WITLOOF VERANDERDE HET AANSCHIJN VAN ONS DORP!*

De komst van de witloofteelt heeft het aanschijn van ons dorp in de 20ste eeuw wel degelijk veranderd. De groente bracht immers welstand mee voor de telers, en dat kon je weldra merken in het straatbeeld!
Volgens de overlevering zou in 1830 een Schaarbeekse landbouwer het eerste witloof gekweekt hebben. Hij zou wortelen in een kelder met een laagje grond hebben bedekt. Na zijn vlucht bij de wanordelijkheden tijdens de Belgische revolutie constateerde hij dat zijn wortelen loof hadden geschoten, wit loof, hetgeen niet slecht van smaak bleek te zijn… Vast staat dat in 1867 het eerste in volle grond gekweekte witloof op de markt in Brussel verkocht werd. Voor de oorlog van 14-18 was witloof trouwens een Brusselse aangelegenheid (Evere, Sint-Stevens-Woluwe, Sterrebeek, Neder-over Heembeek, Diegem,…).

Zo werd witloof indertijd geteeld

Het witloofzaad kwam oorspronkelijk voort uit wortelen die bleven staan en na de winter zaad hadden geschoten. Nadien begon men te selecteren: de beste wortels werden opzij gehouden bij het uithalen en na de winter terug geplant. Op de plant kwamen eerst de blauwe bloemen en dan het zaad. Voor zaad 'van de goei soort' werd veel geld gevraagd, dus probeerden de meeste boeren zelf voor eigen gebruik te kweken. 
Het zaad werd gedorsen met vlegels of met de graanmolen (met fijne 'ziften'). In april-mei werd er gezaaid met de zaaimachine. Als het witloof uitkwam dan moest het uitgedund en gehakt (of ‘gekrabd’) worden. Naast de handhak werd ook gebruik gemaakt van de hakmachine. In oktober-november werden de witloofwortelen uitgereden met de ploeg. De boer leidde het paard doorheen het witloofveld (of 'witloofplek' zoals men hier zei) terwijl de trekkers de witloofplanten rooiden. De witloofplanten werden dan in rijen of ‘roten’ gelegd en na een rustperiode werden de groene bladeren afgesneden tot op 2 à 3 cm van de wortelkraag. Het volgende werk was het ‘tafelen’ of ‘inzetten’ van het loof in een witlooflaag. Deze laag, die uit twee 'beddekes' bestond, werd op 20 cm diepte uitgegraven en de wortelen werden tegen mekaar aan ingetafeld. Bovenop kwam een deklaagje fijne aarde, dat afgedekt werd met een laag ‘toemaat’. Dat was hooi ‘van de tweede snee’ (de eerste snede werd in juni-juli gemaaid, het uitschietend gras werd later afgemaaid, de tweede snede dus).
Oorspronkelijk werd het loof geforceerd of verwarmd met paardenmest. Tot in de jaren '30 gebruikte men het ‘lopend vuur’ met rookbuizen. Hier waren verschillende nadelen aan verbonden: in het midden van de laag werd het witloof meer verwarmd dan aan de buitenkanten waardoor er een ongelijke groei plaatsvond; bij hevige wind vatten de 'strovlagen' (houten kaders met binnenwerk van stro), waarmee de laag beschut werd, wel eens vuur en bij hevige regen moest men voortdurend het water uit de putjes scheppen waarin de kacheltjes stonden.
Het thermosifon was daarom een grote verbetering. Het bestond uit een rechtstaande plaatijzeren ketel met dubbele wanden waartussen het water liep. Dit werd verwarmd door een klein vuur. Via ‘kaders’, gemaakt van ijzeren buizen, liep het warme water rondom de bedden van de witlooflaag. De smid van Tildonk had er dra zijn volle werk mee en werd een specialist in het construeren van dergelijke kaders. Van Vlasselaer in Winksele-Delle was gespecialiseerd in het vervaardigen van thermosifons. In Tildonk sprak men van 'de witloofketel', ''t machien' of ook van ''t vureke’.
Het ‘uithalen’ van het witloof gebeurde na 3 à 4 weken forceren. Hiervoor gebruikte men de gewone greep of riek. De witloofkrop werd van de wortelen gebroken en het witloof werd dan in een ‘wissen’ mand of houten bak gelegd. De wortelen dienden als veevoeder. Strovlagen werden rechtgezet om de uithaler te beschermen tegen koude en wind.

