Voor de Maand van de Filosofie heeft Stine Jensen een essay geschreven met de titel Echte vrienden: Intimiteit in tijden van Facebook, Geen Stijl en Wikileaks. 

In het muziekprogramma Performance on 3, dat op dinsdag 19 april tussen 20:00 uur en 22:15 uur onze tijd zal worden uitgezonden door BBC Radio 3, worden drie Franse composities voorgesteld, waarvan de laatste de meest, de eerste de minst, bekende is. Drie verschillende componisten staan borg voor muziek op het hoogst denkbare niveau.
De avond begint met een uitvoering van het Celloconcert nr. 2 uit 19 van Henri Dutilleux (geboren 1916). Het eerdere celloconcert, Tout un monde lointain hebben we uitgebreid besproken op onze zustersite Tempel der Toonkunst, op 21 januari 2009.

Vervolgens klinkt Iberia van Claude Debussy (1862-1918), muziek met sterk Spaanse elementen, en op het voor deze componist gebruikelijke niveau, zelfs zonder dat hij nooit in Spanje is geweest.

Tot slot wordt de fameuze Bolero van Maurice Ravel gespeeld. Daarover kunt u een uitgebreid artikel vinden op de aan deze sites gelieerde fin de siècle site All art is quite useless van Rond1900.nl; die bijdrage is gepubliceerd op 8 juni 2006.

Al die muziek wordt gespeeld door het BBC Scottish Symphony Orchestra onder leiding van Donald Runnicles.

Sensatie
Wat was het een sensationeel gebeuren, nu bijna een halve eeuw geleden, toen de 'roman' Ik Jan Cremer uitkwam [1]. Vanwege de sensuele, niet zelden expliciet-seksuele, passages werd het boek in tal van maatschappelijke geledingen ten strengste veroordeeld. Toch heb ik meegemaakt ─ ik was in die dagen zelf boekhandelaar ─ dat streng-christelijk georiënteerde lieden met in ieder geval één gespitst oor luisterden als andere klanten elkaar juist die passages voorlazen.

Het ligt voor de hand dat de meest abjecte roddels de ronde gingen doen, welke nog meer in aanmerking kwamen voor de kwalificatie pathologische laster. Zo zou Jan Cremer niet eens in staat zijn ook maar één regel op papier te krijgen, omdat hij altijd in andere sferen zou verkeren, en met die woorden kon men maar aan het invullen slaan. Wachtend op een interviewer zou hij niet eens iets willen lezen en maar voor zich uit blijven staren.

Een interview met Leo Kool, uitgezonden door de VPRO-televisie leek al die vermoedens en lukraak gedane mededelingen eerder te bevestigen dan dat Jan Cremers optreden ook maar in de geringste mate heeft bijgedragen tot een ietwat genuanceerder beeld.

Ghost-writers

Een van der mees hardnekkige geruchten die rondzoemden, was het verhaal over de twee ghostwriters, die het boek voor Jan Cremer zouden hebben geschreven: heren der scheppende letteren, die het tijdschrift Gard Sivik zouden domineren: Simon Vinkenoog (1928-2009) en Cornelis Bastiaan Vaandrager (1935-1992). In delen van de boekhandel  bestond de indruk dat de uitgever er niet in het minst enig belang bij had deze geruchten te ontzenuwen, aangezien die in positieve zin zouden bijdragen tot de niet-ongewenste legendevorming rondom de persoon Jan Cremer.

Een uitgever die bij mij in de zaak met enkele anderen van gedachten wisselde over deze tot nationale affaire uitgegroeide kwestie, meldde dat er geen proces wegens pornografie zou volgen omdat uitgeverij De Bezige Bij het predicaat koninklijk droeg en daarmee onschendbaar zou zijn: directeur Geert Lubberhuizen hoefde "zijn vriend Prins Bernhard" maar op te bellen en Justitie hield zich wel gedeisd.

