|
Voorwoord
Al eeuwenlang slagen reuzen er moeiteloos in om hopen harten te veroveren, kinderen te fascineren, massas volk op de been te brengen,... In Vlaanderen leeft de reuzencultuur nog sterk. Verschillende organisaties zorgen ervoor dat deze eeuwenoude traditie niet verloren gaat. Nochtans is het leven van een reus allesbehalve vanzelfsprekend. De Kortrijkse reuzen Manten en Kalle, die in 1853 het levenslicht zagen zijn dé symboolfiguren van onze stad. Tot 1992 verschenen de poppen regelmatig in het straatbeeld, onder meer tijdens de opening van de braderie. Sindsdien raakten de poppen in de vergeethoek. Ook in de Kortrijkse deelgemeenten leefde de reuzencultuur. Bijna elke deelgemeente, en zelfs sommige wijken hebben of hadden ooit een reus. Vaak kwam het tot reuzenhuwelijken, onder meer in Marke, Bellegem en Rollegem. Reuzen zijn onafscheidelijk verbonden met kermissen, wijkfeesten of jaarmarkten. Helaas kennen reuzen ook vaak kommer en kwel. Reuzencomités leiden dikwijls een kortstondig bestaan. Opslagruimte is niet altijd permanent voorhanden. Op stap gaan met reuzen is omslachtig, en schade is niet te vermijden. Zo kennen reuzen vaak een triestig lot. Manten en Kalle liggen al jaren te verkommeren. Enkel de hoofden en handen zijn er nog. Ook heel wat reuzen uit de deelgemeenten zijn hetzelfde lot beschoren. Toch zijn er lichtpunten. Reus Baziel uit Bellegem is onlangs in ere hersteld. De reuzen uit Rollegem, Heule en Sente zijn springlevend. En in Bissegem droomt men luidop van een nieuwe reus. We moeten dus dringend de bekendste figuren van Kortrijk in hun eer herstellen en uit de vergeethoek halen. Maar hoe pakken we het aan? Hoe vermijden we dat binnen enkele jaren dezelfde problemen opnieuw opduiken? En hoe maak je de gemeenschap warm voor deze giganten, zodat vrijwilligers zich melden om zich er over te ontfermen? Wij stellen geen kant- en klare oplossing voor, maar lanceren een oproep naar ideeën. Praktische ideeën, oplossingen, eigentijdse varianten, creatieve ideeën, fantastische voorstellen die de verbeelding prikkelen
Lees hieronder de oproep en meer over de reuzen, en laat de reuzenideeën opborrelen!
Wout Maddens Schepen van bouwen en wonen
An Vandersteene Schepen van cultuur
Heb jij een reuzenidee?
De Kortrijkse reuzen Manten en Kalle zijn aan een opknapbeurt toe. De stad wil haar ambassadeurs niet zomaar aan hun lot overlaten en roept daarom jouw hulp in! Wil jij meehelpen om onze mascottes in eer te herstellen? Laat je fantasie en je creativiteit de vrije loop, denk na over een mooier en beter ontwerp, geef je mening en verras ons. Welke eigenschappen moeten de Kortrijkse reuzen volgens jou weerspiegelen? Hou je vast aan ons traditioneel koppel Manten en Kalle, of is het tijd voor alternatieve en eigenzinnige mascottes die de diversiteit en het bonte karakter van onze stad verbeelden?
Laat het weten via erfgoedcel@kortrijk.be. Je kan deelnemen met je klas, vrienden, je sportclub, vereniging, straatcomité of individueel. Alle ideeën en ontwerpen worden in het voorjaar van 2014 aan de inwoners voorgesteld. Met de mooiste en waardevolste bijdragen wil de stad tegen Sinksen 2015 iets uniek realiseren. Tegelijk willen we alle reuzen van Kortrijk beter leren kennen en hun toekomst verzekeren. Hierbij dus tevens een oproep aan iedereen die informatie heeft over de reuzen van vroeger, van nu en van morgen.
