Sas en sashuis van Tildonk (ets van Sigrid Joosen).

Deze keer laten we jullie meegenieten van een prachtig krantenartikel dat in De Haechtenaar van 12 april 1958 verscheen.
Hetgeen hieronder verteld wordt was in 1958 al 'folklore'!

Een stukje Folklore uit Tildonk

Het is, omdat wij het deze winter toch reeds zo dikwijls hoorden zeggen dat de klein café's en verder ook de bals "kapot" moeten door de grote baancafé's, door de cinema's, door de televisie, door de auto's, dat wij over de zaak zijn gaan nadenken.
Het feit is er dat wij, na de jongste wereldoorlog, een grote evolutie in het ontspanningsleven hebben meegemaakt. En het is evenzeer waar dat die grote café's, dat die auto's waarmee men zich zo vlug en zo gemakkelijk verplaatst, dat die televisie waar men zich maar moet bij neerzetten om de hele wereld te zien, natuurlijk schade doen aan de kleine stamineetjes en aan het vroegere ontspanningsleven. Dat is een vaststelling, maar geen beschuldiging. Immers dat is de wet van komen en gaan. En men moet met de tijd mee vooruit, daar is nu eenmaal niets aan te veranderen. Binnen 10 of 20 jaar zal het leven weer anders zijn en zullen die mensen, die er zich thans succesrijk doorslaan, weer naar andere methodes moeten grijpen.
Is niet alles de laatste 20 jaar grondig veranderd?
Wie ging over 20 jaar zijn verlof doorbrengen aan zee? Of beter gezegd: wie had er toen verlof? Men kon die rijke mensen, die naar zee gingen, op iedere parochie met de vingers tellen. Nu gaat er een massa mensen in verlof naar de kust of naar de Ardennen. En die vroeger naar zee gingen, gaan sindsdien naar de Azurenkust, naar Tyrol, enz. enz.
En ook dat is reeds aan 't veranderen. Wie een auto bezit, en die zijn er tegenwoordig meer dan anderen, die er geen bezitten, die rijden gans Europa rond tijdens de verlofperiode. En de mensen die vóór de oorlog naar zee gingen hebben de rondvaart van Europa reeds lang achter zich, en die nemen nu het vliegtuig en laten zich bruin branden op de Azoren-eilanden, of zij gaan naar de grenzen van Azië, naar Turkeye, naar Egypte, enz. enz.
Maar nu zijn wij reeds heel ver van ons onderwerp afgedwaald, en dat begon met de noodkreet "de klein café's moeten kapot".
Wij hoorden deze uitlating de laatste maanden reeds zo dikwijls dat wij ons tenslotte afgevraagd hebben "maar wat deed men dan vroeger, toen er geen auto's waren, toen er geen radio, zelfs nog geen gramofoons waren". Bestond er toen geen verschil tussen de mensen, of ging dan iedereen naar de staminee om te drinken of ermet de kaart te spelen ? En wat deden de rijke mensen toen? We vroegen dat aan een paar verbruikers die doodgewoon in een klein cafeetje aan 't babbelen waren over de "goede oude tijd, toen er nog geen auto's waren".
Toevallig waren dat geen Haachtenaars maar wel mensen van Wakkerzeel en van Tildonk. En die mannen vertelden ons toen iets wat wij niet wisten, maar dat waarschijnlijk velen van de oudere lezers van "De Haechtenaar" van Tildonk, Wespelaar en Wakkerzeel nog wel zullen weten. Dat kwam hier op neer:

