"La gloire, astre tardif, lune sereine et sombre Qui se lève sur les tombeaux." Victor Hugo, 'Toute la Lyre.'
Belangrijk voor mij is eens na te gaan hoe het komt dat die ideologieën naar een zogenaamde ondergang 'evolueerden', te zinspelen op wat historische black outs wel kunnen inhouden. Met twee wereldoorlogen vorige eeuw, stel die die zich weerhielden een andere tijdskalender in te zien in de cosmologie. We leven volgens sommigen in 5070, jaar van het overlijden van mijn moeder, na zovele lijden: psychische evenals physische geleidelijke degradatie of aftakeling om tot de volledig destructie over te gaan, van haar lijf, van haar geest, van haar schoonheid, van haar vriendelijkheid en integer bestaan. Ze is vandaag (27 september 2009, om zes uur 's morgens) 'heengegaan'. Waar ze de laatste zes jaren van haar leven gedoemd was te leven in een kamertje in home, dat zowat de grootte had van een gevangeniscel, terwijl een (griekse) gigolo gaan lopen is met de erfenis van onze familie. Ze laat dus ook niks achter, zelfs geen huis, stel u voor, dan zwarte kwakende kraaien en een voor zich zelf meldende mentaal gestoorde "Van Gogh" na. Ze is geboren in 1922 onder de welschikkelijke naam Emilie Verplaetse. Algemeen voor deze periode kunnen we stellen dat het individualisme en het engagement in de literatuur besproken wordt in Vlaanderen, in middens waar niemand vat op had. De mogelijke intellectuele groepen die konden aansluiten bij een partij wensten meestal een behoud van eigen identiteit en totale onafhankelijkheid. Er was toen geen ondergang, dan wel oorlogen. Duidelijk is dat zelfs de eerder 'communiserende-anarchiserende' schrijvers en kunstenaars zich zelfs buiten een partij opstellen, vandaar allicht de mateloze machteloosheid. Want is 'democratie' in Vlaanderen gegroepeerd rond Sint-Michiels akkoorden zowat een eeuw later, stel u voor : de erfenissen zouden katholiek zijn & blijven, en als die 98% vreemden (?) niet katholiek zijn ondanks die almacht sinds vijf eeuwen, er ook nog protestanten zijn, en ook nog bouddhisten en uiteraard muslims, maar dat die 98% toch een kruis worden opgedrongen. Stel u voor. Mijn moeder is agnostisch, want ze heeft nooit de pretentie gehad alles te weten, laat staan te weten wat ze nooit gezien noch meegemaakt heeft. Tussen ' 40 en '45 was dat voor haar wenen, angst en honger. Ze leefde ondergedoken in dezelfde oorden waar er nu één de plak zwaait: David Susskind en C°. Rond het jaar van haar geboorte 1922 waren er toen reeds schrijvers zoals Johan Meyerlander, die zich op de zesde verdieping zonder lift zich helemaal terugtrekken van alles en schrijven in de trend van Baudelaire. Johan schrijft in "Het Roode Zeil" (15 maart 1920, p.50 en 56) het volgende: "De verfijnde, aan de algemeende niet-verfijning ontkomen, is de onbegrepen enkeling, en als dusdaning een vreemde. <...> Waar de maatschappelijke banden knellen en spannen, zoekt het opgejaagde hart naar een uitweg op vrij en schooner leven. En waar de harde bekommernissen van het bestaan soms, ondanks de rijkste verbeelding niet weg te jagen zijn, drinkt bijwijlen de dichter, of rookt opium, of neemt morfine, of zoekt in wellust en orgie zijn duizend - en - één nacht in den nacht van het steenharde aardsche." In deze periode vindt men overal namen in de katholieke pers, maar interessant zijn deze twee in "De Roode Vaan" : Henriette Roland Holst en Herman Gorter. H.R. Holst is regelmatig betrokken in aktiviteiten waarin ze over geëngageerde onderwerpen spreekt. Zij spreekt bij voorbeeld in 1922 samen met Jacquemotte en Hennaux over de toestand in de Sovjet-Unie. Ze schrijft zelfs in 1926 over de "klasse-filosofie" van Joseph Dietzgen in "De Roode Vaan". Het artikel prijst de "filosoof van het proletariaat", en geeft een korte