Het NTR/VPRO-programma Labyrinth ─ met populair-wetenschappelijke thema's op het terrein van zowel de alfa-, alsook de beta- en gammawetenschappen ─ biedt op donderdag 14 juli, als laatste onderdeel van het uitzendschema van die dag via de televisiezender Nederland 2, in de nieuwste aflevering, enkele aspecten van veranderende inzichten, welke nieuwe vragen opwerpen en, mede daardoor, stof tot nadenken biedt.

Deze keer gaat de aflevering van Labyrinth over De kracht van het licht. De presentatie wordt gedaan door Eric Arends.

In het populair-wetenschappelijke magazine van BBC Two-tv, History cold case, waarvan op donderdag 14 juli, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, een nieuwe aflevering wordt uitgezonden, komen onderzoekers van de universiteit van Dundee aan het woord, die ─ op basis van menselijke resten die eeuwenoud zijn ─ het levensverhaal voorstellen van de wezens die zijn gelieerd aan de resten in kwestie.

The bodies in the well luidt de titel van de aflevering. In een oude put van Norwich werden botten van zeventien mensen ─ vrouwen, mannen en kinderen ─ gevonden. De indruk bestaat dat hier sprake is geweest van een moordpartij tijdens de middeleeuwen.

In de derde aflevering ─ van in totaal twaalf ─ van City of London Festival 2001 wordt op BBC Radio 3, in het klassieke muziekprogramma Lunchtime concert op donderdag 14 juli, een uitzonderlijk concert uitgezonden. In totaal zullen vier composities worden uitgevoerd, door de sopraan Malin Christensson.

Het eerste stuk dat we te horen (kunnen) krijgen, is Oiseaux, si tous les ans, van Mozart, gevolgd door een lied van een net zo beroemde Franse meester, Claude Debussy (1862-1918), uit het fin de siècle: Voice que le printemps.

D

Tot slot zal Adagio klinken van de Zweedse grootmeester, die meer en meer tot onze contreien doordringt: Wilhelm Stenhammar (1871-1927).

Meer relatief onbekende werken in een ander muziekprogramma. Zie daartoe het artikel op onze zustersite Cultuurspectrum. 

De Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie presenteert op donderdag 14 juli, in de namiddag tussen 16:50 uur en 17:35 uur, een documentaire over de wijze van smeden van de katane: het zwaard van de samoerai. Je zou het niet verwachten, in deze zogeheten moderne tijd, maar in een land met veel tradities, zoals Japan, bestaan heden ten dage nog altijd zeshonderd smeden die dit zwaard kunnen vervaardigen.

Het betreft een Duitse film uit 2005, geregisserd door John Waite, in opdracht van de regionale televisiezender NDR. De documentaire, op het beeldformaat 16:9, zal worden herhaald op donderdag 21 juli, vanaf 09:15 uur in de ochtend.

(Afbeelding: katane met schede, te zien in de Zwinger te Dresden.) 

De Franse, mondiaal opererende, televisiezender TV5 Monde biedt op zondag 10 juli tussen 21:00 uur en 22:50 uur, de Franse speelfilm La cérémonie, een Frans-Duitse coproductie uit 1995 van Claude Chabrol (1930-2010), gebaseerd op de roman A judgement in stone van Ruth Rendell (geboren 1930), een Engelse barones, die als schrijfster eveneens bekend is onder de naam Barbara Vine.

Bij het rijke Franse gezin van kunsthandelaar Georges  ─ gespeeld door Jean Pierre Cassell (1932-2007) ─, zijn vrouw Catherine ─ een rol die wordt ingevuld door Jacqueline Bisset ─ en hun beider zoon, komt Sophie ─ personage, uitgebeeld door Sandrine Bonnaire ─ als huishoudster werken. Die opdracht vervult ze uitstekend, maar een goede relatie tussen Sophie en het gezin wil maar niet ontstaan. Mede een oorzaak daarvoor is het feit dat Sophie haar analfabetisme geheim wil houden. Met de uiterst nieuwsgierige postbode ─ waarvoor Isabelle Huppert is ingehuurd ─ raakt ze echter min of meer bevriend; die wil op haar beurt eveneens iets niet in de openbaarheid hebben. Dat vormt de basis voor een spannende ontwikkeling van het verhaal. Chabrol zelf noemde La cérémonie ─ die tijdens de uitzending door TV5 Monde wordt voorzien van Nederlandse ondertitels ─ een marxistische rolprent over de klassenstrijd. 

Een herhaling van de film wordt, eveneens door TV5 Monde, uitgezonden op woensdag 13 juli, tussen 14:05 uur en 15:55 uur.Op maandag 18 juli kan men deze rolprent nogmaals via dezelfde zender ontvangen, 's avonds vanaf 23:50 uur tot in de nacht op dinsdag 19 juli, om 01:40 uur. 

