In het tweede luikje van mijn nabeschouwingen wil ik het nog eens over de oostfronters hebben. Toeval of niet, maar er is de laatste tijd weer heel wat te doen over het fenomeen, een episode uit onze geschiedenis die nog altijd emoties oproept. Ik verwijs naar een aantal recente publicaties : in de weekendbijlage van De Standaard van 16/17 september las ik een interview met Koen Aerts, onderzoeker aan de UGent, die samen met enkele collega's het boek 'Was opa een nazi ?' heeft geschreven. Er is blijkbaar ook een radioreportage geweest over het boek, maar toen zaten wij op de fiets... In Knack van deze week staat een uitstekend artikel van Walter Pauli over Dries Coolens, één van de laatste overlevende oostfronters. De man is 95 maar -en dat herken ik van vader- nog met ongelooflijk veel details zijn verhaal kan doen. Ik herkende de man trouwens van een reportage uit 'Koppen' over 'De laatste Oostfronters' van enkele jaren geleden. Je kan ze nog altijd op youtube vinden In het artikel van Knack wordt verwezen naar het boek geschreven door de Brit Jonathan Trigg 'Hitler's Flemish Lions' (dat ik las in het Engels, maar het is vertaald in het Nederlands) en naar zijn net in vertaling verschenen boek 'Het Testament van de Vlaamse Waffen SS. De allerlaatste Oostfronters getuigen'. In november start een reeks op Canvas over kinderen van collaborateurs, uiteraard kijk ik er met grote interesse naar uit...
Wat me in veel publicaties opvalt is dat men altijd opnieuw de schuldvraag stelt. Waren de Vlaamse oostfronters schuldig of toch nog meer zij die hen zo ver hadden gekregen (politici, priesters, ronselaars...). En zijn zij na de oorlog onheus behandeld of net met te veel begrip ? Koen Aerts verdedigt alleszins de tweede stelling Ik citeer : "We erfden een verwrongen historisch besef. De verliezers hebben de geschiedenis geschreven, en daarin is Vlaanderen echt een geval apart. Je moet nog altijd uitleggen dat de repressie noodzakelijk was : collaborateurs waren staatsgevaarlijk en droegen de democratie geen goed hart toe". Iets verder in het interview raakt hij een m.i. erg belangrijk aspect aan : "Via de kinderen kunnen we mee zoeken naar de mens achter de collaborateur. Doordat de Vlaamse Beweging en het Vlaams-nationalisme de collaboratie politiseerden is die menselijke dimensie verloren gegaan.'
Maar voor ons is het net dat aspect dat ons ertoe aangezet heeft een stuk van vaders tocht over te doen, vertrekkend van zijn oorlogsverslag, waarin het politieke aspect nauwelijks aan bod komt. En dan zie je het beeld van een jonge man die probeert te overleven in de extreme omstandigheden waarin hij terechtkomt. Waarin de noodlotsgedachte centraal staat, waarin vriendschap en kameraadschap helpen om stand te houden. We vinden het beeld van een sluwe opportunist, die na zijn kwetsuren probeert zo lang mogelijk van het front weg te blijven en af en toe zelfs kan genieten van de goede dingen des levens : eten, drank, mooie meisjes...
De weerslag is er achteraf gekomen : net als zovele anderen vond vader zich onheus behandeld en dat zorgde voor de nodige wrok en verbittering. En dat heeft hoe dan ook een weerslag op het gezin en de relatie... Maar dat is een te persoonlijk verhaal om hier te vertellen. Zoals Jan Leyers zegt naar aanleiding van zijn reeks over de Islam in Europa : "nuance is my middle name". Laten we dat ook op de oostfronters toepassen. In essentie waren ze radertjes in het duivelse plan van de nazi's. In andere woorden : 'nuttige idioten' van het Derde Rijk. En daar word je toch even koud van...
We hebben de tijd gehad om onze trip wat te laten bezinken, en dus wil ik enkele 'afterthoughts' op de wereld loslaten. Ik zal dat in 2 delen doen : vandaag heb ik het over de fietstrip zelf, en volgende keer over de context van onze tocht, de oostfronters.
Ik moet toegeven dat deze trip enigszins anders (en minder comfortabel) is verlopen dan vorig jaar. Toen hebben we hele stukken van een fietsroute kunnen volgen (de Alpe Adria Radweg), dit jaar hebben we noodgedwongen zelf de meeste etappes moeten uitstippelen, waarbij we sterk op de gps hebben moeten terugvallen. Tsjechië is nog wel enigszins een fietsland : er zijn goed uitgepijlde en uitgestippelde fietsroutes (maar jammer genoeg beschikten we niet over de kaarten) Polen is dat al veel minder, je krijgt al enigszins de tweedeling : drukke rechte wegen (zonder fietspad) enerzijds en barslechte kleinere wegen, vaak onverhard anderzijds. En Oekraïne...tja, daar ben je als trekkingfietser sowieso een 'vreemd voorwerp' : fietsroutes zijn er niet, fietspaden nauwelijks, en zoals in vroegere bijdragen voldoende beklemtoond : de wegen zijn in abominabele staat (behalve de autosnelwegen).
Door de aard van onze tocht (in het spoor van Juul) zaten we vast aan een bepaalde route, en door onze manier van reizen (per fiets) waren we te weinig mobiel om veel interessante plekken te zien en exploreren. Bovendien ben je als zwaarbepakte trekkingfierser uitermate kwetsbaar, zeker op banen met druk en -niet altijd respectvol t.o.v. fietsers- verkeer. Een gigantisch probleem is de taal, of beter gezegd de afwezigheid van een medium om te communiceren Dat ging nog redelijk in Tsjechië, was gevarieerd in Polen, maar ronduit problematisch in Oekraïne. Zelfs op een internationale luchthaven als die van Kiev vind je nauwelijks personeel dat Engels spreekt...
Het onderdeel Oekraïne was dus zonder meer een cultuurschok We wisten dat wel een beetje, maar we hadden dat zeker onderschat. Ons lijkt het een maatschappijmodel dat min of meer is blijven steken in de Sovjettradities : sfeerloze woonblokken, aftandse auto's, lange brede wegen en vooral : gelaten, enigszins norse mensen. Een voorbeeld : in Tsjechië en Polen zeiden de kinderen ons spontaan goede dag, in Oekraïne bekeken ze ons nieuwsgierig maar legden geen contact.
Ik zou het als volgt willen samenvatten : Tsjechië kent niet zo'n grote kloof met onze manier van leven, in Polen heb je zo'n beetje 2 snelheden, en in Oekraïne heb je allerlei snel(of traag-)heden door elkaar. Inderdaad, je vindt er lemen hutjes en oude vrouwtjes (met hoofddoek !) die paddenstoelen verkopen langs de kant van de weg; maar ook blitse jeeps, fitnesscentra en MacDonalds (die laatste 2 enkel in de steden).
Onze trek naar het oosten zit er nu wel op. Het 3de luik van onze queeste zal zich in het noorden van Duitsland en het westen van Polen afspelen, dichter bij ons dus, maar toch grotendeels 'terra incognita' De terugtocht van het Duitse leger verliep erg chaotisch, dus qua route zullen er zullen keuzes moeten gemaakt worden... Goed, dat zijn zorgen voor morgen en werk voor de lange winteravonden... Volgende keer heb ik het over de vernieuwde interesse voor collaboratie en oostfronters.
