Naar aanleiding van een vraag aan het Legermuseum is gekeken naar de uniformering van de Nederlandse artillerie bij Waterloo.

Volgens de reglementen droeg de artillerie uniformen zoals te zien op de afbeeldingen, maar omdat er slechts kleine verschillen te zien zijn ten opzichte van het eerdere model, uit 1814, valt te betwijfelen of in de praktijk de tijd, het geld en de moeite zijn gestoken in het doorvoeren van deze veranderingen.

Het bestaan van reglementen betekent niet altijd dat hetgeen daarin wordt beschreven in werkelijkheid ook is toegepast.

Dit maakt het moeilijk om precies te achterhalen hoe de uniformering in de Napoleontische tijd eruit heeft gezien.

Afbeeldingen zijn meestal gemaakt op basis van reglementen, waardoor er slechts een indruk bestaat van hoe de uniformen eruit gezien moeten hebben.

Daarnaast geven deze afbeeldingen verschillende interpretaties weer; de kleur grijsblauw wordt door de ene tekenaar blauwer gemaakt en door de ander grijzer.

De bijgevoegde afbeeldingen geven het uniform weer conform de reglementaire uniformbeschrijving van de Nederlandse artillerie in 1814 en 1815.

Volgens de afbeeldingen zitten daar distinctieve verschillen in, vooral wat betreft de sjako en de kleuren.

De volledige beschrijving van het uniformreglement is in het Legermuseum aan te vragen.

Zowel de reglementen als deze afbeeldingen geven de indruk dat de Nederlandse artilleristen tijdens de slag bij Waterloo het uniform droegen volgens de reglementen van dat jaar.

Het is echter goed mogelijk dat dit niet het geval was en dat de artilleristen nog het 1814 uniform droegen.

De veranderingen in het reglement van 1815 betroffen slechts enkele aanpassingen, waaronder een andere sjakoplaat.

Het Nederlandse uniform werd pas eind 1813, begin 1814 ingevoerd aangezien de Nederlanden voor 1813 nog onder Frans bewind stonden.

De Nederlandse soldaten vochten onder Franse vlag en dus met Franse uniformen. Het is ondenkbaar dat het Nederlandse leger in 1814 nog de Franse uniformen droeg, aangezien het Koninkrijk der Nederlanden toen over een eigen leger beschikte.

Dit moest zich wel kunnen onderscheiden van het Franse leger.

Bij het uniform van 1815 was het, gezien de onafhankelijkheid in 1813, niet noodzakelijk een grote verandering te ondergaan. De uniformen waren niet wezenlijk anders.

Was het daarom wel de moeite waard om hier geld en aandacht aan te besteden?

Op 20 maart 1816 volgde er een decreet dat zou kunnen bevestigen dat de artillerie nog het uniform volgens model 1814 droeg.

In dit decreet wordt vermeld dat de officieren van verschillende onderdelen zich moesten houden aan het reglement van 1815 en er voor moeten zorgen dat hun troepen de juiste uniformering droegen.

Dit was blijkbaar niet het geval en zou betekenen dat het grootste deel van de artillerie bij Waterloo inderdaad nog steeds het uniform conform het Model 1814 voerde.

Er moet echter wel opgemerkt worden dat in dit decreet niet specifiek over de artillerie wordt gesproken.

Aan de hand van de reglementen, en de platen die hierop gebaseerd kunnen zijn, is dus niet altijd met zekerheid te zeggen hoe de uniformen er in werkelijkheid uitgezien moeten hebben.

Het feit dat er bij de reglementen van 1815 slechts een paar distinctieve veranderingen plaatsvonden bij de artillerie (geschreven staat:”uniformering: de thans bestaande montering, doch…”) zou erop kunnen wijzen dat het uniformmodel anno 1814 wel reeds volgens reglement gedragen werd. Als dit niet het geval was, zou er niet gesproken kunnen worden over de ‘thans bestaande montering’.

Uit de periode 1814-1815 is geen decreet te vinden waarin wordt gesteld dat het 1814 uniform niet goed ingevoerd zou zijn, zoals het decreet van 1816 wel vermeldt over het 1815 uniform.

foto 1. Links het uniform artillerie te voet 1814, rechts dat van 1815. Distinctieven: andere sjako. Pompon qua kleur andersom. Het reglement spreekt over rode en zwarte pompons.

foto 2. Links het uniform der bereden artillerie 1814, rechts dat van 1815. Distinctieven: sjakoplaat, kleuren op sjako, wings, leer en broek. Grotere verschillen dan andere artillerieonderdelen om door te voeren.

foto 3. Links het uniform der artillerietrein 1814, rechts dat van 1815. Distinctieven: sjakoplaat, pluim, rode omslag op de rug. De artilleristen op rechter afbeelding horen een zwarte kraag te hebben volgens reglement. De uniformen lijken veel op elkaar, maar zijn niet conform het reglement.

