DE ADVENT

Naam

De Oude Romeinen gebruiken het Latijnse woord adventus (komst) voor het eerste officiële bezoek van de keizer aan een stad (wat wij later bij de vorsten in onze gewesten een blijde intrede noemen). De eerste (Romeinse) christenen passen dit begrip toe op de komst van de Gods Zoon Jezus onder de mensen.

Betekenis

De adventstijd is de voorbereidingstijd op het grote feest van Kerstmis, de Geboorte van Christus. Deze periode vangt aan op de vierde zondag vóór 25 december (Kerstmis) en duurt dus ongeveer 3 à 4 weken. Waakzaam wil de christen gelovige uitkijken naar de komst van Jezus in eigen hart en in de wereld rondom. In de prefatie van de eucharistieviering wordt er in deze periode gebeden: Moge Hij [Christus] ons vinden, waakzaam, biddend, vol van dat geheim.

Deze verwachting kleurt de lezingen en hymnen van deze tijd.

Epistellezing in de advent (1^ste zondag van de advent, jaar A)

            Rom.13,11-12: ontwaak voor de nieuwe dag

            Gij weet dat het uur om uit de slaap te ontwaken reeds is aangebroken.

            Thans is ons heil dichterbij dan toen wij tot het geloof kwamen.

            De nacht loopt ten einde, de dag breekt aan.

            Laten wij ons dus ontdoen van de werken der duisternis en ons wapenen met het licht.

            (d.i. tevens de lezing in het morgengebed in het brevier voor de zondagen in de advent)

Brevier: morgenhymne in de advent

Hoor hoe een heldere stem weerklinkt,              Het hart dat aards en donker is

het is met slaap en droom gedaan,                     aanschouwt het licht waarop het wacht.

het is tijd om op te staan,          (Rom.13,11)         Een nieuwe ster staat in de nacht

zie hoe de ster van Jezus blinkt.                         en overwint de duisternis.

Evangelielezingen in de advent  sinds II^de Vat. Concilie               tot II^de Vat. Concilie

- 1^ste zondag: wees waakzaam: de eindtijd nadert                            id. (Lc.21,25-33)

- 2^de, 3^de zondag: de voorloper tot bekering: Johannes De Doper    id. (Mt.11,2-10); Joh.1,19-28)

- 4^de zondag:     jaar A: droom Jozef (Mt.1,18-25)                          Johannes de Doper (Lc.3,1-6)

                        jaar B: Boodschap (Lc.1,26-38)

                        jaar C: Bezoek aan Elisabeth (Lc.1,39-56)

Adventsfiguren

Een van figuren die in deze verwachtingstijd centraal staat is de profeet Johannes de Doper.  Niet alleen heeft hij ons de komst van Jezus voorzegd; opdat we de komst van Jezus goed zouden voorbereiden lanceert hij een vurige oproep tot bekering.

En zeker leven de christenen graag mee met de moeder van Jezus Maria, die in blijde verwachting is.

Liturgische kleur: paars

Paars is een ingetogen kleur.

Liturgische tijd: de O-antifonen

Vanaf 17 december vangt de antifoon bij het Magnificat in het avondgebed aan met een beeldrijke naam, ontleend aan het Oude Testament, waarmee de komende Redder wordt aanroepen. 

17 dec. : O Sapientia (O Wijsheid)

O Wijsheid, voortgekomen ui t de mond van de Allerhoogste; Gij doordringt alle dingen met mildheid en kracht. Kom nu en wijs ons uw wegen.

18 dec. : O Adonai (O Heer)

O Adonaï, Heer van Israëls huis, Gij zijt aan Mozes verschenen in het brandend braambos en hebt hem de wet gegeven op de Sinaï. Kom nu en bevrijd ons met sterke hand.

19 dec. : O Radix Jesse (O Wortel van Jesse)

O Wortel van Jesse, Gij zijt het teken waarop de volken hebben gewacht; voor U zullen koningen verstommen, de volken zullen tot U smeken. Kom nu en bevrijd ons, wacht niet langer meer.

20 dec. : O Clavis David (O Sleutel van David)

O Sleutel van David en scepter van Israëls huis, wat Gij opent, zal niemand meer sluiten, wat Gij besluit, zal niemand meer openen. Kom nu en bevrijd ons uit de kerker, uit de duisternis en de schaduw van de dood.

21 dec. : O Oriens (O Opgaande)

O Opgaande (Dageraad), afglans van het eeuwig licht en Zon der gerechtigheid. Kom nu en verlicht hen die in de duisternis leven, die gezeten zijn in de schaduw van de dood.

22 dec. : O Rex (O Koning)

O Koning der volkeren, zo lang verwacht. Gij hoeksteen die alles één maakt. Kom nu en red de mens die Gij uit aarde hebt gevormd.

23 dec. : O Emmanuel (O God met ons)

O God met ons, onze wetgever en koning, verwachting der volkeren en hun Verlosser. Kom nu en red ons, Heer, onze God.

Adventskrans

Het gebruik van de adventskrans is nog niet zo oud en dateert waarschijnlijk van omstreeks 1860. Net als de dennenboom binnenkamers, de zgn. kerstboom, komt de adventskrans met zijn eveneens immer groene dennentakken uit de Duitse gewesten. Net zoals bij de kerstboom verwijst dat groen in de herfstige tijd al hoopvol naar het nieuwe lenteleven en dus naar Christus, onze hoop en ons leven. Elke zondag wordt er één van de 4 rode kaarsen ontstoken zodat na 4 zondagen de lichtkrans ten volle straalt net voor het grote geboortefeest van Christus, het Licht van de wereld.

Adventshymne: ♪ ♪ Rorate caeli (Dauwt hemelen)

(refr.) Rorate caeli desuper,                       (refr.) Dauwt, hemelen, van boven

          et nubes pluant Justum.                    en wolken regent de Rechtvaardige.

1.                                                              1.

Ne irascaris, Domine,                                 Wees niet vertoornd, Heer,       

ne ultra memineris iniquitatis.                       gedenk niet langer onze zonden. 

Ecce civitas sancti facta est deserta,      Zie, Uw heilige stad is een woestenij geworden,

Sion deserta facta est,                                 Sion verruïneerd,

Ierusalem desolata est,                                verlaten is Jeruzalem,

Domus sanctificationis tuae et gloriae tuae,   het huis van Uw heiligheid en glorie,

ubi laudaverunt Te patres nostri.                  waar onze voorouders U loofden.

Refr.                                                          Refr.

2.                                                               2.

Peccavimus,                                                Wij hebben gezondigd

et facti sumus tamquam immundus nos,          en wij zijn zwak geworden,

et cecidimus quasi folium universi,                  en wij vallen neer als bladeren neerwaarts,

et iniquitates nostrae                                      en wij zijn verstrooid geraakt en

quasi ventus abstulerunt nos.                          door de winden opgejaagd.

Abscondisti faciem tuam a nobis,                    U hebt uw gelaat van ons afgewend

et allisisti nos in manu iniquitatis nostrae.     En u hebt ons in de hand van de verlorenheid

Refr.                                                            Refr.

3.                                                                 3.

Vide Domine afflictionem populi tui,          Aanschouw, Heer, de verdrukking van uw volk,

et mitte quem misurus es.                         en zend uw afgezant.

Emitte Agnum dominatorem terrae,           Zend het Lam dat over de wereld heersen zal,

de petra deserti ad montem filiae Sion:       vanuit de steenwoestijn naar de berg van de dochter van Sion,

ut auferat ipse iugum captivitatis nostrae.   opdat het het juk van de ballingschap van ons zou wegnemen.

Refr.                                                            Refr.

4.                                                                  4.

Consolamini, consolamini, popule meus;           Troost u, troost u, mijn volk,

cito veniet salus tua:                                       weldra zal uw redding komen.

Quare moerore consumeris,                            Waarom wordt gij door smart verteerd

quia innovavit te dolor.                                    en waarom houdt de pijn bij u altijd aan?

Salvabo te, noli timere,                                    Ik zal u redden, gij moet niet vrezen

ego enim sum Dominus Deus tuus,                  want Ik ben de Heer, uw God,

Sanctus Israel, redemptor tuus.                       de Heilige van Israël, uw Redder.

Refr.                                                             Refr.

 
Tekst : Rudy Mannaerts - Toerismepastoraal Antwerpen

DE VLUCHT NAAR EGYPTE

d.i. de vlucht van de Heilige Familie naar Egypte

G.David.  De vlucht naar Egypte



 

Bijbel (Mt.2,13-14)

13 Na hun vertrek [van de Wijzen] verscheen een engel van de Heer in een droom aan Jozef en sprak: “Sta op, neem het Kind en zijn moeder, vlucht naar Egypte en blijf daar tot ik u waarschuw, want Herodes komt het Kind zoeken om het te doden”.

14 Hij stond op en week in de nacht met het Kind en zijn moeder naar Egypte uit. 15 Daar bleef hij tot aan de dood van Herodes, opdat in vervulling zou gaan wat de Heer gesproken had door de profeet: “Ik heb mijn zoon geroepen uit Egypte”.