Feiten

Het blijft echter een feit dat Jan Cremer het boek ─ een paperback, die opvallenderwijs tien gulden moest kosten, hetgeen bijna het dubbele bedroeg van wat als gangbaar gold ─ relatief snel door een tweede liet volgen. Nadat de storm enigszins was geluwd en Nederland in de tweede helft van de jaren zestig ijverig ging meedoen aan de seksuele revolutie ─ welke plotsklaps in meer geledingen van de maatschappij een bevrijdend effect had dan men aanvankelijk had gedacht ─, werd de eventuele opwinding over de inhoud van de werken van Jan Cremer, letterlijk en figuurlijk, naar de achtergrond verdrongen,

Daarna heeft de man zich nog op andere manieren binnen het circuit der kunsten gemanifesteerd, onder meer als schilder, en in die context is hij zelfs een deel van het establishment geworden: zo gaat dat dikwijls met aanvankelijk revolutionair optredende figuren. Op de pen van een bankinstelling prijkte een kunstwerk van Jan Cremer.

Close up

Op woensdag 20 april is het alweer zeventig jaar geleden dat Jan Cremer te Enschede werd geboren. Naar aanleiding daarvan presenteert AVRO-televisie op dinsdag 19 april, via Nederland 2, een aflevering van het programma Close up, die geheel is gewijd aan dit culturele fenomeen. De film draagt de titel Jan Cremer ─ Ik schilder, ik schrijf, ik schilder. Daarin wordt getoond hoe een jongen uit Enschede, behept met veel talent, erin is geslaagd zich uit bittere armoe op te werken tot het vermaarde ("wereldberoemde") fenomeen dat nog altijd voldoende heeft aan alleen zijn naam: Jan Cremer; dat ik van anno toen hoeft er niet (meer) bij.

De film zal worden uitgezonden tussen 23:00 uur en 23:55 uur.

__________

[1] De roman Ik Jan Cremer is voor het eerst verschenen in 1964. In 1980 is de tweeënveertigste druk uitgekomen in een kleinere paperbackeditie dan de eerste druk. 

De Britse televisiezender BBC Two presenteert op zaterdag 16 april ─ tussen 20:50 uur en 21:50 uur onze tijd ─ de bijdrage over Elizabeth Taylor: a tribute, waarin wordt teruggeblikt op haar leven en haar carrière. Daartoe is een beroep gedaan op collega's, vrienden en familieleden van de op 23 maart van dit jaar gestorvene, die op 27 februari 1932 werd geboren. 

In dat uur komen aan het woord Pierce Brosnan en Liza Minelli, Joan Collins en Guy Masterson.

In een nieuwe aflevering van de reeks Hörspiel van de regionale Duitse zender NDR Kultur, die op woensdag 13 april wordt uitgezonden tussen 20:00 uur en 21:00 uur, wordt de eerste helft van een tweedelig hoorspel aangeboden dat de titel draagt Die Geschichte von der 1002. Nacht, naar de gelijknamige roman van de Oostenrijks-Hongaarse auteur Joseph Roth (1894-1939). Gezien zijn status als Jood kunnen we stellen dat de man in een, in ieder geval voor hem, gevaarlijke periode van de geschiedenis in Midden-Europa heeft geleefd en gewerkt.

De roman in kwestie is voor het eerst verschenen in 1939; de hier bijgevoegde afbeelding van het voorplat van de roman is van die bewuste editie, gepubliceerd in Amsterdam door Allert de Lange, aangezien dergelijke boeken in Duitsland en in de Duitstalige gebieden niet meer veilig waren na de Boekverbranding in 1933.

De tweede helft van het hoorspel zal worden uitgezonden op dezelfde dag van de volgende week, op woensdag 20 april, eveneens tussen 20:00 uur en 21:00 uur.

