De orde van de Clarissen in Brussel - deel 1

De Kerk van de Rijke Klaren staat nog altijd in het hartje van Brussel.  Inmiddels zijn de zusters reeds twee eeuwen uit het straatbeeld van de stad verdwenen.  Maar de Arme Klaren zijn er nog altijd.  Meer over deze merkwaardige orde.

                                                                                                                           De Heilige Clara

De clarissen zijn een vrouwelijke contemplatieve orde die in de Middeleeuwen door de Heilige Clara gesticht werd.

Clara werd in 1193 in Assisi geboren. Nadat ze sterk onder de indruk was gekomen van het leven van de twaalf jaar oudere stadsgenoot Franciscus (1182-1226), verliet zij op 18 maart 1212 het huis van haar ouders om zich aan te sluiten bij Franciscus.

Als dochter van een rijke Italiaanse edelman zou zij worden uitgehuwelijkt om zo het bezit en het aanzien van de familie te verstevigen.

Door zich tot Franciscus te wenden gaf ze haar maatschappelijke positie op en  legde zich toe op een leven van radicale armoede.

In de geest van de pas ontstane broederschap stichtte zij, in San Damiano een nieuwe orde van slotzusters.  Zij wilde, zoals Franciscus, de arme Christus volgen en leven volgens het evangelie.

Zij  zal de geschiedenis ingaan als de eerste vrouw die een kloosterregel schreef.  Door haar naam CLARA  “de lichtende” werd zij de patrones van het weer.  Vandaar de gewoonte om eieren te brengen naar de clarissen om goed weer te bekomen.

De nieuwe orde kende al snel succes en trok alsmaar meer jonge vrouwen aan.  Armoede was één van de orderegels.  In tegenstelling tot de bestaande orden wilde Clara zonder bezittingen leven, wat in die tijd ondenkbaar was: eigendom was in de Middeleeuwen één van de enige bronnen van inkomen.  De clarissen werden dus opgedragen zich van elke vorm van persoonlijk bezit te ontzien, vandaar de naam “arme klaren”. 

De Heilige Clara (bron Internet)

In 1216 verkreeg ze van Paus Innocentius III het voorrecht om in armoede te leven.  De talloze pogingen van de overheid om haar een andere regel te doen aanvaarden noopten haar tot het schrijven van haar eigen regel, de eerste die ooit door een vrouw opgesteld werd en die door Paus Innocentius IV enkele dagen voor haar dood op 11 augustus 1253 goedgekeurd werd.

                                                                                                                        Arme klaren en rijke klaren

In 1263 vaardigde Paus Urbanus IV een andere regel uit, die de zusters toeliet te leven van de opbrengst van hun bezittingen.  De clarissen die ingingen op deze tweede regel werden de ‘urbanisten’ of ‘rijke klaren’ genoemd.

Dit viel o.a. in goede aarde bij de stad Brussel die niet happig was op bedelordes.  Zij gaf haar akkoord op 5 mei 1345 en verbood het bedelen.  Zo kwamen de rijke klaren in het straatbeeld van Brussel terecht. 

De urbanistenkloosters werden rijk omdat ze veel goederen en eigendommen bezaten en daardoor omvangrijke inkomsten hadden. Een reactie was haast niet te vermijden.  Er ontstond in onze streken een dubbele hervormingsbeweging.

Zo startte Colette Boëllet (1381-1447) uit Corbie in het begin van de 15^e eeuw (1408) vanuit Bourgondië en Picardië een grote hervorming waarbij zij het herstel van de oude en strenge eerste regel van de heilige Clara in vele kloosters opnieuw invoerde.  Zo ontstonden de “Coletinen” of “arme clarissen”.

In Gent werd door Coletta in 1443 een klooster gesticht waar de volstrekte armoede als belangrijkste streefdoel gold. 

De H. Coleta van Corbie in Gent overleden (bron Internet)

Een tweede hervormingsbeweging ontstond onder impuls van de minderbroeders.  De eerste gemeenschap ontstond in Brussel in 1503 niet ver van het Begijnhof in de Van der Elststraat.  Nadat een pestepidemie talloze slachtoffers had gemaakt, drong het stadsbestuur aan op het oprichten ervan.  Franciscaanse ‘grijze zusters’ – onder invloed van Pater Diederik Coelde -  kregen als opdracht te bidden opdat de kwaal niet zou terugkeren en volgden de eerste regel van de heilige Clara.  

Woelige tijden

Religieuze gemeenschappen kregen het in de volgende eeuwen hard te verduren.

Zo werden de arme (en ook de rijke) klaren tijdens de Calvinistische periode (1578-1585) verdreven.  De plunderingen van de kerken, de verbanning van de religieuze ordes, het verbod van katholieke erediensten ontmoedigden de zusters ; zij kregen het bevel zich terug te trekken in hun families. Na de overgave van de stad op 10 maart 1585 werden de religieuze orden hersteld.

Op het einde van de 18^de eeuw verbood Jozef II de contemplatieve orden ; in 1783 werd het klooster van de arme klaren in Brussel gesloten.  Na een korte terugkeer in 1790 werden de zusters definitief tijdens de Franse periode (1796) uit hun huis weggejaagd.

De 19^de eeuw bracht een heropflakkering.  Door toedoen van pater-jesuïet Jean-Baptiste Boone (1794-1871) en de inzet van zuster Marie-Dominique Berlamont (1799-1871) abdis van de Arme Klaren-Coletinen te Brugge kon een gemeenschap te Brussel gevestigd worden.  Graaf Guillaume de Limburg Stirum en gravin Constance de la Serna traden als ‘syndic’ op en zorgden voor financiële hulp.  Een huis in de Van Moerstraat werd aangekocht.  Op 7 september 1843 was het dan zover : tien zusters (onder wie twee buitenzusters) konden het werk van de H. Clara voortzetten.

Het opzet moet succesvol geweest zijn want 8 jaar later was het huis te klein en werd gezocht naar een ruimere locatie.  Op de hoek van de Kapucijnenstraat en de Blaesstraat (in het hartje van de Marollenwijk) werd een stuk grond van 33 a gekocht.  Het klooster werd snel gebouwd en op 9 juli 1852 namen de zusters er hun intrek. Iets later, in 1854, werd begonnen  met de bouw van een kapel.