16-18: [de kindermoord te Betlehem]

19 Nadat Herodes gestorven was, verscheen in Egypte een engel van de Heer in een droom aan Jozef en zei: 20 “Sta op, neem het Kind en zijn moeder en trek naar het land Israël, want die het Kind naar het leven stonden zijn gestorven.”

21 Hij stond op, nam het Kind en zijn moeder en ging naar het land Israël. 22 Toen hij echter hoorde dat Archelaüs in plaats van zijn vader Herodes over Juda heerste, vreesde hij daarheen te gaan; van Godswege in een droom gewaarschuwd, begaf hij zich daarom naar het gebied van Galilea. 23 Hier aangekomen vestigde hij zich in een stad, Nazaret geheten, opdat in vervulling zou gaan wat door de profeten gezegd was: “Hij zal een Nazoreeër genoemd worden”.

Betekenis

De evangelist ziet in de terugkeer ‘uit Egypte’ de vervulling van wat gezegd is door de profeet Hosea over het volk Israël, als afbeelding van de Messias. Politieke vluchteling

Feestdag: /

Naam

Al naargelang een andere fase van de vlucht uitgebeeld wordt, krijgt het tafereel een andere naam:

1) de (eigenlijke) vlucht naar Egypte; 2) De rust op de vlucht naar Egypte; 3) De terugkeer uit Egypte

Devotie

Behoort tot ‘De zeven smarten van Onze-Lieve-Vrouw’. Evangelisch inspiratiebeeld voor politieke vluchtelingen, cfr. het huis aan de Steenhouwersvest: “Uyt Egypten hebbe Ik Mynen Zoon geroepen”, ter herinnering aan de protestantse Antwerpenaren die omwille van hun geloofsovertuiging de stad moesten verlaten en uitweken naar het Noorden.

Voorstellingswijze

Al naargelang de fase die men uitbeeldt, krijgt je een ander soort tafereel en een andere naam:

1) de (eigenlijke) vlucht naar Egypte: het pasgeboren Jezuskind wordt gedragen door zijn moeder

2) De rust op de vlucht naar Egypte:

3) De terugkeer uit Egypte: de twee-jarige knaap Jezus wandelt nu zelfstandig mee met zijn ouders

De personen in het algemeen:

Maria: - kledij in blauw-witte en rode kleuren, blauwe mantel

Jozef: - oudere man, baard

- een bruin kleed, laarzen, een hoed

aureool: bij Jezus en Maria, soms ook bij Jozef

Tekst: Rudi Mannaerts. Toerismepastoraal Antwerpen.
Afbeelding: internet

DE AANBIDDING VAN DE WIJZEN, alias DE HEILIGE DRIE KONINGEN - 1

Bijbel (Mt.2,1-12)

1 Toen dan Jezus te Betlehem in Juda geboren was ten tijde van koning Herodes, kwamen er te Jeruzalem Wijzen uit het oosten 2 en vroegen: ‘Waar is de pasgeboren koning der Joden? Want wij hebben zijn ster in het oosten gezien en zijn gekomen om Hem onze hulde te brengen.’

9 En zie, de ster die zij in het oosten gezien hadden, ging voor hen uit totdat ze boven de plaats waar het Kind zich bevond stil bleef staan. 10 Op het zien van de ster werden zij vervuld van overgrote vreugde. 11 Zij gingen het huis binnen, zagen er het Kind met zijn moeder Maria en op hun knieën neervallend betuigden zij het hun hulde. Zij haalden hun schatten te voorschijn en boden het geschenken aan: goud, wierook en mirre. 12 En in een droom van Godswege gewaarschuwd niet meer naar Herodes terug te keren, vertrokken zij langs een andere weg naar hun land.

Betekenis

Ligt bij Kerstmis het accent op de afdaling, de vernedering; d.i. de menswording van God in de eenvoudige menselijke gestalte van Jezus, dan ligt de klemtoon bij het Feest van de Openbaring (van God) op de heerlijkheid, het vorstelijke aspect; d.i. de gods­verschijning: het goddelijke koningschap van (de mens) Jezus. Want in Jezus is het werkelijk God, de Heer, die zich tot de mensheid wendt en zijn koninklijke heerschappij over de wereld wil vestigen. Christus maakt hier Zijn ware ik kenbaar: Hij toont, Hij openbaart Zijn goddelijk karakter.

Een van de eersten aan wie deze openbaring gebeurt, zijn de Wijzen uit het Oosten, die gekomen zijn om “de Koning der Joden, die geboren is” (Mt.2,2) te aanbidden. Christus werd reeds als kind miskend door zijn eigen volk. Daarentegen komen enkele vreemdelingen - ‘heidenen’ - Hem herkennen en huldigen. Daar waar de joden - de schriftgeleerden op kop - geen moeite doen om het Kind op te zoeken: gebrek aan belangstelling bij gebrek aan geloof. Het wezenlijke van het verhaal bevindt zich dus in de tegenstelling tussen de afwijzende houding van de joden én het geloof van de heidenen. Hiermee wordt duidelijk gemaakt dat God - over de grenzen van het uitverkoren volk heen - Zich richt tot alle volken en alle culturen.In het theologische jargon de ‘universele heilswil van God’ genoemd. Vandaar de missionaire opdracht van de Kerk, de eerste en meest wezenlijke taak. Dit ligt aan de grondslag van ware ‘katholiciteit’, de zichtbare eenwording van alle volken. De katholieke Kerk, is dan ook ‘verspreid over heel de aarde’ (canon van de mis).

Echte wijze mensen die wijsheid in zich dragen, hebben nooit de indruk dat zij de wijsheid in pacht hebben. Een wijze blijft dan ook zoeken, onophoudelijk, naar de volle wijsheid, zoals deze enkel in Jezus te vinden is. [Er is eigenlijk “maar één leraar” (“laat u geen leraar noemen”).] Vandaar dat keizer Justinianus zijn grootse tempel toewijdde aan de Heilige Wijsheid (‘Hagia Sofia’), d.i. aan de Wijsheid Gods, zoals deze zich in Christus heeft laten zien. Zo ook is de levensweg van een christen een tocht, een schrijden naar het eeuwige licht, naar Christus, die als Godmens verschenen is.

Tekst : Rudy Mannaerts - Toerismepastoraal Antwerpen
Afbeelding Internet

Officieel luidt de naam: het Feest van de Openbaring, Openbaring des Heren: God toont zich in Zijn Zoon Jezus. Grieks: epiphaneia of theophaneia; gelatiniseerd: epifania (® epifanie): verschijning, d.i. verschijning van God (in Zijn Zoon Jezus). Zoals bij andere feesten wordt het ook in de genitiefvorm gebezigd: ‘epifanias’, waarbij verzwegen is ‘feest’ (festus, ) of ‘dag’ (dies). Voor de Orthodoxe christenen is dit feest voornamer dan Kerstmis omdat ‘Kerstmis’ enkel staat voor de (nog verborgen) geboorte van het Kind, terwijl de betekenis van het Christuskind bij Epifanie ten volle kenbaar wordt “voor alle volkeren”.

De populaire benaming ‘Driekoningen’ wijst geenszins op een liturgisch, laat staan een theologisch aspect van dit bijbelverhaal, maar berust enkel op de paraliturgische toneelmatige uitbeelding van de ‘Wijzen’ als drie koningen; een interpretatie die gebaseerd is op de 3 rijkelijke geschenken (zie verder).

Voorstellingswijze

Het moet gezegd: het betreft een van de meest populaire bijbelvoorstellingen in de christelijke kunst. De universele betekenis van het verhaal in combinatie met de quasi unieke gelegenheid om koninklijke rijkdom in beeld te brengen heeft de verbeeldingskracht bij menig kunstenaar aangewakkerd.

   Aantal ‘wijzen’

Alhoewel in de evangeliën hun aantal niet vermeld wordt, worden van oudsher de Wijzen die het Christuskind kwamen aanbidden, met drieën afgebeeld (bv. Cappella Greca in de Catacomben van Priscilla te Rome). De keuze voor dit aantal hangt ontegensprekelijk samen met de drie genoemde geschenken (“goud, wierook en mirre”) die de Wijzen aanboden.

  ‘Koningen’

De Wijzen uit het Oosten waren “magiërs”, lees: sterrengeleerden zoals er meer in Mesopotamië actief waren van op terrasvormige zikoerats. Blijkbaar zouden zij een bijzondere ster, de zgn. ster van Bethlehem, in het visier gekregen hebben. Dat zij (ook) koningen zouden zijn geweest, staat echter niet in het evangelie. Het is louter omwille van de kostbare, ‘royale’, ‘koninklijke’ geschenken die ze meebrachten: goud, wierook en mirre, dat de Wijzen – al in de eerste eeuwen van het christendom - als vorsten werden beschouwd en bijgevolg met aangepaste vorstelijke gewaden voorgesteld werden.