'Partydrug' GHB

In het avondprogramma van de digitale televisiezender Holland Doc 24 wordt, gedurende de week van zaterdag 9 tot en met vrijdag 15 juli, ten minste vier keer de documentaire I don't want to live likte this uitgezonden. Daarin wordt getoond hoe Zweedse jongeren op keiharde wijze hebben moeten leren dat het gebruik van de hard drug GHB ─ vooral genomen tijdens feestjes en daarom ook wel partydrug genoemd ─ vreselijke gevolgen kan hebben. Jag vill inte leva detta livet, luidt de oorspronkelijke titel/

In de film kunnen we zien hoe een hechte groep vrienden in Göteborg wordt gevolgd, die stuk voor stuk al heel jong met verdovende middelen hebben geëxperimenteerd.

Minimaal vier uitzendingen

In de avonduren wordt gedurende de periode van 9 juli tot en met 15 juli de film in ieder geval vier keer uitgezonden:

zondag 10 juli, vanaf 23:23 uur in de avond tot 00:37 uur in de nacht op maandag 11 juli

Maandag 11 juli, tussen 19:46 uur en 21:00 uur

woensdag 13 juli, tussen 21:00 uur en 22:14 uur

vrijdag 15 juli, tussen 22:33 uur en 23:47 uur

Het is mogelijk dat Holland Doc 24 in diezelfde periode de film nogmaals uitzendt gedurende de nachtelijke uren en/of overdag. Om daarover gedetailleerd te worden geïnformeerd, is het raadzaam om de Programmagegevens op de website van de zender in casu te raadplegen.

Het portret van de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker (1933-1965), dat begin verleden jaar enige malen door de VPRO werd uitgezonden, wordt op zaterdag 9 juli herhaald op de digitale televisiezender Holland Doc 24. Korreltje, niks is my dood wordt op zaterdag 9 juli via genoemd dag-en-nacht tv-kanaal uitgezonden tussen 22:58 uur en 23:53 uur.'
Meer over de dichteres en het portret in kwestie is te vinden in ons artikel van donderdag 11 februari 2010, opgenomen op de aan deze site gelieerde Tempel der Letteren.
Herhalingen zullen worden uitgezonden, in ieder geval op

zondag 10 juli, tussen 20:05 uur en 21:00 uur
dinsdag 12 juli, tussen 21:52 en 22:47 uur

donderdag 14 juli, tussen 21:00 uur en 21:55 uur
vrijdag 15 juli, tussen 19:15 uur en 20:10 uur
Eventuele herhalingen welke in de nachtelijke uren en overdag worden uitgezonden, kunt u vinden in de Programmagegevens op de website van de zender in kwestie

Eerdere opname

Op zaterdag 9 juli wordt in het programma van Radio 4 een aflevering van ZaterdagMatinee ─ Uit het archief voorgesteld met daarin De Vuurengel, opus 37 waaraan Sergej Prokofjev (1891/1953) vanaf 1919 met tussenpozen heeft gewerkt, en welk muziekdrama in 1927 zijn definitieve gestalte heeft gekregen.

Het tekstboek, van de componist zelf, is gebaseerd op een verhaal van de Russische schrijver Valeri Brjoessov (1873-1924). Op 14 juni 1928 werd van twee bedrijven een concertante uitvoering gegeven in de Parijse Opéra Garniet, en pas na het overlijden van de componist werd er, opnieuw concertant, op 25 november 1954 een uitvoering gegeven, weliswaar opnieuw in Parijs, maar dan in het théâtre des Champs Elysées. Een jaar daarna, op 29 september, werd er een echte opvoering gerealiseerd in het Teatro La Fenice te Venetië.

Uitvoerenden op Radio 4 zijn het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Leif Segerstam.

Het verhaal

De handeling speelt zich af in de zestiende eeuw, in en om de stad Keulen. Ridder Rupprecht treft Renata in totale opwinding aan. De oorzaak daarvan ligt in een vergissing: zij meent dat hij graaf Heinrich is, de incarnatie van de engel Madiel, die haar al sedert haar jongste jaren 'bezoekt'.

Rupprecht, die op zijn beurt snel verliefd op Renata is geworden, gaat met haar naar Keulen om Heinrich te zoeken, simpelweg omdat Renata er zeker van is zonder hem niet te kunnen leven. Renata heeft in Keulen een ontmoeting met Heinrich, doch deze wijst haar af. Daarom wil ze dat Rupprecht tegen Heinrich strijdt. Rupprecht delft daarbij weliswaar het onderspit, maar dat zorgt er wel voor dat Renata de zijne wordt. Doch dan beschuldigt ze hem ervan door de duivel te zijn bezeten, en probeert ze hem te doden. Vervolgens gaat ze het klooster in, waar ze voor opperste verwarring zorgt. Daarop wordt ze door de Inquisitie ter dood veroordeeld.

Het leek er al snel op dat de componist zelf niet meer geloofde in een opvoering, aangezien hij de muziek ervan in zijn Derde Symfonie, ontstaan in 1928, heeft verwerkt.

In het NTR-programma De bedding dat op zaterdag 9 juli, 's avonds tussen 23:00 uur en middernacht wordt uitgezonden, kan men luisteren naar het hoorspel Schumann in Scheveningen, geschreven door Annette den Heijer en Wouter Pleijsier, met daarin de stemmen van Carol Linssen (Robert Schumann) en Christine Ewert (Clara Schumann).

