Weer een dagje verder, en een zonnige dag bovendien. Een mooie route uitgestippeld door het landelijke Tsjechië, over een afstand van iets meer dan 90 km. Keerzijde van de medaille : de klimbenen worden voor het eerst serieus getest. Goede voorbereiding op wat nog zal komen in oost-Tsjechië en Polen. Ook de eerste pech vandaag : Koen die een kettingbreuk heeft op een steile helling. Gelukkig heeft deze vooruitziende jongeman een hele kit met herstellingsgerief bij, en warempel ook om een ketting te repareren. Maar zoiets doen in de graskant van een helling waar af en toe auto's of vrachtwagens voorbijrazen is wel een uitdaging... Na drie kwartier proberen was de ketting enigszins hersteld. In het volgende stadje stapten we toch maar een fietsenzaak binnen en in ons beste Tsjechisch Engels legden we alles uit. Het heerschap monsterde de ketting met een soort haakje en was resoluut in zijn analyse : "Kaput!"!!! Resultaat : een nieuwe ketting en met een een gerust gevoel verder door het heuvelland : schattige dorpjes, uitgestrekte weilanden, bossen, meertjes en riviertjes. Kortom : puur natuur, en dus genieten, vooral omdat de wind ons gunstig gezind was.
Hier logeren we in een pretentieloos pensionnetje. Mevrouw heeft als hobby 'steppen', met een groot formaat dan wel. Meneer doet aan extreme sporten, waaronder klimmen in o.a. Nepal. Er hangen indrukwekkende foto's van hem aan de muur, o.a; met een rugzak van 100 kilo ! Tsjechen zijn dan ook bekend als goede klimmers. Overwegend vriendelijke mensen ook, al lijkt de oudere generatie wat wantrouwiger. Zo hadden we, toen we bij een kasteel onderweg enkele foto's wilden nemen, een dame van stalinistische makelij aan ons been omdat we geen toegangsticket kochten. De kennis van het Engels varieert van totaal afwezig tot behoorlijk, en ook hier merk je duidelijke generatieverschillen. Onze gastvrouw hier spreekt Duits, dat lijkt ons eerder uitzonderlijk. Verdere observaties : bijna geen cafés onderweg, maar wel hippe etablissementen in de stadjes. Winkels zijn er ook met mondjesmaat, meestal COOP (dat is van Zwitserse origine). Conclusie : Tsjechië zit in een overgangsfase, en daar heeft Europa veel mee te maken. Her en der vind je het Europees logo op projecten van diverse aard, zelfs sportpleintjes.
Aldus wens ik u een goede nachtrust. Laat u maar eens goed verwennen door de goudvis én de dansende muizen op tafel, gezien de kat van huis is. ...
Voor enkele dagen laten we het spoor van vader Juul los. We zullen het pas terugvinden in Krakau,en dat is nog even. Vader verplaatste zich per trein, wij met de fiets, en dat scheelt wel een slok op de borrel. Onze winst: we komen in leuke plekjes waar vader nooit is geweest of misschien met de trein is gepasseerd tijdens zijn verplaatsing van Graz naar Zhytomir. In elk geval bewegen we ons pal oost. "Naar oostland willen wij rijden"......
En dan nu het verslag van de dag : 93 km over zeer gevarieerd parcours. De gps stuurde ons aanvankelijk over een grote baan met heel druk verkeer, maar dat wilden we dan toch liever niet; Vandaar een alternatief langs de oever van de Elbe, heel leuk en ontspannend, maar op bepaalde momenten een pad dat zelfs met een MTB een hele klus zou zijn. Niet 'zingend en klingend' maaar wel hotsend en botsend vervolgden we onze weg. Even consternatie : een brug over de spoorweg was gewoon weg, en dan maar via de grote baan naar Pardubice, een middelgrote stad, die we jammer genoeg niet hebben kunnen bezoeken omdat ons pension een eindje buiten de stad ligt. Weer een leuke bestemming, dus we klagen niet.
Even tussendoor een persoonlijke noot van Jan: enkele jaren geleden was ik met de school van Sint-Niklaas enkele dagen op uitwisseling in Debica, een 50-tal km ten noorden van dit stadje.Nooit gedacht dat ik zo snel in de buurt zou komen. Ik heb er mooie herinneringen aan...
Om nog even op vader Juul terug te komen : tijdens zijn herstelperiode kreeg hij de kans om een uitstap van enkele dagen naar Neustadt (Nove Mesto) te ondernemen. Dat dorpje ligt helemaal in het noorden van het huidige Tsjechië, vlak bij Duitsland. Ik citeer graag vader Juul, die andermaal zijn gevoel voor sfeer laat horen. Geniet even mee : "Op een zaterdagmiddag trokken we erop uit tot maandagnamiddag. Pas op zondagmorgen kwamen we ter bestemming, en dat na een stevige mars van een tiental km., maar ik moet erbij zeggen dat de sneeuw minstens een meter dik lag. 't Was echt een sprookjeslandschap. (...) Dit was één van mijn schoonste zondagen in Duitsland."
