Over ons archief van de Noord-Zuid verbinding en de discussie A24
In ons archief over de tunnel, de omleidingsweg kortom de kasseiweg Hasselt-s Hertogenbos. Ruziede men al vanaf 1750. In 1751 maakte ingenieur Carront al een plan van een kanaal naar s Hertogenbos. Zoals vele plannen is ook dit nooit uitgevoerd Het handelsverkeer met Nederland over een onverharde postbaan waren in de 18de eeuw nog altijd ruzie en nog een ruzie. Men moest op het traject van toen te Lommel, Helchteren, Kelchterhoef en Hengelhoef van paarden wisselen. De straatnaam oude postbaan in Helchteren was in het prachtige werk van Ellen Thijs een snelweg. Het geplande traject bedreigde de hennenteelt al van in 1718. Het Oostenrijkse bewind wilde een eerste kasseiweg Hasselt-s Hertogenbos aanleggen. In Luik startten de werken maar in 1740 werd pas Hasselt bereikt. Toen ging het nog trager. De omleidingsweg moest via Ter Molen (Zonhoven) en de genaderde molen (Houthalen). Maar er woonde vele gezinnen die hennep teelden om zeildoeken en koorden te weven. In de boeken van frater Melez van Zonhoven kan je over de opstand die uitbrak alles lezen!
In 1759 verjaagde de hennep telers de landmeters met geweld. Zonhoven beslisten toen om de kasseiweg door het centrum te leggen op eigen kosten. In 1768 waren ze pas in Houthalen en 20 jaar later te grens
We hebben in ons archief de eerste met de hand getekende plannen, de eerste wit-zwart lucht fotos kortom we hebben op info 3530 van ieder huis, van iedere boom naast deze steenweg een oude postkaart of foto ter inzage.
Afspraak 011/522792
Tot slot willen we nog vertellen dat er voor het gebruik van de nieuwe kasseiweg (de eerste kasseiweg in Limburg) tol moest betaald worden. Hier in Houthalen en Helchteren ook in Zonhoven en elders stonden tolhuizen als je daar lang passeerde moest er 1300 gulden betaald worden. Zo ontstonden de sluikwegen tussen de vennen van laak en het sonnis. Wie gepakt werd kon 25 gulden boeten betalen aan de barrier nr. 10 in Laak (in 1818 stond hier een paal waar tol geïnd werd). s Avonds was de paal en het tolhuis de enige plaats waar licht was Het aantal paar karrenwielen en het aantal paar paarden en het aantal paar muilezels bepaalde de prijs met maximum acht paarden toegelaten. Het zijn de uitzonderingen die toen al de regel en de tol voor het onderhoud van de weg bepaalde. Ruzie alom tot in 1866 het tolrecht afgeschaft word. Ons archief en de fotos zijn juweeltjes om te bekijken.
Over het archief van Bokrijk en het huizke van Moen
Toen het huizke van Moen als 2de gebouw overgebracht werd naar Bokrijk mochten we als museum gids teksten opzoeken voor het huisje nummer 19. we stelden vast dat zelfs met het archief van Bokrijk de data weinig betrouwbaar en zeer zonderling waren. Daarom schreven we maar een lach en een waarheid (zie onze bijdrage 28/01/1971 Meulenberg) in Kwalaak zagen rond 1900 alle huisjes er bijna hetzelfde uit zelfs hoeve Mieneke. De voordeur die in glas met 6 segmenten was bleek van 1830 te zijn volgens Alexander Moons en Virginie Wendellen die in 1919 het huisje hadden gekocht. In 1969, 50 jaar later was ik gids aan het zelfde huisje en kreeg het huisje van Moen een nieuw roggestro dak met latten, wissen en roeden. Van 1959 tot 1969 sprak men alleen over het schilderachtigste gebouwtje nummer 19. Het is ook gelukkig toeval dat het Bakhuis, een gift van dezelfde notaris E.M. Smets, die in 1919 de koopakte opmaakte voor de laatste eigenaar er bij kwam.