Al enige tijd voordat Robert Schumann (1810-1856) vanwege zijn extreem nerveuze conditie moest worden geïnstitutionaliseerd, hadden zich al inzinkingen voorgedaan: voor het eerst in 1844. Doktoren hebben toen de diagnose gesteld dat de man leed aan een conglomeraat van fobie:en: bezetenheid door angst voor de Dood, voor medicamenten en voor gif. Daarnaast werd hij geteisterd door akrofobie (hoogtevrees). De conclusie luidde dat demonen bezit hadden genomen van de geest van de componist.
Acht jaar daarna, in 1852, werd Schumann door een verbijsterende krampaanval gegrepen. Zeebaden zouden daar heilzaam (kunnen) zijn, was de overtuiging van de behandelende arts, en daarom besloot het echtpaar Schumann een maand in Scheveningen door te brengen.
Uitzending van het hoorspel is tussen 23:00 uur en middernacht.

Explosieve toename
Arte-televisie heeft op vrijdag 8 juli, tussen 21:45 uur en 22:40 uur, een reportage in de aanbieding over de explosieve toename van aangeboren afwijkingen van de mannelijke genitaliën: zowel bij mensen, alsook bij dieren. Daarnaast is vastgesteld dat gedurende de laatste halve eeuw het aantal gevallen van teelbalkanker eveneens zeer sterk is gestegen.
De prangende vraag die daaraan onverbrekelijk is verbonden, luidt: ligt de oorzaak daarvoor in het gebruik van chemicaliën, zoals pesticiden, die in de voedselketen zijn terechtgekomen en vervolgens hun destructieve invloeden hebben kunnen ontplooien?

De reportage is een bijdrage van Arte France, gemaakt in 2005 door Sylvie Gilman en Thierry de Lestrade.

Vier uitzendingen

Na de uitzending op vrijdag 8 juli zal Arte-televisie deze reportage, opgenomen in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9, nog driemaal worden voorgesteld:
zaterdag 9 juli, 's ochtends vanaf 10:00 uur

donderdag 14 juli vanaf 03:50 uur in de nacht op vrijdag 15 juli

maandag 25 juli 02:40 in de nacht op dinsdag 26 juli

Inmiddels is het, in ieder geval in ons land, enigszins weggeëbd, maar ongeveer een decennium geleden was het onderdeel tabak uit de sfeer der stimulantia een heet hangrijzer in de media. Tal van processen zijn gevoerd in de zogeheten beschaafde wereld, inclusief Nederland, over de gevaren die het gebruik van tabak met zich meebrengen en de verantwoordelijkheid die fabrikanten van dat middel op zich laden, of zij nu wel, zoals is gesuggereerd, tot wel zeventig verschillende, verslaafd makende stoffen toevoegen of dit niet, dan wel 'slechts' gedeeltelijk, doen. Soms was er binnen de gehele procedure sprake van een persoon die als klokkenluider een rol van betekenis speelde.

Dat laatste is eveneens het geval in de speelfilm The insider uit 1999, geregisseerd door Michael Mann (geb. 1943), bekend van een inhoudelijk middelmatige, maar qua idee, regie en uitvoering zeer goede, televisieserie genaamd Miami Vice, uit de jaren tachtig van de vorige eeuw. De hoofdrollen in The insider, een rolprent die inmiddels de status van een quasi documentaire heeft gekregen.

Het verhaal is gebaseerd op de nogal precaire avonturen van een klokkenluider in de Amerikaanse tabaksindustrie: de voormalige tabakswetenschapper Jeffrey Wigand, een tamelijk kleurloze figuur die onder druk echter helemaal opbloeit. Die rol wordt gespeeld door Russell Crowe (geb. 1964); zijn tegenspeler is Al Pacino (geb. 1940) ─ als Lowell Bergman van het alom beroemde nieuwsprogramma 60 Minutes ─ en die twee zorgen er samen voor dat gedurende tweeënhalf uur de boog nadrukkelijk gespannen blijft. Vandaar: even nadrukkelijk aanbevolen.

Aanvankelijk zou de film als titel 60 Minutes mee krijgen, maar dat is veranderd in The insider. Het erin uitgebeelde verhaal is weliswaar authentiek, maar hier en daar is er sprake van met nadruk gedramatiseerde momenten. 

De rolprent wordt vertoond door de Vara via de televisiezender Nederland 3, tussen 22:40 uur en 01:15 uur in de nacht op vrijdag 8 juli.

De nieuwste aflevering van het programma Opernkonzert dat een vast onderdeel vormt van het uitzendingen-schema van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, wordt op donderdag 7 november aanstaande ─ tussen 20:00 uur en 22:00 uur ─ gewijd aan de levenslust van componisten enerzijds en de frustraties, met de daarbij behorende gevolgen aan de andere kant: over artistieke problemen waarmee (ook de beste, beroemdste) componisten soms worden geconfronteerd: het niet in staat zijn iets nieuws te scheppen. Schrijvers en journalisten, die dat verschijnsel ook reeds kennen zolang hun werk bestaat, hadden het tot voor kort over een vel blanco papier dat hen aanstaart.
Lebenslust und Lebensfrust ─ Über Schaffenskrisen berühmter Komponisten, luidt de titel van de aflevering.
De oplossing van probleem in kwestie vereist soms veel fingerspitzengefühl, voorzover daar niet meer bij komt kijken; het is nu eenmaal een uiting van impotentie, die een heel scala aan oorzaken kan hebben, maar die in principe kan worden verholpen.
Hoewel het thema wordt uitgezonden in een opera-radioprogramma, zal het voor iedereen duidelijk zijn dat het fenomeen zich niet alleen voordoet bij componisten die opera's schrijven.