Maar de geschenken zelf betreffen ongetwijfeld een interpretatieve invulling. Mattheus die schrijft voor de christen-bekeerlingen uit het jodendom, wil voldoen in hun behoefte om de nieuwe zienswijze in hun geloof in overeenstemming te brengen met de oude profetieën. Psalm 71 (v.10) vervat de profetie: “de koningen van Tharsis en de eilanden zullen hem geschenken brengen, de koningen van de Arabieren en van Saba zullen hem schatting betalen”. Hierin schildert de dichter de komende Messias af als een machtige Koning; alle andere koningen zullen Hem hulde brengen en geschenken aanbieden. Daarom dat de evangelist de geboorte van Christus graag illustreert met de luister van het oude Joodse koningschap, met inbegrip van ‘koninklijke’ geschenken en andere dito attributen. Zo geraakten de Wijzen met hun geschenken in het evangelie. Omdat ook de theologen sinds de 3^de eeuw in de Wijzen de vervulling van deze profetie (h-)erkennen, en deze psalm als offerandelied in de misviering wordt opgenomen, kan de volksverbeelding de rest doen.

Omstreeks 500 is deze opvatting algemeen verbreid. Na 1000 worden ze meestal als koningen afgebeeld en sinds de 12^de eeuw noemt men hen nog slechts ‘de Heilige Drie Koningen’.

   kledij

Oosterse, exotische kledij; aanvankelijk meer bepaald in Phrygische kledij, bv. San Apollinare Nuovo Ravenna. Om hun vermeende koninklijke waardigheid te onderstrepen worden zij later in de middeleeuwen in koninklijke gewaden gehuld. Op het hoofd krijgen ze een koninklijke kroon, die ze dan bij wijze van eerbied afnemen naarmate ze het Kind naderen.

  
   geschenken

Overeenkomstig de Schrift (Mt.2,11d) “Zij haalden hun schatten te voorschijn en boden het geschenken aan: goud, wierook en mirre”. Om te benadrukken dat de Wijzen echt rijke gaven aanbrachten, werden ze door de schilders bedacht met kostbare voorwerpen in edelsmeedwerk of zelfs in toenemende mate in exotische materialen.

1) goud: in een kist of ciborie; vaak als eerste geschenk aangeboden; het Kind zit in die geldkoffer te graaien naar de blinkende en ‘klinkende’ gouden muntstukken.

2) wierook: teken van eerbied en gebed. In de vroege barok is het recipiënt vaak een wierookvat, in de hoogbarok een nautilusbeker omdat tussen de 16^de en de 18^de eeuw de nautilusschelp dikwijls gebruikt werd voor wierookscheepje.

3) mirre: d.i. kostbare zalf, vaak in een ciborie-achtige beker met deksel.

San Apollinare Nuovo Ravenna: eerste Wijze: schaal met goud; 2^de : schaal met deksel, 3^de gesloten pot: bolle ciborie-vaas voor de mirre.

   leeftijden

Bij San Apollinare Nuovo: lange witte baard: vooraan, middelste: baardloze jongere, derde: volle baard en bolle ciborie-vaas voor de mirre.

Na de Legenda Aurea (@@ eeuw) krijgt elk der drie koningen niet alleen een eigen naam, maar ook een eigen leeftijd toebedeeld: een jonge, een van middelbare leeftijd en een grijsaard. Elk van hen vertegenwoordigt a.h.w. een bepaalde levensfase: volgens middeleeuwse opvatting was Melchior 60 jaar, Balthasar 40 en Caspar 20 jaar oud. Vaak is de eerste een grijsaard, de tweede een man in de kracht van zijn leven en de derde een jongeman. Immers, wie is het meest wijs? Diegene met de meeste levens­ervaring, dus de oudste: herkenbaar aan het meeste haar onder de kin, maar het minste haar boven... Hij (h-)erkent als eerste Jezus, Gods Wijsheid in deze wereld. De persoon van middelbare leeftijd, met een fifty-fifty haarverdeling boven- en onderaan, komt op de tweede plaats, meestal nog staande. De jongste komt als laatste binnen, en ofschoon hij toch voor Jezus een geschenk bij heeft, gaat zijn aandacht blijkbaar nog naar de genoegdoeningen van de wereld: hij kijkt achter zich om: is daar iets ‘plezanters’ te beleven ?

Na 1100 werd dit onderscheid in leeftijd vrijwel altijd op de afbeeldingen aangegeven.

  
   rassen

Nog niet in Ravenna S. Apollinare Nuovo (begin 6^de eeuw), maar) Na de 6^de eeuw krijgt één van de koningen, de jongste, een donkere huids­kleur en wordt voorge­steld als een Moor. Nog later fungeert het trio als een representatie voor de drie gekende rassen: blank, Arabisch lichtbruin, en diep-Afrikaans zwart. Al naargelang de opdrachtgever wil het kleurenpalet van hun huidskleur zich wel eens aanpassen, zodat men niet hoeft te verschieten van een meer gele Chinees of een meer rode Amerikaanse indiaan.

  
   ster

De Wijzen ijlen naar de ster toe die hen in de hemel voorafgaat en leidt.

   opstelling

omwille van het gelijklopende thema vormt De aanbidding der Wijzen – zeker als retabelfragment, altaarzijpaneel of predellastuk - de pendant van De aanbidding der herders. In de bijbelse chronologie staat de Aanbidding der herders eerst – dus links, gevolgd door die van de Wijzen – rechts.

Het thematische parallellisme wordt soms nog sterker in de verf gezet doordat het aantal herders gespiegeld wordt aan het bekende drietal van de Wijzen.

Tekst : Rudy Mannaerts - Toerismepastoraal Antwerpen
 Afbeelding Internet

DE AANBIDDING VAN DE WIJZEN, alias DE HEILIGE DRIE KONINGEN - 3

Verwerking door de traditie

Zo zie je maar, hoe vanuit de letterlijke bijbeltekst over vrome interpretaties en (para-)liturgische gebruiken, de ‘Wijzen uit het Oosten’ via grootse en volkse kunst ons ingeprent werden als de ‘Drie Koningen’ en als zodanig verder leven.

Maar de ‘Wijzen’ lenen zich tot nog veel meer ..

   naamgeving

Steeds vaker worden de Wijzen met name genoemd: Caspar (Gaspar, Kasper), Balthasar en Melchior; zo reeds in een geschrift uit Alexandrië van ca. 500. Dankzij de populariteit van de Legenda aurea van Jacobus de Voragine kwamen  deze namen in zwang.

   verdere levensloop

Later zouden zij door de apostel St.-Thomas (de ‘Ongelovige’) op diens doorreis in het Oosten gedoopt zijn en met hem meegetrokken zijn tot in Indië waar ze als bisschoppen werkzaam zouden geweest zijn.

   de vierde koning

Om de betekenis van ‘Jezus zoeken’ te actualiseren heeft zich op het verhaal van de Drie Wijzen, het verhaal van de vierde koning geënt.

Devotie

a) Keulen

In 1164 worden hun relieken vanuit Milaan naar de dom van Keulen overgebracht, waar ze vele bedevaarders aantrekken. Het thema van de wereldjongerendagen aldaar, met Paus Benedictus in 2005, was erdoor geïnspireerd: ‘Volg de ster’.

In Duitsland is het de gewoonte dat de misdienaars rond 6 januari op de deurlijst links de twee eerste en rechts de twee laatste cijfers van het nieuwe jaartal met krijt komen schrijven en in het midden de initialen van de drie ‘Koningen’. Dit tijdelijke opschrift “20 C+M+B 08” moet dan in het Latijn gelezen worden als: ‘Christus mansionem benedicat’ (moge Christus dit huis zegenen in het jaar 2008). Ten voordele van de Duitse missieactie Misereor gaan de misdienaars, verkleed als ‘Drie Koningen’, bij de parochianen ster-zingen ten voordele van de arme kinderen aan wie Jezus zich nog des te meer (dankzij ons toedoen) kan tonen.

b) Rome, Vaticaan

Omwille van hun terugkeer naar hun land na Jezus erkend te hebben (Mt.2,12b) gaan zij door voor de eerste zendelingen / geloofsverkondigers. Zij staan dan ook model voor de missionering de ‘katholiciteit’ van de Kerk. Daarom dat jaarlijks op 6 januari door de paus te Rome een aantal bisschoppen van verschillende continenten en culturen gewijd worden. De Wijzen gaan dan ook door als patroonheiligen van de missionering.

c) Antwerpen

O.-L.-Vrouwekerk, het altaar van de magistraatskapel (alias Besnijdeniskapel, nu St.-Antoniuskapel) was hen toegewijd, net als – begrijpelijk - het altaarschilderij van de kleermakers@@.

Huis (nu Museum) van Plantin-Moretus: de zonen van Johannes Moretus waren genoemd naar de Drie Wijzen: Balthasar, Caspar en Melchior. Hun leuze ‘stella duce’ (onder leiding van de ster) duidt op de goddelijke inspiratie die de Wijzen op hun tocht begeleidt. De ster die met deze leuze op de consoles in de grote vertrekken staat; geeft aan dat men ook in dit intellectuele centrum van de boekdrukkunst rekent op Gods inspiratie.

