In het radioprogramma Am Abend vorgelesen, dat door de Duitse regionale zender NDR Kultur sedert jaar en dag wordt uitgezonden gedurende de vijf werkdagen van de week ─ kleine uitzonderingen daargelaten ─ wordt in de week van maandag 30 mei tot en met vrijdag 3 juni plaats ingeruimd voor een niet belletristische auteur: de geleerde Alexander von Humboldt (1769-1859). Naar hem, de grondlegger van de fysische geografie, en naar zijn broer Wilhelm (1767-1835), taalwetenschapper, is in Duitsland de oudste universiteit van Berlijn genoemd: de Humboldt Universität, opgericht in 1810. 

Ook thans is er sprake van een vijfdelige reeks, die het motto Ansichten der Natur heeft meegekregen. Alle vijf avonden gaat het om delen uit de reisverslagen van genoemde Duitse geleerde, welke zijn onderzoeken in Latijns Amerika betreffen.
Aus den Reiseberichten von Alexander von Humboldt luidt de overkoepelende titel van de teksten die gedurende genoemde avonden zullen worden voorgelezen tussen 22:00 uur en 22:35 uur door de onmiskenbare stem van toneel-, film- en televisieacteur Wolfgang Büttner (1912-1990). De opnamen zijn derhalve meer dan twee decennia oud.

Een kwart eeuw oud

In het programma The essay van BBC Radio 3, dat gedurende de vijf werkdagen van de week 's avonds tussen 23:45 uur en middernacht onze tijd wordt uitgezonden, luidt het thema in de week van maandag 30 mei tot en met vrijdag 3 juni Five easy pieces. Daarin laat Christopher Ricks de luisteraars kennismaken met bijzondere, en tegelijkertijd korte, gedichten.

Deel 1, op maandag 30 mei, heeft als motto Young and old. Het 73ste Sonnet van William Shakespeare (1564-1616) aan de orde, evenals Childhood van Frances Cornford (1886-1960).

William Blake (1757-1827) en Algernon Charles Swinburne (1837-1909) komen in het tweede deel, op dinsdag 31 mei, aan bod, als het thema luidt Love and marriage. Van eerstgenoemde wordt het gedicht Hail matrimony voorgesteld, en van Swinburne A leave-taking.

Deel 3 heeft het motto Town and country; van John Clare (1793-1864) komt het gedicht I found voor het voetlicht, van Thomas Stearns Eliot (1888-1965) is dat Morning at the window.

Het thema van het vierde deel, op donderdag 2 juni, heet Body and soul, wellicht passend op een dag die als herdenking van Jezus' Hemelvaart geldt.

Binnen een kwartier komen opnieuw twee gedichten met commentaar voor: A dialogue van Andrew Marvell (1621-1698), gevolgd door Any soul van William Cosmo Monkhouse (1840-1901). 

In de laatste aflevering, op vrijdag 3 juni, zijn Mary Robinson (1757-1800) en Elizabeth Daryush (1887-1977) de poëten die elk een gedicht leveren voor het thema Wealth and poverty. Van laatstgenoemde komt Children of wealth op de voorgrond, en dat geldt tevens voor January 1795 van Mary Robinson.

__________ 

Het portret van Cosmo Monkhouse werd geschilderd door John McLure Hamilton (1853-1936); een datum is niet bekend, maar het stuk werd in 1920 aan de National Portrait Gallery geschonken.

Twee Céline-kenners
De Nederlandse zender Radio 1 heeft voor vrijdag 28 mei, tussen 19:02 uur en 20:00 uur een nieuwe aflevering van het VPRO-programma Brands met boeken op de rol staan. Daarin praat Wim Brands op de geboortedag van Louis Ferdinand Céline (1894-1961) met twee ingewijden over leven en werk van deze Franse auteur die, niet onterecht, ook nu nog steeds als omstreden geldt.
De beide heren die met Wim Brands van gedachten wisselen, zijn Em Kummer ─ vertaler van Céline's Voyage au bout de la nuit (Reis naar het einde van de nacht) ─ en Nico Keuning, die deze maand een boek publiceert met de titel De laatste reis, over de jaren in Deense ballingschap van Céline (1945-1951). In dat Scandinavische land is Keuning op zoek gegaan naar adressen in Kopenhagen en twee andere plaatsen, waar hij diverse documenten heeft gevonden, waaronder een Verweerschrift uit 1945.