Franse 'bezetting' van Duitse burcht

In de nacht van woensdag 6 juli op donderdag 7 juli ─ tussen 01:05 uur en 02:30 uur ─ wordt via Arte-televisie een documentaire uitgezonden over het Hohenzollernschloss te Sigmaringen ─ dat vele eeuwen deel uitmaakte van de bezittingen van de Hohenzollern ─ in het kader van de relatief weinig bekende rol die het gebouw en de plaats waarin het zich bevindt hebben gespeeld tijdens de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog, toen het plotsklaps de geïmproviseerde basis werd voor het Franse Vichy-regime onder leiding van Maarschalk Pétain (1856-1951).

Documentaire gebaseerd op roman
Deze documentaire is gebaseerd op de roman D'un chateau l'autre uit 1957 ─ Van het ene slot naar het andere ─ van Louis Ferdinand Céline (1894-1961).
Goed een half jaar ─ van oktober 1944 tot april 1945 ─ was Sigmaringen de formele hoofdstad van Vichy-Frankrijk. In een zeer lange kolonne zijn de vele honderden militairen, ambtenaren en regeringsfunctionarissen uit het zuiden van Frankrijk naar het Duitse burchtstadje getrokken, waar ook nog vele collaborateurs met hun gezinnen verbleven, en daarnaast waren er nog twee ambassades gevestigd (Japan en Italië). Door dat alles werd Sigmaringen een plaats met teveel mensen 'op een kluitje', die als gevolg van de b(iz)arre omstandigheden intens moesten lijden: honger en ziekten, gecombineerd met de steeds groter wordende angst voor wat er zou gebeuren na de geallieerde luchtaanvallen die het einde van de oorlog moesten bespoedigen. Dat heeft ervoor gezorgd dat menigeen ging proberen met de nodige (eventueel valse) papieren een veilig heenkomen te zoeken, hetgeen in die periode ook niet echt gemakkelijk kan zijn geweest.

Louis Ferdinand Céline
Tussen die vele honderden vreemdelingen te Sigmaringen bevond zich ook de Franse schrijver Louis Ferdinand Céline, die in 1932 met zijn eerste boek Voyage au bout de la nuit ─ Reis naar het einde van de nacht ─ wereldfaam had verworven. Deze auteur heeft een zeer dubieuze rol gespeeld, onder meer door enige sterk antisemitische pamfletten te publiceren.Dat mede vanwege zijn houding in de aanloop naar, en tijdens, de Tweede Wereldoorlog niet iedereen kon geloven dat de inhoud van Célines verslag met betrekking tot Sigmaringen in overeenstemming zou zijn met de ware gebeurtenissen, is niet zo verwonderlijk. Volgens collega André Gide (1869-1951) kunnen we in D'un chateau l'autre slechts de hallucinatie lezen welke Céline weergeeft en die het gevolg waren van hetgeen de werkelijkheid heeft opgeroepen.

Geen directe associatie
Hoewel de man pamfletten met een uiterst kwalijke inhoud heeft gepubliceerd, welke in het kader van de nazi-ideologie pasten, heeft hij zich noch met het Vichy-regime, noch met de nazi's direct geëncanailleerd.
Ondersteund door een hele reeks archiefstukken heeft Thomas Tielsch in 2005 de documentaire, over dat laatste 'oorlogsjaar' in Sigmaringen, gerealiseerd voor het tweede publieke Duitse televisienet ZDF. Arte presenteert deze film vooralsnog eenmalig.

Componist van de week

Gedurende de week van maandag 3 juli tot en met vrijdag 7 juli is de Japanner Toru Takemitsu (1930-1996) Componist van de week in de gelijknamige serie van de Vara, welke via Radio 4 bijna het gehele jaar door wordt uitgezonden.

Verreweg de meest vooraanstaande Japanse componist, die in het tweede kwart van de twintigste eeuw werd geboren, is Toru Takemitsu, wiens naam Vuur en Water betekent. Hij werd in Tokio geboren en overleed in dezelfde stad. Hoewel de man aanvankelijk schilder of dichter had willen worden, doch tijdens een herstelperiode van een zware tuberculose kreeg zijn verlangen om muziek te componeren steeds meer gestalte. Takemitsu wilde in muziek datgene uitdrukken wat hij zelf ondervond tijdens het luisteren naar muziek. Tussen 1948 en 1950 volgde hij weliswaar lessen bij de vooraanstaande Japanse componist Yasuji Kiyose, maar hij kwalificeerde zichzelf toch voornamelijk als autodidact.
In 1951 stichtte hij in Tokio een experimentele workshop en vijftien later richtte hij, met onder meer dirigent Seji Ozawa, de Japanse Biënnale voor Nieuwe Muziek Orchestral Space op. Tijdens de Wereldtentoonstelling van 1970 te Osaka was hij leider van het Space Theater, een concertzaal met achthonderd luidsprekers. 
Als componist hield Takemitsu zich veelal afzijdig van elektronische muziek. Daar staat tegenover dat hij bekend staat als voorvechter van de musique concrète van Pierre Schaeffer (1910-1995). Representatief voor die stijl in Takemitsu's componeren zijn de werken Relief statique uit 1955, Vocalism A1 voor geluidsband uit 1956 en Water Music, eveneens voor geluidsband uit 1963.
Deze stukken vertonen geen enkele verwijzing naar oud-Japanse muziek, maar de karakteristieke contemplatie en het ontbreken van dynamiek zijn volgens andere bewoners van Nippon wel typisch Japans.

