“Als ontwikkeling staat voor steeds meer techniek, steeds meer energie- dus steeds meer van wat we al doen- dan bevinden we ons zonder twijfel op een doodlopende weg.”xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

94-jarige Franse filosoof en schrijver van het cultpamflet Indignez-vous! Stéphane Hessel

“Bank failures are caused by depositors who don't deposit enough money to cover losses due to mismanagement."

 Amerikaans ex-Republikeins politicus en reactionair Dan Quayle

“Er waart een spook door Europa” zei de bizarre filosoof Karl Marx ooit. Die zinsnede werd een veel geciteerde en leuk klinkende quote. En een handig middel om dramatische pamfletten mee te beginnen… Want er waart nog steeds een spook door Europa. Zo ook door de VS en de rest van de wereld. Met name het spook van het primaat van de economie, de dogmatische overheersing van het verhaal van de economische groei en de noodzaak aan economisch nut van iedere menselijke handeling. Na het primaat van de almachtige God in de Middeleeuwen en de absoluut geloof in de redelijke mens in de Moderne Tijd kampen we nu met een even onterecht primaat van de economie.

Illustratief in deze is de ondertussen beruchte uitspraak “It’s the economy, stupid!” die geopperd werd tijdens de campagne van een populaire Amerikaanse president van de Democraten met stijlvol grijs haar. Hoewel er ondertussen meer dan genoeg wetenschappelijke en filosofische  studies zijn verschenen die vanuit diverse oogpunten – ontwikkeling, sociologie en psychologie, politiek, moraal – hebben aangetoond dat het verhaal van de economische groei zeker niet het volledige plaatje toont. Dit is ovrigens een wijsheid die al langer aanwezig is dan we op het eerste zicht denken. Ik verwijs hier enkel naar het tweede boekje van Stéphane Hessel in de Indignez-vous-trilogie (deels om de schrijver eer te bewijzen; niet voor niets werd de beweging van de indignado’s naar zijn pamflet genoemd).

“Geleidelijk aan ging men begrijpen – en de belangrijkste stap naar dat inzicht was de Parijse conferentie over de minst ontwikkelde landen (1981) – dat toename van welzijn, en dan niet noodzakelijk groei in termen van het bruto binnenlands product (BBP), alleen mogelijk is als de bevolking meer dan voor haar materiële, zorg heeft voor haar immateriële ontwikkeling, dat wil zeggen: voor onderwijs, gezondheidszorg, voor bescherming van de eigen cultuur en identiteit. Zoals opgemerkt en beschreven door de ten onrechte vrijwel vergeten Pakistaanse econoom Muhbub ul Haq die, daartoe de Index van Humane Ontwikkeling (IHO) introduceerde.”

Inderdaad, de mens is veel meer dan een man machine, een homo economicus en de ontwikkeling van een staat is niet hetzelfde als de economische groei van haar economie. En menselijke ontwikkeling is al zeker niet de optelsom of het gemiddelde van de groeicijfers van alle staten. Hoewel zo goed als iedereen ondertussen weet of intuïtief aanvoelt dat het verhaal van de economische groei problematisch is, blijft het onze wereldpolitiek en de politiek van de natiestaten overheersen.

Ik kan alleen maar aanmoedigen dat een kersverse premier het gaspedaal wil induwen en spreekt over een morele plicht om de nodige maatregelen te nemen om de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen veilig te stellen. Maar ik vind dit toch allemaal heel wrang als er enkel een dergelijk theater wordt opgevoerd als het gaat over pensioenen, arbeidsmarkt en andere inderdaad economiegerelateerde thema’s. Doch, wat dan met het door onze kersverse regering afgesproken afbouwen van alle inspanningen om mondjesmaat over te schakelen op een groenere en minder op verspilling van hulpbronnen gerichte economie? Met als enige verantwoording dat Europa – waarvan we weten dat het jammer genoeg vooral een neo-liberale moloch blijft – het vraagt om zwaar te besparen.