Gedurende meer dan een eeuw zijn de Arme Klaren gehuisvest in het hartje van de Marollenwijk. Hoewel ze van de buitenwereld afgezonderd leefden, hebben ze in die periode de vinger aan de pols gehouden van alles wat leefde in de binnenstad.  Zij konden inspelen op het hartelijk en warm temperament van de marolliens en stonden dichtbij de naakte realiteit van iedere dag en hadden een klare kijk op wat er enkele straten verder gebeurde. 

Maar toch leefden ze afgezonderd, “cloîtrées”, zoals ze zelf zeggen.  De regel was : niets zien en niet gezien worden.

(foto uit het archief van de zusters Clarissen).

Twee van de drie zusters, die nadien nog in Loonbeek verbleven, waren in het marollenklooster vrijwillig ingetreden en denken nog met een zekere nostalgie aan deze periode.  ‘Ik was 15 toen ik me aanmeldde’ vertelt zuster Claire. ‘Men heeft me teruggestuurd en gevraagd te wachten tot ik 18 was’.    

 Zuster Claire : “Men heeft me gevraagd te wachten tot ik 18 was”.(eigen foto)

“…deze mensen hebben iemand nodig die voor hen bidt…”

De roeping van de zusters ging duidelijk gepaard met een diepgaande overtuiging. Zuster Colette woonde in Sint-Gillis en kende de buurt van het Zuidstation zeer goed. “Er waren zoveel noden dat mijn rol in een gewoon leven een druppel in de zee zou geweest zijn.  Als kloosterlinge zou ik voor iedereen kunnen bidden.  Dankzij het gebed kon ik meer armslag krijgen en tot een daadwerkelijke actie overgaan.”

 Zuster Colette : “Dankzij het gebed kon ik tot een daadwerkelijke actie overgaan”(eigen foto)

De zusters Clarissen tijdens het gebed.  De tweede zuster vertrekkend van rechts is zuster Colette (Foto uit het archief van de zusters clarissen).

Zij hebben gekozen voor de Arme Klaren.  Het was een keuze voor een bepaalde armoede, alleszins voor soberheid. "Dit geeft je meer vrijheid ten aanzien van wat er rond je gebeurt", vertelt zuster Claire verder. "Er zijn tal van mensen die opgevreten zijn door hun activiteit ; deze gunt hen geen tijd meer om eventjes tot bezinning te komen.  Deze mensen hebben iemand nodig die voor hen bidt opdat zij tot inkeer kunnen komen en tot waardevolle handelingen zouden overgaan."  

“… we wisten exact wat er zich buiten afspeelde…”

Een deel van de zusters was afkomstig van een Brusselse gemeente en kon zodoende de Brusselse mentaliteit beter dan wie ook begrijpen en op afstand deelnemen aan de gemoedsgesteldheid van de inwoners van de binnenstad.  Zij voelden zich thuis in de Marollen, daar waar arme mensen wonen, en zij werden ook gerespecteerd en gedragen door hun buren.  In moeilijke momenten konden ze rekenen op de solidariteit van de hele wijk. Tijdens de oorlog  bezweken op enkele weken tijd vijf zusters tijdens een griepepidemie.  Zij waren ondervoed en de kloostergemeenschap was niet bij machte in te staan voor een aangepaste verzorging.  Er werd een beroep gedaan op de Jezuïeten die overal gingen vertellen dat de zusters van honger stierven.  Er kwam een grootse solidariteitsactie tot stand ; iedere marollien legde zijn steentje bij, hoe klein het ook was, en de overblijvende zusters waren gered.  "Dat waren de Marollen” zegt zuster Colette, “een grenzeloze hartelijkheid" .  

Zo was er ook de jaarlijkse braderij. .  Zij begon op 12 september (de datum van de kerkwijding in de collegiale Sint-Goedele) en duurde tot 29 september (het feest van Sint-Michiel, de patroonheilige van Brussel).  Luidsprekers op iedere hoek van de straat zonden 24 uur op 24 muziek uit afgewisseld met boodschappen en berichten over evenementen.  ‘We konden moeilijk tijdens deze soms nog warme maand ramen en deuren sluiten’, vertelt zuster Claire.  “Wij volgden dus alle feestelijkheden op de voet  en wisten exact wat er zich buiten afspeelde”. 

Ook van geuren werden ze niet gespaard.  In functie van de richting van de wind kregen ze alle parfums van de Côte d’Orfabriek ofwel alle geuren van de nabijgelegen koffiebranderij van Jacqmotte binnen.

 Zuster Eudonie : ondanks haar 92 jaar nog altijd een aanstekelijke glimlach (eigen foto)

Het zwembad en geruchten van onteigening

Toen de stad Brussel een zwembad op een braakliggend terrein naast het klooster liet bouwen, werden ze voor goed in het nauw gedreven ; graag hadden ze zelf uitgebreid maar de prijs lag veel te hoog. 

Het zwembad bracht veel hinder met zich mee : lawaai, minder licht door de hoge muren maar vooral rook en as.  Bovendien werd het op een bepaalde afstand van de straat gebouwd; er was sprake van de Kapucijnenstraat te verbreden over haar hele lengte.  Dit zou betekend hebben dat de zusters voor het voorste deel van het klooster zouden onteigend worden.  Op dit gedeelte stond het gebouw dat de 'buitenzusters' herbergde. Zij waren zusters van de 'derde orde' en mochten het gebouw van de 'binnenzusters' of ‘koorzusters’ niet delen (pas later zijn ze Clarissen geworden).  Overtuigd dat ze zouden onteigend worden, werd gezocht naar een andere locatie.  Het Blauwhof van Loonbeek werd weerhouden.

Men slaagde er niet in het bestaande gebouw te verkopen.  Er waren wel geïnteresseerden, maar de dreiging van onteigening hing als het zwaard van Damocles boven ieders hoofd.  Uiteindelijk werd het gebouw aangekocht door de Stad Brussel door tussenkomst van Paul Van Den Boeynants.  "En we kregen op de koop toe nog een premie voor afbraak van een krotwoning", vertellen de zusters en ze moeten er nog mee lachen.