Creatieve kracht
Dikwijls is Takemitsu, mede op grond van zijn uiterlijk, omschreven als een boeddhistische Zen-monnik: zeer terughoudend in zijn contacten, maar tegelijkertijd getuigend van een zeer bewogen zielsleven. Er werd wel gezegd dat zijn blik steeds was gericht op die gebieden waar alles en niets zichtbaar wordt. In dat domein schijnt ook voor een groot deel de bron van zijn creatieve krachten te liggen.
Dat Takemitsu in sterke mate werd gefascineerd door de semantiek (de leer van de verschillende betekenissen van woorden), bewijst zijn compositie Asterism voor piano en orkest, geschreven in opdracht van de Amerikaanse radiogigant RCA. Het stuk is voor traditionele orkestbezetting met extra strijkers en een groot slagwerkapparaat. Onverwachte klankeffecten bereikte de componist door speciale technieken: zo wordt de Chinese gong 'bewerkt' met de strijkstok van een contrabas, en wordt over hangende bekkens gewreven met een slagwerkvegertje (brush) dat met hard gummi is overtrokken.
Een andere opvallende compositie van Takemitsu is The Dorian Horizon, dat in 1966 voor de Koussevitzky Music Foundation werd geschreven. Het adjectief Dorisch verwijst naar de toonsoort, het begrip 'Horizon' moet tweeledig worden geïnterpreteerd: naar het verleden dat zich aan onze ogen onttrekt, en naar de toekomst die open ligt. Het werk is voor zeventien strijkers, die in twee groepen zijn verdeeld. De ene groep in V-vorm om de dirigent opgesteld, fungeert als het ware als echo op de andere groep, welke ruimtelijk zo ver mogelijk is verwijderd. Dat levert een muzikale synthese van ruimte en tijd op, met het heden als hoorbare realiteit.

November steps
In 1967 componeerde Takemitsu twee stukken met de titel November steps. Het eerste werd geschreven in opdracht van het New Yorks Filharmonisch Orkest, ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van dat ensemble. Later kreeg de tweede compositie een eigen titel, Green, maar hield het November steps II als ondertitel. Dat tweede stuk ontstond in opdracht van de Japanse radio. In die periode hield Takemitsu zich intensief bezig met de muziek van Debussy, die volgens hemzelf sterke invloed op hem heeft uitgeoefend.

In November steps zijn een biwa en een shakuhachi voorgeschreven, zoals de componist dat al een jaar eerder in zijn duostuk Eclipse had gebruikt. Daarover zegt Toru Takemitsu onder meer het volgende:
"De componist zou zich niet met de samensmelting van oude Japanse instrumenten met het westerse symfonieorkest tevreden moeten stellen. Hij zou integendeel door de confrontatie van de biwa en de shakuhachi met het orkest de bijzonderheid van de klank, welke die beide instrumenten eigen is, nog beter moeten accentueren."
Zijn Green noemde Takemitsu zelf  ". . . een intermezzo . . . een vredig stuk muziek voor kinderen, o0pgedragen aan mijn dochter en aan de dochters van mijn vrienden."
Enkele jaren tevoren had Takemitsu zijn Coral Island (1962) geschreven; het heeft ook wel Atol als titel. In dat werk voor sopraan en orkest houdt de componist zich bezig met de relatie tussen de krachten in de werkelijkheid en het abstracte in het leven en in de muziek. Een kaleidoscopische visie ban koloristische beelden in woord en geluid. Ook hier maakt de componist gebruik van de verschillende betekenisniveaus van woorden, in dit bijzondere geval gaat het om gedichten van zijn landgenoot Makoto Ohka.

Opnames
In tijden van hoogconjunctuur wilden grammofoonplatenmaatschappijen nog wel eens ongebruikelijke muziek voor een wat kleiner publiek uitgeven. In de tweede helft van de jaren zestig (van de inmiddels vorige eeuw) gebeurde dat met een redelijk aantal werken van Takemitsu en zijn heel directe collega's. Meestal beperkten die opnamen zich tot series met uitsluitend eigentijdse muziekopnamen, zoals RCA's Musica Nova of Music of our time van CBS, series die helaas al decennia niet meer bestaan. Soms ook werd een componist uit het verre Nippon uitgebracht in combinatie met een andere hedendaagse meester, die 'ook wel goed liep'. Zo werd Takemitsu's November steps gecombineerd met Messiaens Turangalila Symfonie, en werd een stuk van Toshir0 Mayuzumi (1929-1997) samen met een werk van de zeer populaire Krysztof Penderecki (geboren 1933) op de ronde zwarte schijf met een doorsnede van dertig centimeter voorgesteld.

