“ Ik hoop dat mijn idool, Vladimir Poetin levenslang president blijft. Hij heeft vrede in Tsjetsjenië gebracht. Wij waren in de handen van bandieten en die zuiplap van een Jeltsin bombardeerde ons. Zo lang Poetin mij steunt, kan ik alles aan – Allahu Akbar!”

President van Tsjetsjenië Ramzan Kadyrov.

“Europa kan zich geen vooroordelen veroorloven die haat kweken. De wereld kan zich een dergelijk Europa niet veroorloven.”

Secretaris-generaal VN Ban Ki-moon

Onlangs gaf Francis Fukuyama nog maar eens toe dat hij zich vergist had.[1] In 1992 was Fukuyama prompt één van de meest geciteerde en invloedrijke denkers in verband met internationale politiek geworden met zijn werk Het einde van de geschiedenis en de laatste mens, waaraan hij overigens al begonnen was voor de val van de muur. Fukuyama wierp de stelling op dat met het wegvallen van de socialistische/communistische ideologie de geschiedenis voltooid was met een Hegeliaans eindpunt van wereldwijde verspreiding van de liberale democratie. Kritische lezers hadden al snel door dat Fukuyama vooral zag wat hij wilde zien en dat hij overdreven economisch (en Amerikaans) dacht. Fukuyama vormde zich recent zelfs om van conservatief en neo-liberaal tot fan van Obama en criticus van het kapitalisme. Zeer drastisch allemaal. Opeens is Fukuyama tot essentiële inzichten gekomen. “Het model van permanente economische groei, zoveel is duidelijk, was een drogbeeld gebaseerd op de spaartegoeden van buitenlanders en de bereidheid van derden om dollars te kopen – en dus in wezen de Amerikaanse consumenten massa’s geld te lenen. De VS zijn feitelijk eigendom van China, Rusland en de Golfstaten.” “De ideologie van de vrije markt werd een religie. Dat creëerde een valse schijn van welvaart, en ik denkt dat iedereen onderhand wel erkent dat dit systeem met zijn inherente instabiliteit geen toekomst meer heeft. We zijn gedwongen tot een grotere soberheid. En het zal nog lang duren eer we de crisis te boven zijn.” Mooie woorden, maar te optimistisch. Iedereen ervan overtuigd dat het systeem van permanente economische groei geen toekomst meer heeft mijn gat. Meer soberheid? Alleen door bedrijven en staten tegenover klanten en kiezers om kapitalistische maatregelen door te drukken onder het mom van de crisis, een crisis die volgens de banken dan weer voorbij is wanneer het gaat over het verpatsen van beleggingen.

Nu, op één punt was de voorspelling van Fukuyama wel juist. Een links, laat staan communistisch, alternatief spreekt niet meer aan sinds Mauerfall en de val van de Sovjet-Unie. Ook daar waar vroeger zo’n sterke linkse tradities leefden (Groot-Brittannië, Italië). En als men dan nog dweept met het communisme, dan is het niet omwille van haar egalitaire idealen, maar omwille van misplaatste nostalgie en de wens tot een autoritaire, gecentraliseerde leiding (Rusland, Oost-Europa, Centraal-Azië). Socialistische partijen zijn overal in Europa centrumpartijen geworden en zijn overal gedecimeerd, behalve in Wallonië. Nieuwe linkse partijen die ontstaan door het gebrek aan waarachtigheid bij traditionele socialistische partijen worden gemarginaliseerd, in de eerste plaats door de socialisten (Die Linke en sommige groene partijen). Er leven nog wel linkse ideeën bij de jeugd, maar mobilisatie lukt niet. De jeugd is niet alleen intelligenter en kritischer geworden, maar schijnbaar ook onverschilliger, nihilistischer en defaitistisch jegens nationale en internationale politieke elites. Bovendien gaat een golf van bekrompenheid, rechtse navelstaarderij met vaak xenofobe trekjes door Europa. Onder het mom van de financiële en economische crisis worden idealen vergeten en worden noodzakelijke besparingen gecombineerd met antisociale, naar neo-liberalisme riekende maatregelen. Nederland van Wilders en Rutte is een mooi voorbeeld. Fascistische partijen rukken op in vele Europese landen en men geeft de multiculturele samenleving al te gemakkelijk op. Mensen plooien onder impuls van regeringen terug op gefabriceerde identiteiten. En Europa bewijst eens te meer dat ze nog steeds vooral een economische unie is. Hoe komt dit toch allemaal?

Het model van permanente economische groei waarnaar Fukuyama verwees bepaalt nog steeds het beleid en zorgt voor een indoctrinatie van het kiespubliek. Er is amper nog geloof in een alternatief. Er is een absoluut gebrek aan idealisme en utopisch denken als tegengif tegen de onverschilligheid en de bangmakerij. Vaak wordt er gesproken over de opkomst van het populisme en legt men de schuld hiervoor bij de kiezers. Dit discours vind ik op zich zelf zeer populistisch. Populisme heeft altijd, doorheen de gehele menselijke geschiedenis, onlosmakelijk verbonden geweest met politiek. Het is geen fenomeen van de laatste decennia. Wat wel een fenomeen van de laatste decennia is, is misschien wel het wegvallen van een geloof in een betere wereld en de bereidheid om de eigen natiestaat hiernaar te organiseren. De laatste decennia kenden daarentegen wél een opkomst van ‘politieke managers’ die louter binnen nationale grenzen opereren. Doorgaans centrum-rechtse gladde jongens met soms xenofobe trekken die er alles aan doen (marketing!) om de kiezer te doen geloven dat zij zowel dicht bij de mensen staan als de wil en kunde hebben om de staat goed te beheren. Niet voor niets gaat het hier in de meest extreme gevallen om waardeloze schertsfiguren afkomstig uit het economische leven.

Niet alleen trekken de nieuwe politieke elites in Europa zich terug binnen de eigen landsgrenzen en maken zij hun kiezers wijs dat dit de enige manier is om de welvaart uit te bouwen of te behouden, steeds meer zetten zij eveneens onze democratie onder druk. Begin jaren negentig dacht men nog dat de westerse liberale democratie volmaakt was en verspreid moest worden. Nu komt deze democratie zelf in de problemen. Wat hiervan de mogelijke oorzaken zijn, is iets voor het volgende schrijfsel, maar de gevolgen zijn in ieder geval problematisch op mondiaal niveau.

14-11-2010 om 22:10 geschreven door 'Bal', blijkbaar