…40 jaar in Loonbeek-Huldenberg…

 

Voor de arme klaren kwam het Blauwhof in Loonbeek in aanmerking als nieuwe vestigingsplaats.  Zij konden er leven volgens de regels van Sint-Franciscus in afzondering en gebed. 

          

Bovenaan van links naar rechts : de zusters Marie-Josephe, Marie-Madeleine, Marie-Claire, Véronique, Marieke, Gabrielle (abdis), Marie de Jésus, Marie-Aimée, Françoise, Marguerite Marie (tuinvrouw).

Tweede rij van links naar rechts : de zusters Colette, Angèle, Gertrude, Josephine.

Derde rij van links naar rechts : Claire, Marie des Anges

Ontbreken : de buitenzusters en twee reeds overledene zusters.

 

Groepsfoto genomen op 9 september 1967 (uit het archief van de zusters Clarissen)

In 2004 verlieten de drie overblijvende zusters Clarissen Loonbeek.  Na meer dan 40 jaar discrete aanwezigheid namen ze hun intrek in het Franciscaner klooster van Vogelzang te Woluwe. 

Op het ogenblik herbergen de gebouwen, naast een gemeenschap van franciscanen, de parochie O.-L.-V. der genade en een internationaal opleidingscentrum voor de missies.  Men vindt er ook een gemeenschap van Clarissen die wegens kloostersluitingen dit oord vervoegen. "La communauté Sainte Claire" telt vandaag een tiental zusters.

Bronnen

 

Dank aan de zuster clarissen.

Na 40 jaar aanwezigheid in het Blauwhof verlaten de zusters Clarissen Loonbeek. J.-P. Van Binnebeek. Heemblad Huldenberg  2004_1

De zusters Clarissen hebben Loonbeek verlaten. J.-P. Van Binnebeek. Heemblad Huldenberg 2004_2

Foto’s :

  

archief zusters Clarissen
JP Van Binnebeek

 

Tekst JPVB

Onze Lieve Vrouw van Affligem

In de Sint-Katelijnekerk werd O.L.Vrouw van Affligem vereerd. Ingevolge de sluiting van deze kerk zal dit beeld een andere locatie moeten krijgen. Dit beeldje uit de 17de eeuw werd gesculpteerd uit de restanten van een beeld afkomstig van het klooster van de Benedictinessen van Affligem. Het oorspronkelijke beeld werd vernield door de beeldenstormers in 1580, meer bepaald door een knecht van de abdij die sympathiseerde met de geuzen.

Over dit beeld bestaat een mooie legende. Wanneer in 1146 de H. Bernardus van Clairvaux een bezoek bracht aan deze abdij, begroette hij dit beeld met een “Ave Maria”. Daarop boog het beeld het hoofd en antwoordde “Salve Bernarde”. De hele monnikengemeenschap was er getuige van, zo luidt de legende.

Dit voorval gaf de aanzet tot de verering van Onze Lieve Vrouw aldaar. Zij zal vereerd worden in de hoedanigheid van O.L.Vrouw van de Vrede. In de Sint-Niklaaskerk vinden we ook een O.L.Vrouw van de Vrede, met de bijkomende vermelding: “a peste, a fame et bello libera nos Maria pacis” (Verlos ons van de pest, de hongersnood en de oorlog, Maria van de vrede). Dit waren dus de gruwelen waar de bevolking aan bloot stond.

De link tussen Affligem en vrede is begrijpelijk als we de historie van deze abdij kennen. Immers deze abdij was de belangrijkste in de Nederlanden. Door haar ligging op de grens van Vlaanderen en Brabant was ze zeer kwetsbaar. Haar faam en haar rijkdom waren de aanleiding tot vele plunderingen. Zij zal dan ook in de loop van haar geschiedenis vele tegenslagen kennen. O.L.Vrouw van de Vrede werd aldaar niet onterecht aanroepen.

PW (wordt vervolgd)

Vijf kardinalen afgebeeld (1) in de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal te Brussel

1. Albert van Leuven

Het glasraam 'De Annunciatie', uit de reeks over het leven van Maria in de Mariakapel, brengt ook de landvoogden Albrecht en Isabella, initiatiefnemers voor deze kapel, in beeld samen met hun patroonheiligen. De Heilige Albertus van Leuven is de patroon van Albrecht en de Heilige Elisabeth van Hongarije de patrones van Isabella. Jan de Labarre en Theodoor van Thulden, twee kunstenaars uit 's-Hertogenbosch, vervaardigden dit glasraam in 1663.

                                   

Albert van Leuven (ca.1166-1192) was de jongere broer van Hendrik I (1165-1235), hertog van Brabant. Reeds op twaalfjarige leeftijd werd hij kanunnik van het Sint-Lambertuskapittel te Luik. In 1187 werd hij tot ridder geslagen, maar weigerde op kruistocht te gaan. In 1191 werd hij als kandidaat van Brabant tot prins-bisschop van Luik gekozen. Dit was niet naar de zin van de graaf van Henegouwen en keizer Hendrik VI. Paus Celestinus III bevestigde zijn benoeming en creëerde hem tot kardinaal. De keizer belette hem echter zijn functie op te nemen, maar hij bestuurde zijn bisdom zo goed als hij kon vanuit Reims. In 1192 werd hij daar in opdracht van Hendrik VI vermoord. Hij leefde eenzaam en teruggetrokken. Het blijkt dat hij een vergevingsgezinde, beminnelijke en wijze man was. In 1613 keurde paus Paulus V Alberts verering goed, hetgeen gelijkstaat met een heiligverklaring. Meestal staat Albertus afgebeeld als bisschop (tabberd, mijter, staf) met drie zwaarden of een moordwapen in de hand of in zijn lichaam gestoken; ook met het wapen van Brabant. Zijn schrijn maakt deel uit van het Heilig-Hartaltaar in de basiliek van Koekelberg.

ARM-ZALIG ?

Percepties van armoede tijdens het Ancien Regime

Alhoewel armoede moeilijk te bepalen is, kunnen we toch zeggen dat zij zowel vroeger als nu een domper zette op de samenleving.