Reuzen in Kortrijk en deelgemeenten Manten en Kalle zijn twee volksfiguren, die bekend staan als een onafscheidelijk koppel, symbool voor eeuwige trouw. De herkomst is niet helemaal duidelijk, maar de figuren verschijnen eerst als onderdeel van een uurwerk-klokkenautomaat op de Halletoren. Voor die periode (veertiende eeuw) was dit een vernuftig en vooruitstrevend mechanisme. In 1382 (na de slag van Westrozebeke) werd het door de Fransen geroofd en in Dijon als pronkstuk opgesteld. In die zin staan Manten en Kalle ook symbool voor de vindingrijkheid en innovatie van onze streek. Tegelijk worden ze als torenwachters ook beschouwd als de behoeders van onze stad en van zijn handelsactiviteiten.
Niet toevallig zijn het in de 20e eeuw voornamelijk de handelscomités die de reuzen hebben in leven gehouden. In de negentiende eeuw zien we de legendarische figuren verschijnen als 'reuzen'. De oudste vermelding dateert van 1853, als ze optreden in een Vastenavondstoet. Tussen 1926 en 1937 dook een tweede versie op, ontworpen door beeldhouwer Victor Acke. In 1926 'ontmoetten' de beide poppen elkaar voor het stadhuis en vroegen elkaar ten huwelijk. Daarna 'stapten' ze naar Overleie waar een andere reus, burgemeester Schinkel hun huwelijk feestelijk inzegende. De derde uitgave van Manten en Kalle ontstond in 1938 op initiatief van het feestcomité Kortrijk Centrum.
De reuzen speelden nu een hoofdrol bij de feestelijke opening van de braderie. In 1961 werd een nieuw klokkenspel met Manten en Kalle op de belforttoren geïnstalleerd. Vanaf 1992 beheert de dienst evenementen van de stad een vijfde uitvoering van de reuzen, gemaakt door Dries Vandenberghe. Sinds een aantal jaren is er geen comité meer dat zich het lot van deze reuzen aantrekt. Het is ook niet duidelijk wie de reuzen verder zou kunnen beheren.
De reuzen kwamen na 2000 bijna niet meer buiten. Ze werden in een stadsdepot ondergebracht maar niet onderhouden. Van deze reuzen zijn enkel de koppen en handen nog bewaard. Het skelet en de kledij waren niet meer in goede staat, een herstelling leek niet verantwoord.
Andere reuzen
Eén van de oudste gekende reuzen is burgemeester De Schinkel, een reuzebeeld dat in de 19de eeuw door de Schinkelzonen werd rondgedragen. In 1896 werd een nieuwe reus vervaardigd, die tot aan de Tweede Wereldoorlog steevast verscheen op de Schinkelkermis.
In Marke kennen we in de jaren 80 de reus Jan de Vuilnisman. Op 6 september 1986, tijdens de septemberstoet in Marke werd het huwelijk tussen Jan de Vuilnisman en Dulle Griet voltrokken. Men hoopte toen op een baby-reus en inderdaad, het jaar daarop werd baby Désiré geboren. In de jaren '50 zou op initiatief van onderpastoor Leo Verstraete een reus gemaakt zijn, met name "Brosen". De naam komt van Ambrosius Wackens, dit was een volksfiguur die geboren werd in Anzegem en stierf in Marke. Pastoor Slosse beweert dat hij op de Pauvre Leute woonde en dat hij de streek onveilig maakte rond 1800. Hij zat het meest verscholen in de bossen tussen de molen "Boondries" en café "De Keizer". De reus ging nooit mee in de stoeten , maar kwam buiten op Markerkermis (september). Waar die nu is , is een raadsel.
Rietje Vlas is een traditionele vlasser uit Sente. Het is de mascotte van de volksdansgroep 'Scarminkel'. Met zijn zondagse pak en een vlasstreng in de hand, verbeeldt hij de vlasser die in zijn vrije tijd houdt van plezier maken, dansen en een pintje drinken. Deze reus van vier meter hoog staat op wielen, zodat hij door één persoon kan voortbewogen worden.