Als kerkelijke feestdag stond ‘Driekoningen’ voor een dag vrijaf en indachtig het ‘grote bezoek’ stond het ook voor een groot familiefeest. Erg populair was ook de gewoonte om op 6 januari iemand van de familie ‘koning’ te laten zijn, wat zeer levendig in beeld werd gebracht door het schilderij van Jacob Jordaens: De koning drinkt (Brussel, KMSK). Rond een tafel gedekt met brood, wafels en een taart, maakt een vrolijk gezelschap plezier. Er wordt getoost op de nieuwe koning, terwijl men zingt en musiceert. Vooral door de luidkeels zingende man op de voorgrond die opspringt met een drinkkan in de ene en zijn hoed in de andere hand, wordt het een uitbundige scène.   

Het Latijnse opschrift “NIL.SIMILIUS.INSANO.QUAM.EBRIUS” (niets lijkt meer op een krankzinnige dan een dronkeman).

Tekst : Rudy Mannaerts - Toerismepastoraal Antwerpen
Afbeelding Internet

Nationale Basiliek van het Heilig Hart

(beter gekend als de Basiliek van Koekelberg)

Basiliekvoorplein 1, 1083 Brussel

Bouwgeschiedenis

In 1880 wou Koning Leopold II op de hoogte van Koekelberg een pantheon laten bouwen, maar hij ondervond hiervoor weinig steun. In de buurt verwijzen de Pantheon- en Landsroemlaan hiernaar. Ter gelegenheid van 75 jaar België greep in 1905 de eerste-steenlegging van een nationaal heiligdom plaats, naar het voorbeeld van de Parijse Sacré-Coeur. Bij het uitbreken van de eerste wereldoorlog waren alleen de funderingen voor het neo-gotische gebouw gerealiseerd. Na de oorlog werd het project om financiële redenen volledig herzien. Een nieuw ontwerp in art deco (1925) van architect Albert Van huffel werd aanvaard en in 1929 werden de bouwwerken heropgestart. Na het overlijden van Van huffel (1935), nam ir. Paul Rome zijn taak over. Ook de tweede wereldoorlog bracht vertraging mee. In 1951 werd het reeds afgewerkte gedeelte van de kerk ingewijd en haar de titel van 'basilica minor' verleend. Het duurde nog tot 1970 eer de basiliek, na het plaatsen van de grote koepel, volledig was afgewerkt.

Gebruikt materiaal

De basiliek, 164 m lang, 108 m breed en 93 m hoog, behoort tot de grootste kerken ter wereld. Het buitenzicht wordt bepaald door Hollandse baksteen en witte steen uit Bourgondië. Daken en koepels zijn bekleed met koper uit Kongo. Binnenin zorgen verschillende soorten marmer samen met de okergele terracottabekleding voor een warm gevoel.

Interieur

Het Sacramentskoor (aan de westzijde) wordt gebruikt door de parochie. Op het Sacramentsaltaar zien wij het Heilig-Hartbeeld van Georges Minne en het reliekschrijn van de H. Albertus van Leuven. De zijkapellen zijn toegewijd aan Onze Lieve Vrouw en Sint Jozef, patroonheilige van België. Het hoogkoor bevindt zich op de kruising. De Sint-Jorisbidkapel is de middenste kranskapel van de noorderdwarsbeuk. Ontdek de talrijke glasramen geschonken door katholieke organisaties, congregaties en particulieren. Enkele behandelde onderwerpen: ordestichters, verering van het Heilig Hart door heiligen, de zaligsprekingen. Het grootste glasraam Het Laatste Oordeel en de Verheerlijking van het Lam bevindt zich op de galerij, boven het hoofdportaal aan de oostzijde.

In de ondergrondse ruimte bevinden zich vergaderzalen, een toneelzaal en een restaurant.

Vanop de buitengalerij onderaan de koepel, op een hoogte van 52,8 m, kan je genieten van een prachtig panorama op Brussel en omgeving (€ 5). Met het toegangsbewijs van het panorama, kan je ook gratis de twee in de basiliek ondergebrachte musea bezoeken (beperkte openingstijden of op afspraak) : Museum van Moderne Religieuze Kunst van het Bisdom Brugge met 250 kunstwerken, o.m. van Albert Servaes, Constant Permeke, Gustave van de Woestyne en Joan Miró. Museum Zwartzusters Brussel met kunst- en religieuze voorwerpen uit het voormalige klooster : schilderijen, beelden, kant, vaatwerk en meubilair.

In de basiliek is ook de vrije katholieke zender Radio Spes gevestigd. Te beluisteren 24 uur op 24 in Brussel op FM 105.0 of wereldwijd via www.radiospes.com.

Info over vieringen, evenementen, rondleidingen en openingsuren van de musea : www.basilicakoekelberg.be.

Het ontstaan van Brussel op de helling - deel 1

Wandeling op 25 april 2009

Afbeelding: Afbraak van de Sint-Gorikskerk in 1799. Ill. anoniem.  Stedelijk museum Brussel



De uiteenzetting beschouwt het onderwerp tussen de 11e en de 15e eeuw.  Het gaat over

het ontstaan van de parochies in het centrum van de stad in relatie met het ontstaan van

Brussel. Over het onderwerp wordt al sinds 100 jaar "geruziet". B. zal de

verschillende standpunten aanhalen en zijn eigen visie erover geven.

Hoofdrolspelers zijn 7 kerken: Sint-Jan-de-Doper van Molenbeek, de Kapellekerk, Sint-

Katelijne, Sint-Gorik, Sint-Niklaas, Sint-Michiel-en Sint-Goedele, Sint-Jakob.

De Begijnhofkerk is geen parochiale kerk en heet Sint-Jan-de-Doper zoals de kerk van

Molenbeek waarvan ze afhangt. De kerk van Molenbeek heeft trouwens een ambigue rol

in de parochiegeschiedenis.

Parochiale geschiedenis is geschreven door Placide Lefevre (oud-archivaris van Sint-

Goedele, Despy, Bonenfant, Guillaume Demarez, jonge vorsers van de ULB en BVNH.

De stelling van Placide Lefevre zou zijn dat er in Brussel één voorname moederkerk zou

zijn geweest, waarvan latere parochies zijn afgesplitst. Dat is ook wat het Sint-

Goedelekapittel vanaf de 12e eeuw wil laten verstaan. Dat kan opgemaakt worden uit het

oprichtingsdocument van het Sint-Goedelekapittel uit 1047, dat een vervalsing uit latere

tijd blijkt te zijn.

Oprichtingsaktes van de Kapellekerk dateert van 1210, van Sint-Gorik van 1540, Sint-

jacob 17e eeuw, Sint-Katelijne 15e eeuw, Sint-Niklaas 17e eeuw.  Demarez zoekt de oorsprong eerst bij Anderlecht, daarna Molenbeek.  Despy heeft een voorkeur voor Ukkel.

Verbesselt gaat van de these van Lefevre naar die van Despy.

In de 12e eeuw zijn er reeds meerdere parochies want in een document (?) wordt reeds

verwezen naar parochiegrenzen. In de 13e eeuw zijn "Huisarmen" of "Tafels van

Barmhartigheid (bramhartigheid -grapje) of van de Heilige Geest" expliciet verbonden

aan parochies. Giften van rijkere burgers worden via die instellingen uitgedeeld aan de

armen vanuit de kerk.

Sint-Goedele is daadwerkelijk de moederkerk van Brussel vanaf de 15e eeuw. Er wordt

geen onderscheid gemaakt tussen kerken of kapellen, het zijn alle "ekkleisia"'s.

Wat is een parochiekerk?

Het is een kerk die essentiële kerkelijke sacramenten mag uitvoeren, doop, huwelijk en

begrafenis.  Een parochiekerk heeft bijgevolg altijd een kerkhof.  De kerk houdt de

cijnsregisters bij zowel van armen als hertogen. De stad is onderverdeeld in zones, in de

14e eeuw zijn dat de parochies. Die zones komen ook voor in de hertogelijke

documenten. Bedienaars zijn de prebaan, parochianen, terwijl de kerkmeester behoort

tot de kerkfabriek.

Is Sint-Gorik de wieg van Brussel? Met als datum 977? Tijdens de 19e eeuw zijn er

opgravingen geweest op het Sint-Gorikseiland.. Slechts resten van de 16e-eeuwse kerk

zijn gevonden. Van de kerk ervoor bestaan maar 2 kleine schetsen. Er is de legende

over het bestaan van een castrum en de kerk waarin de relieken van Sint-Goedele in

985 door Karel van Frankrijk zijn ondergebracht, om in 1047 overgebracht te worden

naar de Sint-Michiel. De benedenstad zou verdedigd zijn geweest door een wal die tot de Sint-Niklaaskerk (Serhuyghskintssteen) zou gelopen hebben. Die gegevens komen uit de Vita van Sint-Goedele, die 2 à 300 jaar na de feiten is geschreven.