Het ga jullie goed, en laat je maar eens goed verwennen door je huisgenoten, en dat mag ook wel de goudvis zijn als de kat van huis is.
Vandaag onze eerste échte fietsdag, 75 km met overwegend vlak tot lichtgolvend terrein . Het vertrek uit Praag verliep wel een beetje moeizaam wegens de hobbelige kasseien, de obligate problemen met de gps en het -ondanks de zondagsrust- drukke verkeer. Het kostte ons wel 30 km om helemaal uit de tentakels van de Tsjechische hoofdstad te geraken, fietspad was er nauwelijks en de uitvalswegen waren lang, recht en saai . De weersomstandigheden : bewolkt, eerder fris en af en toe een 'spatje regen'. Iets na twaalven kwamen we aan in Milovice (Milowitz), één van de locaties waar vader (na zijn passages in Zhytomir en Debica) enkele maanden verbleef in voorbereiding op zijn transfer naar het front.Vader schrijft : "In dat dorpje zullen ze de flamingo's ook niet gemakkelijk vergeten, want elke avond waren we erop uit om pruimen en appelen te stelen (...) Dat opleidingskamp bestond uit een Steinbaulager en een Barackenring en wij kwamen in de houten gebouwen terecht. Maar het was er echt gezellig met in elke kamer een grote houten kachel. Hout was er toch genoeg want we zaten midden de bossen"
Kort voor onze aankomst in Milovice waren we in Lyssa (aan de Elbe) gepasseerd; Milovice ligt 5 km verderop. In Lyssa werd kerstmis 1943 gevierd, vlak voor het vertrek naar het front. Blijkbaar begon de avond in een emotionele sfeer, getuige wat vader schreef : "Opeens drukkende stilte, het feest zou aanvangen. Alle lichten in de zaal worden gedoofd, alleen het verhoog wordt in rood licht gedompeld, de kleur van het bloed dat al gestroomd heeft in het oosten, waar menig kameraad zijn jeugdig leven liet;" Na het ernstige gedeelte volgt een vrolijke episode, met een ietwat beschonken epiloog. Zo schrijft vader : Zo werd dan de terugweg aangevangen, arm in arm. De eersten waren al thuis als de anderen nog in Lyssa waren, en nog anderen lagen 's morgens aan de straatkant of in de gracht te slapen. (...) In de voormiddag werd ik wakker, en in plaats van in mijn bed te liggen lag ik eronder." 's Anderendaags werd het bevel tot vertrek naar het front gegeven. Zo snel kan het gaan als je soldaat bent...
Maar voor Koen en ik, 74 jaar later, is Milovice een slapend dorpje in het Boheemse platteland. We eten onze lunch aan de kerk in het zonnetje, en besluiten op zoek te gaan naar sporen van de kazerne. We rijden onze neus achterna richting de bossen en spreken een uit de kluiten gewassen heerschap aan die in enkele bouwvallige gebouwtjes een indoor skipiste runt. Hij geeft ons interessante tips en we rijden het bos in. Het is duidelijk een militair terrein geweest, met her en der vervallen wachthokjes, betonbanen en een soort heidelandschap vergelijkbaar met het kamp van Beverlo. Na wat over en weer 'getsjool' ontmoeten we Bonnie op haar quad. Als half Australische, half Tsjechische, is ze de ideale gesprekspartner. Ze leidt ons naar een opslagplaats voor Russische tanks, die gebruikt worden om toeristen een ritje te bezorgen in de uitgestrekte site. Haar baas is een Zwitser en haar vriend een Tsjech. Europa in de praktijk ! We leren dat de Russen na de doortocht van de Duitsers het terrein inpalmden, en er op een bepaald moment zo'n 150 000 Russische soldaten verbleven; Nu is de site half natuurgebied, half industriële site, met o.a. een site van AG Plastics, hoofdzetel in Kuurne...
Na een hartelijk afscheid spoeden we ons naar Nymburk, een gezellig stadje met enkele goed bewaarde stadswallen, een gigantische kermis en een leuk pensionnetje waar we overnachten. Avondeten met drank kost ons 20 Euro, en hier komt 'Jiri met de pet' zijn pint drinken. Morgen naar Pardubice en in de buurt van de 100 km . De speeltijd is nu echt wel voorbij !