Boek uit 1990 in herdruk

Dries Riphagen (1909-1973) was in de jaren dertig één der topfiguren uit de Amsterdamse onderwereld: daardoor droeg hij de bijnaam Al Capone.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog heeft hij de verantwoordelijkheid op zich geladen voor de dood van minimaal tweehonderd mensen. Voorts heeft de man, door verraad, schuld an het oprollen van de persoonsbewijzencentrale die in de zomer van 1942 was opgericht door beeldend kunstenaar Jan van der Veen.

Straf ontlopen

Doordat Riphagen er na de oorlog in is geslaagd te ontkomen — via Spanje naar Argentinië —, kon hij voor die feiten niet ter verantwoording worden geroepen. Een saillant, doch tegelijkertijd zeer wrang detail daarin is de feitelijke steun die Riphagen ten deel is gevallen van de kant van de voorloper van de BVD, het Bureau Nationale Veiligheid, en daarom in het boek over Riphagen — van de hand van de twee Parool-verslaggevers, Bart Middelburg & René ter Steege — Bureau Nationale Vuiligheid wordt genoemd. Dat is geconcludeerd na bestudering van de beschikbare dossiers. Desondanks is nooit onomstotelijk komen vast te staan hoe Riphagen er exact in is geslaagd zijn straf te ontlopen.

Onderzoek gepubliceerd

De twee bovengenoemde schrijvers hebben de zaak Riphagen gereconstrueerd, en het resultaat vastgelegd in het boek met de korte, krachtige titel Riphagen, dat voor het eerst in 1991 is uitgegeven. Zes jaar later is er een herdruk van verschenen; in 2010 is en geactualiserde versie uitgekomen.
Dit boek stelt ons in staat vertrouwd te raken met een stuk Nederlandse geschiedenis, waarvan het gedeelte tijdens de Tweede Wereldoorlog verreweg het onbekendst is, en dat maatgevend is voor d beoordeling van de man in kwestie, die zich niet als hoofd van de Amsterdamse onderwereld het best in de kaart heeft laten kijken, maar juist door zijn handel en wandel tijdens de bezettingsjaren.

Dezer dagen is bekend geworden dat het boek zal worden verfilmd.

De herhaling van een NTR-programma, Klassiek: NTR Matinee, zal via een uitzending door het digitale themakanaal Cultura 24, de kijkers/luisteraars in staat stellen, door middel van een reportage met de titel G.Gebel — Johannes Passion, kennis te nemen van een naam die we nog zelden tegenkomen: Georg Gebel junior (1709-1753), de zoon van senior, die gelijk op met Papa Bach leefde (1685-1750).

In de reportage via Cultura 24 worden we geconfronteerd met een verslag van de voorbereidingen en de eerste uitvoering in Nederland van diens Johannes Passion, in het Concertgebouw te Amsterdam.
De compositie werd gerealiseerd in de jaren dat Gebel was verbonden aan de Hofkapelle van Rudolfstadt (1747-1753); in die tijd heeft hij hele jaargangen kerkcantates gecomponeerd en twee passies, onder meer genoemde Johannes Passion voor zes solostemmen en instrumentaal ensemble.

Die uitzending van Cultura 24 zal worden gerealiseerd op woensdag 13 april, tussen 23:19 uur en middernacht.

In de nacht van zondag 10 april op maandag 11 april, tussen 01:55 uur en 02:50 uur, worden de beide delen van de documentaire Die Außerirdischen door Arte-tv uitgezonden., De eerste aflevering draagt de titel Suche im Weltall; de tweede, die direct in aansluiting wordt voorgesteld, is getiteld Kontakt im Weltall. Het gaat hierbij een Duits-Amerikaanse coproductie uit 2007 van Christian Schidlowski, die voor het tweede Duitse publieke televisienet werd gerealiseerd.

Deze bijdrage zal, in tegenstelling tot zoveel andere documentaires, niet worden herhaald.