De parochie van Sint-Gorik is gesticht in de 16e eeuw omdat wegens wateroverlast de

gelovigen niet ter kerke konden in de Sint-Michiel-en-Sint-Goedelekapittelkerk.

Volgens B. is een belangrijk gegeven in de interpretatie van gegevens over parochies

is de drooglegging in de 12e eeuw.  Tijdens die eeuw zijn in de hele streek lage zones

afgewaterd, waarom zou dat fenomeen zich niet in dezelfde tijd in het Brussels broek

hebben voorgedaan? In de streek zijn er in de 12e eeuw veel nieuwgestichte dorpen.

Zowel Sint-Gorik als Sint-Niklaas zijn rond het midden van de 12e eeuw gebouwd. In die

tijd zijn de Zenne-armen rechtgetrokken, zijn molens gebouwd, komt er een portus.

(Wordt vervolgd)

http://dev.ulb.ac.be/philo/urhm/EtudesMed/biblio.php?image=etudes.jpg&zone=EtudesMed

Placide LEFEVRE , Philippe GODDING et Françoise GODDING-GANSHOF , éds, Chartes du chapitre de Sainte-Gudule de Bruxelles, 1047- 1300. Louvain-la-Neuve, College Érasme et Bruxelles, Nauwelaerts, 1993 (Université de Louvain). Recueil de travaux d’Histoire et de Philologie, 6ème s., fasc. 45).

Georges DESPY,  "Un dossier mystérieux : les origines de Bruxelles", dans Bulletin de la Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques (de l') Académie Royale de Belgique, 1997, p. 241 -303.

Placide LEFEVRE, L'organisation ecclésiastique de la ville de Bruxelles au Moyen Age. Louvain, 1942 (Université de Louvain. Recueil de travaux d’Histoire et de Philologie, 3ème s., fasc. 11)., surtout p. 13- 34.

de Sint-Niklaaskerk. Sint-Katelijne en Kapellekerk worden links gelaten want te ver.

Sint-Niklaas was een parochiale kerk. Als patroonheilige van handelaars en schippers wordt, Sint-Niklaas geassocieerd met de haven, annex handelsnederzetting, annex oude kerk van Sint-Gorik. De Steenstraat die we doorliepen was één van de parochiegrenzen tussen Sint-Gorik- en Sint-Niklaasparochies (tegen argumenten Lefevre). Dat zien we op de kaart van Brusselse parochies van Philippe Godding. Sint-Niklaas is, net als Sint-Gorik gelegen in de beemden of drassige gronden van Brussel, die pas in de 12e eeuw bewoonbaar werden gemaakt. Er is sprake van een "portus" zonder juiste bepaling van wat het is of waar het lag.

Er was een Romaanse donjontoren, ongeveer 50 m hoog, die verbonden was met de kerk (raakte de kerk niet). Die toren zou er volgens de legende vóór de kerk gestaan hebben.  Zeker is dat de Sint-Niklaaskerk dateert van de 12e eeuw (afwaterings- en kanaliseringsoperatie). Er is een donjon, zoals Sint-Goedele een "westbouw" heeft.

---

Wandeling terug langs de Steenstraat terug om via de Violetstraat op het Sint-Jansplein

te geraken.

Op de kaart van Philippe Godding, die René Laurent gebruikt, staan de parochies uit de

15e eeuw aangetekend. Sommige van die parochies gaan wel over de omwallingen.

Vaststellingen zijn dat er grote en kleine parochies zijn en dat ze zeer onregelmatig zijn.

Het Sint-Jansplein is een knooppunt van de parochies St.-Goedele, St.-Gorik, St.-Niklaas.

Sint-Goedele is de enige parochie die volledig binnen de eerste omwalling is gelegen.

Registers vermelden gegevens van de verschillende parochies en .'omtrent het Sint-

Jansgasthuis. Deze plaats is de grens tussen de droge helling en het drassige gebied

van de Zenne. Logisch zou zijn dat Sint-Goedele, Sint-Jakob en Kapellekerk de oudste

parochies zouden zijn, in het droge gedeelte, terwijl Sint-Gorik, Sint-Niklaas en Sint-

Katelijne in het overstromingsgebied pas later ingesteld worden. De Sint-Jansgasthuiskerk uit de 13e eeuw is in Romaanse stijl.

Woeste gronden zijn van de heer. De graaf (Boudewijn), later de hertog (Hendrik), zal in

de 12e eeuw het natte land in concessie geven tot drooglegging, kanalisering en bouw van watermolens.

---

Wandeling van het Sint-Jansplein via de Duquesnoystraat, Steenweg, Grasmarkt, Bergstraat naar het Sint-Goedelevoorplein.

Sint-Goedelekerk is voor Placide Lefevre de enige hoofdkerk, moederkerk en tevens oudste kapel, bij een Merovingische nederzetting. Na de brand is begonnen aan de Romaanse kerk, begin 13e eeuw, ongeveer dezelfde tijd als de Ceure werd toegekend.

Volgens Lefevre zou pas na de middeleeuwen de andere parochies afgesplitst zijn.

Volgens een document van 1047, dat een vervalsing uit de 2e helft van de 12e eeuw zou

zijn, gebeurde dan van alles: stichting van het Sint-Goedelekapittel en de bouw van de

stenen kerk.

Onbetwist echt is het document van 1073 dat bevestigt in een compromis tussen Kamerijk en Sint-Goedele, dat er in de 11e eeuw een kapittel van kanunniken werd ingesteld (seculiere organisatie, de kanunniken woonden zelfstandig waar ze het wilden). Dertig jaar later, en nog eens 15 jaar later vinden we in teksten de vermelding en bevestiging van dat compromis om rechten te bevestigen of te geven, en dat er bouwwerken worden gedaan, o.a. de westbouw. (heb ik dat allemaal wel goed begrepen?)

De archeologie vindt een crypte en gebouwen uit het midden van de 11e eeuw.

In de 2e helft van de 12e eeuw vinden we teksten:

1. een vervalsing op zoek naar legitimatie zogezegd uit 1047;
2. uit 1074 een akte van de bisschop van Kamerijk die de rechten van Sint-Michiel-en-Sint-Goedele bevestigd als officiële hoofdkerk;
3. bevestiging door de hertog (document?) door hertog Godfried dat de parochies belasting te betalen hebben aan de hoofdkerk;
4. er wordt een vita Sancti Gudulae opgesteld, een nazaat van Karel de Grote. De relieken worden naar een waardige plaats (Sint-Michielskerk) overgeheveld, want de relieken van Sint-Goedele zijn in Sint-Gorik zomaar tentoongesteld, wat niet mag, en de hertog heeft ze zelfs mogen aanraken. Ze worden er verwaarloosd (negligenter)
5. Waarom is Sint-Gorik ineens niet goed genoeg meer? In die 12e eeuw wordt de
6. benedenstad aangelegd (haven, kanalisering, molens, handel), boomt die wijk en wordt een oord van verderf in contrast met de integritei van de bovenstad waar ook handel en ambachten zijn, en zelfs markten met een naam (veemarkt, houtmarkt, paardenmarkt, ...

De Kapellekerk is officieel ingesteld in 1210 met bevestiging van een reeds bestaande situatie. Het zou kunnen dat de graven van Leuven hun machtsbasis op de Koudenberg, met Sint-Jacob, wensten uit te breiden naar het noorden met Sint-Michiel en naar het zuiden met de Kapellekerk. De graaf schenkt prebenden aan Sint-Goedele met kanunniken. In de Kapellekerk komt een reguliere gemeenschap. Dit initiatief loopt parallel met de initiatieven in de benedenstad, ook om de machtsbasis te verstevigen.t-

Wandeling van Sint-Goedele via de Parochiaanstraat, Kantersteen, Stuiverstraat, Ter Arkenstraat (Jodentrap) naar het Koningsplein tot aan Sint-Jakob. De omweg langs Ter Arken is bedoeld om de middeleeuwse realiteit aan de lijve te ondervinden.

Voor Bram is dit de belangrijkste halte. Op dit kleine plateau stond een Sint-Jakobskerk, met toegang langs de huidige Naamsestraat. Nu is het een 18^e eeuwse kerk in functie van het gelijktijdige Koningsplein. Na de brand van het paleis van de hertogen van Brabant is aan de stad gevraagd hun afval te komen afzetten om een groter plein te kunnen aanleggen.

De Koudenberg is een militair en politiek strategische hoogte (summum), buiten het overstromingsgebied, met uitzicht op de Zenne- en Maalbeekvallei.

Bij een morfologische studie van de eerste omwalling blijkt dat het kasteel + kerk + ovaal plein overeenkomt met de structuur van een typisch “Driesdorp” met 3-hoekig gemeenschapsplein waar vee mocht grazen, hout werd gesprokkeld en volk kon ontmoeten of verzamelen. Er is weinig informatie over de Sint-Jakobskerk. Vanaf de 12^e eeuw is er een kerk, een priester en een connectie met het kasteel. Volgens Bram zou het wel eens de oudste kerk kunnen zijn. In de ouste registers over cijnzen wordt Sint-Jakobs steeds vermeld als libertas Bruxellae, wat dan het oudste rechtsgebied, de oudste vrijheid van Brussel zou zijn.