De verantwoorde oriëntatie (voorgevel naar de zon) valt op. Afschamping van het Westelijke dakschild en daartegenover de rechte topgevel aan de voorkant zijn zeer mooi ook de groene kleur van de opvallende luiken maken het geheel af. <<Toen Zander en Moen>> het nog bewoonde was het binnen toch anders. Nu in Bokrijk van vrijgezel van Martinus Rekkers die er heeft gewoond met zijn nichtje Maria Flortina Diëllien (°1883) Eigenaardig Alexander Moons is ook geboren in 1883. Toen hij het huisje kocht voor 6700 FR. legde hij witten en blauwe plaveien in huis plaatste de grote koeketel over het open vuur. De ketel met warm veevoeder door de geopende luiken van de stalwand omgieten in de eetbakken (trooge) zijn thans onbekend. Toch was Zander en Moen met hun merkwaardig boerderijtje met ruim 2 hectare grond een pleisterplaats, een herbergcafé voor mensen met honger en dorst
Moen heeft tijdens de droeven oorlog jaren heel Houthalen misschien wel aan voedsel geholpen? We zullen haar nooit vergeten en ook haar huisje in Bokrijk (nr. 19) niet
Uit onze interviews uit de seventies (lambdaâs history)
Als radio en als journalist waren we een soort veredelde loopjongens van de gemeenteraad en van alle vergaderingen in Houthalen. We waren wel beschouwd als gast maar hun standpunten op papier en hun woorden aan de micro van radio lambda waren meestal verkeerde misverstanden of mededelingen met verkeerde accenten
Om die reden werden alle gesprekken en alle teksten op draagbare cassette of bandopname gemaakt. Die bandopname uit die tijd (lamdas history) zijn nu juweeltjes, we hebben er meer dan 200. bv. Het interview van 29/03/1972 van de oudste tweeling van Lilo (Houthalen) is er zo één van, de tweeling verteld over hun jeugd in Lilo, over de eerste geïllustreerde postkaart, over de franch duitche oorlog van 1870 en over de officieren die de eerste postkaarten zelf tekende met de hand en er afbeeldingen op maakte van vlaggen, wapens, kannonen,
Later vanaf 1848 had ieder regiment zo een postkaart met hun eigen leger en hun eigen vlag ook in Engeland was dat het geval. Volgens onze tweeling uit Lilo was hier in Lilo de eerste kaart in 1898. één van de kolen meters ingenieur liep met zo een driepotig vierkantig houten kistje rond hij kroop onder zo een zwart hoofddoekske en dan PANG zo een soort bliksemkaart en dan was de eerste postkaar weer gemaakt. Meestal was dat voor POLYGONE COCKERILL
En, jaja wij hebben zo een kaart. Het adres is bestuurders te eigen Bilchen en de afzender is broeder Horznato Geers saevelstraat 17/11/1911. Er was in die tijd aan de statie een levende handel vooral op het hoererende. De pastoor die de eerste steen van de oude kerk in Houthalen Centrum legde was op 02/08/1787. De meeste plannen van alles dat er gebeurde moest goed gekeurd worden op het kadaster van Peer zoals de goedkeuring van de gemeentelijke school en kapalie door burgemeester Leenders op 21/08/1862.
In november 1830 was er wapenschorsing met de Nederlanders maar de Nederlandse Koning Willem I kon zijn nederlaag niet verkropen en die kwam hier in Houthalen terug. Zijn troepen vielen binnen weeral op 02/08/1831. Zijn troepen vielen binnen in Lommel op 04/08 in 05/08 in Beringen en ja op de zaterdag 06/08/1831 werden ze verslagen te Houthalen. 2500 Belgen versloegen er 9000 Hollanders dat vertelen we in het archief van Loeky zelf (archief L)
In de jaren 50 was een van de mooiste plaatsen van Limburg; de abdijhoeven en omgeving van het rustige Kelchterhoef uit 1288
Ook Hoeve Mieneke gebouwd in 1832 en de boerderijtjes overgeplaatst in Bokrijk waren in de jaren 50 algemeen geprezen. Sappige gedichten in Houthalens dialect en pachtwinning uitbaters waren overal op Kelchterhoef en omgeving. In de jaren 50 schreven we het volgende met de zoon van Mieneke in een interview zou moeder (Mieneke) dat gedicht altijd opzeggen aan haar 4 buren
Thijzeke DRIESEN, kleene pachter, de groete woent terachter
Thijs MUES, opppeberg, enne Beek lekt zenne kerf
Cyrilecke groet logement met TOON DILIEN noet content!
Volgens een interview met de zoon van Mieneke... Chaterina Philomena Beertens (7 maart 1883) dochter van Jacibus Beerten en Maria Chaterina Vanhove (Mieneke noemden wij ze) was met haar moeder en stiefvader Jacobus Toelen hier in het huisje komen wonen. Ze leefde als ongehuwde landbouwster samen met haar broer Alfons (°1869) In de jaren 50 werd door werklozen het voorste gedeelte van de Kelchterhoef geressorteerd en ingericht als woonst voor de bewaker. Het herstel van de oude schuur werd uitgesteld voor de typische vakwerk van vroegere bouwtrend en de fundering van zware zweefstenen die toen nog bewaard moesten worden. In de jaren 50 werden de eerste greppels gegraven de ontruiming van de grote toegansdreef die helemaal was dichtgegroeid en het kappen 23 hectare berkenbos als voorbereiding tot nieuwe bestemming?