03-06-2015, 00:00 geschreven door Guy  

Napoleontische soldaten staan bekend om hun kleurrijke uniformen.

Vergeleken met de hedendaagse militaire uniformen waren deze uniformen erg opvallend.

De soldaten waren echter niet zonder reden op deze wijze geüniformeerd.

Aan het uniform kon gezien worden bij welk land, eenheid en soort de soldaat behoorde. Het zou dus vriend van vijand moeten onderscheiden.

Maar was dat in de praktijk ook het geval? Een soldaat was het grootste deel van zijn militaire carrière werkzaam in het kamp, en dus niet op het slagveld.

De verschillen tussen vriend en vijand werden dus alleen duidelijk tijdens een daadwerkelijke veldslag. 

Tijdens de Egyptische campagne van 1798 tot 1801 was elk Frans regiment al van een afstand te onderscheiden, in 1812 was dit niet meer het geval.

Een Franse soldaat had verschillende uniformonderdelen, zowel voor op het veld, in het kamp als voor onderweg.

De kleur van het Franse uniform in 1812 was blauw, maar het kende verschillende onderscheidingstekens.

Het nummer van het regiment stond aangegeven op de sjakoplaat en het type soldaat was aangegeven door een insigne op zowel de sjakoplaat, uniformen als de patroontas.

Linie infanteristen waren te onderscheiden aan de gekroonde blauwe letter ‘N’, van Napoleon, Lichte infanterie door een gele jachthoorn en grenadiers door een rode granaat op de uniformen.

De insignes op de sjako en de patroontas waren van metaal, op de pokalem van stof.

Vanaf een afstand konden echter zowel het regimentsnummer als de insignes niet waargenomen worden, toch waren de verschillende eenheden te herkennen, vooral door de pompons.

Linie en lichte-infanterie had een enkelkleurige, bolvormige pompon op de sjako, donkergroen voor de eerste compagnie, hemelblauw voor de 2^e compagnie, oranje of roze voor de 3^e compagnie en violet voor de 4^e compagnie.

Voltigeurs hadden een gele of groene pompon en pluim en de grenadiers droegen een hogere sjako met rode pompon en pluim.

Op de afbeeldingen zijn deze in één oogopslag te zien.

Zo zijn er nog meer onderscheidingstekens te herkennen bijvoorbeeld verschillende kleuren, knopen (met daarin het regimentsnummer), epauletten, chevrons etc..

Er is dus wel degelijk nagedacht over verschillende onderscheidingstekens, maar het blijft de vraag of deze in de praktijk nog te herkennen waren.

De soldaten droegen dagelijks hun uniformen waardoor deze sneller sleten. Metalen sjakoplaten en knopen waren erg gevoelig voor roest, deze moesten goed onderhouden worden om dit tegen te gaan.

Werkzaamheden in het kamp (houthakken, vuur maken, koken etc.) zorgde ervoor dat uniformen niet altijd schoon bleven, bedenkend dat soldaten vaak ook gewoon op de grond zaten.

Op het slagveld zorgde rook, kruitdampen en wellicht bloed van kameraden ervoor dat kleuren niet meer de kleur hadden die ze behoorden te zijn.

Ook zullen de pluimen hier niet gevoerd zijn, aan de ene kant zag het er wel imponerend uit, maar aan de andere kant trok het te veel aandacht voor bijvoorbeeld een scherpschutter (voltigeur) waarbij zijn gele pluim duidelijk zichtbaar was tijdens het besluipen. Kortom zullen uniformen al snel niet meer eruit gezien hebben als hoe ze bedoeld waren.

Voor de manier van oorlogvoering zal dit ook haar gevolgen hebben gehad. Er zijn anekdotes bekend waaruit blijkt dat onderscheidingstekens geen functie hebben gehad.

Bij de slag van Waterloo voerde een Britse cavalerie officier van de ‘Royal dragoons’ een charge uit met zijn eenheid.

Na deze charge voegde hij zich bij een groepje ruiters om erachter te komen dat dit de ‘Kings dragoon Guards’ waren. Hij kon de verschillende eenheden niet herkennen aan hun uniformen.

Soldaten liepen er waarschijnlijk bij in ‘afgeragde vodden’.

Zij hadden er zelf geen baat bij of alle uniformen wel klopten volgens reglement, zolang zijn musket maar werkte en zijn bajonet geslepen was kon hij meevechten. 

Bij slecht weer, of als uniformen niet geschikt bleken om in te vechten, zullen soldaten gedragen hebben wat beschikbaar was.