In de 2^e helft van de 12^e eeuw wordt Sint-Michiel-en-Sint-Goedele de hoofdkerk. Waarom claimt Sint-Jakob, met gasthuis, dat statuut dan niet? Sint-Jakob wordt dan weggeschonken aan de Ridders van Malta. Over wat er verder gebeurt met het goed is er geen spoor in de archieven van desbetreffende orde. 20 jaar later wordt de gemeenschap omgevormd tot een regulier klooster met de regel van Augustinus (Jan van Ruusbroek zal ook overgaan tot die regel, na deel te hebben uitgemaakt van het seculiere college van kanunniken van Sint-Goedele).

Wanneer we vergelijken met wat in andere steden gebeurt, kunnen we veronderstellen dat Sint-Goedele de tegenstanders heeft willen uitschakelen, door Sint-Gorik voor te stellen als temidden een oord van verderlf, terwijl Sint-Jakob een gesloten klooster wordt, zonder enig verband met de stad. Dat Sint-Jakob wellicht de oudste kerk was lezen we in een kroniek uit de 16^e eeuw uit ’s Hertogenbos van Peter van Oss. Daarin staat dat Lodewijk de Vrome (zoon van Karel de Grote) in de 9^e eeuw een Sint-Jakobsklooster in Brussel heeft gesticht.

Wat betekent de toponiem Koudenberg? Koud kan betekenen “onbewoond” of koud (vanwege de winden?)

Deze tekst is samengesteld door Mw. M.-C. Van Grunderbeek (musea stad Brussel - Broodhuis) en baseert zich op een doctoraatswerk over de geschiedenis van de parochies in Brussel.  Zij gaat uit van een wandeling die door de doctorant geleid werd op 25 april 2009.
Marie-Claude.VanGrunderbeek@brucity.be

Slechtvalkennest in één van de torens van onze kathedraal

                                           

Het is al enkele jaren de gewoonte geworden: een koppel slechtvalken nestelt opnieuw in één van de torens van onze Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal.  Ook dit jaar zijn er eitjes gelegd en worden ze uitgebroed.

                                    

Zoals de vorige jaren is het via televisieschermen die in het “Valken Observatiepunt” beneden aan de kathedraal geïnstalleerd zijn, mogelijk het mooie schouwspel live mee te maken.  De hele broedperiode, het opvoeden en de eerste vlucht kunnen op de voet gevolgd worden.

De slechtvalk (Falco peregrinus) behoort tot de grootste valken.  Deze roofvogel staat bekend als de snelst duikende vogel ter wereld.  Hij voedt zich met vogels, duiven en eenden.

De slechtvalk was in de jaren 50 haast verdwenen.  Dankzij een gericht beleid van bescherming kwamen de slechtvalken opnieuw in Vlaanderen overwinteren.  Ze gebruiken de hoge gebouwen, die zij als rotskliffen beschouwen, om er te broeden.

Het Valken Observatiepunt is open van dinsdag tot vrijdag van 9.00u tot 17.00u en op zon- en feestdagen van 11.00u tot 17.00h, en dit tot eind mei.

Symboliek rond Pasen

Zoals voor andere feesten is Pasen een feest vol symboliek.  Het ei, de paashaas en het paasvuur behoren tot de symbolen van het grootste kerkelijk feest van het jaar.

Het ei                          

is symbool voor de opstanding, dus voor Pasen.

Vandaag nog  op Paaszaterdag of op Paaszondag verstoppen ouders eieren die hun kinderen iets later mogen zoeken.

Het verstoppen van eieren gaat terug tot een oude gewoonte: eieren werden in akkers begraven om ze vruchtbaar te maken.

Met Pasen worden eieren ook geschilderd.  Dit is een eeuwenoude traditie.  Men kleurde de eieren in de kleuren van het altaar en liet ze in de kerk wijden.  De heldere kleuren stonden voor het zonlicht en de lente.

                            De Paashaas

Is symbool voor de vruchtbaarheid , vanwege de voortplantingsdrang van de haas.

Het verhaal doet tevens de ronde dat de haas eigenlijk een vogel was die zich misdragen had.  Voor zijn straf werd hij in een haas veranderd en mocht hij alleen met Pasen eieren leggen die hij moest verbergen.

Het Paasvuur                

Vuur is symbool voor reiniging en vruchtbaarheid.

Vroeger werden op hoogten vuren aangestoken om de winter te verjagen.  Het Paasvuur heeft dus een heidense herkomst.

We wensen u een zalig Paasfeest


Afbeeldingen Internet
JPVB

Kerststal in de Sint-Niklaaskerk

De kerststal De geboorte van Christus in Brussel is teruggekeerd naar de Brusselse Sint-Niklaaskerk, waar hij permanent tentoongesteld wordt. Marionettenspeler Christian Ferauge heeft deze kerststal in 1993 voor deze kerk gecreëerd, waarbij hij het kerstgebeuren in Brussel aan de oever van de Zenne situeert. Een indrukwekkend tafereel qua afmetingen (6 m breed, 4,5 m hoog en 2,5 m diep) en levendigheid. Men herkent links de Sint-Niklaaskerk met zijn voormalige Belforttoren en de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal. Rechts is de toren van het Stadhuis te zien. De ruim 50 personages komen recht uit schilderijen van Pieter Brueghel de Oude. Zo herkennen wij onder meer de blinden, de bakkers, de schoorsteenvegers en de draailierspelers.

Tijdens de restauratiewerken aan de Sint-Niklaaskerk kreeg de Brusselse kerststal een onderkomen in het Krippanamuseum (Ars Krippana) in Büllingen. Hier op de grens met Duitsland vind je de grootste verzameling kerstkribben van Europa. Een bezoek aan dit museum is zeker de moeite waard.

Tekst en foto : MG

Het glasraam De Barmhartige Samaritaan in de Brusselse kathedraal

plaats om te bekomen. Barmhartig is hij die zorg draagt voor zijn naaste.

Latijnse tekst onderaan (+ vertaling)

IN MEMORIAM CAROLI MARIÆ HENRICI E DVCIBVS AB VRSEL

EJVSQVE AMITÆ CAROLINÆ COMITISSÆ AB URSEL NONIS DECEMBRIS

FIDA IN CHRISTO CONJVX ISABELLA A CLERMONT TONNERRE

Charles Marie Henri d’Ursel (Brussel, 12.12.1839 - Funchal (M), 9.9.1875) (1) (2)

Zijn echtgenote : Isabelle Charlotte Sophie Isabelle Léontine de Clermont-Tonnerre

(Glisolles (F), 6.3.1849 - Sceaux (F), 3.7.1921)

Zijn dochter : Caroline Chantal Léonie Marie Noël d’Ursel

(Brussel, 25.12.1874 - Virieu (F), 6.12.1933)

Zijn tante : Marie Augustine Caroline d’Ursel (Hingene, 21.6.1807 - Brussel, 5.12.1868)

(1) getrouwd op 9.9.1873 in Parijs

(2) uitvaart in de Sint-Michiel-en-Goedelekerk te Brussel op 28.9.1875

(F) Frankrijk

(M) Madeira (Portugal)

De Belgische kerkprovincie: indeling en hiërarchie (1)

Aartsbisdom Mechelen-Brussel (2)                          acht gemeenten                            Kardinaal Jozef de Kesel, aartsbisschop (4)

(sinds 1559)                                                                 uit prov. Antwerpen (3)                Leon Lemmens, hulpbisschop

Sint-Romboutskathedraal                                            Vlaams-Brabant                            Vlaams-Brabant en Mechelen

                                                                                      Waals-Brabant                              Jean-Luc Hudsyn, hulpbisschop Waals-Brabant

Bisdom Brugge                                                              West-Vlaanderen                         Lode Aerts

(1559-1801, heropgericht in 1834)

Bisdom Gent (sinds 1559)                                               Oost-Vlaanderen                            Luc Van Looy

Bisdom Antwerpen                                                            prov. Antwerpen                             Johan Bonny

(1559-1801, heropgericht in 1962)                                    min acht gemeenten (3)

Bisdom Hasselt (sinds 1967)                                               Limburg                                           Patrick Hoogmartens

Bisdom Doornik                                                                    Henegouwen                                    Guy Harpigny

(6de eeuw, heropgericht in 1146)

Bisdom Namen (sinds 1559)                                                   prov. Namen                                    Rémy Vancottem

   MICHIEL van COXIE (ca. 1500-1592), DE GOEDE VAKMAN

M. van Coxie  -  Het laatste avondmaal 

Interview met kardinaal Cardijn uit 1967

23 mei 1967. Als oud-leerlingen uit de retorica 1957 van het Klein Seminarie te Mechelen, werden wij door Jozef Cardijn zeer hartelijk ontvangen in zijn woning in de Paleizenstraat 90 te Schaarbeek. Het was helemaal geen paleis ; slechts enkele vertrekken op de gelijkvloerse verdieping van een groot herenhuis, de zogenaamde Kajotterscentrale. Boven de Brusselse binnenstad hingen nog de zwarte rookwolken van de zware brand daags voordien in de Innovation, waarbij 325 mensen omkwamen.