De tentoonstelling, nog tot 10 september in het Rijksarchief te Brussel, schetst ons een beeld van deze gesel en hoe die evolueerde. Zoals blijkt was het de christelijke caritas, die als eerste werk maakte van de bestrijding ervan. Denk aan de kloosters, de Tafels van de Heilige-Geest en de Bergen van Barmhartigheid. Geleidelijk aan nam de burgerlijke overheid deze taak mee over.

Talrijke illustraties verlevendigen deze moeilijke periodes als gevolg van o.a. oorlog, pest en hongersnood. Het is dan ook verklaarbaar dat men Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Vrede ging aanroepen in de Sint-Niklaaskerk te Brussel.

De expo is gratis te bezoeken, voor gidsen een niet-te-missen vormingsmoment.

Algemeen Rijksarchief, Ruisbroekstraat 2, 1000 Brussel

Rechts van de hoofdingang van de Koninklijke Bibliotheek, in de Keizerslaan de trappen afdalen en rechtdoor via de Ruisbroekgalerij kom je in de Ruisbroekstraat.

Augustus: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 12u en van 13u tot 16u30, zaterdag, zondag en maandag gesloten

Van 1 tot 10 september: van dinsdag tot vrijdag van 8u30 tot 18u, zaterdags van 9u tot 12u30 en van 13u tot 16u30, zondag en maandag gesloten

Zie ook www.arch.be.

Davidsfonds Sint-Joost-ten-Node/Brussel-Leopoldswijk naar Ter Kameren

Op zaterdag 26 maart 2011 verzamelden een vijftiental deelnemers aan de hoofdingang van de oude Abdij ter Kameren. Onze gids was Paul Wieërs van Kerk en Toerisme Brussel. Op deze vereniging kan men een beroep doen voor geleide bezoeken aan de kerken van de Brusselse binnenstad, en ook voor een aantal gidsbeurten in de stad, telkens met bezoek aan een kerk.

We kregen een rondleiding rond en op de site van de abdij, met deskundige uitleg, die zich niet beperkte tot een opsomming van feiten en architecturale verwijzingen, maar die ons vooral de levensomstandigheden van de zusters van deze cisterciënzerabdij schetste.
 

Wat het voor ons dan ook nog speciaal maakte, is het feit dat twee heiligen uit onze streek hier verbleven: de heilige Bonifatius en Sint Aleidis van Schaarbeek. Deze laatste is trouwens de patroonheilige van een van de kerken van onze pastorale eenheid Sint-Damiaan.
 
  

De abdij werd ontmanteld tijdens de Franse Revolutie en nadien gebruikt voor verschillende doeleinden. Zo herbergde ze o.a. de Militaire School. De site is alleszins een bezoek meer dan waard. Ook dank zij de gedreven uitleg die we kregen van onze gids van Kerk en Toerisme werd dit dus een ervaring die we niet zo gauw zullen vergeten.

LF

De Sint-Jan-de-Doperkerk in Sint-Jans-Molenbeek

                                    

In het kader van Broodje Brussel bracht KERK EN TOERISME BRUSSEL een bezoek aan deze kerk.

Dit merkwaardige gebouw uit 1932  in ware ART-DECOSTIJL is het werk van Joseph Diongre. Hij is ook gekend als de architect van het gemeentehuis van Sint-Lambrechts-Woluwe en het Flageygebouw (radiogebouw) in Elsene.

Met een bescheiden budget van 5 miljoen BF werd hier in 15 maanden tijd een formidabele kerk neergezet in gewapend beton, een primeur.

Bij het binnenkomen maakt de structuur, bestaande uit zes opeenvolgende parabolische bogen, de hoofdbeuk ruim en licht en wordt een unieke sfeer geschapen, mede bepaald door de veelkleurige abstracte glasramen.

                                      

Moderne gotiek? 22 nieuwsgierigen hebben van deze rondleiding genoten.

PW
foto's MG

Bonifatius van Brussel

19 februari

Bonifatius werd geboren te Brussel omstreeks 1182 en behoorde tot een welgestelde familie, met name Clutinc. Hij werd opgevoed in de vreze des Heren. Op vijfjarige leeftijd werd hij naar school gestuurd, en dit in zijn onmiddellijke omgeving, n.l. de Abdij ter Kameren bij de cisterciënzerinnen.

Wanneer hij de leeftijd van 17 jaar bereikte, kende hij vlot Latijn, dermate dat hij het kon spreken. Ook in de bijbel was hij goed thuis. In 1158 werd hij ingeschreven aan de universiteit van Parijs. De K.U.Leuven bestond  toen nog niet; zij dateert van 1425. Ook daar blonk hij uit. Hij werd er magister in de theologie en mocht er nadien doceren. Intussen ontving hij het kanunnikschap van de Sint-Goedelekerk te Brussel om er tenslotte deken te worden van 1216 tot 1222.
            

                      Sint-Bonifatiuskerk te Elsene, met het standbeeld van Charles Woeste, bekend katholiek politicus

Alvorens benoemd te worden tot bisschop van Lausanne in Zwitserland, deed hij nog dienst als scholaster van de kathedraal van Keulen. Hij raakte echter onmiddellijk in conflict met de andere kanunniken aldaar omdat hij weigerde hun voorrechten te erkennen en hen een traditioneel banket aan te bieden. Gedurende acht jaar bleef hij bisschop van Lausanne, waarna hij zijn functie neerlegde. Hij raakte verwikkeld in het conflict tussen de Roomse keizer Frederik II en Paus Gregorius IX. Als gevolg van een aanslag op zijn persoon, door de keizer beraamd, nam hij ontslag.
         

                               Glasraam in de noorderdwarsbeuk van de Sint-Bonifatiuskerk
                                    met taferelen uit het leven van de H. Bonifatius door Gustave Ladon

Hij vertrok  in 1247 terug naar zijn geboortestreek. Liefdevol werd hij opgevangen in de Terkamerenabdij. Teruggetrokken in een cel verbleef hij er nog 18 jaar, tot zijn dood. Bonifatius moet een voorbeeldig man zijn geweest, eerlijk en rechtlijnig, hetgeen niet altijd in dank werd aanvaard.

PW
Foto's MG

                   PASTORAAL  TOERISME    BRUSSEL

De VZW Kerk en Toerisme beijvert zich reeds meer dan 30 jaar met  pastoraal toerisme.