Na de slag bij Waterloo troffen Hollandse en Pruisische soldaten elkaar op het veld.

De Pruissen dachten dat de Hollanders Fransen waren aangezien zij grijze greatcoats droegen, die zowel in het Franse als Hollandse leger werden gebruikt.

Er kon dus blijkbaar geen onderscheid gemaakt worden aan de hand van hun uniform.

De praktijk laat zien dat uniformen er niet altijd uitzagen zoals deze behoorde te zijn. Dat wil zeker niet zeggen dat onderscheidt weldegelijk aanwezig was.

Van veraf werden eenheden misschien niet herkend, van dichtbij zeker wel.

Daarbij moet bedacht worden dat elke eenheid onderverdeeld was onder verschillende leidinggevenden (luitenants, sergeants, korporaals).

Deze stonden vrijwel altijd bij hun eenheid en, misschien wel belangrijker, bij het vaandel van deze eenheid, waar het regimentsnummer op stond. Soldaten waren dus binnen bereik van de officieren om de bevelen aan te horen.

Het zal echter voor Napoleon zelf wellicht wel een probleem opgeleverd kunnen hebben om van een afstand zijn eigen troepen te onderscheiden, maar zijn officieren konden hem dat wel vertellen.

foto 1 Fuselier van linie

foto 2 Grenadier

foto 3 Voltigeur van linie

foto 4 Jager lichte infanterie

foto 5 Carabinier

foto 6 Voltigeur lichte infanterie

04-06-2015, 00:00 geschreven door Guy  

Naast het staande leger met zijn infanterie, artillerie en cavalerie, kende het Koninkrijk der Nederlanden ook verschillende bataljons militie, zowel infanterie als artillerie. Over het algemeen droegen deze milities andere uniformen dan hun collega’s bij het staande leger. Dit is te zien op afbeeldingen van deze militiesoldaten. Deze afbeeldingen komen echter niet overeen met de desbetreffende uniformreglementen.

Volgens de reglementen van 1814 droegen alle militiesoldaten dezelfde uniformen. Ze weken echter af van de uniformen van het staande leger. Toch waren de verschillen niet groot. In het reglement staat over militie infanterie: ‘korte donker blauwe rok met oranje kraag en opslagen en witte voering, witte knopen met de letters L.M. (landmilitie) en het nummer van het bataljon en witte plaat voor de schakos, de overige objecten als bij de infanterie der staande armee. Wit lederwerk. Witte pompon met het benedenste gedeelte rood, lang 4 ¾ duim Rijnlands, waar van 2/3 wit en 1/3 rood.’ Bij de militie artillerie waren de verschillen ten opzichte van het staande leger kleiner: ’dezelfde uniform als die der staande armee, doch de platen der schakos en de knopen in het geel’.

Als de afbeeldingen van liniesoldaten en militiesoldaten echter naast elkaar gelegd worden, springen de sjako’s in het oog. Deze vertonen wel degelijk verschillen qua vorm. Dit verschil is te verklaren aan de hand van een decreet van 24 november 1814. Hierin staat vermeld dat de normale sjako’s te duur waren om voor de militie gebruikt te worden. Daarom werd bij de militie de Engelse sjako ingevoerd. De kostprijs hiervan bedroeg slechts twee gulden vijftien, tegen vier gulden veertig voor de gebruikelijke sjako. Deze Engelse sjako moet niet verward worden met het model in gebruik bij het Engelse leger in deze tijd. De Engelse soldaten op de rechter afbeelding dragen namelijk een zogenaamde ‘Belgic’ sjako. De Engelse sjako die voor de militie gebruikt werd verwijst naar het oude Engelse model, de ‘stove-pipe sjako’, van 1801 tot 1812 in gebruik bij het Engelse leger, te zien op de linker afbeelding.

In de reglementen van 1815 is echter geen enkele verwijzing te vinden naar de stove-pipe sjako. Volgens uniformreglementen uit genoemd jaar droeg de landmilitie de ’schakot als die der infanterie…”[. Hetzelfde gold voor de militie artillerie. Ruim een maand later wordt een decreet uitgevaardigd waarbij de militie compleet gelijk getrokken wordt met het staande leger, ook op uniform gebied: ’…omtrent de kleeding en equipementsgelden, ingevoerde reglementen, zullen worden gewijzigd…’. Dit zou erop wijzen dat de militie inderdaad dezelfde sjako droeg als de infanterie. In 1815 droeg de infanterie het Oostenrijkse model sjako, zoals op de afbeelding afgebeeld. In de reglementen is niet duidelijk vermeld dat deze sjako’s ingevoerd werden. Er wordt wel vermeld dat de bestaande sjakohoezen niet meer om het nieuwe model passen omdat de klep in de nek in de weg zit. Dit wijst inderdaad op het Oostenrijkse model.

