Gedurende de komende vier dagen ─ van maandag 23 tot en met donderdag 26 mei ─ komt Gustav Mahler (1860-1911), de musicus en de mens, alsmede diens echtgenote Alma Schindler, aan bod in diverse bijdragen via ethergolven. Het gaat in totaal om zeven bijdragen, drie met bewegende beelden, vier zonder. 

Veel meer, gedetailleerde, gegevens en ook enig commentaar, zelfs tussen de regels, kunt u lezen in een artikel dat zondag 22 mei is opgenomen op de site, speciaal over de cultuur van het fin de siècle All art is quite ueseless van Rond1900.nl.

Naast, door Luciano Berio bewerkte, vroege liederen van Mahler komt de luisteraar die dat wil, op drie verschillende radiozenders, ook nog een gehele symfonie: de Zevende, het fragment dat als de Tiende geldt en het jeugdwerk Pianokwartet tegen.

Aartsvader Claude

De oudste van de vier componisten, die met het volste recht als de aartsvaders van de twintigste eeuwse muziek mogen gelden ─ en dat zijn Claude Debussy (1862-1918), Arnold Schönberg (1874-1951), Béla Bartók (1881-1945) en Igor Stravinski (1882-1971) ─ vervult in de week van maandag 23 tot en met vrijdag 27 mei de functie van Componist van de week bij de Vara op Radio 4. 

Debussy schreef, in tal van disciplines, klassieke muziek: solostukken voor piano, cycli, kamermuziek, orkestwerken en één muziekdrama Pelleas et Melisande.

Diverse composities, of delen daarvan, worden gedurende die vijf avonden, tussen 19:30 uur en 20:00 uur, voorgesteld. Als we juist zijn geïnformeerd, krijgen we zelfs pianistukken te horen die nog door de componist zelf zijn gespeeld. In dat geval mag men in meer dan één betekenis spreken van historische opnamen. 

Twee daarvan zullen te beluisteren zijn in de aflevering van maandag 23 mei en nog één wordt voorgesteld in de laatste aflevering, van vrijdag 27 mei.

In de nieuwste aflevering ─ van 21 mei ─ van het Vara-programma Pianistenuur dat doorgaans 's zaterdags in het laatste uur van de middag via de klassieke zender Radio 4 wordt uitgezonden, staat de Zweedse musicus Wilhelm Stenhammar (1871-1927) centraal. Hoewel de man voornamelijk furore heeft gemaakt als pianist en dirigent, kan zijn carrière als componist niet alleen niet worden genegeerd, deze is van groot belang gebleken voor de Zweedse muziekgeschiedenis, alsmede voor de ontwikkeling van de westerse muziek als geheel. Stenhammar geldt als de meest belangrijke componist van dat Scandniavische land,  Franz Berwald (1796-1868). Toch heeft zijn functie van dirigent nog meer betekend voor het directe Zweedse muzieleven, doordat hij, als eerste dirigent van het beste orkest van die staat ─ het ensemble van Göteburg ─ veel meer invloed kon doen gelden.
In het radioprogramma in kwestie speelt pianist Martin Sturfält de Sonate in g-klein, de Sonate in As-groot en opus 33 nr. 1: het uit zeven delen bestaande Sensommernätter (Late zomernachten). De uitzending wordt gepresenteerd door Bob van der Houven.

Op dinsdag 24 mei kunt u via de Duits-Franse cultuurzender Arte-tv kennisnemen van de documentaire Schwäne ─ Halbgötter in Weiß? van Herbert Oswald. Die film, vooralsnog eenmalig, uit te zenden tussen 08:00 uur en 08:45 uur besteedt aandacht aan de mythen en legenden die in de loop der eeuwen zijn ontstaan over dit majestueuze dier. Niet alleen dichters, zoals Hans Christian Andersen (1805-1875) met zijn sprookje Het lelijke eendje, en componisten, bij voorbeeld Jean Sibelius (1865-1957): De Zwaan van Tuonela (1893, gereviseerd in 1897 en nog eens in 1900) ─  hebben zich laten inspireren gevoeld door dit fraai ogende, soepele en zelfbewust lijkende dier.

Beeldend kunstenaars hebben zich evenmin onbetuigd gelaten, en dat tot op de huidige dag. Als lichtend voorbeeld, dat we u hier willen voorstellen, mag de cyclus Zwanenkring gelden, gerealiseerd door de in Groningen wonende en werkende kunstenaar Derk den Boer, die met een ander project van rust en bezinning, Oases in Stad en Land  ─ want ook zo kun je het dier zwaan bezien ─ voor de Biënnale in Florence, in december 2011, uitgenodigd.