Zo wordt de lezer ─ en deels de luisteraar naar het radioprogramma in kwestie ─ in staat gesteld, kennis te nemen van een ietwat andere Céline: een tierende en intens irritant klagende man.

In het onderdeel Thursday Opera Matinee van het BBC Radio3-programma Afternoon on 3 wordt op donderdag 26 mei, tussen 15:00 uur en 17:30 uur onze tijd, de 'légende dramatique' La damnation de Faust, gecomponeerd door Hector Berlioz (1803-1869). Het tekstboek stamt uit de pen van de componist en Almire Gandonnière, naar de Franse vertaling van Goethe's Faust door Gérard de Nerval (1808-1855).

Al de vier delen werden in een concertante uitvoering voorgesteld op 6 december 1846 in Parijs. Twee delen ervan werden, onder leiding van de componist gegeven in het Drury Lane Theater op 7 februari 1848. Een complete versie werd in Engeland voor de eerste keer gespeeld in 1880, meer dan een decennium na het overlijden van Berlioz.Voor de bühne bewerkt door Raoul Gunsbourg kwam het tot een nieuwe première: in 1893 te Monte Carlo, op 18 februari. 

Aan de andere kant van de Oceaan, in New York werd, eveneens in 1880, een complete versie aan het operapubliek voorgesteld, onder leiding van Leopold Damrosch (1832-1885).

De versie die u in genoemd BBC-programma te horen kunt krijgen, werd gerealiseerd door de Lyric Opera van Chicago, onder leiding van Andrew Davis.

TV5 Monde presenteert op dinsdag 24 mei twee televisiebijdragen, tussen 21:00 uur en 23:00 uur: eerst een verfilmd drama en vervolgens een afleveringnuit een reportageserie La grande soif.

In de speelfilm, Coup de chaleur, wordt verslag gedaan van een hittegolf die een stad met 60.000 inwoners teistert. Het gevolg daarvan is dat een keuze moet worden gemaakt ─ en hier kan men gerust zeggen: uit twee kwaden treen Hélène Seuzaret.

De aflevering uit de reportagereeks gaat eveneens over het dreigende tekort aan drinkwater, en de commerciële uitbating (uitbuiting) ervan: L'eau et la commercialisation.

Gedurende de komende vier dagen ─ van maandag 23 tot en met donderdag 26 mei ─ komt Gustav Mahler (1860-1911), de musicus en de mens, alsmede diens echtgenote Alma Schindler, aan bod in diverse bijdragen via ethergolven. Het gaat in totaal om zeven bijdragen, drie met bewegende beelden, vier zonder. 

Veel meer, gedetailleerde, gegevens en ook enig commentaar, zelfs tussen de regels, kunt u lezen in een artikel dat zondag 22 mei is opgenomen op de site, speciaal over de cultuur van het fin de siècle All art is quite ueseless van Rond1900.nl.

Naast, door Luciano Berio bewerkte, vroege liederen van Mahler komt de luisteraar die dat wil, op drie verschillende radiozenders, ook nog een gehele symfonie: de Zevende, het fragment dat als de Tiende geldt en het jeugdwerk Pianokwartet tegen.

Aartsvader Claude

De oudste van de vier componisten, die met het volste recht als de aartsvaders van de twintigste eeuwse muziek mogen gelden ─ en dat zijn Claude Debussy (1862-1918), Arnold Schönberg (1874-1951), Béla Bartók (1881-1945) en Igor Stravinski (1882-1971) ─ vervult in de week van maandag 23 tot en met vrijdag 27 mei de functie van Componist van de week bij de Vara op Radio 4. 

Debussy schreef, in tal van disciplines, klassieke muziek: solostukken voor piano, cycli, kamermuziek, orkestwerken en één muziekdrama Pelleas et Melisande.

