De proletarische cultuur in de Sovjet Unie begin 20ste eeuw
De proletarische cultuur in de Sovjet Unie begin 2Oste eeuw is boeiend, maar bewogen. Op initiatief van A.V Lunatscharsky worden er proletarische organisaties voor culturele aangelegenheden in het leven geroepen. Het doel was een culturele revolutie uit te werken die de sociaal-economische hegemonie zou vervolledigen. Een radicale ommekeer op alle maatschappelijke gebieden werd nagestreefd. Bogdanov had de theoretische basis gelegd voor een niet orthodoxe proletarische cultuur. Hij definieerde die onafhankelijk van elkaar toegankelijke wegen tot een klasseloze maatschappij: de economische, de politieke en culturele weg. Bogdanov zette zich in voor een onafhankelijke 'Proletkult'. Lenin daarentegen wenst dat alle organisaties zich verenigen onder een centrale partijleiding. Dit meningsverschil werd sterker in 1920, toen Lenin Lunatscharsky tot de orde riep. Uiteindelijk zal Lenin in december van hetzelfde jaar bepalen dat de 'Proletkult' zich moet onderschikken aan het Narkompros. Het 'Proletkult' telde toen 450 000 leden en 15 revues. Deze cijfers dienen echter kritisch verwerkt te worden omdat o.m. vele intellectuelen zich 'vermomden' in de organisatie: "Cette puissance <Proletkult> n'existatit en fait qu'en façade. Le gouvernement soutenait le Proletcult car il l'aidait dans sa campagne d'alphabétisation. L'organisation était cependant nourrie de contradictions. De nombreux intellectuels hostiles en fait au bolchevisme camouflaient leurs opinions sous l'outrance verbale caractéristique des thèses du Proletcult". Bogdanov werd uit de leiding van de 'Proletkult' verwijderd om plaats te geven aan de communist Faidyck. Onmiddellijk na 1917 zette de 'Proletcult' haar systeem in de praktijk om. In 1918 werd overeenkomstig de richtlijnen van Olga Rosanoiva een onderafdeling voor industriekunst gevormd. De meeste vertegenwoordigers van de russische konstruktivisten ("Anti-Object beweging") traden binnen het INChUK toe als leden van de 'Proletkult'. De bedoeling was een brug te slaan tussen kunst en industrie waarbij het materiaal een nieuwe 'waarde' krijgt. De stijl wordt vervangen door techniek en de drie grondbeginselen van het konstruktivisme zijn: de scheppingsaktie, oppervlaktebehandeling en de konstruktie. "Alles wat we maken, wat we konstrueren is realiteit. Ik noem het beelden - niet in de zin van Plato - maar ik zeg dat deze beelden de realiteit zelf zijn...". Deze stroming en het suprematisme beheersten de russische kunstwereld tot 1930. Tevens rekenden in deze tijd het futurisme, dadaïsme en het kubisme af met de traditionele kunstopvattingen. De kunstenaars zoeken aansluiting bij het dagelijks leven, en de kunst wordt vanuit zijn ivoren toren 'verplaatst' naar de straat, parken, huizen, fabrieken, schepen, treinen,... . De agit-prop (Agitatie-Propaganda) rekent als revolutionaire kunstenaarsbeweging af met het kapitalisme. Het suprematisme of rayonisme met figuren als Goiucharova, Larniovo en Malevitsj, verdedigen een kunst die met de psyche en het visionair vermogen van de kunstenaar te maken had. Zij verschilden duidelijk in mening met de konstruktivisten omdat deze laatsten een eerder utilitaire visie op de kunst hadden. Zowel op architecturaal vlak alsook op het gebied van toneel werden ontwerpen en programma's uitgebouwd. Regisseurs als Meyerhold en Piscator verdedigden een revolutionair volkstoneel waarin decor en akteurs een exakte en expressieve "symbiose" vormden. Op het gebied van de pedagogiek en de wetenschap werden paktische gedachten uitgewerkt. Een unitaire arbeidsschool werd opgericht om de kinderen aan de nieuwe productievormen aan te passen. Vanaf 1918 krijgt de futurist Maiakovski een originele plaats in de literaire constellatie. De futuristen plaatsten tevens hun kunst in het belang van de revolutie. De formele aspekten zijn, voor hen, belangrijk. Tot 1924 is de culturele situatie verward en er treden diskussies op die in het verlengde van deze van Lenin en Trotsky zouden gebeuren want zij waren afzijdig tenopzichte van een proletarische cultuur die zich te veel zou centreren op theoretische schema's. De resolutie van het Centraal Komitee van 18 juni 1925 hield de politieke applicatie in van de diskussies van mei 1924. Een 'scepticisme' is waar te nemen bij de bolchevistische ideologen ten opzichte van één 'enkele' proletarische kultuur. Over literatuur wordt het volgende vermeld : "Le style nouveau sera créé par d'autres méthodes et on ne voit pas encore la solution de ce problème. Le parti doit par conséquent, se prononcer pour la libre concurrence des différents courants et groupes dans ce domaine <...