Ik vind het uiterst zuur dat men spreekt over moraal en de toekomstige generaties een week nadat wederom een klimaatconferentie mislukt is. In België en Europa hebben we het telkens over het beschermen van onze welvaart(staat). Je kan die uitspraak op verschillende manieren interpreteren. Het kan bijvoorbeeld gaan om het behouden en uitbouwen van een streven naar een rechtvaardige verdeling (sociale zekerheid, herverdeling) en een zinvol burgerschap (taxatie, onderwijs, democratisch kiessysteem) gekaderd in een veranderende wereld. Maar dan kan het ook gaan om verkrampt nationalisme en het sluiten van grenzen, streven naar een status quo en het fixeren op economisch groei zonder oog voor de onrechtvaardigheden waarop onze welvaart gebouwd is.  En ik vrees dat het vooral om deze tweede optie gaat.

Het grootste probleem van onze westerse wereld is volgens mij de afrekening met iedere vorm van echt vooruitgangsgeloof als zijnde naïef, kinderlijk en linkse dweperij. Liever sluiten we ons op in onze eigen wereld en sluiten we onze ogen – want informatie is er steeds meer – om zo te evolueren naar wat Friedrich Nietzsche ‘de laatste mens’ noemde: een mens die tevreden is als hij genoeg verdient om zijn woning, dog-food, sinterklaascadeau’s voor de kinderen en auto te betalen en zich des avonds in de zetel neerprakt voor TV of een andere lichtbak met liefst zoveel mogelijk gezoet en gezout voedsel.

Erger nog, niet alleen is het vooruitgangsgeloof in een ernstige crisis verwikkeld – de prachtige serie De weg naar het Avondland van Jan Leyers was wat mij betreft een goede ondersteuning van deze stelling – ook de opwaartse beweging van menselijke ontwikkeling zelf dreigt stil te vallen. En het ging al zo traag. Weinig vrolijk word ik van de verwachting dat een terugval van de vooruitgang in de zin van ontwikkeling weinig goed zal doen aan het herstel van het geloof in de menselijke vooruitgang.

In Knack MO* van december 2011 lezen we dat de mondiale ongelijkheid de voorbije decennia sterk is afgenomen en dat de mate van menselijke ontwikkeling in dezelfde periode sterk is toegenomen. Deze vooruitgang kan echter afgeremd of zelfs omgekeerd worden als er niet dringend en ingrijpend gereageerd wordt op de klimaatverandering die in de armste landen al een voelbare impact heeft. Bij een realistisch scenario van een verdere toename van ecologische rampen zoals overdreven gebruik van fossiele brandstoffen, dalende watertafels, smeltende gletsjers, voortschrijdende ontbossing en verschraling van de bodem, dramatische achteruitgang van de biodiversiteit, vaker voorkomen van extreme weersfenomenen, pieken van olie- en gaswinning, toename van civiele onrust, … zou de menselijke ontwikkeling in het grootste deel van de wereld nauwelijks nog vooruitgang maken tegen 2050. Alleen de rijkste landen zouden dan nog vooruitgaan. Deze boodschap komt uit het Rapport over Menselijke Ontwikkeling 2011 van het Verenigde Naties Ontwikkelings Programma (UNDP).

En dan vragen mensen zich af hoe het komt dat we beland zijn in een paradoxale wereld waar tegelijkertijd techniek en wetenschap er blijven op vooruit gaan; we onze welvaart ten alle prijs willen behouden en altruïsme volledig gecommercialiseerd lijkt; we ons steeds meer bewust worden van onrechtvaardigheden; de meest macabere en onthullende informatie beschikbaar wordt voor ieder met toegang tot het wereldwijde web; bankiers en politici van hun voetstuk vallen en vervangen worden door andere economen en zogenaamde technocraten; mensen geobjectiveerd worden aan de hand van hun job en relatiestatus; vriendschap handelswaar geworden lijkt etc. Kortom een heel complexe, veeleisende, zwaar om dragen wereld waar economie alle andere domeinen van het leven gaan overheersen is, een wereld van markt en strijd, een wereld waarin het moeilijker is om het gevoel te hebben het goede te doen indien men er niet voor kiest zichzelf te begraven in werk en hobby’s. 

06-04-2012 om 19:12 geschreven door Gielat

05-01-2012 om 00:21 geschreven door Massimiliano