Wat, in godsnaam, heeft Marie Leonie Vancraeynest te maken met “De rechtvaardige rechters”? zult u zich ongetwijfeld afvragen. Met de roof op zichzelf: ongetwijfeld niets. Maar wat ik nu ga verklaren zal u, beste lezer, op zijn minst raar doen opkijken. Bij sommigen zal het inslaan als een zware bom uit de eerste of de tweede wereldoorlog, die gewacht heeft om te exploderen tot op deze kille druilerige lentedag. Anderen zullen hoofdschuddend de wenkbrauwen fronsen. Stel nu zelf maar vast in welke van beide categorieën u mag ingedeeld worden. En laat het mij weten via de reageermogelijkheid rechts-onder. Want een beetje respons doet zo’n deugd: als u eens wist hoezeer de reactie van Mensje Meinema uit Leeuwarden mijn hart heeft verwarmd! Ga nu eerst maar even zitten.

Marie Leonie Vancraeynest was mijn grootmoeder aan moeders kant. Ze was daarenboven mijn doopmeter. De laatste jaren van haar leven leefde zij in onmin met mijn moeder en dat is de reden waarom ik haar laatste levensdagen niet heb meegemaakt en zelfs haar begrafenis niet heb bijgewoond. Wellicht was zij op ’t ogenblik van haar dood de enige persoon die de schuilplaats van de Rechtvaardige Rechters kende. Was ik toen bij haar sterfbed geweest, dan had ze mij ongetwijfeld haar vreselijk geheim verteld en dan waren de Rechters nu niet reddeloos verloren. Ondanks haar drie dochters en evenveel zonen was ik haar enig kleinkind…

Maar vooraleer mijn op goedberedeneerde fantasie gefundeerde theorie over haar rol in de ontsluiering van het raadsel van de Rechtvaardige Rechters grondig uit de doeken te doen, vind ik het wenselijk u nader kennis te laten maken met mijn meter. De reden is drieërlei. Omdat een beetje achtergrondinformatie nooit kwaad kan. Om de spanning er in te houden. En om u te plagen, want plagen is liefde vragen en in deze sombere dagen kan ik uw liefde goed gebruiken… Ze was één van de vier dochters van Mathilde Matton en Franciscus Vancraeynest, die door iedereen “Peetje Craeynest” werd genoemd. Volgens de overlevering was Mathilde een feeks; Peetje daarentegen was een goedhartig en wijs man. Als ik mijn moeder kon geloven waren alle positieve eigenschappen waarover de nakomelingen van Peetje en Mathilde beschikten, geërfd van Peetje, alle kwade van Mathilde. Als er iemand in de familie onaangepast gedrag vertoonde zei moeder: “die heeft Matton in ’t bloed”. Peetje had niet alleen een goed karakter, hij was bovendien knap. Mijn moeder was een jaar of twintig toen Peetje haar leerde over de grote getallen: dat “miljoen” niet het grootste was, maar dat er ook nog iets bestond als “biljoen” en “triljoen”. Eerst had ze gedacht dat Peetje een grapje maakte of, erger nog, begon te dementeren, maar toen ze later die termen in de krant las stond het bij haar als een paal boven water: Peetje was een zéér geleerd man. Hij muntte daarenboven uit in zijn beroep: wever! Dat Jules Bekaert die bijlange niet zo slim was en niet tippen kon aan het vakmanschap van Peetje – had Peetje zelf hem niet leren weven? – , aan het hoofd kwam van een grote textielfabriek en daarmee “schatrijk” werd, was voor moeder het bewijs van de onrechtvaardigheid in de wereld.

Pas na meters dood heb ik geleerd dat haar eerste naam Marie was en niet Leonie, zoals ik haar altijd door iedereen had horen noemen. Zo stond het in haar overlijdensbericht en op haar rouwprentje. Zij en haar drie zusters heetten trouwens alle vier Marie. Het moet de bedoeling geweest zijn zodoende in het gevlei te komen bij de Moeder Maagd en daardoor haar bijzondere genade over de vier zusters te laten uitstralen. Alleen de oudste mocht Marie behouden als roepnaam. Voor de anderen werd het de tweede naam: respectievelijk Leonie, Romanie en Emma. Marie heb ik niet gekend, evenmin als de twee broers Gustaaf en Remi. Romanie was een lieve groottante: geen ziertje Matton dus. Bij “tante Romanie” hadden ze een geitenbok en daardoor had zij enige bekendheid in haar dorp, alwaar in ’t begin van de vorige eeuw en vooral in de oorlogsjaren, nogal wat mensen een geit kweekten, de koe van de arme man. Emma had een goed draaiende winkel in breigaren en dergelijke, maar zij en haar man en haar dochter raakten aan de drank…