Mieneke bleef na de verkoop van het domein aan het gemeentebestuur in haar huisje wonen als een levende voor de bivakkers op Kelchterhoef. Ze overleed op 26 september 1956. In Kwalaak had Bokrijk als 2de boerderij Moen opgekocht. Het boerderijke van Stienne werd ook afgebroken. Maria Christina Melotte (11873 1966) alias Stienne van Truiken Melotte was getrouwd met schoenlapper/klusjesman Polleke Wendelen (1885 1947) was de broer van Moen (café Kwalaak)
Alles weg en er kwam een automuseum Delahaye 1911 won in 1912 in Monaco het concours délégance. Bugatti 1930 het merk dat de duurste autos ter wereld bouwde (7 miljoen) maar dat vergeten had een reserve wiel te voorzien Op postkaart hebben we nog alle autos + teksten van alle autos van toen
Immer kolen Zonhovenaars (Foraqui) ontdekken overal Op de grenzen der gemeente Houthalen op 750 meter diepte worden niet minder dan 7 kooladders ontdekt. 3 van anderhalve tot 2 meter dikte nabij de spoorweg in aanleg is een tweede boortoren opgeslagen en boringen zijn zowat overal aan de gang.
Er is leven en veel verteer in Houthalen, Zonhoven maar vooral aan de statie in hotel lindustrie aan de statie, de zavel en nog verder. Op 1 januari 1902 komt Jan Verjansnuss voor zijn kinderen al hier een nieuwe brouwerij te stichten een afdeling van <<De Nationale Ton van Bilchen>>
In de zalen van het koninklijke atheneum wordt nu op iedere zondagnammidag vergaderd. Door het lerarenkorps. 1902 werd al daar beraamd over middelen om de reeds zo lang beloofde traktementsverhogingen dit jaar nog voor de kamers te brengen. De grote vergadering van Februari in Brussel was het belangrijkste.
Aankopen van gronden onder Houthaelen gehucht Lilo en op het grondgebied van Zolder begonnen met een blok van 80 hectaren in 1910. Op het gehucht Voort is een 2de machine bijgebracht voor de schachtboringen volgens de cijfers van 1910. 1884 is ook het jaar dat de lagere scholen met 2625 vermeerderden. Het aantal klassen steeg met 11195 en de kosteloze leerling met 88,9%. In 1908 bereikten men zelfs 19,44. Het aantal bewaarscholen is vermeerder met 2680 (193.754 leerlingen)
Ook het aantal scholen voor volwassen is vermeerderd met 137,82 t.h. in 1884 bestond het onderwijzende personeel uit 9184, in 1909 20193, waarvan 11637 in de gemeente scholen en 14441 in de aangenomen en 14112 in de aanneembare scholen.
De verhouding gediplomeerde onderwijzers tot de net gediplomeerde beliep in 1884 tot 85%; in 1909 zelfs 87,46%. Wat tot slot de vreemdelingen betreft in de bijzondere scholen 295 op 4112, het zij 7,32%. Al deze cijfers komen voort uit officiële statistieken en uit ( Het Algemeen Belang Der Provincie Limburg) Met burelen te Bilchen en Tongeren.
Helchteren schreef men al 1367 ⦠en er waren verkeerswegen
De pauselijke bullen van 25 mei 1107 vermeld HALETRA of jeneverstruik. Prehistorische of Romeinse vondsten zijn er geweest. Maar verhuisde naar Sint-Truiden, in de 7de eeuw was het domein van Pepijn van Herstal hij had in 698 als bijzondere verering van de heilige Trudo alles van het dorp Helchteren in zijn bezit, hij schonk alles en betaalde zelfs de abdij en de abt. Rond 1281 moesten er echter Luikse ponden voogdij rechten betaald worden aan de graven van Loon om over Helchteren te Regeren.
In de Franse Revolutie was de kerk (van voor 1198 opgericht) van Sint-Trudo. De inkomsten van de abdijhoeve, molen en de burcht Ter Doolen gingen allemaal naar de abdij vanaf 1282 gebouwd en herbouwd volgens de abten nochtans is het slot (het zomerverblijf van de abt) meerdere malen aangevallen en uitgebrand. Ook de nieuwbouw van 1522 (Lodewijk-stijl) leefde maar tot in de 17de eeuw.