Over het meest recente project van deze kunstenaar kunt u meer lezen op de wijkwebsite van Paddepoel, een noordelijke stadswijk van Groningen, waar niet alleen een artikel ─ geplaatst op woensdag 18 mei ─ over Derk den Boer te lezen is, maar tevens een fotoreportage beschikbaar is over dat wel heel ruim bemeten landschapswerk.

Alweer een eeuw geleden

De Britse televisiezender BBC Four stelt de kijkers op dinsdag 24 mei in de gelegenheid een documentaire over twee Britse schilders, die een tijd hebben samengewerkt in een bepaald project, dat in de film aan de orde komt. Het is inmiddels alweer een eeuw geleden dat het project werd gerealiseerd, en na het verscheiden van Augustus John is inmiddels alweer een halve eeuw verstreken. Op de foto hiernaast ziet u de internationaal vermaarde kunstenaar op latere leeftijd. 

Het gaat daarbij om Augustus John (1878-1961) en James Dickson Innes (1887-1914). Beiden zijn in 1911 verhuisd naar Noord-Wales om daar te kunnen schilderen in de stijl van Henri Matisse (1869-1954). Dat gebeurde in de periode 1911-1912 in Arenig Fawr om aldaar een berg te schilderen, vandaar de titel The Mountain that had to be painted. Augustus John slaagde erin de collega, die hij sedert 1907 al beter kende, voor dat 'project' tot een min of meer nomadisch leven te 'bekeren. Deze film wordt uitgezonden tussen 21:00 uur en 22:00 uur onze tijd.

Van die beiden is Augustus John ongetwijfeld internationaal de beroemdste. Dickson Innes, die geboren werd in Zuid-Wales, maakte voornamelijk aquarellen en olieverfschilderijen. Het werk dat in de genoemde periode onder meer tot stand gekomen is, en de titel draagt Arenig, North Wales, is gereedgekomen in 1913; het bevindt zich in de Tate Gallery. In zijn oeuvre komen veel bergen, maar af en toe schilderde hij ook figuratief. 

Augustus John gold korte tijd, evenals Dickson Innes, in ongeveer dezelfde periode als zijn samenwerking met deze collega viel, als vooraanstaand post-impressionismt in Groot-Brittannië.  Vooral de naam van Augustus John werd bewonderend in verband gebracht met Matisse en Paul Gauguin (1848-1903).

Woensdag 18 mei confronteert de Britse televisiezender BBC Two ons met chassidische Joden die in het Noord-Londense Stamford Hill wonen. Die groepering leeft temidden van anderen die in vrijwel alles de gewoonten van de eenentwintigste eeuw volgen, terwijl deze joodse gemeenschap leeft volgens de tradities van de achttiende eeuw. Liefde en huwelijk, alsmede het zoeken naar een bruid worden gerealiseerd volgens de gebruiken die in genoemde periode als standaard golden.

Het programma, dat zal worden uitgezonden tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, draagt de titel A Hasidic guide to love, marriage and findign a bride.

Het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24, dat,evenals diverse andere Nederlandse televisiekanalen met dat getal in de naam, zeven etmalen per week continu uitzendt, stelt ons op 17 mei, tussen 20:03 uur en 21:05 uur, in staat kennis te nemen van een portret van de schrijver en historicus Jacques Presser (1899-1970). De man had voor de oorlog reeds gepubliceerd over het toenemende antisemitisme in Duitsland. Toch was het nog een hele schok toen de Duitsers in 1940 Nederland bezetten. Evenals Menno ter Braak, die het nodige aan anti-mofse sentimenten had geuit, heeft Presser getracht een einde aan zijn leven te maken, doch die poging is mislukt. Als gevolg van de maatregelen tegen Joden, afgekondigd door de bezetter, moest Presser zijn functie als docent aan het Vossius Gymnasium opgeven en kon hij eerst nog voor de klas blijven staan, zij het aan het Joods Lyceum in Amsterdam.
Het zijn vooral twee historische publicaties die Jacques Pressers reputatie hebben gevestigd: de Nacht der Girondijnen, dat als Boekenweekgeschenk 1957 werd verspreid. Jaren later, in 1965, is het tweedelige standaardwerk Ondergang over Kamp Westerbork uitgekomen. Ook tijdens de oorlogsjaren heeft Jacques Presser nog gepubliceerd, zij het onder pseudoniem. In 1943 bleek hij een vals persoonsbewijs bij zich te hebben, en daarom werd hij, via Westerbork, naar Kamp Sobibor gestuurd.
Kort na de opnamen voor het gefilmde portret ─ Wat niet voorbijgaat ─ dat door Geschiedenis 24 zal worden uitgezonden ─ ook alweer goed vier decennia geleden ─ stierf Jacques Presser.
Onlangs is een manuscript opgedoken dat drieënzestig jaar als verloren gold: Homo submersus. De latinisten onder u weten wat de titel inhoudt: de ondergedoken man/mens.