Onze gidsen en onthaalpersonen zijn vrijwilligers, die dagelijks, op verzoek, bereid zijn u rond  te leiden in de voornaamste kerken van Brussel.

Ook verzorgen zij rondleidingen in de stad met als doel het kerkelijk patrimonium te verlevendigen.  Het religieus erfgoed zowel onroerend als roerend verdient onze aandacht.

Het volstaat de zin en de symboliek ervan uit te leggen opdat ons de diepere betekenis duidelijk wordt. Eigenaardig genoeg komen we vaak tegen dat men in het buitenland de kerken gaat bewonderen, terwijl dagelijks aan ons patrimonium voorbij loopt.

Daarom deze oproep.

Wie Brussel wenst te bezoeken kan gratis op ons beroep doen.

                                                                          topa.bru@kerknet.be

                                                                         www.bloggen.be/nieuwsbladkerkentoerismebrussel

PETRUS  JOZEF  TRIEST  (2)

Petrus Jozef werd geboren te Brussel op 31 augustus 1760. Die dag zal er naar aanleiding van de 250ste verjaardag van zijn geboorte een viering plaatsgrijpen in de kathedraal van Brussel.

P.J. heeft geleefd in een heel speciale tijdsperiode. Geboren onder het Oostenrijks regime van Maria Theresia en later Jozef II, werd hij Fransman, toen onze streek in 1794 door de Franse troepen werd overvallen. Tenslotte kwam hij na het verdrag van Wenen terecht in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, om uiteindelijk Belg te worden na 1830.

Deze wisselende regimes hadden een invloed op de werking van de  Kerk en haar bedienaars. Het Oostenrijkse regime (het Heilig Roomse Rijk) werd een absolutistisch regime dat weinig rekening hield met de gewoontes en de gevoeligheden van de Nederlandse onderdanen om onder Jozef II zelfs vijandig te worden voor de Kerk. Diens inmenging als keizer-koster was van die aard dat hij de contemplatieve ordes afschafte, als niet dienstig voor de maatschappij. Nog erger werd het onder het Franse regime. Inbeslagnames van kerken waren schering en inslag en priesters moesten onderduiken. Onder het Napoleontische regime moesten de priesters de eed van trouw aan de keizer afleggen tegen de onderrichting in van paus Pius VI. P.J. koos de kant van de paus en dook onder.

               Profielmedaillon en opschrift op het monument voor Petrus Jozef Triest
                               in de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal.

Een bijzondere anekdote uit die periode wil ik jullie niet onthouden. Op een dag werd hij geroepen bij een stervende vrouw voor de laatste sacramenten. Deze vrouw was echter de echtgenote van een brigadier van de rijkswacht. Deze laatste was niet op de hoogte van de vraag van zijn vrouw. Hij had immers de opdracht om weerspannige priesters op te sporen. Terwijl P.J. bezig was met het toedienen van de laatste sacramenten, kwam de brigadier plots thuis. P.J. deed gewoon voort en gaf zich, als alles afgelopen was, over aan de brigadier. Deze brigadier, versteld van zoveel moed en zelfopoffering, liet de priester gaan en beloofde nooit meer een priester lastig te vallen (als ware het een Paulusverhaal).

                    

Voor God, de Algoede, de Allerhoogste,

en in vrome herinnering aan Petrus Jozef Triest,

die, begripvol voor noodlijdenden en armen,

al weldoende door het leven is gegaan (1846).

PW
MG

Liefde gaf U duizend namen ...

Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen

In de Posteernestraat te Gent, waar het kasteel van Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, stond en waar ook Filips de Goede heeft gewoond, bouwen de Jezuïeten een nieuwe kerk, de 'Eglise Notre Dame aux Jésuites', in 1844 door de bisschop van Gent ingewijd. Mevrouw d’Hane-Steenhuyze de Potter schenkt de kerk een groot marmeren Mariabeeld van de hand van Jan Baptist De Cuyper.

In 1860 wordt het beeld gekroond na een toelating door paus Pius IX. Met goedkeuring van de bisschop van Gent krijgt dit beeld de naam 'Notre Dame de Flandre', zoals het in de officiële oorkonde is vermeld. Meimaand, Mariamaand. Van 1 tot 9 mei wordt er dan een noveen gehouden en 9 mei wordt de feestdag van Onze-Lieve-Vrouw-van-Vlaanderen.

In 1910 viert men het gulden jubelfeest der kroning van Onze-Lieve-Vrouw-van-Vlaanderen met het gelegenheidslied 'Liefde gaf u duizend namen' op tekst van August Cuppens en getoonzet door Lodewijk De Vocht. Bij het opheffen van de residentie in de Posteernestraat in 1956 wordt het Mariabeeld naar de kerk van het Sint-Barbaracollege in de Savaanstraat, eveneens te Gent, overgebracht.

Op 9 mei 1960 wordt in het nieuwe heiligdom het eeuwfeest van de plechtige kroning gevierd.

Ook 2010 is een jubeljaar. Op een tiental plaatsen in Vlaanderen vierde men het dubbeljubileum: 150 jaar kroning van het beeld van Onze-Lieve-Vrouw-van-Vlaanderen en het eeuwfeest van 'Liefde gaf U duizend namen'.

In de Sint-Michaëlskapel te Niel-bij-As bewaart men het houten beeldje dat model stond voor het Onze-Lieve-Vrouw-van-Vlaanderenbeeld van de Antwerpse beeldhouwer Jan Baptist De Cuyper (1807-1852). Beeldhouwwerken van hem kan men o.m. vinden wij in de Sint-Antoniuskerk in Edegem en in het Paleis op de Meir in Antwerpen.

Priester-dichter August Cuppens werd in 1862 te Beringen geboren. Hij werd pastoor te Loksbergen in 1899 en stierf er in 1924. Tot zijn vriendenkring behoorden Hugo Verriest, Stijn Streuvels en Alice Nahon. 58 dichtbundels van Guido Gezelle vertaalde hij in het Frans. Hij stond mee aan de wieg van het tijdschrift 'Dietsche Warande en Belfort', een belangrijke schakel in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd.