Anders gestructureerd
Hoewel Italianen ─ en dat geldt eveneens voor andere Zuid-Europeanen ─ totaal anders gestructureerd zijn dan bij voorbeeld koele Nederlanders of afstandelijke Scandinaviërs, zou men er ook daar wel goed aan doen (heel wat meer) te relativeren, hetgeen een bittere noodzaak lijkt, voordat Italië in hetzelfde politieke moeras wegzinkt als dat zo ongeveer acht decennia geleden het geval was.

De Italiaanse premier Silvio Berlusconi (geboren 1936), die het land in de vorm van een design-laars in zijn ban houdt, is alles behalve democraat. En zolang hij meent dat hij het zich kan veroorloven, zal hij aan alles en iedereen voorbij regeren, simpelweg omdat hij in een geheel eigen wereld leeft, die niet eens parallel loopt met die van al zijn landgenoten, maar door allerlei subliminale werkingen die van zijn persoon uitgaan, menen tig miljoenen Italianen dat dat wel het geval is, doordat de man de indruk weet te wekken dat hij geïnteresseerd is in alles en iedereen. Hij is Milanees onder de Milanezen, Romein onder de Romeinen, arbeider tussen arbeiders en ondernemer met zovele andere ondernemers. En als hij erin slaagt die illusie overeind te houden, meent hij tevens dat het gros van de Italianen hem wel zal blijven steunen. 

Toch nog hoop op verdwijnen

Hoe oppervlakkig dat alles is, blijkt als men even verder kijkt dan de eigen neus lang is. Want zelfs Italianen kan men het te bont maken, is in juni gebleken. Berlusconi heeft zich te zeer vergaloppeerd, hetgeen ertoe heeft geleid dat hij zijn overtuiging direct heeft bijgesteld. Riep hij na de rampen met de kerncentrales in Japan ─ inmiddels geheel uit het nieuws verdwenen ─ dat hij bleef inzetten op kernenergie, na de voor hem slecht verlopen verkiezingen is hij voor een groene toekomst. Het zegt iets over de wendbaarheid van de man als het eigenbelang in het gedrang komt. Toch is en blijft het verwonderlijk dat iemand met zo'n kwalijker uitstraling ─ eerst zie je een conglomeraat van onbetrouwbaarheid op je afkomen en wel zodanig dat die een zelfstandig leven leidt buiten de 'aura' van de man in kwestie; dan zie je een hele tijd niets en pas dan een schertsfiguur die de naam draagt van iemand over wie recentelijk een boek is verschenen, dat snel in het Nederlands is vertaald.

Ten halve omkeren?

De meest prangende vraag die zich keer op keer voordoet, is: kan die dubieuze Italiaan toch weer overleven, geheel in overeenstemming met wat zich de laatste decennia door, met en om hem heeft afgespeeld, of is het moment aangebroken dat de meerderheid der Italianen door een onomkeerbare Berlusconi-moeheid is gegrepen? Mocht dat niet gebeuren, dan zal ook Italië meer en meer worden gekenmerkt door de onaangenaam bruine tinten in het politieke krachtenveld dat reeds heeft bezit genomen van diverse andere Europese landen, hetzij in de regering zelf, dan wel in de sfeer der gedoog-partners, die het in enkele landen al voor het zeggen hebben. 

De terugreis naar de jaren dertig van de vorige eeuw is vooralsnog niet tegen te houden. Misschien dat het ware gezicht van bepaalde politici ─ en dat komt slechts onder zeer hoge druk te voorschijn ─ ertoe bijdraagt dat in landen waar grote delen van de bevolking reeds heeft geboekt voor het avontuur in het ondoorgrondelijk bruine moeras, een al te pijnlijk incident met verstrekkende gevolgen ervoor kan zorgen dat men ten halve keert voordat men ten hele blijft dwalen.

Tournee

Dat de opper-manipulator uit Rome ─ en deze keer bedoelen we daarmee niet de bezetter van de stoel van Petrus ─ voor pathologisch geblaat niet terugschrikt, bleek voor de zoveelste keer, tijdens een bezoek in juni 2010 aan Brazilië. Tegen de Braziliaanse president da Silva sprak het Laars-Mannetje: "Wij komen allebei uit de loopgraven van de arbeiderswereld." Hoe wereldvreemd ─ om het nu eens vriendelijk te zeggen ─ dat was, blijkt uit het feit dat die Italiaan miljarden heeft verdiend na zijn tijd in een arbeidersgezin, en de ander na zijn schooltijd een gewone arbeider is geweest. 

En zo raaskalt dat vreselijke wezen 'gewoon' verder. Aan Sarkozy meldde hij dat hij aan de Sorbonne heeft gestudeerd, maar dat moet de Italiaanse premier hebben gedroomd: letterlijk of figuurlijk.

Kameleontisch

Beppe Severgnini omschrijft in zijn boek Berlusconi en de Italianen dergelijke en soortgelijke uitingen als kameleontisch: de man doet ze op de scala variërend van kameel-achtig tot leeuw-achtig. Het toont hoezeer de man is gespeend van ook maar de geringste zelfkritiek.

