|
Christelijke symboliek en iconografie
Inleiding. De begrippen symboliek en iconografie
1. Het symbool (of de symboliek in de eerste graad)
Het symbool is een begrip (vb. het woord "God") of de voorstelling ervan.
Het vervangt een ander begrip (vb. de Ark van het Verbond ter vervanging van het begrip Maria) en vat dit samen voor de waarnemende geest.
Het symbool vindt men terug in de filosofie, de literatuur en de beeldende kunsten. Zo wordt het begrip Mensgeworden Zoon van God vervangen door het begrip Lam Gods (H. Schrift) en voorgesteld in de beeldende kunst door een typisch lam.
Het symbool moet uitgelegd worden in zijn tijd.
2. De symboliek in de tweede graad
Bij een personificatie vervangt een persoon een niet-stoffelijk begrip.
Ø Vb. Maria kan personificatie zijn van de Kerk. (Men spreekt echter van allegorie als het om een handeling gaat).
Bij een type zoals prototype en antitype (betekent vervulling) gaat het om een voorafbeelding door een begrip of persoon.
Ø Vb. Het Joodse Pascha is type van de Eucharistie; Adam is deze voor Christus; Jonas, uitgeworpen door de walvis, is type van de verrezen Christus.
Een attribuut is een voorwerp, toegevoegd aan een afgebeeld persoon om die te onderscheiden van alle andere.
 
Vb. de toren van de H. Barbara, de sleutels van de H. Petrus.
Het attribuut is een symbool.
Men onderscheidt algemene en individuele attributen.
 
Vb. van algemeen: attribuut is Vb. van individueel: attribuut is
de palm van de martelaren het rooster van Sint Laurentius
Palm en rooster verwijzen naar de marteldood van deze heilige
3. De iconografie is de wetenschap die de symboliek bestudeert
De gekozen indeling is een persoonlijke keuze; er zijn er andere mogelijk. Deze steunt op de dubbele betekenis van het woord "kerk", namelijk gebouw en gelovige gemeenschap. Na het gebouw komt de gemeenschap aan de beurt: het onderricht en de bekering, het toetreden door het doopsel en het gelovig leven door de eucharistie en de sacramenten, de gebeden en devoties. Alleen wat in het kerkgebouw zichtbaar is wordt besproken.
a. De Kerk als gebouw waar een christelijke gemeenschap samenkomt.
v Deze gelovige gemeenschap van mensen, die ook de naam Kerk draagt, komt samen in Christus' naam om onderricht te worden in het geloof, om samen te bidden en om samen eucharistie te vieren.
Daarom wordt na het gebouw gehandeld over:
b. Het Onderricht wordt gegeven vanop de cathedra, de cancelli, het doksaal, de ambo, de kansel of preekstoel; en dit aan de hand van voorstellingen, schilderijen, mozaïeken, beeldhouwwerken etc.
c. De Eucharistie en de Sacramenten in het algemeen, die de levenscyclus van de gelovige christenen afbakenen, van doopsel en vormsel tot het heilige oliesel. Ze zijn tastbaar in de kerk met de doopkapel, de doopvont, het altaar, de biechtstoel, de communiebank.
d. Het bidden en de devoties: de gebeden uit het Oude Testament en het Nieuwe Testament, alsook aangepaste gebeden.
Ø De gebeden als het koorgebed, de gebeden tijdens de eucharistieviering, bij het toedienen van de sacramenten.
Het gebed in zijn vele aspecten: aanbidden, vragen, danken,... Dit komt vooral tot uiting in de liturgie met kleine voorwerpen als kelk, pateen en liturgische gewaden.
Maar ook buiten de kerkdiensten zijn er verwijzingen zoals knielbanken, de oude kerkstoelen, teksten onder heiligenbeelden, enz.
Ø De devoties zijn zeer uitgebreid.
Het lof, de monstrans, het wierookvat,... verwijzen naar een bijzondere devotie voor het H. Sacrament. Maar meer nog is er rond het leven van Christus en de heiligen een verering ontstaan die zich uit in twee jaarcycli:
§ het kerkelijke jaar met de Advent, Kerstmis, Pasen, O.H.Hemelvaart, Pinksteren.
§ de heiligenkalender, nauw verbonden met de plaatselijke viering van bepaalde heiligen, hun verering, de bedevaarten en de vraag om voorspraak. De heiligenbeelden zijn volop aanwezig in elke rooms-katholieke kerk.
e. Tenslotte nog enkele beschouwingen bij symbolen die niet systematisch aan bod komen.
Bijvoorbeeld:
- de goddelijke en de kardinale deugden;
- oliën, kaarsen, enz.;
- het berouw, de boete, het offer, de werken.
In dit overzicht wordt geen aanspraak gemaakt op volledigheid. Het opzet is de symboliek die thans in onze kerken te zien is, zo veel mogelijk te helpen verklaren, in zijn tijd te plaatsen en zo veel mogelijk verbanden te leggen en dit op systematische wijze.
Tekst GvE
Foto's MG
|