Rond de jaren 1900 was het reeds de gewoonte van het stadsvolk 's zondags naar de buiten te gaan, terwijl die van de buiten naar 't stad gingen om iets te zien. Dat bestaat trouwens nu nog. Het "goed" volk nam die gelegenheid elke zondag van de zomer waar, terwijl de buitenmensen zich tevreden stelden met een of tweemaal per jaar de stad te bezoeken, zo bijvoorbeeld met Leuven-kermis, waar over 50 jaar eenieder die benen had naar toe ging. De Leuvenaars kwamen in de zomer echter geregeld met de plezierboten langs de vaart, en ook met een speciale trein naar Tildonk-Hambos. Hun einddoel was het café van het Sas, te Tildonk, bij Jules van 't Sas, zoals men toen zegde. Die Jules had daar in die tijd een schoon "affaire". We zouden het hedendaags kunnen vergelijken met een grote baancafé. Want niet alleen de plezierboten legden er aan. Ook met de speciale trein ging men er naar toe. En dan waren er nog de talrijke Leuvense studenten die er met hun roeibootjes heen kwamen. En ook de velo's, en die hadden toen alleen de welstellende burgers, hadden er rendez-vous aan de vaartkant. Iemand die nooit op het appèl ontbrak was Raoul Claes, een volksvertegenwoordiger uit Leuven, die onveranderlijk die gezondheidswandeling per fiets maakte.
En wat kwamen die mensen daar doen, zal men vragen? Wel men viste er, men zwom er, men maakte er een wandeling en wel heel dikwijls waren dat amoureuze wandelingen, want studenten en jonge juffers waren er genoeg. Men dronk er een Dobbele Sterke van 15 centiemen, of een Sterke van 10 centiemen, ofwel een Jack-Op, dewelke toen reeds vermaard was als een gezond bier, eveneens aan 15 centiemen. En natuurlijk dronk men er koffie en at men er pistolets. Neen, meer bood de spijskaart niet aan, maar men zal met ons bekennen dat, 60 jaar geleden, een pick-nick met koffie en pistolets al wel een hele gebeurtenis zal geweest zijn. Benevens Heinke van 't Sas, een jongman die bij Jules van 't Sas woonde en die er garçon speelde, had men er 's zondags nog twee andere garçons en 2 meiden. En die hadden hun handen vol om te serveren.
Men kan dus vrij van ons aannemen dat het er daar die dagen bij Jules van 't Sas heel druk en gezellig toeging. Dat personeel werd dan nog geholpen door de kinderen, jongens en meisjes, uit de buurt, die heel gelukkig en fier waren als ze iets mochten helpen aanbrengen of 's avonds behulpzaam konden zijn bij het afruimen. En hun onveranderlijke beloning bestond er in dat ze de overgebleven pistolets mochten naar binnen spelen. De jongetjes van 7, 8 jaar en ouder, maakten zich verdienstelijk met de studentenbootjes vast te houden, want anders liepen deze gevaar de stroom af te drijven. Voor dat geduldig vasthouden, een ganse namiddag, aan de oever van de vaart, kregen zij 25 centiemen. En 's avonds waren ze de koning te rijk.
Zoals gezegd ging het daar, zonder muziek nochtans, heel gezellig toe en iedere zondag trof men er een menigte mensen aan van Wijgmaal, Tildonk, Wakkerzeel en zelfs van Wespelaar, die hun zondagswandeling maakten tot bij Jules van 't Sas en die van op de vaartkant belangstellend dat gedoe van rijke mensen gade sloegen.

Een andere kuriositeit aan het Sas van Tildonk waren de stoomboten, die op petroleum draaiden, van de Brouwerij Artois van Leuven, die het bier langs de vaart vervoerden. Die stoomboten van Artois losten onder andere bier bij Dupont, aan 't Schuitje, ongeveer ter hoogte van de Beekhoeve. Genoemde Dupont was rentmeester van de graaf en het was een der eerste bierstekers uit de streek. Later werd de zaak overgenomen door Olivier Gordts van Wespelaar.