Lodewijk De Vocht, geboren te Antwerpen in 1887, was een veelzijdig componist, dirigent en musicus. Hij studeerde aan het Antwerpse Conservatorium - o.m. bij Lodewijk Mortelmans - werd er leraar en directeur. Hij was tevens kapelmeester van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en stichter van de Chorale Caecilia. Hij overleed in 1977 te 's-Gravenwezel.

Cuppens en De Vocht werkten ook samen aan de 'Jaarkans van geestelijke liederen rond den haard', een bundeling van liederen bedoeld als gebed en meditatie bij de liturgie van het kerkelijke jaar. In 1909 en 1911 verschenen de eerste twee delen, Wintertijd en Lentetijd. Pas in 1934 zouden de laatste twee delen, Zomertijd en Herfsttijd, ditmaal op tekst van priester-dichter Jozef De Voght, het daglicht zien, zodat de grote droom van pastoor Cuppens, tien jaar na zijn overlijden, alsnog in vervulling is gegaan.

Het Lodewijk-De-Vochtfonds (Italiëlei 213 bus 12, 2000 Antwerpen, tel. 03.213.16.56) heeft naar aanleiding van het eeuwfeest de meerstemmige partituur voor bariton en gemengd koor van 'Liefde gaf U duizend namen' (€ 4) en de 'Jaarkrans van geestelijke liederen rond den haard' (€ 20) opnieuw uitgegeven.

Bron: www.onze-lieve-vrouw-van-vlaanderen.be, www.caelenberg.info, wikipedia.

MG

                                                  (° 1760  † 1836)

250 jaar geleden werd Petrus Jozef Triest geboren in Brussel. Samen met zijn broer Johannes Baptist Carolus werd hij op 10 juni 1786 door kardinaal de Franckenberg tot priester gewijd.

                                  

Petrus Jozef stelde zijn leven ten dienste van de  armen en de hulpbehoevenden.

In 1802 stichtte hij een kosteloze school voor arme kinderen, doofstommen en blinden. Later volgden tehuizen voor verwaarloosde jongeren, bejaarden, ongeneeslijk zieken en krankzinnigen. Om dat alles te realiseren richtte hij 4 congregaties op:

                                  De zusters van Liefde (1803)

                                  De broeders van Liefde (1807)

                                  De broeders van Sint-Jan-de-Deo (1825)

                                  De zusters van de Kindsheid Jezu (1835)

De broeders van Sint-Jan-de-Deo verzorgden zieken aan huis, die niet moesten gehospitaliseerd worden en of het niet konden betalen.

Wie de film  Priester Daens heeft gezien, zal zich herinneren in welke omstandigheden heel wat  mensen hun brood moesten verdienen. Armoede en gebrek aan hygiëne veroorzaakten ziektes. Immers van sociale zekerheid was nog geen sprake, die kwam er pas bij wet in 1944.

Petrus Jozef Triest was een pionier en een doorbijter, dat blijkt uit zijn verwezenlijkingen. Hij vormde samen met Dr J.Guislain in Gent een tweespan en ontwikkelde samen met hem de psychiatrische verzorging van geesteszieken.

Reeds tijdens zijn leven werd hij meermaals gehuldigd voor zijn verdienstelijk werk.

Bij de 10° verjaardag van zijn overlijden, werd door de Belgische regering een marmeren

Monument opgericht in de collegiale van St Goedele, als teken van erkentelijkheid.

Het  monument is het werk van beeldhouwer Eugeen Simonis.

                  

Het proces ter Zaligmaking werd opgestart in  2001. Er is dus nog een lange weg af te leggen!

                         
                                     Officiële foto zaligverklaring


PW

De Brusselse Ommegang       
     

Traditioneel trok ook dit jaar weer de Ommegang door Brussel. Deze optocht is een traditie die dateert van 1549 en die zijn oorsprong vond rond de Zavelkerk. Aanvankelijk sprak men

trouwens van de Ommegang van de Zavel en was het veeleer een processie dan een stoet.

Zij was trouwens de rijkste, de beroemdste en de meest schitterende van al onze processies.

Deze processie dankt haar ontstaan aan een legendarisch Mariabeeld dat op miraculeuze wijze uit Antwerpen werd meegebracht door Beatrijs Soetkens. De gilde van de schutters had dit beeld toen een eervol onthaal verleend en de H. Maagd Maria als haar patrones  aangenomen.

Volgens de legende was zelfs de Hertog van Brabant aanwezig bij de aankomst van dit beeld

in Brussel.

De Zavelkerk was op die wijze een pronkstuk rijker, waardoor van heinde en verre de pelgrims deze kerk kwamen bezoeken. Helaas is dit beeld verloren gegaan  ten tijde van de

beeldenstormen.

In de loop van de geschiedenis is echter deze processie in onbruik geraakt totdat  men in 1928

besliste om ter gelegenheid van de 550° verjaardag van de St Jorisschuttersgilde in 1931, deze gebeurtenis te herdenken door het wedersamenstellen van deze Ommegang.

Van dan af verloor deze Ommegang haar specifiek religieus karakter en werd het een feestelijke, historische optocht met aan het einde een korte verwijzing naar de legende van

O.L.Vrouw van de Zavel.

Deze Ommegang trekt nu nog steeds ieder jaar op de eerste donderdag van juli en de dinsdag die hem voorafgaat over de fraaie Brusselse Grote Markt.

Op zichzelf is de Grote Markt reeds een  pronkstuk, bij gelegenheid van de Ommegang is het

Geheel een artistiek en schitterend schouwspel van de bovenste plank.

Voor de legende van O.L.Vrouw van de Zavel verwijs ik U graag naar onze rondleidingen

in deze kerk. Ze zijn immers gratis op aanvraag.

Prent : Internet

PW

                         Feest van het Heilig Sacrament                           

Met verwijzing naar onze tekst d.d. 13 maart l.l. over Juliana van Mont Cornillon hebben we gezien dat zij aan de basis lag van deze verering. Immers nadat zij de Bisschop van Luik had kunnen overtuigen dit feest in te voeren in zijn bisdom slaagden beiden erin de paus te bewegen dit feest uit te breiden voor gans de Kerk. Dit gebeurde in 1311.