Presser, die diverse prijzen mocht ontvangen, schreef niet alleen historische werken, maar tevens een viertal detectives, waarvan Moord in Meppel, en Moord in Moordrecht de bekendste zijn gebleven.

Annie Proulx is een in tal van landen populaire Amerikaanse schrijfster, ook in ons land. Diverse van haar boeken zijn in het Nederlands vertaald, onder meer het door verfilming zeer bekend geworden Brokeback Mountain.
Deze auteur is tevens bekend vanwege tal van aspecten in haar gedrag en haar voorkomen, welke van invloed zijn op haar schrijverschap. Voorzover dat haar persoonlijke leven betreft, heeft ze een sterke voorkeur ontwikkeld voor afzondering.
Over haar manier van werken vertelt ze in de door het digitale televisiekanaal Cultura 24 uit te zenden onderhoud: over de ontwikkeling van de personages in haar boeken en verklaart ze waarom haar personages zulke uitzonderlijke namen dragen.
Dat gesprek is te zien in de bijdrage Annie Proulx in Nederland, te zien op genoemd kijkkanaal, op woensdag 18 mei, tussen 20:25 uur en 21:00 uur.

Neue Musik is een vast geprogrammeerd onderdeel van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur. In de aflevering van woensdag 18 mei wordt aandacht gevraagd voor de Internationale Ernst von Siemens Musikpreis. Deze zal op 24 mei aanstaande worden uitgereikt aan de Duitse componist Aribert Reimann (geboren 1936) voor zijn gehele oeuvre.

Toen de alom gewaardeerde, want op tal van aspecten van het muziekleven deskundige criticus , componist en muziekhistoricus Hans Heinz Stuckenschmidt (1901-1988), afscheid had genomen van zijn actieve beroepsleven, heeft het tweede Duitse televisienet ZDF een programma aan hem gewijd in de reeks Zeugen des Jahrhunderts. Desgevraagd verklaarde Stuckenschmidt dat hij twee Duitse componisten op het oog had die zouden zorgen voor de nodige progressie van het muziekleven: "Aribert Reimann en Wolfgang Rihm."

Genoemde stichting stelt eveneens prijzen beschikbaar voor de meest talentvolle componisten. Dit jaar gaan deze naar de Brit Steven Daverson, de Spanjaard Hector Parra en naar de Duitser Hans Thomalla.
De aflevering draagt de titel Der Nobelpreis der Musik fördert Innovation, en zal worden uitgezonden op woensdag 18 mei tussen 21:35 uur en 22:00 uur. 

In ons artikel van zaterdag 7 mei hebben we de eerste drie van acht afleveringen met voorgelezen teksten uit het oeuvre van Ludwig Börne aan u voorgesteld. De reeks gaat verder op maandag 16 mei en eindigt op vrijdag 20 mei, steeds om 22:35 uur, als het programma goed een half uur heeft geduurd. Tijdens genoemde avonden vanaf 22:00 uur treedt steeds opnieuw een verteller op in het programma Am Abend vorgelesen van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur.
Op maandagavond is de beurt aan Jürgen Thormann; hij leest het artikel voor dat Ludwig Börne schreef over Henriette Sonntag in Frankfurt.

Dinsdag 17 mei gaat de reeks onverstoorbaar verder, en zo nog drie dagen, steeds op hetzelfde tijdstip. 

Nalatenschap

Eén van de dingen die over de Oostenrijkse schilder, beeldhouwer en zonderling Gustav Klimt (1862-1918) bekend zijn, is dat tal van zijn doeken in verband worden gebracht met de muziek van Gustav Mahler [1], die twee jaar vóór hem werd geboren en zeven jaar eerder is overleden dan de beeldend kunstenaar. Vooral in de bloeitijd van het fenomeen grammofoonplaat, en met name vanaf het midden van de jaren vijftig zijn er tal van Mahler-uitgaven verschenen met op de hoes een daarbij passende afbeelding uit het oeuvre van Gustav Klimt.
De man is onderwerp van aandacht in de documentaire Die Affäre Klimt, welke op maandag 16 mei, zal worden uitgezonden door Arte-televisie: kort vóór middernacht, om 23:50 uur begint deze en om 01:20 uur in de nacht op dinsdag 17 mei eindigt de film.