Mooier dan de Italiaanse schrijver Indro Montanelli (1909-2001) kan men niet in een paar zinnen een beeld van Berlusconi schetsen. De zeer kritische journalist was ooit emotioneel-vriendschappelijk gelieerd aan die blaaskaak, maar pas na de breuk tussen die beiden, halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw, zei Montanelli het volgende over de Italiaanse premier van anno nu: "Hij heeft gevraagd of hij me nog eens kan zien, maar ik wil niet. Omdat ik weet hoe het gaat: dan komt hij aan, barst meteen in het trapportaal in tranen uit, omhelst me en zegt dat hij niet zonder me kan. En ik geloof hem. En hij belazert me."

In het boek van Beppe Severgnini worden we nog eens met wat nuchtere feiten geconfronteerd: die Berlusconi bezit negentig procent van de Italiaanse media; meer dan eens is hij aangeklaagd wegens corruptie, meineed en frauduleuze handelingen. Toch werd hij in 2008 voor de derde keer Italië's minister-president.

Eindeloos lijkende weg het ravijn in

Al twee decennia draait heel Italië om deze man. Hoe kan dat en welke gevolgen heeft het. In het onlangs in Nederlandse vertaling uitgekomen boek van voornoemde auteur wordt het uit de doeken gedaan, en gelukkig doet de schrijver dat op een onderhoudende manier, die je hier en daar doet meesmuilen ondanks de vele kwalijke aspecten die in het verhaal geenszins onderbelicht raken. Hij verklaart de tien elementen die het succes van Berlusconi vormen, en houdt de mensen, ook de niet-Italianen, daarmee een spiegel voor. Zolang de super macho Berlusconi het niet al te bont maakte, leek het alsof een meerderheid van de bevolking in Italië dat vergoelijkte, maar nu zijn ster dalende is ─ en hoewel het zou kunnen, is het nog maar de vraag of dat een voortschrijdend proces is ─ gaat het volk morren en wordt de mantel der liefde minder en minder vaak te voorschijn gehaald.

En dan zijn er toch nog altijd weer politici die maar niet kunnen begrijpen dat er steeds meer mensen zijn ─ en vooralsnog zullen blijven komen ─ die zelfs alles wat lijkt op een schaduw van vertrouwen in de politieke kaste verliezen.

__________

Beppe Severgnini: Berlusconi en de Italianen. Vertaald door Miriam Bunnik; 176 pagina's, paperback, Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam 2011. ISBN 978-90-468-1030-9.

Naschrift 12:10 uur: Clairy Polak meldde voorafgaande aan het NOS Journaal van 12:00 uur deze ochtend dat het thema van de dag bestond in de vraag of een uitspraak van een overkoepelend gerechtshof meer belang had dan van een rechtscollege in het land waar de problematiek werd behandeld.

Wellicht dat het zwarte gat met bruine randen van de jaren dertig nog aan de orde komt in een latere uitzending.

La Dame aux Camélias

Om 20:00 uur onze tijd begint, zondag 3 juli, op de Britse televisiezender BBC Four, de eerste van vier totaal verschillende filmbijdragen die achtereen worden uitgezonden en het thema gemeen hebben: ballet.
Tot slechts een half uur is de roman La Dame aux Camélias [1] uit 1848 van Alexandre Dumas fils (zeg maar junior: 1824-1895) gecomprimeerd door de befaamde Britse dansmeeester Frederick Ashton (1904-1988). De beroemdste twee grootheden uit het 'wereldballet' van de jaren zestig in de vorige eeuw ─ Margot Fonteyn (1919-1991) en Rudolf Noerejev (1938-1993) dansen dat verhaal op muziek van Franz Liszt (1811-1886).

Merce Cunningham
Om 20:30 uur volgt een portret van klassieke speelfilmlengte, dat wil zeggen: anderhalf uur, getiteld Merce Cunningham ─ A lifetime of dance, over de vermaarde choreograaf Merce Cunningham (1919-2009), die als elfjarige leerde tapdansen. Na zijn studieperiode 1937-1939  heeft hij eerst zes jaar achtereen (1939-1945) solo gedanst in het gezelschap van Martha Graham. In diezelfde periode ontwierp hij zijn eerste ballet (New York, 1944) waarbij de vermaarde en evenzo omstreden componist John Cage (1912-1992) als pianist meewerkte.

Margot

De tijd is gevorderd tot 22:00 uur als de film Margot uit 2009, geregisseerd door Otto Bathurst van start gaat. Dat is een biografisch drama over het leven van de eerder genoemde danseres Margot Fonteyn. Anne-Maria Duff, Lindsay Duncan, Michiel Huisman, Derek Jacobi en Con O'Neill spelen allen een rol in deze productie.
Ook die film heeft een duur van negentig minuten.

