaal zijn personage niet in de dwangbuis van een geforceerde plot probeert te duwen, maar gewoon de krachten van zijn tv-optredens verder uitbuit, door nietsvermoedende slachtoffers te confronteren met zijn geïmproviseerde vetzakkerijen als de Kazakhstaanse reporter.

De film wordt opgehangen aan het idee dat Borat van de overheid van Kazakhstan de opdracht krijgt om naar New York te vliegen en daar een documentaire te maken over het leven in Amerika. Nadat hij een aflevering van ‘Baywatch' ziet, wordt Borat echter ogenblikkelijk zo geil als een otter van Pamela Anderson en besluit hij haar op te zoeken in Californië. En zo volgt er dan een lange trip dwars door Amerika, waarin Borat gaandeweg iedereen schoffeert die zich aandient. Met zijn gebrekkig Engels, zijn obsessie voor alles wat maar met seks te maken heeft en zijn waanzinnige angst en haat voor joden test hij constant de grenzen van wat anderen van hem pikken.

Voor wie het tv-programma nooit heeft gezien: het basisidee is dus dat Sacha Baron Cohen in de gedaante van Borat gaat proberen om mensen te choqueren. ‘Borat' de film is eigenlijk een aaneenschakeling van dergelijke sketches, die vaak een zeer onthullende spiegel voorhouden van wie we zijn en hoeveel (of juist hoe weinig) we nodig hebben om ons kwaad te kunnen maken. In de metro van New York is het al voldoende dat hij op een vreemde afstapt en zegt: "Hello, my name is Borat" - de aangesprokene staat onmiddellijk recht en dreigt op zijn smoel te slaan. En hij méént het. Maar anderzijds kan Cohen in de Zuidelijke staten doodgemoedereerd een wapenwinkel binnenstappen en daar rustig vragen "welk geweer het beste is om joden neer te schieten". De wapenverkoper vertrekt geen spier en zonder er ook maar een seconde over na te denken antwoordt hij: "een negen millimeter". Dan zit ik mij af te vragen of die man überhaupt wel geregistreerd heeft wat hij juist heeft gehoord en zo ja, of hij misschien af en toe gaat jagen met Mel Gibson.

Op die manier trekt Cohen/Borat het land door en confronteert hij mensen met hun eigen vooroordelen en bekrompenheden. Soms moet hij er zelf niet eens zoveel voor doen: op een rodeo in Texas krijgt hij van een ouderwetse extreem-rechtse shitkicker te horen dat hij best z'n snor kan afscheren: "Als ik je zie met die snor, denk ik meteen dat je een moslim bent en zit ik al te kijken waar je bom verstopt zit." Cohen pikt direct er direct op in en verandert het onderwerp naar homoseksuelen. "In mijn land ga je daarvoor naar de gevangenis." De Texaan knikt. "Hang ‘m all," zegt hij, zonder een spoortje ironie.

Cohen gaat soms zo onwaarschijnlijk ver in zijn provocaties van de goegemeente dat je je de helft van de film lang zit af te vragen wat nu echt is, en wat geënsceneerd. Van sommige scènes is dat zeer duidelijk: de interviews met feministen (waarin Borat onbedaarlijk begint te lachen om het idee dat vrouwen evenwaardig zijn aan mannen), het aanspreken van wildvreemden op straat in New York, Borat op de rodeo en op een misviering van fireball preachers, dat is duidelijk allemaal echt. Hoe hij daar elke keer is weggeraakt zonder gelyncht en/of gearresteerd te worden, is dan weer een andere vraag. Een scène met studenten in een mobilhome en uiteraard alle momenten waarin Borat met een beer rondrijdt (een beer? Ja, een beer) zijn dan weer allemaal in scène gezet, dat spreekt ook voor zich. Maar hoe zit het met een sequens waarin hij dineert bij een poepsjiek gezin? Of een scène waarin hij de nacht doorbrengt bij een joods koppel? Om nog maar te zwijgen van dat einde. Hoe extremer Cohen wordt, hoe belangrijker die vraag wordt.

De kracht van het typetje Borat is dat hij zichzelf opstelt als de zwakkere partij. Hij presenteert zich als iemand die eigenlijk alleen maar vriendelijk wil zijn en constant z'n uiterste best doet om iedereen te plezieren. Daarmee kweekt hij aanvankelijk enorm veel good-will bij z'n slachtoffers, die geneigd zijn om hem erg veel te vergeven. Oké, hij is dan misschien wel grof en onbeleefd, maar hij bedoelt het allemaal wel goed - hij weet alleen niet beter, omdat de culturele verschillen zo groot zijn. En dan daarna drijft Cohen het consequent zó ver dat zelfs de mildste mensen hem op z'n kont buitensmijten.

Met dat alles zou je bijna gaan denken dat ‘Borat' het één of ander cultureel-sociologisch experiment is. Zo gek ben ik nog niet, maar zoals mijn held Homer Simpson zou zeggen: it's funny ‘cause it's true.  Feit is dat de film wel iets zegt over hoe de Amerikaanse maatschappij functioneert - die rodeosequens is daar wellicht het beste voorbeeld van, een bijtend stukje satire dat boekdelen spreekt over de mentaliteit van de mensen die daar waren. Maar laat u vooral niks wijsmaken: ‘Borat' is allesbehalve fijnzinnig in z'n gevoel voor humor, en een groot deel van de grappen is zo plat als Justine Henin: Borat die zich en pleine publique staat af te trekken voor een ondergoedadvertentie of in z'n nakie een uitgebreid gevecht voert met zijn moddervette vriend (testikels vrolijk kletsend tegen de snor)... Echt smaakvol kun je dat niet noemen. Normaal gezien gruw ik van dat soort humor, maar hier zit er wel degelijk een idee achter, en de vetzakkerijen gaan vergezeld van verdomd veel intelligentie.

‘Borat' is waarschijnlijk één van de grappigste films van het jaar, hoewel de lach gewoonlijk een half-gechoqueerd "ho-ho-ho"-lachje is. Het is de verdienste van de film dat die shock niet zozeer het resultaat is van Cohens eigen gortigheden, maar wel van de reacties van zijn slachtoffers. Voor een volle arena zegt hij dat Amerika Irak moet vernietigen - dat is een beetje grappig, omdat we weten dat Cohen het ironisch bedoelt. Maar alle aanwezigen barsten los in een wild applaus. Dat is zéér grappig - en tegelijk ook verdomd griezelig.