Stijntje Freule, voluit Stijn Emiel Renaat Van Die Freule, is de reus van de Heulse studentenclub Die Freule. Stijntje Freule werd gedoopt door pastoor Debaere, op 9 september 1995 ter gelegenheid van de Tinekesfeesten. De ouders waren Jan De Zerewever en Tineke van Heule, beiden uit Deerlijk. Peter en meter zijn Frederik Mahieu (toen studentenpraeses) en Seine van de Heerlijkheid.
In Rollegem werd in 1981 de reus Rollo boven de doopvont gehouden, op 29 augustus, ter gelegenheid van het lustrum van de Folklorefeesten. De meter was Bientje Vanryckegem en de peter Boerie Ginste. Deze reus is vanaf dan een vaste verschijning op de feesten. Op zondag 26 augustus 2001 - op zijn 20ste verjaardag trad Rollo in het huwelijk met de reuzin Flore. Het huwelijk kende geen lang leven en de reuzin is intussen spoorloos.
Ook op de wijk Tombroek hebben ze een reus: Tom. De reus, die een smid uitbeeldt, zou het evenbeeld zijn van een zekere burgemeester Van Heren(mogelijk een wijkburgemeester van Tombroek). Die persoon heeft in ieder geval echt bestaan.
In Aalbeke traden Kor en Nele in 1985 in het huwelijk tijdens de Sint-Corneliusfeesten. Bij die gelegenheid was er een reuzenstoet. Helaas is het feestcomité enkele jaren geleden ontbonden. Vervolgens kampten de reuzen met een stockageprobleem en op zeker ogenblik heeft men de skeletten weggegooid. De hoofden en de kledij zijn evenwel nog goed bewaard.
In Bellegem werd in 1951 de reus Basiel geboren als mascotte van de wijkfeesten van de Statie en Processiestraat. De reus verdween 15 jaar later in een brand maar in 1990 werd met het oorspronkelijke hoofd een nieuwe Basiel gemaakt en gedoopt. Deze werd onlangs nog van nieuwe kledij voorzien. Te Bellegem zag ook de reuzin Belle het licht in 1975, op initiatief van het feestcomité. In 1998 traden Belle en Basiel in het huwelijk.
In Bissegem is niet veel bekend over lokale reuzen. In juni 1979 zag de reus Sybilla het levenslicht, ter gelegenheid van de jaarmarkt. Het was een creatief werk van kunstkring KRJEU. Sibylla (Sebelge) zou de eerst gekende vrouwelijke naam zijn in Bissegem. Ze was gehuwd met Wufraerde Ghistel en werd vernoemd in een proces verbaal in verband met onroerende goederen in 1398. Bertrand Coussens, één van de organisatoren van de septemberkermis, ook betrokken bij de jaarmarkt e.d. , loopt met het idee om een nieuwe Bissegemse reus het licht te laten zien , nl. Minneke. De inspiratie komt van het standbeeldje op de Bissegemplaats, het meisje in haar deuregatje uit het liedje Minne kjé noa Bissegem gewist.
De erfgoedcel verzamelt verder informatie over de reuzen in Kortrijkse wijken en deelgemeenten. Alle verdere inlichtingen zijn welkom.
REUZEN IN VLAANDEREN ANNO 2014
Wat kan de reuzentraditie anno 2014 nog betekenen voor een stad? Meer in het bijzonder voor een stad als Kortrijk die gericht is op de toekomst, op jonge gezinnen, op vernieuwing? Wij menen dat hier geen tegenspraak in ligt, en dat de reuzen integendeel kansen kunnen creëren voor het beleid. We beleven tegenwoordig een ware erfgoedrevival. Of het nu te maken heeft met crisis, nostalgie, identiteitsbesef of andere motieven laten we in het midden. Belangrijk is wel dat een nieuwe visie op erfgoed ontstaan is. Erfgoed wordt niet meer benaderd op een conservatieve, elitaire of overdreven respectvolle wijze; men probeert daarentegen het erfgoed nieuw leven in te blazen met een creatieve, drempelverlagende en participatieve aanpak.
Immaterieel erfgoed
De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het immaterieel erfgoed. Tradities, gebruiken, rituelen, volksverhalen en sagen, liedjes, dansen, ommegangen enz
In het reuzenerfgoed is het immateriële minstens even belangrijk als het materiële. Typisch voor immaterieel erfgoed is dat dit niet beheerd wordt door erfgoedinstellingen, maar van onderuit, door lokale comités, actiegroepen enz. in stand gehouden wordt.