Van die stoomboten maakte Sooike Van Krieken, toen al een oud manneke, dankbaar gebruik om van Tildonk-Sas naar Kampenhout-Sas te varen. Sooike was dijkwachter en moest dagelijks over en weer langs de vaart gaan om te zien of alles in orde was. Maar in die tijd gebeurde er nooit iets zodat de taak van dijkwachter zeker niet te zwaar was, want praktisch bestond zijn ganse werk er in de visserskaarten van de vissers, die langs de vaart aan 't vissen waren, te kontroleren. En toen Sooike oud en versleten was kende hij zijn klanten zo goed dat de man met een gerust geweten van de "bierboot" van Artois gebruik maakte om, in plaats van de ganse dag langs de vaart te lopen, er over te varen. Op Kampenhout-Sas ging hij een pint drinken en nam een volgende boot om terug te komen. Toen we dat hoorden kregen wij waarempel heimwee naar die goede oude tijd, want zo een werkske zou ons, zelfs in deze tijd, nog wel afgaan.

Die boten van Artois gingen naar Antwerpen, via het Zennegat van Mechelen. Zoals men ziet is dat ook al folklore geworden, want sinds hoeveel jaar zou Artois daar reeds mee zijn opgehouden? De brouwerij Artois was echter niet de enige gebruiker van de vaart. Ook de fabrieken Remy, van Wijgmaal, vervoerden veel langs deze waterweg. Wij zegden reeds hoger dat Artois stoomboten gebruikte en dat was toen al een zeer modern vervoermiddel. De meeste boten immers werden nog gesleept door paarden en we vragen ons af of het spreekwoord "iets op sleeptouw nemen" zijn oorsprong niet vindt in deze handeling. Speciale ondernemers hielden zich bezig met dat slepen van de boten. Zo had een zekere Thomas, uit Leuven, steeds 28 koppels paarden in dienst en deze werden uitsluitend gebruikt voor het slepen van boten. Tildonk-Sas en Boortmeerbeek-Sas hadden een stalgast met een paard te hunner beschikking. Zij sleepten regelmatig de dinsdag en donderdag de mosselschepen. Indien 's morgens de schepen nogal vroeg in het Zennegat te Mechelen versast waren, bereikten paard en boot nog dezelfde dag de stad Leuven. Zij deden dat gewoonlijk binnen de 10 … 11 uur. Wanneer de boten in een Sas aankwamen verliepen er door het versassen een kleine 20 minuten. De mensen van uit de buurt maakten van dat kort oponthoud gebruik om een mand mosselen te halen. De prijs was toen 20 centen voor een mand.

Tot het "curiosum" van de vaart te Tildonk behoorde toen ongetwijfeld Franske "de Visser" van Leuven. De ouderen van dagen zullen hem ongetwijfeld nog goed herinneren. Haast iedere dag zat hij er met een lijn in het water. Hij was zo een verwoed visser dat hij de bijnaam van "de Visser" kreeg. Dat Franske was een gewezen schrijnwerkersgast van Leuven. In zijn jonge jaren, zo rond zijn 30e waarschijnlijk, won hij 100.000 fr in een loterij. En dat moet voor die tijd al een hele som geld geweest zijn. Franske had over die zaak goed nagedacht, en wel zo goed dunkt ons, dat we er allen een lesje zouden kunnen aan nemen. Want Franske wist zijn geld derwijze te plaatsen, dat hij 3 fr intrest per dag mocht oprapen. Een goed betaalde werkman verdiende in die tijd 2 … 2,50 fr per dag, maar dan een werkdag van 12 uur , wel te verstaan. Zodus, Franske was beter dan de beste werkman en hij moest geen slag meer werken. Vissen was zijn geliefkoosd tijdverdrijf en hij kwam jarenlang, omzeggens alle dagen vissen op de vaart te Tildonk, waar hij zo goed bekend was, als was hij geboren en getogen in die buurt. En hij was de mensen des te sympathieker, omdat hij er niet kwam om "de rijke mens" uit te hangen, maar integendeel joviaal, vriendelijk en gedienstig tegen eenieder was.

Ja, over de oude tijd is er veel te vertellen, en het zal de oude mensen ongetwijfeld genoegen gedaan hebben deze oude herinneringen eens op te halen.