Want op 14 oktober 1797 werd het kasteel met 80 bunders grond verkocht aan Willem Claes voor 3600 Franse ponden. De windmolen en nog een andere hoeve met 25 bunders werden toen ook van hem, er waren al verkeerswegen maar op de eerste gekasseide weg tot in Hechtel hebben ze moeten wachten (lang wachten) Rijksweg Hasselt-Eindhoven was in onze provincie de eerste en de enige steenweg een jaar geding van 28 januari 1712 meldt de voltooiing op Limburgse bodem was niet minder dan 76 jaren verlopen en hadden 6 prins-bisschoppen over Luik geregeerd voor de voltooiing van de 26 km steenweg. Men had dus precies 76 jaar nodig gehad.
Toch werd in Helchteren de Rechterlijk macht uitgeoefend door de plaatselijke schepenbank die samengesteld was uit 7 scheppenen benoemd door e abt van Sint-Truiden als heer van Helchteren. Het archief werd thans bewaard te Hasselt en omvat o.a. de burgerlijke stand tot 1807, de parochie registers 1624 en het kerkelijk gemeentelijke archief 1653-1848 en 1483-1796. Toen ondergetekende provinciaal gediplomeerd gids Limburg werd in 1959 schreven we geschiedenis in het chiroblad (SAGO) en onze bijdrage lieten we verbeteren door onze leraars te Bokrijk Dr. Mathieu Bussels en M. Martens.
In onze vorige bijdrage hadden we het over de zusters van Filip Nero die in 1901 naar Helchteren kwamen.
Nu iets over de schietbaan van toen; het was een schietbaan van ongeveer 7 km lang in de richting van Meeuwen. In 1909 waren er onderhandelingen om de baan te verlengen. Het schijnt dat die verlenging noodzakelijk was , daar waar verleden week nog een ontplofbare kanonsbal buiten de grenzen der schietbaan viel, dichtbij een weg waarop een knaap speelde schreef Het Algemeen Belang. Men betaalde toen eenmaal per week 2,50 fr. voorop betaalde-.
Op het Sonnis was de postbaan naar Massy en Kelchterhoef een zeer bijzondere weg voor houtslepers en koetsen, Langs het schietterrein loopt een automobielweg langswaar vroeger de kanonsballen vielen om er de juiste vernieling waar te nemen. Verscheidene aangelegde heuvels waren mikpunt en schuilpunt.
Proefnemingen met een groot kanon in 1909 met een kardoes van 9,5 kilo; poederen 39 kilo en 900 gram. Eiken balken moesten de wielen van het kanon van de terugslag beschermen. De <<about portant>> (het mikpunt) was slechts 10 meter. Ze schoten op stalen platen ter grootte van een deur. De platen waren 25 cm dik en wogen wel 6000 kilo. Het mikpunt (de eibel van toen) was met eiment in de grond gegoten. Een hele constructie waren ook de doelen (platen en eikenbalken)
De platen werden bewaard samen met het kanon en werd tentoongesteld op een expositie in Brussel (1910).
Geef mij dan maar expo 58 met "vrolijk België".
Het rustige Kelchterhoef en omgeving in de jaren 50 was een van de mooiste plaatsen van Limburg en België. In de jaren 50 werden ook de eerste grepels gegraven, de ontruiming van de groote toegansdreef en het kappen van 23 hectare berkenbos als voorbereidingen tot nieuwe bestemmingen.
Over Helchteren... schreef men al in 1376 over de verkeerswegen, Helchteren begon met een pauselijk billen van 25 mei 1107 vermeld als "HALETRA" Dit is jeneverstruik. Deo oudste prehistorische en Romeinse vondsten zijn nu in Sint-Truiden (archief) Rond 698 schonk Pepijn van Herstal die een bezondere verering had aan de heilige Trudo, alles aan de abdei van Sint-Truiden.
Ik denk dat elke verzameling uniek is in die mate dat zij door één specifiek individu bij elkaar gesprokkeld is vanuit die mens zijn eigen interesse voor het onderwerp. Ik denk dat voor een groot deel de uniciteit uitmaakt van een verzameling zoals de onze.
Nu iets over de schietbaan van toen; het was een schietbaan van ongeveer 7 km lang in de richting van Meeuwen. In 1909 waren er onderhandelingen om de baan te verlengen. Het schijnt dat die verlenging noodzakelijk was (daar waar een tijd geleden nog een bom gevonden werd).
Op het Sonnis was de postbaan naar Massy en Kelchterhoef een zeer bijzondere weg voor houtslepers en koetsen, Langs het schietterrein loopt een autoweg daar waar vroeger bommen vielen.