schets over wat filosofie inhoudt. Dat is het enig artikel over filosofie dat wij terug vonden eigenlijk. Het literair werk van H.R. Holst komt echter niet aan bod en wordt niet besproken. De ideeën van H.R. Holst steunen expliciet op het werk van de prerafaelieten. Het anti-capitalisme van deze laatsten houdt een anti-industrialisme in. Ze verdedigen het eenvoudig handwerk, en er is bij hen een nostalgische liefde voor de middeleeuwen waar te nemen. H.R. Holst ziet de kunst door de eeuwen heen als een strijd tussen twee belangrijke principes: het ritmische en het naturalistische. Volgens haar is de kunst afhankelijk van de maatschappijbeweging. Ze verlangt naar een blijvende schoonheid, die volgens haar groeit in het menselijk bewustzijn. Dit bewustzijn (schoonheid) is dan een product van de samenleving en is o.m. een "wijze van zijn in de relatie tusschen mensch en de wereld". De kunstenaar is de schepper van deze schoonheid. Ze grijpt terug naar de filosofie van de Griekse Oudheid om de stelling te verdedigen dat het goede en het schone tot één woord moeten herleid worden. Ze verdedigt een zekere ethiek van de klasse in de kunst. "Het karakter der kapitalistische produktiewijze maakt het voor de burgelijke klasse psychologisch noodzakelijk hare motieven, de roerselen tot de daden die zij in produktieverhoudingen tot andere klassen begaat, onwaar voor te stellen, met huichelachtige schijn te omgeven, teneinde deze verhouding op zedelijke gronden te rechtvaardigen." (H.R. Holst, "Over de samenhang van etisch en aestetisch ideaal", in "De Nieuwe Tijd",1906, XI, p.390). Hier vinden we hoe dan ook de stelling van Marx, die zegt dat de materiële dominantie een rechtstreekse invloed heeft op de spirituele dominantie. H.R. Holst legt eerder het aksent op de sociale mens en inspireert zich op de beweging van de maatschappij. Zowel "l'art pour l'art" opvattingen, naturalisme als de verdediging van een "dienende kunst" vinden wij in heel haar theoretisch werk terug. Gorter brengt aan zijn kant de schoonheid in verband met "waarheid" zoals die door het "wetenschappelijk socialisme" kan worden verkregen. De grootste dichters zijn volgens hem Homerus, Dante en Shakespeare.Volgens Gorter hebben ze hun kracht aan het kennen van het leven in de maatschappij ontleend. Lange tijd is Gorter de dichter van "Mei" gebleven ; zijn sensitivistische Verzen zijn revolutionair, en hij verwachtte veel van de Russische revolutie. In 1926 publiceert "De Roode Vaan" 'De Wereld dageraad', uit 'De Wereldrevolutie'. Dit verhaal gaat over de 'heldendaden' en de 'hoopvolle' betekenis van de Oktoberrevolutie. Naast zijn politiek gekleurde werken schrijft hij tevens erotische lyriek en "een idealistische verwachtingspoëzie". In "Liedjes" schrijft hij over wanhoop, liefde, verwachting of in zijn eigen woorden uitgedrukt: 'lichaam', 'liefde', 'licht'. Gorter ontdekt niet dat de kunstenaar, eenmaal op het klassestandpunt van het proletariaat, een 'passieve spiegel' is. De aktiviteit van de kunstenaar vindt volgens hem als het ware toevallig plaats, namelijk in de werking die zijn kunst maatschappelijk heeft. Het gaat hier dus niet om een specifiek literair materiaal maar eerder om een aktiviteit buiten de wil om van de kunstenaar. Gorter probeert zijn objectivistische ontwikkelingsbeeld relatief te verweren door de ontkenning van een (dialectische) economische hoofdoorzaak in het maatschappelijk antagonisme. Algemeen kunnen wij stellen dat hij de "economische krachten" niet steeds als een gevolg van de ontwikkeling ziet maar af en toe ook van het creatief individu. "Dialektiek verschrompelt bij Gorter tot : nu eens dit, dan weer dat, tot wisselwerking uiteindelijk. Daarmee likwideert hij het voor dialektiek meest wezenlijke moment." (Y. Van Kempen)