Witloof van de beste kwaliteit was bestemd voor de Amerikaanse markt en noemde men 'bootloof'. Witloof van mindere kwaliteit was 'uitsteek', de dunne sprieten, 'pizzelot', en de niet mooi gesloten krobben kregen de naam 'snoekebakkes'.
Het kuisen en inpakken van het witloof was typisch vrouwenwerk. Dit gebeurde in het ‘witloofkot’. Oorspronkelijk werd het witloof ingepakt in wissen mandjes, later in kartonnen dozen. De vrouwen zaten rond een schraag waarop de bakken met witloof geplaatst stonden. Bij het kuisen werden met een mesje de buitenste vuile bladeren verwijderd alsook een stukje van het ‘hart’. De inpakster legde het loof in lagen in de kartonnen dozen, met telkens een 'boterpapiertje' ertussen en ervoor zorgend dat de mooiste krobben bovenaan kwamen, kwestie van mooi te presenteren!
’s Avonds werden deze dozen dan opgehaald door de ‘witloofmarchand’ om naar de veiling gevoerd te worden. Bekende marchands van alhier waren Jules De Greef (Komuit) en Jules Beckers ten tijde van de 'schoil' en Maurice Servranckx (Maurice van den heilige) en Maurice en Madeleine Laeremans ten tijde van de veiling.
In het witloofkot werd heel wat afgelameerd en passeerden de vele nieuwtjes van het dorp de revue. Witloofkuisers en -inpaksters werden door de boeren goed gesoigneerd. De lonen waren niet hoog, maar dit werd deels gecompenseerd door het serveren van warme en koude maaltijden en 'patekes’ of gebakjes tussendoor.
De boer in de laag droeg de floeren vest en broek en een wit-grauwe schort en later de blauwe ‘clown’ of ‘overal’. De kuisters en inpaksters droegen huishoudschorten.

Stilaan zakte de witloofteelt af van het Brusselse via Kortenberg en Kampenhout richting onze contreien. Er waren verschillende redenen: de grond geraakte uitgewonnen in de oorspronkelijke locaties, witlooftentoonstellingen en –cursussen wakkerden de interesse aan, en vooral: je kon er je boterham mee verdienen.
Wanneer het eerste witloof in Tildonk geteeld werd is moeilijk te achterhalen. De eerste vermelding die ik terugvond dateert uit het jaar 1927 toen hovenier Domien Van den Broeck witloofzaad (toen nog 'Brussels witloof') te koop aanbood. Na 1927 zag je het witloof in diverse advertenties opduiken, hetgeen erop wijst dat de teelt  hier ingeburgerd geraakte.

De Haechtenaar 6/2/1927

HOF EN VELDZADEN

Boonen met en zonder staken. Erwten, witte en groene Krombek.xml:namespace prefix = o />
Plantchalotten, echt Brussels Witloof. Veldzaden, gele lange Beetzaden, reuzen van Eckendorff, dikke soort halve suikerbiet (Groenhals). Klaverzaden, enz...
Merkt wel op dat ik vele mijner zaden zelf kweek. Ook te verkrijgen alle soorten van PLANTEN.
Domine VAN DEN BROECK, Hovenier, Thildonck, nabij het Dorp.