Deze hoogdag werd gevierd de 2° donderdag na Pinksteren. Thans wordt dit feest gevierd de  2° zondag na Pinksteren.

In de 19de eeuw kende de Roomse kerk een opleving na het afsluiten van het concordaat met Napoleon.  Talrijke zustercongregaties werden opgericht. Zo ook deze van de zusters Apostolinen van het H. Sacrament door zuster Fanny Kestre.  Zij liet een klooster bouwen in de Liefdadigheidsstraat te St Joost ten Node. Als architect werd aangesteld Joris Helleputte. Hij is gekend als een van de promotoren van de neogothiek.  Hij  was een der stichters van de Boerenbond, prof aan de universiteit van Leuven en Minister van Spoorwegen en Post en Telegrafie.

Bij het klooster kwam ook een kapel in neogothiek.  De  kapel was toegewijd aan St Juliana van Mont Cornillon. De congregatie kende niet

het gewenste succes en moest klooster en kapel van de hand doen.

Uiteindelijk vestigde Caritas zich in het klooster en de kapel kwam in handen van een Roemeense stichting van orthodoxe strekking. De kapel is van buiten te  zien vanuit de Hamerstraat. De toegang  tot de kapel is tijdelijk opgeschort.  Ze is nog in zeer goede staat bewaard en geklasseerd.

We hopen er eerlang een rondleiding te organiseren.

PW

CHRISTUS’ HEMELVAART

van Camille Colruyt (1908-1973)

                                  

Christus’ Hemelvaart is een monumentaal verguld beeld van gehamerd koper, dat Camille Colruyt in 1968 realiseerde. Het bevindt zich sinds Hemelvaartsdag 1990 in de Sint-Michiel-en-Sint-Goedelekathedraal te Brussel, meer bepaald op de noordwestelijke pijler van de kruising.

Het lichaam van de verrezen Christus is een waarlijk, maar verheerlijkt lichaam. De sobere drapering van het kleed en de eenvoudige lijn bevestigen dit. Jezus, de Heer, neemt afscheid van zijn leerlingen. Een laatste keer heeft hij ze aangemoedigd en aangespoord tot het uitdragen van de blijde boodschap, het Evangelie. Hij zal hen zijn Heilige Geest sturen en met hen zijn tot het einde der tijden. Zijn teder en sereen gelaat drukt de liefdevolle band met zijn volgelingen uit. Christus zegent hen en stijgt op ten hemel. Zijn voeten hebben de wereld losgelaten. Zijn handen hebben een beschermende gebedshouding aangenomen. Langs de vloeiende, verticale plooien van zijn kleed kijkt hij met zijn verlossende blik naar de wereld onder hem. Het  Hemelvaartmysterie wordt als het ware onthuld met goddelijke gratie.

De gelovige kunstenaar kent het Nieuwe Testament, dat vertelt over de verschijningen van Jezus aan zijn leerlingen na zijn Verrijzenis, en over Jezus’ Hemelvaart.

"En Hij zeide hun: Zó staat er geschreven: dat de Christus zou lijden en op de derde dag uit de doden verrijzen; en dat in zijn Naam bekering tot vergiffenis der zonden zou worden gepreekt aan alle volken, te beginnen bij Jeruzalem.”(Luk. 24:46-47).

“Terwijl Hij nu met hen samen was, gelastte Hij hun: Verlaat Jeruzalem niet, maar wacht de belofte des Vaders af, die ge van Mij hebt vernomen. Want Johannes doopte met water, maar over enkele dagen zult gij worden gedoopt met den Heiligen Geest.”(Hand. Apost. 1:4-5).

“Jezus trad op hen toe, en sprak: Mij is alle macht gegeven in de hemel en op de aarde. Gaat dus heen; onderwijst alle volken, doopt ze in de naam van den Vader en van den Zoon en van den Heiligen Geest, en leert ze onderhouden al wat Ik u heb geboden. Ziet, Ik blijf altijd bij u, tot aan het einde der wereld.”(Mat. 28:18-20). 

"Toen leidde Hij hen naar Betanië, hief zijn handen op, en zegende hen.  En terwijl Hij ze zegende, scheidde Hij van hen, en werd opgenomen ten hemel." (Luk. 24:50-51). 

Bij Camille Colruyt gaat het om de inhoud. In 1947 schreef hij reeds: “Grijp de kern, de ziel, het inwendige leven; en al het overige zal u toegevoegd worden, het uiterlijk sierlijke inbegrepen.” Terugkijkend op zijn oeuvre in 1971, kan hij zeggen dat hij dit ideaal is trouw gebleven. “Niemand kan geven wat hij niet bezit” was zijn overtuiging. Aan de beheersing van de edelsmeedkunst heeft hij jaren onverdroten en met geestdrift gewerkt. Als edelsmid wil en zal hij de Rijn- en Maaslandse kunstenaars evenaren.

Maar ook het boetseren en beeldhouwen heeft hij volledig onder de knie. Hout, steen, gips, terra-cotta en brons; hij kent hun geheimen en onderwerpt de materie aan de geest en het gevoel. Met deze grote technische vaardigheid waagt hij zich, met succes, aan de monumentale edelsmeedkunst, een nieuwe, ongewone kunstvorm. Hij maakt  honderden schetsen en gipsmodellen  tot hij de idee zo veel mogelijk in vorm en volume gevat heeft. Dan neemt hij de grote koperen plaat en begint ze te plooien, op te rollen, te draaien, uit te zagen, te snijden en uit te kappen. In het mooie, gesmede koper laten zijn hamerslagen een fijne rimpeling na. Er wordt gedreven en geciseleerd. Uren, ja dagen, van spanning,  geestdrift en angst voor het doel bereikt is.

Zijn vaardigheid en creativiteit zijn zo groot dat hij als het ware ’boetseert in het koper’. Terwijl het beeld langzaam uit de plaat geboren wordt, zal hij het met liefde een ziel geven. De koperen plaat zelf zal hem tot verdere verfijning brengen; in beeldhouwkunst zou men het ’taille directe’ noemen. Het beeld wordt transcendent. Zijn vriend Marcel De Corte, professor in de filosofie aan de universiteit van Luik, schrijft hierover het volgende: “Men ervaart bij hem iets unieks, dat de kunst als dusdanig overstijgt en dat ik graag zou omschrijven als het verbeiden van de verrijzenis van de lichamen...het verlangen om de dood totaal te overwinnen door het geloof in de verrijzenis, die onze vergankelijke lichamen zal herscheppen in glorierijke lichamen.”