De decreten van 1815 wijzen er dus impliciet op dat de militie dezelfde, Oostenrijkse, sjako droeg als de infanterie. Er zijn echter verschillende afbeeldingen te vinden van Nederlandse infanterie met verschillende sjako’s. Op de afbeelding draagt de soldaat de ‘Belgic’ sjako. Dit komt omdat dit een Belgische soldaat in Nederlandse dienst betreft. Belgische bataljons vormde een apart onderdeel binnen het Nederlandse leger. Dit verschil is ook aantoonbaar tussen Belgische en Hollandse jagers. Voor de militie lag dit anders. De afbeeldingen met betrekking tot 1815 die militie soldaten laten zien tonen bijna altijd de ‘stove-pipe’ sjako, hetgeen onjuist is. Op de afbeelding is een bataljon landmilitie te zien met daarnaast een officier. De officier behoort volgens het reglement dezelfde sjako te dragen als de manschappen, alleen met een witte pluim. De vraag bij deze afbeelding is dus, dragen de soldaten de verkeerde sjako, of de officier?

In prijslijsten uit 1815 wordt slechts één sjako genoemd, welke vier gulden kostte. Daaronder staan verschillende sjakoplaten vermeld, de koperen sjakoband voor de infanterie, de hoorn voor de jagers en de plaat voor de militie. Het lijkt er dus op dat er geen sprake is van verschillende sjako’s en dat de enige verschillen te vinden zijn in de platen, pompons en kleuren. Er zijn echter decreten die na 1815 zijn uitgegeven waaruit blijkt dat officieren de uniformreglementen niet, of onvolledig hebben doorgevoerd. Zowel het decreet van 20 maart 1816 als dat van 17 september 1817 vermeldt dat dit het geval is geweest. Hier kunnen verschillende redenen voor zijn geweest, zoals de te hoge kosten of de tijd. Als de goedkopere Engelse ‘stove-pipe’ sjako’s eind 1814 al ingevoerd waren, is het redelijk om aan te nemen dat deze begin 1815 niet gelijk werden vervangen door het duurdere Oostenrijkse model. De soldaten kregen slechts bij de oprichting van het bataljon hun volledige uitrusting van de staat, daarna kregen officieren een bepaald budget waarvoor zij nieuwe kledingstukken konden kopen. Zij moesten wel binnen het budget blijven. In februari 1815 werd echter bepaald dat alle kosten die de nationale-militie maakte, direct uit de staatskas vergoed werden.

Waarom zouden de sjako’s dan niet doorgevoerd zijn?

foto 1 Noord-Nederlandse (Hollandse) miliciens anno 1815. De uniformen komen grotendeels overeen met die van de infanterie. De enige verschillen betreffen de kleuren van de kraag, manchetten en voering. Deze waren bij de infanterie wit voor de kraag en manchetten en rood voor de voering. De militie draagt oranje kraag en manchetten en witte voering. Het grootste verschil zit hem echter in de sjako, hier de Engelse ‘stove-pipe’ sjako.

foto 2 Hollandse infanterie anno 1815. Links een soldaat van de centrumcompagnie, rechts een flankeur. Dit is te zien aan zijn wings en donkergroene pompon.

foto 3  (van R-L) korporaal royal artillery -- gunner royal artillery -- driver royal artillery -- 3de class Pte royal staff corps

foto 4 (van L-R) sergeant-major 33ste Reg 1ste Yorkshire West Riding -- private 69ste Reg Lincolnshire -- Adjudant 54ste Reg West-Norfolk

foto 5 Sjako Oostenrijks model.

foto 6 prijslijst

foto 7 Linie infanterist. Behoort bij de Flankeurs. De rode pompon wijst op een grenadierseenheid. Het Nederlandse en Belgische leger hadden echter geen grenadiers of lichte infanterie maar twee flankcompagnien. Officieel te herkennen aan een witte pompon met groene top.

foto 8 Verschillen tussen Hollandse en Belgische eenheden. Grootste verschil is de sjako. Te zien is dat de Hollandse jager de Oostenrijkse sjako draagt en de Belgische de 'Belgic' sjako.

foto 9 Zuid Nederlandse (Belgische) milicien. Draagt net als zijn noord Nederlandse collega de ‘stove-pipe’ sjako. Aangezien België pas na het congres van Wenen (April 1815) samengevoegd werd met Nederland zullen de 25 bataljons landmilitie die in april 1815 met het Nederlandse leger samengevoegd werden de eigen, Belgic, sjako behouden hebben.

08-06-2015, 00:00 geschreven door Guy