Meter Leonie was degene die al de slechte genen van Mathilde Matton had geërfd. Ze runde een kruidenierswinkeltje, samen met haar inwonende dochter, tante Jenna. Ze was getrouwd met Aloïs, een brave onderdanige man, die ze op alle gebieden domineerde. Grootvader Aloïs was ongeletterd en ongeschoold. Hij verdiende zijn brood met werken bij de boeren en zelf bewerkte hij een eigen stukje land. Hij was bijna altijd buiten, weg van Leonie, want door haar werd hij alleen maar afgesnauwd. Ze was niet met hem getrouwd uit liefde, zo beweerde ze, maar omdat hij er goed uitzag en omdat ze hoopte dat hij haar mooie kinderen zou schenken. Ik heb nooit begrepen waarom ze huilde toen hij stierf. Ik was pas zeven jaar toen grootvader Aloïs is heengegaan, maar ik heb nog levendige herinneringen aan hem, de enige van mijn grootouders aan wie ik écht plezier heb beleefd. Ik weet nog dat hij mij met Nieuwjaar geld toestopte, waarvan ik achteraf een deel heb moeten teruggeven omdat meter vond dat hij teveel had gegeven. Zelf was ze zo gierig als de pest. Van tante Jenna kreeg ik veel snoep uit de winkel en daarom kwam ik daar graag. Van meter kreeg ik nooit wat. Ze nam mij geregeld mee, zeer tegen mijn zin, naar het terrein van de oude steenoven, om er eten voor de konijnen te vergaren, in een enorme zak, die maar niet vol leek te geraken: gras, klaver, melkdistels. Ik stopte alles nogal losjes in de zak en als ik zei dat de zak vol was en we huiswaarts konden keren, stak ze haar been in de zak, stampte alles goed aan en zei: “D’er zit nog niets ín, bandiet. Gij komt ooit nog in den bak terecht. Jammer dat ik dat niet meer zal beleven”. Op een kwade dag had ze een stuk van het mooiste servies gebroken en een andere keer had ze een dikke Spaanse vlieg doodgeklopt hetgeen resulteerde in een grote rode vlek op het behang. Ik was ooggetuige geweest van die beide ongelukken. “Durf daar niets van te zeggen tegen tante Jenna” zei ze “of er dreigt wat”. En sukkel die ik was, ik nam de schuld op mij. De paar laatste jaren van haar leven verslechtte haar karakter nog en ’t was geen wonder dat het niet meer boterde met haar drie dochters. Ikzelf zat toen op kostschool in Oostende en ik zag meter vrijwel nooit meer. Iedere zondag rond vijf uur in de namiddag nam ik de trein naar Oostende en pas op zaterdagnamiddag om drie uur was ik weer thuis. Op zo’n zaterdag deelde mijn moeder mij bij mijn thuiskomst mee dat meter de maandag gestorven was en de vrijdag begraven. Ze had het niet de moeite gevonden mij daarvan in kennis te stellen. Ik heb het mijn moeder kwalijk genomen. Ik was een jaar of vijftien en ik besefte toen al dat de misverstanden die laatste jaren voor een deel te wijten waren aan een beginnende dementie en daar  had meter toch geen schuld aan.

Het dient gezegd: meter was een diep gelovig mens. Iedere zondag ging ze ter kerke en ze liet niet na mij aan mijn plichten van christenmens te herinneren. Ze woonde vlak bij de kerk. Onder de kerktoren om zo te zeggen. De kerk waar ik gedoopt ben. Als doopmeter zal ze bij mijn doopsel aanwezig geweest zijn. Hoe dikwijls wendde ze haar blikken niet naar de kerktoren… om te zien hoe laat het was op de torenklok… maar ook omdat er iets verborgen zat in die toren?