>." De aanwezige politieke verantwoordelijken waren toen Boekarin, Radek, Lunatscharsky en Trotsky. Deze laatste schrijft in zijn boek 'Literatuur en revolutie': "L'art n'est pas un domaine où le Parti est appelé à commander. Il protège, stimule, ne dirige qu'indirectement. Il accorde sa confiance aux groupes qui aspirent sincèrement à se rapprocher de la Révolution et encourage ainsi leur production artistique. Il ne peut se placer sur les positions d'un cercle littéraire." Tot 1927-'28 krijgen de kunstenaars, die de Oktoberrevolutie verdedigden zonder zich daarom aan te sluiten bij de principes van de marxistische ideologie, hun plaats in de russische culturele aangelegenheden. Belangrijk is hierbij te melden dat gedurende de vier jaren, waarin Lenin de leiding had, er vier congressen bijeengeroepen werden. Ze waren bevoegd tot het nemen van besluiten, en speelden een belangrijke rol in de communistische meningsvorming. Daarentegen organiseerde de leider Stalin in 25 jaren tijd slechts drie kongressen. In 1924 wordt het trotskisme veroordeeld, en dit laatste krijgt een internationale ondersteuning. In 1928 wordt de invloed van Boekarin en de rechtse bolchevieken uitgeschakeld. Met het laatste 'Stalincongres' in 1935, wordt de Volksfrontpolitiek geproclameerd. Het belangrijkste evenement in 1928 is van politico-ekonomische aard maar het zal rechstreekse gevolgen hebben op de kultuurpolitiek. Met het vijfjarenplan is het de bedoeling alle energie in te zetten ten dienste van de opbouw van de USSR. De resolutie van 1925 wordt niet meer in aanmerking genomen, en "De Vereniging van de Sovjet proletarische schrijvers", gesticht in 1926, gaat langzamerhand de andere bestaande verenigingen opslorpen. "The only place for the true Soviet writer is in the ranks of our country's revolutionary working mass, wich is building socialism. He must straightway and unconditionally, without prolonged hesitation and the intelligentsia's self-analysis, roll up his sleeves and undertake with the poletariat and its Party the great joyful work of socialist construction; he must occupy a firm position in a sector of the cultural revolution, wich demands enormous strenght and lots of work." Dit citaat geeft duidelijk aan welke nieuwe conceptie verdedigd wordt. De periode van het 'eng' engagement neemt aanvang maar dit wil daarom niet zeggen dat met deze aanvang de culturele werken altijd een 'minderwaardige' waarde zullen hebben. In 1928 houden het konstruktivisme en andere progressieve (kunst)-stromingen op te bestaan. Het socialistisch realisme wordt als 'staatskunst' gepropageerd. Eenieder die aktief is in de kulturele produktie moet zich schikken naar deze uit de 19de eeuw overgenomen traditionele opvatting. In 1932 wordt "De Vereniging van de Sovjet proletarische schrijvers" opgedoekt. De invloeden van Boekarin en Gorki zullen hier een rol spelen. De stelling van het Centraal Komitee is het volgende : "Le C.C. constate que pendant ces dernières années la littérature et l'art ont atteint un grand développement quantitatif et ceci en résultat des importants succès de l'édification socialiste. Il y a quelques années, lorsque les éléments hostiles, particulièrement actifs au début de la NEP, exerçaient une influence considérable, tandis que les cadres de la littérature prolétarienne étaient encore faibles, le parti aidait par tous les moyens la crétaion d'organisations prolétariennes spéciales dans la littérature et dans l'art pour affermir les positions des écrivains prolétariens et des travailleurs artistiques. A présent, puisque les rangs de la littérature prolétarienne, ont eu le temps de s'élargir et puisque des écrivains nouveaux sont venus de l'usine, de la fabrique et du kholkhose, les cadres des associations littéraires et artistiques prolétariennes existantes sont devenus trops étroits et entravent le développement sérieux de la création artistique." De premissen tot het socialistische realisme zullen op het kongres van de Unie der Sovjet Schrijvers te Moskou op 24 oktober tot 3 november 1932 gelegd worden. We zullen dit aspekt later behandelen, om te begrijpen hoe een land bijna uitgeroeid de oorlog op het nazisme gewonnen heeft. Tot 1936 zijn er geen opgelegde richtlijnen maar het is dan ook door de verscheidenheid aan russische leiders hierin dat men zich als verdediger van de rechten van de kunstenaar zal opstellen, en deze van de joden.