Proefnemingen met een groot kanon in 1909. Eiken balken moesten de wielen van het kanon van de terugslag beschermen. Het mikpunt was slechts 10 meter. Ze schoten op stalen platen ter grootte van een deur. De platen waren 25 cm dik en wogen wel 6 ton. Het mikpunt was in de grond gegoten. Een hele constructie zeg De platen werden bewaard samen met het kanon en werd tentoongesteld op een expositie in Brussel (1910).
In onze vorige bijdrage (zie Lambdas history) verwezen we op ons erfgoed (studio L archief) dat we een thesis bezitten over het Houthalens dialect.
Waarom is in Nederlands Limburg streektaal wel erkend en in ons Limburg niet??? Waarom hebben we in België onze streektaal nooit erkend? Op TV nooit ondertitels worden gebruikt voor Antwerps dialect; het liedje van Rocco Granata (Marina) niet is ondertiteld. Er zijn Limburgers die nog niet eens weten wat hij zingt. Evenmin als Wannes Van de Velde. Wat zegt die man eigenlijk?
Hoe kan het dat Limburgers meer aandacht krijgen als ze Antwerps spreken of spreken als Felicie. Streektaalherkenning en de aandacht voor Limburg zagen we weer in Mijn Restaurant na het aanzwengelen van het Sint-Truidens dialect.
Houthalens is de eigenheid van de mensen die ze spreken. Voor de fusie was Laak, Houthalen en Helchteren gescheiden door waterbekkens. Men moest met een bootje van Houthalen naar Helchteren want de steenweg stond onder water. De Noord-Zuid verbinding was niet met tunnels of brug maar over het water met een bootje. Dat verklaard het verschil in spreektaal aan de 2 kanten van de grens. Dit is zeer uitzonderlijk. Het dialect van Houthalen verschilt ook met dat van Zonhoven. Kortom het Houthalens dialect is een speciaal dialect. Dus er moet geen bootje maar een reddingsboei geworpen worden!
Maar volgens die mensen uit Brussel is Limburgs dus ook Houthalens een minderwaardige taal. En van Frans of Italiaans vinden ze dat niet.
een lach en een waarheid over LILLO-HOUTHALEN 11 nov. 1972
"in I972(II nov.) schreven we in een artikel over LILLO...over 't klokje van ST;Antonius...over de pas onafhankelijke pa-
rochie LILLO...'n samenbundeling over vlas en vlasteelt in de schans...de best bewaarde schans van HOUTHALEN !!! "
Nergens in Houthalen spreekt men nog zo de taal van de streek als te Lillo...om dus lillo te begrijpen moet men de uitdrukkingen van de autochtone schoonheid van 't vreemd dialect aldaar niet tornen!!!
De bastaardwoorden en de eigen zinsbouw van de oudste bewoners van lillo zelf zijn ENIG in hun soort...OPNAMES(casette) van 1972 leren ons dat LILLO vroeger een soort apart gebied was...Het vorige huis CLAES was een kasteelbouw...iets van Franssprekende Brusselse Begijnen???Het was een soort "Brusselse CATHERINETTEN"...een vrouwen gemeenschap zoals nu in OPGRIMBIE...een eigen bidplaats!! Het groot leen LILLO(jachtgoed)dat ooit onafhankelijk was is niet altijd bij het grote domein van de Baron van VOGELSANCK geweest... De bewijzen en de stukken gevonden in de schans gevonden tonen aan dat LILLO ouder was dan Zolder...Jammer dat we alleen maar door overleveringen mogen spreken.Tussen de grauwe steen(in lillo is dat de Grellichen stien)de watermolen,de schans en de kapel is 't vandaag nog altijd 'n merkwaardig triluik met eeuwen oude geschiedenis... "INFO 3530" die met plaatselijke medewerkers van LILLO (we herhalen nov.1972) alles samenbundelden als bijdrage bij gelegenheid van het onafhankelijk worden van de parochie weten dat er nog verdere opzoekingen moeten gebeuren.. Ons doel was destijds bij de inwoners aldaar belangstelling te wekken opdat een sprankel van liefde ontvlamme voor "hun lillo",hun streek waar voor elkeen een beetje welvaart en geluk te vinden is.... We willen tot slot nog meegeven LIMBURG XIV n°12 blz.229(V.D.Weerd)...LILLO komt van Lin,Linne,Loo of Lo dus bos en lindebomen!!! Drui¨den en maretakken...op 'n punt waar 5 gemeenschappen elkaar raken ...gruwelijke offers...grauwe,gruwel,grelicge steen??? "dag Zjang en Lewie" groetjes van L
