Het verhaal rond de creatie van Avatar is nagenoeg bekend. Regisseur James Cameron - grootmeester van de moderne sciencefiction door genreklassiekers als Terminator, Aliens en Terminator 2 en pionier op het gebied van de nieuwste effecten - bedacht het verhaal ergens halverwege de jaren '90 maar besloot dat de visuele effecten nog niet geavanceerd genoeg waren om zijn visie op het scherm te brengen. Hij vestigde dan maar zijn aandacht op een liefdesverhaaltje. De rest is geschiedenis. Titanic werd de duurste en meest winstgevende film aller tijden, Cameron kroonde zichzelf tijdens de Oscaruitreiking van '98 tot “King of the World” en... verdween toen van het toneel.

In de jaren die volgden zat deze onderwatermegalomaan diep onder de zeespiegel. Hij experimenteerde met nieuwe camera's en 3D-technieken, maakte een paar documentaires en werkte langzaam maar zeker aan zijn comeback als fictieregisseur. In 2005 dook hij de studio in, verzamelde een monstercrew en besloot een geheel eigen universum te creëren. Het resultaat is vanaf woensdag in de zalen te bewonderen en moet – aan het einde van het eerste decennium van deze eeuw – de grootste film van het jaar worden. De hype is gigantisch en de toekomst van de huidige 3D-opmars valt of staat met het succes van deze prent. We hadden niets liever dan een extatische recensie geschreven waarin we hulde brengen aan een fantastisch gerealiseerde fantasy-film... maar dat kunnen we niet.
Visueel is de film grandioos. Cameron voldoet aan de verwachten van de creatie van een eigen wereld en is meteen een van de weinige regisseurs die erin slaagt om een fantasiewereld zonder compromis op het scherm te toveren. De 3D-effecten zijn nooit opdringerig maar zorgen voor een (bijna te) subtiele diepte-ervaring en zelfs de meest kritische kijker zal moeten bekennen dat de visuele creaties en decors fantastisch zijn. De monsters en personages werden natuurlijk met behulp van animatie gecreëerd maar het is te eenvoudig om Avatar als een animatiefilm in de cinefiele prullenmand te gooien.

In navolging van Robert Zemeckis (wiens A Christmas Carol nog steeds in de zalen vertoeft) heeft Cameron de techniek van motion capture (waarbij acteurs in spandex pakjes in een lege ruimte de film vertolken) naar een nieuwe hoogte getild. Het is vooral in de gelaatsuitdrukkingen van de Na'vi en de interactie tussen de digitale creaties en het live-action gedeelte dat Avatar het meest indruk maakt. Cameron tovert nieuwe illusies uit zijn hoge hoed en levert een spraakmakende beeldenstorm af... maar dat is het dan wel zo'n beetje.

We hebben weinig zin om ook in deze recensie de ondertussen achterhaalde vergelijking tussen Avatar en Dances with Wolves en The Last Samurai te maken. Het is nu eenmaal zo dat we het verhaaltje van een buitenstaander die door een andere cultuur wordt opgenomen en uiteindelijk voor hen kiest al (te) vaak hebben gezien. Daarom is het niet minder efficiënt, maar het blijft wel erg jammer dat Cameron weinig meer met dit basisplot aanvangt. Hij handelt netjes alle clichés af en het gevolg is dat een beetje filmkijker de scènes nog voor ze op het doek verschijnen kan voorspellen. Ondanks de prachtige beelden en ingenieuze actiescènes gaat dit hoe dan ook irriteren. Cameron neemt zijn publiek mee naar een nieuwe wereld maar laat hen inhoudelijk op hun honger zitten. Het is tevens zijn meest emotionele film (compleet met Leona Lewis-ballade tijdens de eindgeneriek) dus wie bij Titanic al naar kotszakjes moest grijpen kan maar beter gewaarschuwd zijn.

De vertolkingen zijn goed zonder ook maar op een moment uitstekend te worden. De personages zijn archetypes en enkelen onder hen (Joel David Moore's Norm, Michelle Rodriguez' Trudy, Giovanni Ribisi als bedrijfsetter) worden zelfs in deze stereotiepe schetsen amper uitgewerkt. Sam Worthington (die wij ook al in Terminator Salvation degelijk vonden) weet Jake Sully een kwetsbaarheid en sympathie mee te geven die het personage ten goede komt en Zoe Saldana (na Star Trek alweer in een gigantisch spektakel) geniet duidelijk van de mogelijkheden die motion capture haar biedt. Neytiri is echter een personage met hevige emotionele uitbarstingen waar sommige kijkers met hoongelach op zullen reageren. De show wordt vooral gestolen door Sigourney Weaver (na Aliens uit '86 opnieuw met Cameron aan het werk) en Stephen Lang als Quaritch. Dit laatste personage is een typische Cameron-schurk en valt nog het best te vergelijken met de militaire psychoot Coffey die Michael Biehn in Camerons The Abyss vertolkte (niet toevallig werd Biehn voor de rol van Quaritch gevraagd maar om helemaal een Aliens-reünie te vermijden ging de rol uiteindelijk toch naar Lang).

Zelfs tijdens het schrijven van deze recensie overvalt ons het gevoel dat we nog urenlang zouden kunnen doorgaan over Avatar. We hebben het nog niet gehad over de filmmuziek van James Horner die steeds degelijk is maar nergens echt spectaculair wordt, over de vele visuele vondsten die de film rijk is, over de absurd finale knokpartij, over hoe Camerons megalomanie hem misschien dit keer de das omdoet, over het vervelende “dit zagen we eerder in The Matrix”-gevoel dat ons bij het zien van de mechanische robotpakken overviel en veel, veel meer.

Ga Avatar zien. Op het grootst mogelijke scherm; met de beste geluidskwaliteit. Is dit een opnieuw een uit de hand gelopen hype? Een storm in een glas water? De toekomst van cinema? Of gewoon een knap gemaakte avonturenfilm met een ietwat zwak verhaal? De antwoorden op deze vragen zijn niet zo zwart-wit als de verhoudingen tussen de personages in de film. Avatar bevindt zich in een grijze zone; zeker niet slecht, beter dan middelmatig, maar toch niet goed genoeg. Het is net om die reden dat we na onze eerste tocht naar Pandora een gevoel van teleurstelling niet kunnen vermijden. Maar we hebben alvast een plaatsje geboekt op de volgende shuttle.

Regisseurs: James Cameron
Acteurs: Sam Worthington, Zoe Saldana, Sigourney Weaver, Stephen lang, Giovanni Ribisi, CCH Pounder, Wes Studi