De documentaire, die werd in 2006 gedraaid door Jane Chablani voor de regionale Duitse televisiezender Bayerische Rundfunk, behandelt de strijd die wordt gevoerd over de nalatenschap van deze beeldend kunstenaar uit de tijd van de (Oostenrijkse) art nouveau.
De film zal via dezelfde zender worden herhaald op maandag 30 mei, 's ochtends vanaf 10:15 uur.

__________

[1] In verband met de honderdste sterfdag, deze week op 18 mei, worden er dagen achtereen tal van radio- en tv-uitzendingen gewijd aan deze componist, zijn muziek en zijn persoonlijkheid. Daarover kunt u twee uitgebreide artikelen raadplegen op de bevriende site All art is quite useless van Rond 1900.nl. Het eerste is verschenen op zaterdag 14 mei; het tweede zal op dinsdag 17 mei op diezelfde site worden gepubliceerd.

Lezing en commentaar

Op vrijdag 13 mei wordt in de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit te Amsterdam een lezing gehouden door Philip Jenkins, hoogleraar Geesteswetenschappen aan de Pennsylvania State University. Daarin zal de geleerde één en ander toelichten van hetgeen hij in 2007 heeft geboekstaafd in Christianity, Islam and Europe's Religious Crisis, in 2010 in een Nederlandse vertaling van Bart Voorzanger verschenen als Gods Werelddeel ─ christendom,  islam en de religieuze crisis in Europa bij Nieuw Amsterdam uitgevers te Amsterdam.

Als basis voor de lezing dient een tweetal vragen: 
Zal het christendom in Europa bezwijken onder het gewicht van niet alleen globalisering, westers secularisme, en van (al dan niet) islamitische immigranten?

Staat Europa op het punt Eurabië te worden?

Overdreven voorstellingen
Laten we hier ─ voordat Philip Jenkins zijn lezing houdt ─ nog eens recapituleren dat er in Nederland minder dan vijf procent van de bevolking islamieten zijn, welke zich zeker niet als geheel laten indelen bij de groepering islamisten. Om het even zuiver te houden: niet alle rooms-katholieken ─ integendeel ─ vinden het aanvaardbaar dat de paus ─ u weet wel, die paapse travestiet in Vaticaanstad die een zetel bezet houdt met de uiterst ridicule benaming  Heilige Stoel draagt ─ gezag mag uitoefenen als Gods plaatsbekleder op aarde, terwijl juist aardse mensen God hebben gecreëerd en niet andersom.

Dat er geestelijke gestoorden bestonden die twee decennia geleden riepen dat er in het jaar 2000 nog slechts één vlag op deze aardkloot zou wapperen ─ die van Allah ─ en dat er ongetwijfeld ook nu nog misleide lieden zullen bestaan die menen dat het dan misschien wat later zal gebeuren, mag geen reden zijn voor mensen in het westen ─ inclusief gelovigen van welke richting dan ook, en al dan niet vanuit een politieke overtuiging met een verborgen agenda ─ om zich, jegens zo'n kleine minderheid als de moslimbevolking, op te stellen zoals het beestentuig in Mofrika van anno dazumal heeft gedaan jegens hun joodse burgers.

Geen verovering

Het is, vriendelijk gezegd, dan ook je reinste dwaasheid dat er politieke stromingen, helaas ook in ons land, bestaan van mensen die zich laten leiden door een ─ opnieuw: vriendelijk gezegd ─ vorm van niet onderkende doodsangst jegens moslims, die in hun relatief geringe aantal ertoe zouden kunnen overgaan Europa te veroveren. Dat anderzijds de reëel bestaande angst niet zonder meer van tafel kan worden geveegd, moge even duidelijk zijn: een poging tot verklaring is dan ook wel het minste. Die ligt onder meer in de vehemente wijze van prediken en haatzaaien aan de zijde van bepaalde extremistische fundamentalisten, die de wereldheerschappij wensen en daarom eisen. De niet zelden hysterisch-uitzinnige wijze waarop de dreigingen aan het adres van aanhangers van een andere godsdienst, en in de richting van ongelovigen, worden geuit, maakt, vooral bij ons, nuchtere Nederlanders, een volslagen gestoorde en daardoor verstorende indruk.