We zitten momenteel in een hotelletje vlakbij Vyseghrad, de bakermat van het huidige Praag. Best wel een vermoeiend dagje, niet zozeer door de fysieke inspanning (we fietsten maar een 17-tal km), maar wel door de lengte ervan. Vanmorgen om 4.30 uur opgestaan in Sint-Denijs, en na een koffietje richting luchthaven Charleroi. Een vriendelijke meneer vertelde ons dat ze daar geen trolleys hebben, dan maar sleuren met de ingepakte fietsen naar de incheckbalie. Gelukkig ging het inschepen bijzonder vlot, we zagen onze fietsen zelfs ingeladen worden, en in Praag hadden we onze bagage + fietsen vrij snel in ons bezit. Fietsen in elkaar gestoken en dan op weg, mits enig gepruts aan de GPS. Mijn conclusie uit ons ritje naar Praag : ook in deze stad worden fietsers goed bedeeld met aparte fietsstroken, fietssluizen en dies meer.
Na het inchecken in ons verblijf stond een verkenning van de pittoreske hoofdstad van Tsjechië op het programma. Eerste stop : de kerk waar Gabcik en Kubis samen met 5 andere paracommando's zelfmoord pleegden nadat ze verraden waren door een collega (zie een vorige blog). Eenvoudige maar pakkende tentoonstelling in de crypte waar zich alles heeft afgespeeld, en de kogelgaten die je nu nog kan zien.
Nadien bezochten we de stad in vogelvlucht : het Wenceslasplein (graf van Jan Palach), een koffietje op het Plein van de Republiek, het stadhuis in de steigers, de 'bedevaart' naar de Karelsbrug en een impressie van de kasteelsite en de indrukwekkende kathedraal.
Avondmaal in een al gekend restaurantje aan de Betlehemkerk (waar 'ketter' Jan Hus nog gepredikt heeft), en dan langs de Moldau naar 'huis' met zicht op het feeëriek verlichte kasteel. Praag is mooi en sprookjesachtig, maar zelfs in september bijzonder druk. Hoe lang zal het duren voor ook hier de toeristenstroom de leefbaarheid van de stad bedreigt ?
In elk geval trekken wij morgen naar het platteland (eindbestemming Nymburk, met een tussenstop in Milovice (Milowitz), waar vader een stukje van zijn opleiding 'genoot' en de Vlaamse Oostfronters te horen kregen dat het Vlaamse Legioen werd opgeheven en zou opgaan in 'brigade Langemarck'. Die brigade werd onderdeel van de Waffen SS, voor veel Vlamingen een bittere pil. Daarover morgen meer. Dobrou noc ! (Goede nacht in het Tsjechisch ...)
Ons bestaan te danken aan de 'bloem met een lange steel'
Alvorens de eigenlijke fietstocht aan te vatten wil ik jullie toch nog één episode uit het oorlogsverslag van vader toelichten. Daarbij wil ik focussen op de figuur van Marcel Van Rossem, dorpsgenoot van vader, dus Mollemnaar. Marcel redde hem van een gewisse dood toen ze na hevige gevechten in de buurt van Zhytomir het bevel kregen zich terug te trekken uit de voorste linies. Ik citeer vader Juul : "Omdat het onmogelijk was de wagens te gebruiken waren we genoodzaakt de lange weg terug te voet af te leggen. Daarbij werd ik door mijn dorpsgenoot van een gewisse dood gered. Aan het goederenstation van Schuduow gekomen waren we allen zo vermoeid dat verschillende kameraden langs de baan in slaap vielen en zo in Russische handen terechtkwamen. Ook ik was in slaap gevallen. Ik werd door de inzittenden van de laatste personenwagen van de brigade opgemerkt, in de slootkant liggend met de driepikkel op de rug. De lange Van Rossem heeft me wakker geschud en meegenomen naar een volgend dorp."
Wij hebben Marcel goed gekend. Hij en zijn lieve vrouw Leopoldine waren vrienden aan huis. Het was echter pas toen ik het verslag van vader las dat ik besefte welke rol hij gespeeld in vaders en ons leven gespeeld had. Door vader te redden heeft hij immers ons bestaan verzekerd... een bizarre gedachte. De soldaten die in de handen van de Russen vielen werden soms geëxecuteerd, soms gruwelijk gefolterd.... Wij vonden Marcel altijd een grappig iemand : een heel lange, knokige man die altijd een das droeg en zichzelf "een bloem met een lange steel" noemde. Ik zag hem de laatste keer op de begrafenis van vader in november 2011. Hij bezorgde ons een 'kippevelmoment' toen hij bij de begroeting van de kist een soort 'lamentatio' begon, in de trant van : "Juul, nu laat ook jij me in de steek... wat moet er nu van mij geworden..?" We stonden alle vijf aan de grond genageld en wisten niet hoe te reageren... Bij mijn weten leeft Marcel nog, hij moet een stuk in de 90 zijn. In gedachten hoor ik hem het lied 'Alte Kameraden' zingen...
Op de foto van zeer slechte kwaliteit zie je Marcel (links op de foto) en vader tijdens hun opleiding in de steppe van Zhytomir, krijgshaftig nog, maar onwetend over wat hen nog boven het hoofd hing.