Grensoverschrijdend
Het fenomeen van de reuzen leeft nog sterk in Noord Frankrijk en Wallonië, en is alvast een thema dat in heel de eurometropool terug te vinden is. Het idee van een grensoverschrijdend netwerk, met concrete initiatieven als Le bal des géants biedt mogelijkheden tot uitwisseling en ontmoetingen over de (taal)grens heen.
Streekidentiteit
Reuzen hebben altijd ingespeeld op het eigen karakter van een stad, gemeente of streek. Manten en Kalle en de andere reuzen kunnen het profiel van Kortrijk benadrukken door nog meer op te treden als de ambassadeurs van het ondernemerschap, van innovatie, van de textielnijverheid, enz.
Duurzaamheid
Reuzen moeten vandaag aan andere normen beantwoorden dan vroeger. Ze moeten mobiel zijn, vriendelijk in gebruik, gemakkelijk te monteren en te bedienen, uit duurzaam materiaal, licht, flexibel. Ze moeten onderhoudsvriendelijk zijn, eenvoudig te reinigen, bestand tegen klimaat en ongedierte
kortom een vernuftig concept met toepassing van nieuwe mogelijkheden. Kortrijk kan zich profilern als eencentrum van innocatie en creatief ondernemerschap door uit te pakken met een nieuw concept van reuzen.
Gemeenschapsvorming
Uiteindelijk is het de bedoeling van mensen samen te brengen, een draagvlak te creëren waarbij iedereen het gevoel heeft dat de reuzen ook een beetje van hem of haar zijn, dat hij of zij mee verantwoordelijk is voor het voortleven van de reuzen. Zonder sturend op te treden moet er ergens wel over gewaakt worden dat iedereen zich kan terugvinden in hetgeen er uit de bus komt (makelaardij). We denken aan verenigingen, gebiedswerking, sociaal-artistiek werk, kunstonderwijs, hogescholen, de creatiesector (Designregio, Budafabriek
), jeugd, de enkelingen
PRAKTISCH
Iedereen kan meedenken en meewerken. In een eerste fase worden zoveel mogelijk ideeën verzameld en wordt er een grote betrokkenheid gegenereerd (oproepen, inspraak- en toonmomenten, sociale media,
). Daarna volgt een produktiefase waarin een kern van gemotiveerde partners kan werken naar een creatie. Tegelijk moet een structuur ontwikkeld worden waarbinnen vrijwilligers op lange termijn de nieuwe reuzen op verantwoorde manier kunnen verder beheren en inzetten.
Als gevolg van de thematische bijeenkomst van 19 november 2013 wordt een werkgroep Reuze Groot Kortrijk opgericht. Deze groep is bedoeld voor de praktische noden en vragen i.v.m. de bestaande reuzen, bedreigde reuzen, nieuw te maken traditionele reuzen, enz. Mogelijke werkpunten: vervangen of herstellen van karkassen, handige oplossingen voor opslag, preventieve maatregelen, tips i.v.m. transport en dragen, publieke verschijningen van de reus, het doorgeven van immaterieel erfgoed enz.
Iedereen wordt uitgenodigd voor deze werkgroep, met dien verstande dat dit echt een groep van werkers en wervers wordt, voor de traditionele reuzen (voor de creatie van eigentijdse nieuwe reuzen wordt later nog een aparte bijeenkomst voorzien).
De eerste bijeenkomst is gepland op vanavond donderdag 16 januari om 19.30 uur in OC De Wervel in Bellegem.
Contactpersoon : Bernard Pauwels
|Publiekswerking Stad Kortrijk |Erfgoedcel | Onze-Lieve-Vrouwestraat 45 | 8500 Kortrijk
| 056 27 70 87 | bernard.pauwels@kortrijk.be | www.geheugenvankortrijk.be | www.kortrijkbezet14-18.be
Info : 056 27 74 24 erfgoedcel@kortrijk.be www.facebook.com/dekortrijksereuzen
16-01-2014, 11:03 geschreven door guy 
|
