Kunt u mij soms even vijf hedendaagse russische schrijvers, mathematici en kunstenaars opsommen? Nee? O ja, extreem rechts... Bijna een eeuw geleden heeft men russische klassiekers evenals Guy de Maupassant voorgesteld aan ons peupelvolkse. Het verhaal "Het geluk" handelt over een rijk meisje, die haar familie en rijkdom verlaten heeft om met een boer te leven. Dat wordt gepubliceerd in de vlaamse linkse pers begin vorige eeuw, met op pagina zes een kritische analyse van de te lage inkomens van de boeren. Nu is dat zure melk na twee dagen, en zotte koeien.Vele verhalen gingen namelijk over de discrepantie tussen armoede en rijkdom. Zo handelt ook "Kermisdag" over de minstbedeelden. Het verhaal eindigt als volgt: "Hij was doodmoe. Hij ging op zijn oud ledikant liggen. En ongewild kwamen hem de woorden uit de Driestuivers-Opera in den zin: "Want ze maken wel ellende en armoe, maar zien, neen-dat kunnen zij niet." ("Het Vlaamsche Volk", 11 september 1937, p. 4) Een bestaand "arbeidersliteratuur" is in deze periode in Vlaanderen aanwezig. Schrijvers, die meewerkten aan diverse tijdschriften, ontmoetten zich in den duik voor de moffen. Men had het al over Gestapo-lui in de vlaamse linkse pers, stel u voor. Eén van de schrijvers is Geert Grub, die samen met Seuphor het tijdschrift "Het Overzicht" oprichtte. Hij was een dichter en een (sexueel) wereldhervormer. Zijn publicaties voor deze periode zijn schaars. Zijn belangrijk werk komt namelijk in 1946 als hij zijn proletarische roman "Lode Tendelle" publiceert. Het gaat over de eerste wereldoorlog en beschrijft het levensdrama van een verminkte. De reconstructie van de maatschappij is verwerkt in wat zij interpreteerden alszijnde een marxistische analyse. Van een degelijke techniciteit is er volgens ons geen sprake. Lode Zielens (1901-1944) is een Antwerpse 'populist'. Samen met Walschap en Roelants vormde hij het driemanschap, die het vlaamse roman gingen vernieuwen. De arbeider en de militant worden als figuren in het roman verwerkt en Zielens zal hierdoor invloed hebben op de "generatie-tussen-twee oorlogen". (E. Willekens) "Zijn stijl en zijn grammatika waren, begrijpelijk, niet steeds feilloos en het verwijt van systematische zwartgalligheid dat hem vaak is toegestuwd, zou verdiend zijn, indien zijn boeken niet meteen waren doortrokken van een warme liefde, een zuivere emotie en een oneindig medelijden om zoveel onverdiende ellende." (E. Willekens) Er zijn heel wat auteurs, die overtuigde vrijzinnigen en socialiserende opvattingen erop nahouden. Hun literair engagement is echter voor een groot deel allesbehalve als demonstratie- en propagandawerk te beschouwen, aldus getuigen. De meeste auteurs spreken zelfs nooit rechtstreeks over politiek. Is het om die redenen dat de kommunistische pers bijna nooit een kortverhaal publiceert van een Vlaming? Het zijn namelijk meestal gepubliceerde verhalen van franse en russische auteurs. En wat zei iemand mij, die het rechtsreeks meegemaakt had, welnu: " het ging meestal over vertalingen uit de Hollandse kommunistische pers". Nochtans duikt toen al de federalistische gedachte, maar een onkunde om dit te 'vertalen' naar literaire werken, laat staan kunstwerken. Paradox ook natuurlijk als men het heeft over een universele internationale (altruïstische?) gedachtegoed, en het Eigen-Bodem-Syndroom de boventoon krijgt. Ook toen al, zodat de geschiedenis zich herhaalt of hertaalt? Intellectuelen worden ook schaars, arbeiders (met politieke en syndicale strijd als voornaamste taak) zorgen voor het product, maar de kaders worden zowieso weggemaaid tijdens WOII. Ook een aspekt is het vlug publiceren van deze pers, meestal gemaakt op één dag tijd. Toen ook interessant is de "advertentie" over het tijdschrift "Das Wort", maandelijks tijdschrift voor letterkundige kritiek waar o.m. B. Brecht, W. Bredel. Th. en H. Mann aan meewerkten. Meer informatie en opvattingen worden niet gegeven. De kanalen zijn schaars, maar zullen van pas komen tijdens de oorlog. De verantwoordelijkheid voor de boekhandel "De Nieuwe Tijd" wordt gedragen door een koerier van de Komintern. Tevens spelen de politieke vluchtelingen hoofdzakelijk vanuit nazi-Duitsland, hier een rol.