In deze bijdrage wil ik ingaan op het verblijf van vader Juul in Knowitz (Duitse benaming). Het heeft me wat opzoekingswerk gekost om deze locatie te vinden. Het betreft een piepklein dorp dat een 50-tal km ten zuiden van Praag is gesitueerd. Jammer genoeg zullen we er niet passeren. De huidige benaming is Kñovice, het dorpje telt 341 inwoners en ligt in midden-Bohemen. Vader kwam er terecht nadat hij in de buurt van Zhytomir, op 10 januari 1944, gewond werd aan het linkerbeen door granaatscherven. Hij werd afgevoerd naar Shepetowka en later naar Lublin. Interessant is dat hij Brody vermeldt als de grens tussen Rusland en Polen. Deze stad ligt nu volledig in Oekraïne, nog een stuk oostelijker dan L'viv (waar we de trein naar Korosten zullen nemen).
Maar de odyssee van vader was nog verre van gedaan : ze reisden na een tijdje verder naar Schweidnitz (Swidnica), in de buurt van Breslau (Wroclaw). Daar was een lazaret, genaamd 'Flandernkaserne', waar hij zich ondanks alles vrij goed amuseerde. Zo stond er een uitstapje van enkel dagen naar Neustadt (Nove Mesto in het huidige Tsjechië) op het programma. Daarna mocht hij 4 weken naar huis, en dat was een memorabel gegeven voor ons, vermits hij tijdens dat verlof 'Tilleken' Joostens (toen 18 jaar oud) heeft leren kennen. Volgens de overlevering sprong de vonk over nadat hij haar in Asse op een ijsje had getrakteerd. Dat Tilleken (eigenlijk Clotilde) zou onze moeder worden en voor 5 Sablonnekes zorgen. Twee ervan vertrekken over 3 dagen Juul achterna met de fiets, 73 jaar later...
Na weer enkele weken Breslau kwam vader in Knowitz terecht, waar hij zijn "uitgedunde" compagnie trof. In zijn beschrijving van het dorp (dat de bewoners hadden moeten ontruimen voor het Duitse leger) is vader vrij nauwkeurig. Toen ik op de website van het huidige Kñovice ging snuffeln vond ik een foto die wonderwel overeen kwam met vaders beschrijving : "..Het kerkje is omgeven door een verwilderd park; het gebouw zelf is zeer klein, met een laag spits torentje. Schuin tegenover het godshuis is een soort kasteeltje (...). Er vlak naast bevond zich de grootste pachthoeve van het dorp, maar thans in staat van verval." Dat vader ondanks zijn status van krijger een volbloed romanticus was blijkt over het feit dat hij zich geregeld terugtrok in een soort uitkijktoren "..een uitkijkpost voor boswachters, vanwaar je kilometers ver kon zien (...) Het was mijn lievelingsplaatsje waar ik hele dagen kon doorbrengen met een boek of een tekening,en de beste plaats om brieven te schrijven."
Op 20 juni zou vader dan naar de Bodensee vertrekken, naar het kuuroord Reichenau. Hij noemde die trip "de schoonste reis van mijn soldatenleven". Hij verbleef er 3 maanden, en ondertussen sleepte de oorlog zich verder naar zijn einde. Maar het venijn zal voor Juul Sablon in de staart zitten. Hij zal nog een flinke portie 'Einsatz' te verwerken krijgen. Op 23 februari 1945 zal hij een kogel dwars door zijn linker bovenarm krijgen. Daarna begon wat hij zijn "zwerversperiode" noemt, maar dat is stof voor later !
Dat we onze fietstocht in Praag aanvatten heeft praktische redenen (er zijn goedkope vluchten met Ryanair), maar ook omdat vader er tijdens zijn oostfrontperiode verschillende keren is geweest. Hij is er zeker gepasseerd tijdens de 11-daagse treinreis van Graz (Oostenrijk) naar Zhytomir (Oekraine), en bovendien hij kwam er enkele keren nadat hij gekwetst was geraakt en her en der werd gestuurd om van zijn verwonding te herstellen. Zo bracht hij een hele tijd door in Knowitz (nu Knovice), een 50-tal km ten zuiden van Praag. We zullen op onze tocht niet in Knowitz passeren, want dat zou een fameuze omweg zijn, maar ik wil er later een stuk tekst aan wijden. Maar eerst Praag : vader schrijft er altijd in lovende bewoordingen over, noemt het consequent de 'Goldene Stadt'. In zijn oorlogsverslag maakt hij er zowaar een toeristische attractie (toen al) van. Zo schrijft hij : "Ook het stadhuis is merkwaardig, het kan zelfs een beeldhouwwerk genoemd worden. Met aan de achterzijde het merkwaardigste van Praag : de Sprekende Klok, waar elk uur de 12 apostelen verschijnen en verdwijnen (...). Die attractie trekt talrijke bezoekers, je kan je nooit alleen op die plaats bevinden, er zijn immers heel de tijd 25 tot 50 mensen verzameld, die zich dan de werking door een stadsgids laten uitleggen. Een interessante ervaring !" En over de kathedraal : "Ook hier ziet het er uit als een bedevaartplaats, er is een aanhoudende stroom toeristen en bewonderaars.". Ook hier valt op dat hij de plaatsnamen consequent 'verduitst' : zo spreekt hij van de 'Wenzelplatz' (Wenceslasplein) en 'Hradschein'(Hradcany).