Al na enkele minuten werden we overdonderd door een niet te stuiten woordenvloed. Hij sprak opvallend luid en stond regelmatig recht om zijn woorden kracht bij te zetten met zwierige armbewegingen. Het was alsof hij op de Heizel achter een micro een toespraak hield voor duizenden kajotters/kajotsters. Maar soms onderbrak hij zijn betoog, wreef met zijn handen over zijn lichaam en zuchtte : “Dat doet hier allemaal vreselijk pijn.” Zo’n twee maand later werd hij opgenomen in de Heilig-Hartkliniek in de Leuvense Naamsestraat, waar hij op 25 juli aan darmkanker overleed.

Het werd een historisch interview, waarschijnlijk het laatste dat Cardijn had toegestaan, omdat hij erin getuigt over zijn jeugdjaren, waarover in andere bronnen maar weinig is te vinden.

Men raadde hem af priester te worden. Hij werd kardinaal.

De toen veertienjarige Jozef Cardijn uit Halle werd in 1897 als leerling-intern van de vierde Grieks-Latijnse in het Klein Seminarie te Mechelen aangenomen. Hoe en waarom kwam de jonge Hallenaar in Mechelen terecht ?

“Dat heb ik in feite te danken aan de directeur van het Onze-Lieve-Vrouwcollege van Halle. Hij zag in mij een goed student en wist dat ik priester wilde worden. Maar ik was de oudste van veel kinderen en... mijn ouders waren niet rijk, om niet te zeggen arm. Mijn vader was bovendien ziek, en ik moest normaal werken gegaan zijn om voor de kost te zorgen. Mijn vader was koetsier en conciërge bij rijke mensen. Mijn vader is terug gaan werken om mij te kunnen laten verder studeren en zij het tegen verminderde prijs. In het Klein Seminarie was het zo dat de meeste leerlingen van bemiddelde families waren, hoewel daar niet werd over gesproken.”

Reeds voor hij in het Klein Seminarie aankwam, was de jonge Cardijn bezeten door zijn levensideaal.

“Het was mijn bedoeling priester te worden om de arme mensen te helpen. Dat heeft vader mij doen inzien. In mijn tijd was het zo dat de kinderen uit de arbeidersstand, eenmaal zij op tien jaar hun eerste communie hadden gedaan, naar de fabriek moesten gaan werken. Die jonge arbeiders, jongens en meisjes, in feite nog kinderen, werden in de fabriek zeer hard onthaald. Men bespotte ze en lachte ze uit. De ouderen trachtten op alle mogelijke manieren van hen misbruik te maken. Met die toestanden was mijn vader verschrikkelijk begaan. Toen kwam in mij de gedachte op om voor die arme jongens en meisjes iets te doen. Het was de tijd van de pauselijke encycliek Rerum Novarum (1891). Ik was toen negen jaar. Eindelijk had de paus gesproken ! Eindelijk ging de Kerk ook wat doen voor de arbeidersstand ! Priester Daens was een der eersten om de pauselijke leer in werkelijkheid om te zetten en mijn vader en ik, klein maar vinnig, gingen naar hem luisteren. Ik moest de woorden van de paus voorlezen aan mijn vader die lezen noch schrijven kon. Het moest veranderen ! Er moest eerbied komen voor de arme man ! Waarom mocht de arme man niet heilig worden, omdat hij niet altijd de tijd had om naar de mis en te communie te gaan ? Was dat alleen een voorrecht van de rijken, omdat zij wel de tijd hadden ? Ik vroeg mijn vader om priester te mogen worden. Met die gedachten kwam ik in het Klein Seminarie aan.”

Maar idealisten en hervormers worden niet altijd gewaardeerd. Zo is het niet te verwonderen dat men ook hier de jonge bruisende Cardijn wantrouwde.

“Toen ik in de retorica te kennen gaf dat ik priester wilde worden, werd ik bij de superior, kanunnik De Coster, ontboden : ‘... en gij zijt nogal zelfstandig, en waarom wilt gij absoluut priester worden. Anderzijds, gij zijt een goed student, er is wel ’n middel om de onkosten te dekken...’ Ik heb hem geantwoord dat ik priester, een gewone priester wilde worden. Daarmee uit ! Nadien werd ik in het Groot Seminarie door de president aangeduid om aan de Leuvense Universiteit Romaanse Letteren te gaan studeren. Ik naar kardinaal Mercier om te zeggen dat ik dat niet wenste te doen. ‘Gij moogt sociologie studeren’ antwoordde mij de kardinaal en de president natuurlijk kwaad ! Maar ik bekwam mijn wens.”

Over de intermenselijke relaties in de school van die tijd weet Zijne Eminentie ook zijn woordje mee te praten. De priester-leraars waren heren, liefst met een zeer grote H. Torenhoog boven de leerlingen stonden zij verheven. Ex cathedra doceerden zij. Ongenaakbaar boven de massa. Zij zagen hun stof. En verder zagen zij niets. Van de persoonlijke en directe stuwkracht die van een goed leraar, tenminste op enkele leerlingen zou moeten uitgaan gaven de meesten in die tijd geen getuigenis. Veilig was het in ieder geval, en gemakkelijk ook. Toch waren er ook in die periode reeds andere leraars op het Sem.

“Eén leraar herinner ik mij bijzonder goed. Professor Desmedt van de poësis. Hij was afkomstig uit Sint-Amands, de gemeente van Emile Verhaeren. Terwijl bij de anderen de leerstof stipt werd aangeleerd, zonder dat men u vroeg waarom dit of waarom dat of wat denkt u daarvan, ging hij vaak buiten de stof. Van hem kreeg ik boeken te lezen van Verhaeren, Victor Hugo enz. Als ik in plaats van mijn huiswerk te maken al eens een boek las, begreep hij dat. Nadien volgde daar een bespreking over. Zeer interessant ! Bij hem heb ik zeer veel geleerd.”

“Ieder heeft zijn karakter. Ik kon het mijne niet verbergen.”

De schooljeugd anno 1968 zou waarschijnlijk aardig opkijken als ze nog eens, al was het maar voor een paar dagen, zou moeten leven in de school anno 1898. In volgende getuigenis komt iets van de Brabantse keikoppigheid en de eigen persoonlijkheid van Cardijn tot uiting, zelfs reeds op jonge leeftijd.

“Eenmaal per trimester mochten wij naar huis, 'sortie'. Dat was een affaire ! Oh la la ! En dan mocht je geen slechte noten gekregen hebben ! Ik ben wel enkele keren moeten blijven. Maar wij lachten daar toch mee. Wij namen dat niet erg op. Evenmin 'de signe'. In die tijd was het Frans de voertaal in de school. Als men toch eens Nederlands durfde praten mocht een leerling die 'signe' aan u doorgeven. Maar dat was allemaal niet zo erg. Wij waren, enkele Brusselaars buiten beschouwing gelaten, allen Vlaamsgezind. Het was de tijd van de Vlaamse studentenbeweging. En, hoewel het niet mocht, staken wij op de feestdag van de Heilige Lutgardis ons leeuwenspeldje op ! Dan zat het er tegen bij de overheid ! Maar ieder heeft zijn karakter, en ik kon het mijne niet verbergen. Ik ben steeds uitgekomen voor mijn mening. In 1906, toen Mercier aartsbisschop werd, kwam er verandering. Voordien onder kardinaal Goossens was het veel strenger geweest.

Als ontspanning speelden wij op de speelplaats met een lederen kaatsballetje tegen de muur. In de vensters was een ijzeren zeef geplaatst. Aan toneel deden wij bijzonder veel. Ik geloof niet dat er één stuk gespeeld is waar ik geen rol in had. Soms zelfs twee. Bezoek kreeg ik niet. Vader is mij nooit komen bezoeken. In Halle was ik tevens secretaris van de studentenbeweging. Wij speelden vaak toneel om de opbrengst te besteden aan arme mensen, zo in het Pajottenland en omstreken. Eens ben ik, samen met Jules Van Nuffel, de latere directeur van het Lemmensinstituut, en met Jan Stas, later onderpastoor in Ukkel en deken in Halle en nog enkele anderen, per fiets tijdens de vakantie in Hoogstraten naar een opvoering van 'Athalie' gaan kijken.”

Ook op latere leeftijd bleef Cardijn een man die zijn ideeën wist door te drijven en pseudo-bezwaren kon wegwimpelen. Bij de eerste Romereis van de K.A.J. in 1929 is kardinaal Van Roey meegegaan.

De Romereis in 1929. Definitieve doorbraak van de K.A.J.