De Haechtenaar 23/10/1927

Ministerie van Landbouw en Openbare Werken
LANDBOUW-BEROEPSONDERWIJS te Thildonck
Het Ministerie van Landbouw, met de medewerking van de Provincie Brabant, het Landbouw comice van Haecht, de Belgische Boerenbond en met de medehulp van het Gemeentebestuur van Thildonck opent op Donderdag 27 October a.s. om 5 ure eene Landbouw-Beroepsschool voor Thildonck en omstreken.
De lessen zullen plaats hebben viermaal in de week van 6 tot 8 ure 's avonds in de lokalen van de Zustersschool.
In die lessen zal gehandeld worden over: Algemeene Landbouw, Veeteelt, Gezondheidsleer, Landbouwmachienen, Wetten welken den landbouw aanbelangen, Hoenderteelt, Teelt van Witloof en andere Moeskruiden, enz...
Inschrijven: M. Giele, Staatslandbouwkundige, Blijde Inkomststraat 40 te Leuven, bij den Heer Burgemeester van Thildonck en in de school, den dag der opening.
De Hoofdstaatslandbouwkundige,  J. GIELE

De Haechtenaar  16/11/1929

LATTEN voor witloofvlagen te bekomen bij Jos. BISSCHOP, Zagerij, Thildonck-Sas.

De Haechtenaar  18/5/1929

Openbare Verkooping van een voordelig gelegen schoon PACHTHOF genaamd "Bertrodenhof".
... (opsomming van de gronden)...
Al deze goederen zijn onverhuurd en kortelings beschikbaar.
De goederen zijn zeer voordelig gelegen in de nabijheid van den grooten steenweg Leuven - Mechelen en den Provinciesteenweg Herent - Thildonck, ongeveer 7 kilometers van Leuven en 12 kilometers van Mechelen.
Zij zijn bijzonder geschikt voor witloofkweekers en hoveniers.

De Haechtenaar 15/10/1932

Opening van een IJZERWINKEL, Bidée Gebroeders, Thildonck-Dorp.
Aannemers van afsluiting in draad en grillen. Te bekomen: alle soorten van ijzerwaren en verlakte waren, stoven, witloofbuizen en al wat den ijzerhandel betreft.
Zeer matige prijzen - Verzorgd werk en spoedige bediening. Agentschap der landbouwmachienen "Melotte".

De verkoop van het witloof gebeurde eerst op de markten, daarna via opkopers en uiteindelijk via de witloofveilingen. Vooral ten tijde van de opkopers liep alles volgens een bepaald ceremonieel dat we hier de ‘schoil’ noemden. In het café bij de maalder van Winksele-Delle (Engelbert Vanhamme) werd op een lei opgetekend bij welke boeren de volgende dag loof werd uitgehaald. De opkopers, soms wel 30 man in getal, gingen dan in groep al deze boeren af en het witloof werd aan de laag gekeurd en per opbod verkocht.
Dit systeem was in voege tot de opkomst van de veilingen (Kortenberg: 1959, Kampenhout: 1960, Werchter: 1960, ....) waar verkocht werd met de elektrische klok.
Vooral in de jaren ’60 werd er goed geld verdiend met het ‘loof’ (want de Tildonkse boer sprak van loof in plaats van witloof, en zeker niet van witlof, hetgeen Hollands is). Stilaan verscheen de ene auto na de andere in de Tildonkse straten en ook aan het huismeubilair van de witloofboer zag je dat de zaken goed gingen, zo deden bijvoorbeeld de salons hun intrede in de woonkamer.
Een goede bijverdienste was het om naast de dagelijkse arbeid in de fabriek of op bureel thuis nog enkele lagen witloof te telen; bijna iedereen deed dat. Strengere belastingsmaatregelen zorgden er later echter voor dat deze groep telers wegviel.

Een randactiviteit waren de jaarlijkse witloofbals met de verkiezing van ‘Miss witloof’. Hoeveel boerendochters hebben op dergelijke bals hun lief niet  gevonden…

De Haechtenaar 4/2/1961

Verkiezing van Miss Witloof
Op het witloofbal van verleden zondag, waar traditiegetrouw veel volk was, werd Mejuffer Maria VANDENSCHRIECK, uit Tildonk, tot MISS WITLOOF verkozen.
Tot eredames werden verheven: Mej. Verhoeven, uit Delle en Mej. Merckx, uit Tildonk.
Onze beste wensen aan al dat schoon jong volk.

* Wie meer wenst te lezen over het onstaan van deze populaire streekgroente raden we het boekje van Henri Vannoppen aan: De geschiedenis van het witloof, het witte goud van Brabant, 1978 (o.m. raadpleegbaar in het documentatiecentrum van Hagok).