De tekst werd opgesteld na een uitvoerig gesprek met Mevr. Weduwe C. Colruyt op 14 februari 1996. Na hem gelezen te hebben gaf ze me een goedkeurend telefoontje:’Prima, u hebt mijn man begrepen’. 

GvE

De Kapellekerk fungeert al 800 jaar als parochiekerk.

Dit jaar vieren we dit  800-jarig bestaan en daar gaan we wat aandacht aan besteden.

Deel 1

                      

De Kapellekerk werd officieel een parochiekerk in 1210. Haar geschiedenis is echter

veel ouder.

Alles begon in 1134 wanneer Hertog Godfried I met de Baard overging tot de stichting

van een kapel “extra muros”. Dit was dus de eerste kapel buiten de stad.

Deze akte leert ons twee dingen: nl. de stichtingsdatum en bovendien dat de stadsmuur

reeds bestond.

Deze eerste omwalling waarvan nog verschillende resten bestaan (o.a. Anneessens-

toren en Plebaantoren) had een driedubbele functie:

1° de tolheffing vergemakkelijken.

2° vreemde legerbendes buiten de stad houden.

3° de rumoerige volksklasse buiten de stad houden. Vermits ze geen stadsrecht hadden

     moesten ze erbuiten gaan wonen.

Dit laatste zou aanleiding geven tot het ontstaan van de Marollenwijk.

Het waren de Benedictijnen van Kamerijk die werden aangezocht om deze kapel te

bedienen. Brussel behoorde toen immers tot het bisdom Kamerijk.

De Benedictijnen zorgden niet alleen voor de spirituele belangen van de arme bevolking,

maar ook voor de materiële belangen van de arme bevolking.

Dat het Kapittel van Sint-Goedele deze beslissing niet in dank afnam bewijst het jarenlang

verzet. Immers er werd op die manier een groot deel van hun parochie afgetakt, met de

daarbij horende inkomsten.

Hertog Godfried I trok zich van dat verzet niet veel aan. Hij was van oordeel dat de

Rijken (het Kapittel) reeds voldoende begenadigd waren door Ons Heer, vandaar dat nu

de armen aan hun trekken moesten komen via de Benedictijnen.

Bovendien zorgde hij op die manier ook voor zijn zieleheil en dat van zijn familie.

                

Het glasraam met Godfried I met de Baard, de stichter van de Kapellekerk, bevindt zich in de Heilig-Kruiskapel.

Met muurschilderingen en bijpassende glasramen gaf Charle-Albert in 1870 het koor een neo-gotisch uitzicht.

PW
foto's MG

   Wapen van Pius IX in Brussel

In de 'Résidence Centrale', Bergstraat nr. 52, is er een doorgang naar een binnenplein. Van deze Sint-Sebastiaansgang ontbreekt evenwel het straatnaambord. Op het binnenplein, waarrond zich appartementsgebouwen binnen het huizenblok Bergstraat-Beenhouwersstraat-Koningsgalerij-Arenbergstraat bevinden, zien we het 'Waterspuwend Meisje', een fontein uit 1945 van de hand van de Roemeense, Belg geworden kunstenaar Idel Ianchelevici (1909-1994). 

                                        
                                                   Waterspuwend meisje - Idel Ianchelevici

Boven de doorgang, aan de binnenzijde, is het wapen van graaf Giovanni Maria Mastai-Ferretti, alias Pius IX (1792-1878), aangebracht. Petrus buiten beschouwing gelaten, was hij de paus met de langste ambtstermijn (bijna 32 jaar).

Hier was van 1857 tot 1937 de katholieke drukkerij-uitgeverij Goemaere gevestigd. Het pauselijk wapen werd door drukker Henri Goemaere aangebracht uit erkentelijkheid omdat hij een 'pauselijke toelating' had gekregen voor het drukken van bijbels. Te vergelijken met het statuut van hofleverancier.

Bronnen: Piet J. Van Nieuwenhuysen, Gids voor oud Brussel, Standaard uitgeverij Antwerpen, 1988 / Ludo Simons, Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen, deel 1, Uitgeverij Lannoo Tielt, 1984 / Pierre Bernard, Bouwen door de eeuwen heen in Brussel, 1A, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, directie Monumenten en Landschappen, 2009 / Artikel Paus Pius IX, uit Wikipedia / Artikel Idel Ianchelevici, uit Wikipedia / Wapen in kleur, uit Wikimedia Commons.

Tekst en foto's: Michel Govaerts.

                  Een knipoog van St Goedele  naar Juliana van Cornillon

Omstreeks 1193 werd Juliana geboren in de omgeving van Luik. Op jonge leeftijd verloor zij haar ouders en trad op de leeftijd van 5 jaar in  in het klooster van Mont Cornillon.

 In dit klooster werd ze priorin in 1230.

Zij ijverde voor de verering van het H. Sacrament. Na lang aandringen werd door de bisschop van Luik in zijn bisdom een feestdag ingevoerd ter ere van het Heilig Sacrament. In het Italiaanse stadje Bolsena was een hostie gaan bloeden.
 
 De visioenen van de H. Juliana.

Dit kwam Paus Urbanus IV ter ore. Hij was ooit kanunnik  van de kathedraal van Luik geweest. Terstond  stelde hij het sacramentsfeest in voor de hele Kerk. Sindsdien viert men Sacramentsdag op de 2° donderdag na Pinksteren.

Het bekende lied “ Tantum ergo” van Thomas van Aquino dateert van toen.  Sedertdien zijn er talrijke legendes opgedoken omtrent het H. Sacrament. Niet enkel Brussel heeft er een, maar ook Herkenrode bij Hasselt en Hoogstraten om er maar enkele te noemen.

Juliana stierf in een geur van heiligheid en werd  zalig verklaard in 1869.

Brussel had een mooi klooster aan haar toegewijd, maar daarover later meer.