Vader heeft het echter niet over het feit dat de Duitsers in de stad een terreurbewind hadden gevestigd, waarbij vooral de grote Joodse kolonie het moest ontgelden. Van de 55000 joden die bij het begin van de oorlog in Praag woonden werden er twee derden gedeporteerd naar de concentratiekampen. Toch vind je er nu nog vrij veel sporen van de joodse aanwezigheid in de loop der eeuwen. Een aanrader om ze te bezoeken !
Toen vader in Praag passeerde was Reinhard Heydrich al dood. De 'slachter van Praag' stierf in juni 1942 nadat hij bij een -half mislukte- aanslag gewond werd. De uitvoerders van de aanslag, Kubis en Gabcik, werden verraden door een collega-parachutist en pleegden zelfmoord nadat ze zich manhaftig tegen de Duitsers hadden verzet in de crypte van de Cyrilluskerk. Over deze aanslag, de voorbereiding en de nasleep, werden talloze boeken geschreven en films gemaakt. Onlangs zag ik een bijzonder interessante documentairereeks in afleveringen op een Nederlandse zender, waarbij men zich had gebaseerd op het boek van Laurent Binet, HhhH.
De nazi's sloegen keihard terug. Het dorp Lidice, waarvan men verkeerdelijk uitging dat de inwoners iets met de aanslag te maken hadden, werd letterlijk van de kaart geveegd en zo goed als alle inwoners op gruwelijke wijze om het leven gebracht. In Pardubice werden 32 inwoners geexecuteerd. Pardubice is een van onze overnachtingsplaatsen.
Toen Karen, Bavo en ik anderhalf jaar geleden op citytrip in Praag waren deden we een rondleiding met een gids in het thema van het verzet tijdens de 2de Wereldoorlog. We bezochten de gewelven onder het stadhuis, waar grote groepen weerstanders zich hadden verschanst. Toen de Duitsers zich terugtrokken uit Praag hebben ze uit frustratie nog heel wat (vermoedelijke) weerstanders standrechterlijk geexecuteerd.
Na de oorlog ging de cyclus van wraak en wederwraak verder : liefst 2,7 miljoen Sudeten-Duitsers werden uit Tsjechie verdreven. Dat daarbij eveneens gruwelijkheden werden gepleegd staat als een paal boven water: executies, verkrachtingen, folteringen waren aan de orde van de dag. In de documentaire waar ik daarnet naar verwees werd gezegd dat Tsjechen en Polen die zwarte bladzijde uit hun geschiedenis nog altijd niet in de ogen willen kijken. Ik moet de Duitsers nageven dat ze dat wel doen : in Berlijn vind je heel wat tentoonstellingen en musea waarin de naziterreur onomwonden wordt getoond en van commentaar voorzien. Op die manier kan dat afschuwelijke stuk verleden verwerkt worden. Al is dat verhaal natuurlijk nooit helemaal afgehandeld (ook in Duitsland steekt extreem rechts weer de kop op...). Stof tot nadenken, dus...
Voor wie interesse heeft in ons rittenschema : je vindt het hieronder.
Overnachten doen we in eenvoudige hotelletjes of jeugdherbergen. Alle overnachtingsplaatsen werden bij voorbaat vastgelegd.