Diverse composities, of delen daarvan, worden gedurende die vijf avonden, tussen 19:30 uur en 20:00 uur, voorgesteld. Als we juist zijn geïnformeerd, krijgen we zelfs pianistukken te horen die nog door de componist zelf zijn gespeeld. In dat geval mag men in meer dan één betekenis spreken van historische opnamen. 

Twee daarvan zullen te beluisteren zijn in de aflevering van maandag 23 mei en nog één wordt voorgesteld in de laatste aflevering, van vrijdag 27 mei.

In de nieuwste aflevering ─ van 21 mei ─ van het Vara-programma Pianistenuur dat doorgaans 's zaterdags in het laatste uur van de middag via de klassieke zender Radio 4 wordt uitgezonden, staat de Zweedse musicus Wilhelm Stenhammar (1871-1927) centraal. Hoewel de man voornamelijk furore heeft gemaakt als pianist en dirigent, kan zijn carrière als componist niet alleen niet worden genegeerd, deze is van groot belang gebleken voor de Zweedse muziekgeschiedenis, alsmede voor de ontwikkeling van de westerse muziek als geheel. Stenhammar geldt als de meest belangrijke componist van dat Scandniavische land,  Franz Berwald (1796-1868). Toch heeft zijn functie van dirigent nog meer betekend voor het directe Zweedse muzieleven, doordat hij, als eerste dirigent van het beste orkest van die staat ─ het ensemble van Göteburg ─ veel meer invloed kon doen gelden.
In het radioprogramma in kwestie speelt pianist Martin Sturfält de Sonate in g-klein, de Sonate in As-groot en opus 33 nr. 1: het uit zeven delen bestaande Sensommernätter (Late zomernachten). De uitzending wordt gepresenteerd door Bob van der Houven.

Op dinsdag 24 mei kunt u via de Duits-Franse cultuurzender Arte-tv kennisnemen van de documentaire Schwäne ─ Halbgötter in Weiß? van Herbert Oswald. Die film, vooralsnog eenmalig, uit te zenden tussen 08:00 uur en 08:45 uur besteedt aandacht aan de mythen en legenden die in de loop der eeuwen zijn ontstaan over dit majestueuze dier. Niet alleen dichters, zoals Hans Christian Andersen (1805-1875) met zijn sprookje Het lelijke eendje, en componisten, bij voorbeeld Jean Sibelius (1865-1957): De Zwaan van Tuonela (1893, gereviseerd in 1897 en nog eens in 1900) ─  hebben zich laten inspireren gevoeld door dit fraai ogende, soepele en zelfbewust lijkende dier.

Beeldend kunstenaars hebben zich evenmin onbetuigd gelaten, en dat tot op de huidige dag. Als lichtend voorbeeld, dat we u hier willen voorstellen, mag de cyclus Zwanenkring gelden, gerealiseerd door de in Groningen wonende en werkende kunstenaar Derk den Boer, die met een ander project van rust en bezinning, Oases in Stad en Land  ─ want ook zo kun je het dier zwaan bezien ─ voor de Biënnale in Florence, in december 2011, uitgenodigd.

Over het meest recente project van deze kunstenaar kunt u meer lezen op de wijkwebsite van Paddepoel, een noordelijke stadswijk van Groningen, waar niet alleen een artikel ─ geplaatst op woensdag 18 mei ─ over Derk den Boer te lezen is, maar tevens een fotoreportage beschikbaar is over dat wel heel ruim bemeten landschapswerk.

Alweer een eeuw geleden

De Britse televisiezender BBC Four stelt de kijkers op dinsdag 24 mei in de gelegenheid een documentaire over twee Britse schilders, die een tijd hebben samengewerkt in een bepaald project, dat in de film aan de orde komt. Het is inmiddels alweer een eeuw geleden dat het project werd gerealiseerd, en na het verscheiden van Augustus John is inmiddels alweer een halve eeuw verstreken. Op de foto hiernaast ziet u de internationaal vermaarde kunstenaar op latere leeftijd. 