Aanpassingen

Philip Jenkins is er dan ook van overtuigd dat die angst voor een totale islamisering van Europa zwaar overtrokken is. Voorts is hij van mening dat het christendom eveneens grote moeite zal hebben, zich in de seculiere cultuur van Europa te handhaven. Volgens deze geleerde hebben die beide geloofsgemeenschappen zich inmiddels aangepast en zullen zij zich ook nog verder aanpassen.
Wat Philip Jenkins in zijn lezing naar voren zal brengen, zal worden becommentarieerd door James Kennedy, hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

__________

Lezing Philip Jenkins:
Vrije Universiteit, Hoofdgebouw 13A-11/13
vrijdag 13 mei, tussen 14:00 uur en 16:00 uur

Toegang vrij, met een borrel na afloop.

__________

Philip Jenkins: Gods werelddeel ─ Christendom, islam en de religieuze crisis in Europa. Vertaald door Bart Voorzanger; voorzien van een inleiding door de auteur, speciaal voor de Nederlandse editie. 480 pagina's, paperback, Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam 2010. ISBN 978-90-468-0788-0.

In het programma De avonden van de VPRO, dat op woensdag 11 mei via Radio 6 wordt uitgezonden tussen 21:02 uur en 23:00 uur, komt het thema buitenlandse literatuur en de populariteit daarvan aan de orde. Aangezien de Duitse, de Franse en de Spaanse literatuur in ons land hun grond onder de voeten meer en meer, en dat ook als zodanig wordt onderkend, met als gevolg de instelling van een Europese Literatuurprijs welke als niet te verwaarlozen mag worden beschouwd. De schrijver van de beste roman die uit één der Europese talen in het Nederlands is overgezet, wordt niet alleen met mooie woorden en een oorkonde bedacht, maar ontvangt tevens het niet onaardige bedrag van tienduizend euro, en daarnaast krijgt de vertaler ook nog eens tweeënhalf duizend euro; toch meer dan een douceurtje.
De met het, in onze taal volstrekt onnodige en onprettige, woord Longlist aangeduide opsomming telt vijf Duitse auteurs ─ een aantal aan moderne schrijvers in die taal dat de meeste huidige boekenlezers niet meer kunnen ophoesten ─, drie Franse, drie Engelse, twee Spaanse, één Tsjech, één Deen, één Noor en één Roemeen. Daartussen zouden zich diverse schrijvers bevinden die zich niet zouden mogen beklagen over belangstelling van de zijde van het Nederlandse lerzerspubliek.
De bekendste onder hen is waarschijnlijk Bernhard Schlink (geb. 1944), die vooral naam heeft gemaakt met de inmiddels verfilmde roman Der Vorleser. Verder doen onder anderen Jens Christian, Niccolò Ammaniti en Charles Lewinsky mee.

Al was het alleen maar omdat nu eindelijk de vertalers ook meedoen in de eer en de economische kant van de onderscheiding, valt de instelling van de prijs in kwestie toe te juichen. De jury, die door een politicus wordt voorgezeten, kijkt met evenveel interesse naar de kwaliteit van de vertaling. Die juryvoorzitter, Frans Timmermans die onder meer Staatssecretaris van Europese Zaken in het laatste kabinet Balkenende is geweest, is ─ in tegenstelling tot vele anderen in dezelfde functie ─ iemand die leest.
Woensdag 11 mei wordt de korte lijst met nog slechts vijf titels bekendgemaakt tijdens de uitzending van genoemd programma De avonden, geheel in het teken van De Nacht van de Europese Literatuur. In de uitzending worden onder meer twee schrijvers geïnterviewd: de Duitser Ingo Schulze en de befaamde Hongaar György Konrád.

In het programma Kulturforum van NDR Kultur, dat hedenavond wordt uitgezonden, komen vragen van en (tegelijkertijd) aan Max Frisch aan de orde. Hoewel ik de inhoud van dit inmiddels zeker twee decennia oude programma niet ken ─ Max Frisch is in april 1991 overleden ─, is het niet onwaarschijnlijk dat het daarbij (onder meer) gaat om de Vragenlijst (Fragebogen) uit 1966, waarmee deze Zwitserse auteur zijn 432 pagina's tellende Tagebuch 1966-1971 opent.