Jerome Robbins
Het is een half uur vóór middernacht, onze tijd, als de laatste bijdrage ruim baan krijgt op BBC Four-tv. Daarbij gaat het om Opus Jazz, een dansfilm van Ellen Bar en Sean Seiozzi, beiden solodanser van het New York City Ballet. Het is een film naar het gelijknamige dansstuk van Jerome Robbins (1918-1998), die wat ruimere bekendheid dan gebruikelijk kreeg doordat hij verantwoordelijk was voor de choreografie in de filmversie (1961) van de musical West Side Story van Leonard Bernstein (1918-1990).
__________

[1] Dat boek heeft tevens gediend als basis voor het libretto van La Traviata, muziekdrama uit de jaren 1852-1854 van Giuseppe Verdi (1813-1901),

De eerste keer dat ik met de Italiaanse componist Franco Donatoni (1927-2000) werd geconfronteerd, was in de tweede helft van de jaren zestig van de vorige eeuw, in de periode dat het (toenmalige) Noordelijk Filharmonisch Orkest in Groningen onder leiding van Charles de Wolff diens opus Per orchestra uit 1962 voorstelde, in zowel de Doelen te Rotterdam, alsook een jaar later ─ in 1969 ─ tijdens de Biënnale te Zagreb, samen met andere zeer eigentijdse stukken van John Cage (1912-1992), Ingvar Lidholm (geboren 1921) en Hanns Ulrich Engelmann (1921-2011).

Daarna verloor ik de man uit het gehoor, maar nu krijg ik zomaar de gelegenheid ─ en dat geldt eveneens voor u en alle (niet) uwen ─ drie tot nu toe onbekende composities van dezelfde muziekmeester te beluisteren in het programma Open: Studio Neue Musik van de Duitse regionale radiozender WDR 3. De titel luidt Donatoni sur l'escalier (1), hetgeen inhoudt dat er nog een vervolg zal komen.

Het eerste nummer wordt Le ruisseau sur l'escalier voor cello en kamerorkest (19 musici) uit 1980, gespeeld door het WDR Sinfonieorchester onder leiding van Peter Runde. Daarna volgt Lame, due pezzi voor cello uit 1982. In beide gevallen vertolkt Oren Shevlin de cellopartij.

Het concert, dat tussen 23:05 uur en middernacht wordt gepresenteerd, wordt besloten met Ala, due pezzi voor cello en contrabas, uit 1983. Stanislau Anischanka speelt de baspartij; eerder genoemde cellist zal zich over de noten voor zijn instrument ontfermen.

In de reeks VPRO-Import: Geheime genoegens ─ Guilty pleasures van de BBC ─ een documentaire van Julie Moggan over de Bouquetreeks [1], een maatschappelijk bedenkelijk fenomeen dat door middel van uiterste manipulatie ─ hersenverdovende teksten die miljoenen vrouwen reduceren tot willoze consumenten van die extreem inhoudsloze, nodeloze en nutteloze  aaneenschakeling van woorden zonder de geringste samenhang op enig aanvaardbaar niveau. Leesvee, zou je ze kunnen noemen, al moet worden toegevoegd dat dit in wezen een te positieve voorstelling van zaken is, aangezien lezen waarlijk iets anders is: het bijeenrapen (verzamelen) van dingen, zaken ─ in dit geval woorden ─ die waardevol zijn, en dat is met de druksels onder de benaming Bouquetreeks zeker niet het geval. Volgens de maakster van de documentaire gaat het om dromen over een ideale liefde, die niet alleen voor dames is, aangezien ook de mannen die op de omslagen van de pockets in kwestie worden afgebeeld ─ met meestal een iets te sterk ontwikkelde borstpartij met twee opvallende rozenknoppen, welke met gulzig-hete mond dienen te worden ingezogen, zoals de imbeciele inhoud van de boekjes dient te worden ingezogen ─ zelf nog steeds op zoek zijn naar de ware liefde. De plaatjes op het voorplat van die boekjes dragen niets anders uit dan platvloerse clichés en totale steriliteit tot in het misselijk makende.  Vrouwen die zich daaraan overgeven en menen er 'iets van mee te nemen' zijn rijp voor de dictatuur.
De Bouquetreeks werd in 1975 gestart door de Nederlandse uitgeverij Harlequin; inmiddels zijn er ruim drieduizend van die verhaaltjes verschenen. In alle gevallen gaat het om vertalingen

De digitale zender Holland Doc 24 ─ hoe imbeciel toch; ook in Bourtange, Lemmer en Eijsden wordt dergelijke geestvernietigende troep gelezen ─ presenteert op zaterdag 2 juli, tussen 21:00 uur en 21:54 uur, genoemde documentaire. Herhalingen worden in ieder geval nog gepresenteerd tijdens de komende dagen:

maandag 4 juli, vanaf 22:55 uur

dinsdag 5 juli, vanaf 19:25 uur
woensdag 6 juli, vanaf 22:00 uur

vrijdag 8 juli, vanaf 20:06 uur.

Het is niet uitgesloten dat er gedurende de periode van zaterdag 2 tot en met vrijdag 8 juli meer herhalingen zullen worden uitgezonden, overdag en in de nachtelijke uren. Om daarover adequaat te worden geïnformeerd, raadplege men de Programmagegevens op de website van de digitale zender HD24.

__________

[1] Niet te verwarren met de pockets die zijn uitgekomen in de serie Boeket Reeks, al meer dan een halve eeuw geleden gestart door uitgever J.H. Kok te Kampen.