Het gaat daarbij om Augustus John (1878-1961) en James Dickson Innes (1887-1914). Beiden zijn in 1911 verhuisd naar Noord-Wales om daar te kunnen schilderen in de stijl van Henri Matisse (1869-1954). Dat gebeurde in de periode 1911-1912 in Arenig Fawr om aldaar een berg te schilderen, vandaar de titel The Mountain that had to be painted. Augustus John slaagde erin de collega, die hij sedert 1907 al beter kende, voor dat 'project' tot een min of meer nomadisch leven te 'bekeren. Deze film wordt uitgezonden tussen 21:00 uur en 22:00 uur onze tijd.

Van die beiden is Augustus John ongetwijfeld internationaal de beroemdste. Dickson Innes, die geboren werd in Zuid-Wales, maakte voornamelijk aquarellen en olieverfschilderijen. Het werk dat in de genoemde periode onder meer tot stand gekomen is, en de titel draagt Arenig, North Wales, is gereedgekomen in 1913; het bevindt zich in de Tate Gallery. In zijn oeuvre komen veel bergen, maar af en toe schilderde hij ook figuratief. 

Augustus John gold korte tijd, evenals Dickson Innes, in ongeveer dezelfde periode als zijn samenwerking met deze collega viel, als vooraanstaand post-impressionismt in Groot-Brittannië.  Vooral de naam van Augustus John werd bewonderend in verband gebracht met Matisse en Paul Gauguin (1848-1903).

Woensdag 18 mei confronteert de Britse televisiezender BBC Two ons met chassidische Joden die in het Noord-Londense Stamford Hill wonen. Die groepering leeft temidden van anderen die in vrijwel alles de gewoonten van de eenentwintigste eeuw volgen, terwijl deze joodse gemeenschap leeft volgens de tradities van de achttiende eeuw. Liefde en huwelijk, alsmede het zoeken naar een bruid worden gerealiseerd volgens de gebruiken die in genoemde periode als standaard golden.

Het programma, dat zal worden uitgezonden tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, draagt de titel A Hasidic guide to love, marriage and findign a bride.

Het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24, dat,evenals diverse andere Nederlandse televisiekanalen met dat getal in de naam, zeven etmalen per week continu uitzendt, stelt ons op 17 mei, tussen 20:03 uur en 21:05 uur, in staat kennis te nemen van een portret van de schrijver en historicus Jacques Presser (1899-1970). De man had voor de oorlog reeds gepubliceerd over het toenemende antisemitisme in Duitsland. Toch was het nog een hele schok toen de Duitsers in 1940 Nederland bezetten. Evenals Menno ter Braak, die het nodige aan anti-mofse sentimenten had geuit, heeft Presser getracht een einde aan zijn leven te maken, doch die poging is mislukt. Als gevolg van de maatregelen tegen Joden, afgekondigd door de bezetter, moest Presser zijn functie als docent aan het Vossius Gymnasium opgeven en kon hij eerst nog voor de klas blijven staan, zij het aan het Joods Lyceum in Amsterdam.
Het zijn vooral twee historische publicaties die Jacques Pressers reputatie hebben gevestigd: de Nacht der Girondijnen, dat als Boekenweekgeschenk 1957 werd verspreid. Jaren later, in 1965, is het tweedelige standaardwerk Ondergang over Kamp Westerbork uitgekomen. Ook tijdens de oorlogsjaren heeft Jacques Presser nog gepubliceerd, zij het onder pseudoniem. In 1943 bleek hij een vals persoonsbewijs bij zich te hebben, en daarom werd hij, via Westerbork, naar Kamp Sobibor gestuurd.
Kort na de opnamen voor het gefilmde portret ─ Wat niet voorbijgaat ─ dat door Geschiedenis 24 zal worden uitgezonden ─ ook alweer goed vier decennia geleden ─ stierf Jacques Presser.
Onlangs is een manuscript opgedoken dat drieënzestig jaar als verloren gold: Homo submersus. De latinisten onder u weten wat de titel inhoudt: de ondergedoken man/mens.

Presser, die diverse prijzen mocht ontvangen, schreef niet alleen historische werken, maar tevens een viertal detectives, waarvan Moord in Meppel, en Moord in Moordrecht de bekendste zijn gebleven.