RITTENSCHEMA In het spoor van Juul deel 2 september 2017
Dag 1 (zaterdag 02/09) : vlucht naar Praag + verkenning van de stad Dag 2 (zondag 03/09) : via Milovice naar Nymburk (80 km) Dag 3 (maandag 04/09) : Nymburk naar Pardubice (via Kutna Hora) (95 km) Dag 4 (dinsdag 05/09) : Pardubice naar Moravska Trebova (114 km) Dag 5 (woensdag 06/09) : Moravska Trebova naar Olomouc (68 km)
Dag 6 (donderdag 07/09) : Olomouc naar Stramberck (100 km) Dag 7 (vrijdag 08/09) : Stramberck naar Zywice (100 km) Dag 8 (zaterdag 09/09) : Zywice naar Krakau Dag 9 (zondag 10/09) : dag in Krakau/Auschwitz Dag 10 (maandag 11/09) : Krakau naar Debica (120 km- Dag 11 (dinsdag 12/09) : Debica naar Jaroslaw (110 km) Dag 12 (woensdag 13/09) : Jaroslaw naar Lviv (110 km) Dag 13 (donderdag 14/09) : per trein naar Zhytomir Dag 14 (vrijdag 15/09) : Zhytomir naar Berezivka Dag 15 (zaterdag 16/09) Berezivka naar Kiev Boryspil Dag 16 : terugvlucht naar Brussel
Zoals ik vroeger al vermeldde heeft vader in de gevangenis, terwijl hij wachtte op zijn proces, een oorlogsverslag geschreven. In die tekst, die hij eerder opvatte als een soort reisverslag, geeft hij zijn relaas, zonder enige vorm van politieke en/of ideologische standpunten. Aan de hand van het verslag kan je (met enige moeite) zijn tocht reconstrueren. Het eerste deel van zijn reis, de opleiding, is vrij goed te volgen en je kan de route enigszins consequent noemen (steeds verder naar het oosten). Nadien wordt het een erg ingewikkelde zaak : het contingent waartoe vader behoorde werd als het ware van hot naar her gestuurd : Tsjechië, Polen, Duitsland... alle mogelijke plaatsnamen passeren de revue. Enkele moeilijkheden daarbij : heel wat plaatsnamen worden in het Duits vermeld, maar zijn ondertussen veranderd doordat de locaties simpelweg in een ander land zijn gesitueerd (voorbeeld : vader spreekt van Breslau, dat nu Wroclaw in Polen is). Vooral bij kleinere dorpjes is dat een probleem, en heel vaak kost het behoorlijk wat opzoekingswerk om de plaats terug te vinden. Google Maps maar ook 'gewone' kaarten zijn daar noodzakelijke hulpmiddelen bij. Af en toe zijn er spelfouten gemaakt bij het overtypen en soms maakte vader zelf een foutje bij het spellen van de plaatsnaam. Dikwijls vermeldt hij "in de buurt van..", en zo kan de juiste locatie toch opgespoord worden.
De tocht die we vorig jaar deden was niet zo'n probleem om te reconstrueren. We begonnen onze trip in Mollem, aan het huisje van meter Beek, fietsten vervolgens naar Leuven (waar vader zijn compagnie vervoegde en de eigenlijke treinreis begon). Wij spoorden van Leuven naar Mulhouse en vervolgens naar Cernay ('Sennheim'), waar vader 4 weken verbleef. De volgende grote halte was Wetzeldorf, nabij Graz. Daar bleef hij 3 weken en daarna spoorden ze in 11 dagen via Wenen, Praag en Krakau naar Zhytomir in Oekraïne. Dit jaar doen we het traject Praag-Zhytomir (en verder naar Kiev). Na de opleiding in Zhytomir werden de Vlamingen getransporteerd naar Debica in Polen (waar vader 2 maanden verbleef), en daarna naar Milowitz (huidig Milowice, nabij Praag), waar hij tot kerstmis 1943 de opleiding afwerkte. Daarna volgde de oorlogsinzet in Zhytomir. Vader geraakte er gekwetst en werd op transport gezet naar Lublin (Polen ). Daarna begon hij aan een uiterst ingewikkelde odyssee...
Wij slaan gemakshalve het traject Wenen-Praag over en starten onze trip in 'de gouden stad' Praag. We bezoek alvast drie relevant sites waar vader verbleef : Milowice, Debica en Zhytomir maar komen ook in de buurt van andere locaties. We zullen bij elke voor onze trip belangwekkende locatie stukjes uit zijn verslag citeren.
Het derde luik van onze tocht zal nog grondig moeten uitgespit worden. Omdat vader kris-kras door het toenmalige Duitse territorium werd verplaatst, zullen we keuzes moeten maken voor onze derde (en laatste) trip. Vermoedelijk zullen we ons moeten beperken tot Noord-Duitsland (streek van Hamburg) en de grensstreek van het huidige Polen, toen nog Duitsland (bijv. Stettin, nu Szcecin aan de Oder).
Maar dat is voer voor later. We concentreren ons vanaf nu op het traject Praag-Kiev. Nog anderhalve week en het is zo ver !
Een kritische bedenking op facebook van een vriend deed ons besluiten nog eens in te gaan op onze motivatie om, als zonen van een (ondertussen overleden) oostfrontsoldaat, in grote lijnen de route die vader volgde tijdens de oorlog over te doen.
Om het meteen scherp te stellen : deze tocht is geenszins een eerbetoon of bevestiging van de nazi-ideologie, die Hitler en zijn trawanten ertoe dreef om hun oorlog te voeren en het Derde Rijk te vestigen.
Ten tweede staan we volledig achter het standpunt dat collaboratie in die tijd een foute zaak was, en dus ook dat vader in se een foute keuze heeft gemaakt door naar het oostfront te trekken.
Het dossier van de oostfronters is anderzijds te complex om zomaar op een hoop te gooien met bijvoorbeeld de politieke collaboratie van groeperingen zoals VNV.