“1929 : onze eerste Romereis. En de kardinaal ging mee ! Hij had schrik, grote schrik, om met die eenvoudige jongens en meisjes samen op reis te gaan met de trein. – ‘En ze gaan misschien brutaal zijn, en onbeleefd enz...’ zegde hij mij. – ‘Eminentie, antwoordde ik zelfzeker, ik verzeker u dat de trein properder zal zijn als we toekomen in Rome, dan wanneer wij er in Brussel mee vertrokken zijn !’ En inderdaad, reeds tijdens de reis kon de kardinaal zijn ogen niet geloven, toen hij zag hoe fijn en net die jongens en meisjes zich gedroegen ! Het was een overwinning voor ons ! De kardinaal steunde ons nadien zoveel hij kon. Wij werden ontvangen, ik een eenvoudige onderpastoor, door paus Pius XI. Eén uur lang ! Geweldig ! En bekommerd dat de paus was om ons, om de arbeiders. Hij zuchtte : ‘Wij moeten de arbeidersstand redden, en dat is goed en dat is goed en doe zo voort ...’. Hij is onze grote steun geweest.”

Er staat nog zoveel op ons historisch geluidsbandje. Over Cardijns contacten met paus Johannes XXIII, de onvergetelijke paus die de encycliek Pacem in terris voor de ganse wereld heeft afgekondigd. Over zijn omgang met mensen van alle standen en alle rassen. Over het Daensisme en de christelijke sociale beweging. Over de wantoestanden tijdens de liberale 19de eeuw.

Alleen nog deze boodschap van kardinaal Jozef Cardijn aan de mensen van nu.

“Ik zegde het al, wij staan in een tijd van dialoog, zoals de paus dat zegt. Wij moeten omgaan met mensen die bv. niet naar de mis gaan, met boeddhisten en anderen. Met hen spreken, ongegeneerd. Uw mening hebben, er voor uitkomen en ernaar leven. Wij moeten beseffen dat wij een taak hebben in het leven. Hoe nederig deze ook zij. De paus zegde het vaak : ‘Ik kan geen werkman vervangen in de fabriek.’ De jonge mensen moeten wij trachten te doen inzien dat zij nodig zijn. Niemand kan uw plaats innemen ! Als ge dat aanneemt, dan zijt ge een echte christen. Zij die ’s zondags alleen maar eens naar de mis gaan, en al eens te communie, dat zijn geen christenen.”

Wij beschouwen dit vraaggesprek als een weerspiegeling van zijn leven, dat getuigde van dienstbaarheid, openhartigheid en strijdvaardigheid.

Interview en bindteksten : Michel Geerts. Foto en bandopname : Louis De Troij. Gepubliceerd in april 1968 in De Torenblazer, kwartaaltijdschrift van de oud-leerlingenbond van het Klein Seminarie Mechelen. Geluidsband overgebracht op cassette en cd-rom. De tekst en de geluidsband van dit interview werden door Marc Walckiers gebruikt voor zijn doctoraatsthesis aan de Université Catholique de Louvain in 1981, gepubliceerd onder de titel Joseph Cardyn jusqu’avant la fondation de la J.O.C.

en wijzen elkaar de kribbe aan: cfr. “zeiden... tot elkaar: ‘Komt, laten we naar Betlehem gaan om te zien wat er gebeurd is...” (Lc.2,15bc),

3) komen aan: “en vonden Maria en Jozef en het pasgeboren kind” (Lc.2,16b)

4) of zijn reeds in aanbidding bij het Kind: cfr. ibidem (Lc.2,16b)

- verwarmen zich aan een vuurtje: omwille van de koude ‘s nachts: “die in het open veld gedurende de nacht hun kudde bewaakten” (Lc.2,8); en/of verwijst naar de wintertijd (rond 25 december).

- met hun schapen (cfr. Lc.2,8): “herders die in het open veld ... hun kudde bewaakten”.

- herdersstaf

- soms een hond: hulp bij het hoeden van schapen

- dragen gaven met zich mee, en tonen deze bij aankomst, zoals hanen en schapen: echter niet ver-

  meld in het bijbelverhaal.

- doedelzak, fluiten en andere muziekinstrumenten

engelen

- ver op de achtergrond (goed kijken!), in de hemel verschijnen engelen die de herders het goede nieuws komen brengen dat hun Redder geboren is (Lc.2,11-12).

- begeleid door vele kleine zwevende engeltjes (“een hemelse heerschare”; Lc.2,13a)

- begeleid door een schare zingende en musicerende engelen (“zij verheerlijkten God met de woorden: ...”; Lc.2,13b)

- één of meerderen houden (samen) een banderol met de tekst van Lc.2,14 volgens de vulgaat-vertaling; hetzij meestal beperkt tot “Gloria in excelsis Deo” (Eer aan God in den hoge), hetzij soms geheel, met het vervolg: “et in terra pax hominibus bonae voluntatis” (en op aarde vrede onder de mensen van goede wil) (doch vanuit de meer getrouwe vertaling uit het Grieks: “aan de mensen die Hij lief heeft”).

- veelkleurige kledij, zelfs hun vleugels zijn polychroom rood, groen en blauw

Christuskind

- kijkt naar de herders ter begroeting

Maria

- /

Jozef

- geeft uitleg over het hele gebeuren aan aandachtige herders.

- óf (?) drukt zijn verwondering uit over wat de herders hem vertelden (Lc.2,17-18)

locatie

1) verkondiging: “in het open veld” (Lc.2,8), kampvuur, tent

2) onderweg: een kronkelende weg die van de achtergrond leidt naar het de Geboortegrot op de voorgrond

3) aankomst en 4) in aanbidding en 5) andere activiteiten: binnen de stal / grot, in een nabij gang of in een weiland

voorwerpen: kruiken, manden...

compositie

Wanneer verschillende fasen tegelijkertijd afgebeeld staan als één verhaal, kijkt de toeschouwer vanuit het hoofdtafereel van de Aanbidding verder naar de achtergrond waar andere herders nog onderweg zijn en a.h.w. in flashback uiteindelijk naar de achtergrond waar de aankondiging van de engelen nog afgebeeld staat.

Tekst : Rudy Mannaerts - Toerismepastoraal Antwerpen
 Foto JPVB: Kerstmis in de O.-L.-Vrouwekerk van Huldenberg. - Beeldengroep van May Claerhout. 

Historische gebeurtenissen in de Brusselse kathedraal

HERTOGDOM BRABANT

1047 – Kapittelkerk en overbrenging van de relieken van Sint Goedele

1312 – Uitvaart van Jan II, hertog van Brabant

1330 – Uitvaart van Margaretha van York, echtgenote van Jan II (1)

BOURGONDISCHE TIJD

1435 – Kapittel van de Ridders van het Gulden Vlies bijeengeroepen door Filips de Goede

1446 – Uitvaart van Catharina van Valois, echtgenote van Karel de Stoute

1480 – Doopsel van Margaretha van Oostenrijk, dochter van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk

HABSBURGSE/SPAANSE TIJD

1498 – Doopsel van Eleonora, dochter van Filips de Schone en Johanna van Castilië

1516 – Karel V wordt uitgeroepen tot koning van Spanje

1568 – De graven Egmont en Hoorne worden opgebaard

1599 – Blijde Inkomst van de aartshertogen Albrecht en Isabella

1622 – Uitvaart van aartshertog Albrecht

1650 – Bijzetting van aartshertogin Isabella, overleden in 1633

OOSTENRIJKSE TIJD

1745 – Uitvaart van aartshertogin Maria-Anna, echtgenote van Karel van Lorreinen

1780 – Uitvaart van Karel van Lorreinen

FRANSE TIJD

1803 – Te Deum in aanwezigheid van Napoleon

VERENIGD KONINKRIJK DER NEDERLANDEN

1815 – Te Deum voor de overwinnaars van de slag bij Waterloo

KONINKRIJK BELGIË (2)

1926 – Huwelijk van prins Leopold en prinses Astrid

1934 – Uitvaart van koning Albert I

1935 – Uitvaart van koningin Astrid

1959 – Huwelijk van prins Albert en prinses Paola

1960 – Huwelijk van koning Boudewijn en koningin Fabiola

1962 – De kapittelkerk wordt tot kathedraal verheven

1965 – Uitvaart van koningin Elisabeth

1993 – Uitvaart van koning Boudewijn

1995 – Bezoek van paus Johannes-Paulus II

1999 – Huwelijk van prins Filip en prinses Mathilde

2014 – Uitvaart van koningin Fabiola

(1) exacte datum niet gekend.

(2) De laatste rustplaats van de overleden leden van het Belgische koningshuis is de crypte in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Laken.

MG

MG

MONUMENTUM BELGII GUBERNATORUM. Graftombe van de landvoogden van België voor het altaar in de Sacramentskapel van de Sint-Michiel-en-Goedelekathedraal. Een sluitsteen : eenvoudiger kan het niet. Hier rusten de aartshertogen Albrecht en Isabella, prins Jozef-Ferdinand van Beieren en prins Karel van Lorreinen.