Het is in die context interessant om te kijken naar de motieven die de jonge mannen hadden om naar het oostfront te trekken. In zijn verhelderend boekje Terug naar het Oostfront schrijft Peter Dejaeghere : Wetenschappers en oud-Oostfronters zijn het er vandaag over eens dat twee motievenbundels overheersten bij de Oostfronters : Vlaams-nationalisme (of beter misschien : anti-belgicisme) en anticommunisme. Deze motieven zijn sterk met elkaar verweven, eigenlijk ondeelbaar (einde citaat). Welke motieven bij vader de doorslag hebben gegeven is niet meer te achterhalen. Hij sprak er nooit over, en in zijn oorlogsverslag (dat we als leidraad voor onze tocht gebruiken) wordt er evenmin over gerept. Wat we wel weten is dat vader uit een eenvoudig gezin (moeder was weduwe met 5 kinderen)uit Mollemse het platteland kwam, een gezin waar katholicisme en vlaamsgezindheid heel prominent aanwezig waren.
We zijn er van overtuigd dat heel wat jonge mannen zoals vader naïef en idealistisch aan hun odyssee begonnen, maar dat de confrontatie met de realiteit hard was blijkt al snel. Ik citeer opnieuw Peter Dejaeghere : Bij nogal wat vrijwilligers die ten strijde trokken zonk de moed al snel in de schoenen eens ze in de opleidingscentra aankwamen. Ze werden er helemaal niet met open armen ontvangen. Integendeel, de Vlamingen kregen er tijdens hun opleiding herhaaldelijk te horen dat ze "zum fressen und scheissen" waren gekomen. De behandeling door de Duitse oversten kwam over als een koude douche. (einde citaat)
Ook vader laat in zijn tekst herhaaldelijk blijken dat ze zich bedrogen voelden door de Duitsers. Zo schrijft hij : We waren zo dom geweest in hun handen te lopen en nu moesten we erdoor Heel vaak gebruikt hij het woord noodlot. Ze zaten in een trein waar ze niet meer konden afgeraken. Desertie was immers vaandelvlucht en daarop stond de dood met de kogel..
Waarom doen we toch dan wel ?
Eerst en vooral zien we dit als een sportieve prestatie, die speciaal is doordat ze ingebed is in een voor ons interessante en relevante context. De tocht, die we grotendeels met de fiets zullen afleggen, zal ons in minder evidente regios brengen. Wie haalt het in zijn hoofd om naar Oekraïne te fietsen ? En Polen en Tsjechië zijn evenmin evidente vakantiebestemmingen als we abstractie maken van citytriptoppers als Praag en Krakau.
Anderzijds is het voor ons boeiend om de plekken te bezoeken waar vader geweest is en te zien welke sporen er eventueel te vinden zijn. Je kan het een beetje vergelijken met de tocht van Arnaut Houben en zijn kompanen in het 2de deel van Ten Oorlog. Trouwens, er is in hun boek en de tv-reeks een passage die zich afspeelt in Zhytomir, waar Jonas Van Tielen een brief van een jonge oostfronter, die er gestorven en begraven is, voorleest. Zeer ontroerend !
Uiteraard is er ook die emotionele component van de vader-zoon relatie. Zoals alle ex-oostfronters hebben zijn oorlogservaringen ook onze vader getekend en dus ook ons beïnvloed. Het is niet eenvoudig om dat een plaats te geven als zoon of dochter van. Deze trip (of queeste) is dan ook een poging om dat -nu we dat nog kunnen- ervaringsgewijs te kaderen.
En wie weet levert onze tocht nog wat leesplezier en denkstof op voor wie de moeite neemt om dez blog te lezen.
Reacties zijn trouwens altijd welkom
Op 2 september is het zo ver : dan vliegen broer Koen en ik naar Praag. Het is de start van onze tweede trip in de voetsporen van vader Juul, oostfrontsoldaat van april 1943 tot het einde van de oorlog. De achtergrond voor deze tocht vind je uitgebreid beschreven in onze vorige blog www.bloggen.be/janenkoen, maar je krijgt zeker via deze nieuwe blog nog informatie over doel en inhoud van onze tocht, die we net als vorig jaar grotendeels met de fiets zullen afleggen. Een deel van het traject (van L'viv naar Korosten in Oekraïne) leggen we af met de nachttrein. Onze trip zal ongeveer 1400 km bedragen, waarvan we 1100 km per fiets zullen afleggen. Daarbij doorkruisen we drie landen : Tsjechië, Polen en Oekraïne. Vanuit Kiev vliegen we terug naar Brussel, waar we (hopelijk) op 17 september zullen aankomen.
Vorig jaar bracht de trip ons van Mollem, de woonplaats van vader, via Leuven, Cernay (Sennheim) en Wetzeldorf (bij Graz) naar Wenen. We bezochten zo veel mogelijk plaatsen die vader tijdens zijn opleiding heeft aangedaan. Dit jaar zullen we passeren in Milowice (bij Praag), Debica (Polen) en Zhytomir (Oekraïne), de stad in het toenmalige Rusland waar vader opleiding kreeg maar ook zijn eerste oorlogservaringen opdeed. In Zhytomir sneuvelden veel Vlaamse oostfronters. Een aantal liggen er begraven, en dat kerkhof willen we zeker bezoeken. Vermits er geen mogelijkheid is om van Zhytomir naar huis terug te keren fietsen we door naar Kiev, maar zo ver oostelijk is vader nooit geweest.
Net als vorig jaar nemen we als leidraad zijn oorlogsverslag, dat hij in de gevangenis schreef. Tijdens onze tocht zullen we er geregeld uit citeren, hoofdzakelijk in verband met de locatie waar we op dat moment zijn en waar vader over schrijft.
We hopen dat we jullie op die manier een stukje kunnen laten delen in deze ongetwijfeld boeiende tocht, die ons andermaal wat dichter zal brengen bij de ervaringen van een man die later onze vader zou worden, ervaringen die hem (en heel ons gezin) diepgaand hebben getekend.
Weer een dagje verder, en een zonnige dag bovendien. Een mooie route uitgestippeld door het landelijke Tsjechië, over een afstand van iets meer dan 90 km. Keerzijde van de medaille : de klimbenen worden voor het eerst serieus getest. Goede voorbereiding op wat nog zal komen in oost-Tsjechië en Polen. Ook de eerste pech vandaag : Koen die een kettingbreuk heeft op een steile helling. Gelukkig heeft deze vooruitziende jongeman een hele kit met herstellingsgerief bij, en warempel ook om een ketting te repareren. Maar zoiets doen in de graskant van een helling waar af en toe auto's of vrachtwagens voorbijrazen is wel een uitdaging... Na drie kwartier proberen was de ketting enigszins hersteld. In het volgende stadje stapten we toch maar een fietsenzaak binnen en in ons beste Tsjechisch Engels legden we alles uit. Het heerschap monsterde de ketting met een soort haakje en was resoluut in zijn analyse : "Kaput!"!!! Resultaat : een nieuwe ketting en met een een gerust gevoel verder door het heuvelland : schattige dorpjes, uitgestrekte weilanden, bossen, meertjes en riviertjes. Kortom : puur natuur, en dus genieten, vooral omdat de wind ons gunstig gezind was.
Voor enkele dagen laten we het spoor van vader Juul los. We zullen het pas terugvinden in Krakau,en dat is nog even. Vader verplaatste zich per trein, wij met de fiets, en dat scheelt wel een slok op de borrel. Onze winst: we komen in leuke plekjes waar vader nooit is geweest of misschien met de trein is gepasseerd tijdens zijn verplaatsing van Graz naar Zhytomir. In elk geval bewegen we ons pal oost. "Naar oostland willen wij rijden"......
Vandaag onze eerste échte fietsdag, 75 km met overwegend vlak tot lichtgolvend terrein . Het vertrek uit Praag verliep wel een beetje moeizaam wegens de hobbelige kasseien, de obligate problemen met de gps en het -ondanks de zondagsrust- drukke verkeer. Het kostte ons wel 30 km om helemaal uit de tentakels van de Tsjechische hoofdstad te geraken, fietspad was er nauwelijks en de uitvalswegen waren lang, recht en saai . De weersomstandigheden : bewolkt, eerder fris en af en toe een 'spatje regen'. Iets na twaalven kwamen we aan in Milovice (Milowitz), één van de locaties waar vader (na zijn passages in Zhytomir en Debica) enkele maanden verbleef in voorbereiding op zijn transfer naar het front.Vader schrijft : "In dat dorpje zullen ze de flamingo's ook niet gemakkelijk vergeten, want elke avond waren we erop uit om pruimen en appelen te stelen (...) Dat opleidingskamp bestond uit een Steinbaulager en een Barackenring en wij kwamen in de houten gebouwen terecht. Maar het was er echt gezellig met in elke kamer een grote houten kachel. Hout was er toch genoeg want we zaten midden de bossen"
We zitten momenteel in een hotelletje vlakbij Vyseghrad, de bakermat van het huidige Praag. Best wel een vermoeiend dagje, niet zozeer door de fysieke inspanning (we fietsten maar een 17-tal km), maar wel door de lengte ervan. Vanmorgen om 4.30 uur opgestaan in Sint-Denijs, en na een koffietje richting luchthaven Charleroi. Een vriendelijke meneer vertelde ons dat ze daar geen trolleys hebben, dan maar sleuren met de ingepakte fietsen naar de incheckbalie. Gelukkig ging het inschepen bijzonder vlot, we zagen onze fietsen zelfs ingeladen worden, en in Praag hadden we onze bagage + fietsen vrij snel in ons bezit. Fietsen in elkaar gestoken en dan op weg, mits enig gepruts aan de GPS. Mijn conclusie uit ons ritje naar Praag : ook in deze stad worden fietsers goed bedeeld met aparte fietsstroken, fietssluizen en dies meer.