Een totaal andere muziekmeester dan Franz Liszt is de Japanner Toru Takemitsu (1930-1996), die in Tokio werd geboren en daar tevens is overleden.
Terwijl het programma van de Finale van het Internationaal Liszt-concours 2011 nog bezig is, begint om 22:45 uur onze tijd een drie kwartier durende uitzending van het programma Pre-Hear van BC Radio 3. Daarin kunt u luisteren naar de slagwerkgroep Nexus en het Pacific Symphony Orchestra onder ;eiding van Carl St. Clair het werk From Me Flows What You Call Time van bovengenoemde Japanner uitvoeren.
Dat werk draagt een intrigerende titel en maakt dermate nieuwsgierig dat van deze zijde meer berlangstelling bestaat voor die compositie uit 1990 voor vijf slagwerkers en orkest. Vanzelfsprekend kan zoiets tegenvallen, maar we geven er toch de voorkeur aan dat te gaan beluisteren, aangezien we die werken voor piano en orkest van Liszt al vele dedennia hebben kunnen horen.

In de nacht van zondag 10 op maandag 11 april presenteert het ZDF drie afleveringen achtereen van de wetenschappelijk-historische reeks Terra XXL, in deze drie gevallen onder de overkoepelende titel Es geschah in den Tropen. Alle drie de documentaires worden aangeduid met Tropenfieber.
De eerste documentaire wordt uitgezonden tussen 01:15 uur en 02:30 uur: Logbuch Bounty , waarin nadere gegevens worden verstrekt met betrekking tot de Muiterij op de Bounty. Daarna is veertig minuten gereserveerd voor het tweede deel van Tropenfieber met de titel Vorstoß am Orinoco, met als thema de ontdekkingen  in Zuid-Amerika van Alexander von Humboldt (1769-1859).
Ter afsluiting wordt, tussen 03:10 uur en 03:55 uur, de derde documentaire uit de reeks gepresenteerd: Mission Südland.

Verspreid over de arbeidsweek van maandag 11 tot en met vrijdag 15 april, steeds 's avonds tussen 22:00 uur en 22:35 uur, zullen — in Am Abend vorgelesen van de Duitse regionale radiozender NDR Kultur — twee verhalen van Heinrich von Kleist (1777-1811) worden voorgelezen door de acteur Rolf Boysen (geboren 1920).
Als eerste wordt, in de uitzendingen op maandag, dinsdag en woensdag, het verhaal Der Zweikampf gepresenteerd. Diezelfde man, met die onmiskenbare stem, is eveneens degene die. tijdens de twee resterende werkdagen van die week, het tweede verhaal zal voorlezen: Die heilige Cäcilie oder Die Gewalt der Musik.

De editie van het Anerikaanse weekblad Time Magazine, die de datum 11 april draagt, is een environment special. Op de voorpagina wordt gesuggereerd dat met gas uit schalie de energiecrisis zou kunnen worden opgelost. In principe is dat echter wel ietwat kort door de bocht, want de inleidende woorden bij het acht pagina's lange artikel van Brian Walsh binnenin het blad eindigen met "Can the energy industry be trusted to deliver the goods so that everyone benefits?"

In 1957 werd de roman Le président van Georges Simenon (1903-1989) gepubliceerd, welke vier jaar later door cineast Henri Verneuil (1920-2002) werd verfilmd met een sterbezetting. De oer-Franse Jean Gabin (1904-1976) gaf  gestalte aan het personage met de naam Émile Beaufort, dat volgens insiders een voormalige waarachtige Franse president voorstelde: Georges Clemenceau (1841-1929), die tweemaal premier van Frankrijk was (1906-1909, en 1917-2920). Die rolprent is een succes geworden, niet alleen qua filmbeelden en vertolking door de protagonisten: Gabin, Bernard Blier (1916-1989) en Renée Faure (1919-2005).
In talrijke zogeheten flashbacks krijgen we diverse stadia uit de carrière van een progresieve president te zien, waarbij hij in de ontwikkeling van het gebeuren tegenover de chef van het kabinet van de president komt te staan. Volgens de informatie is de tekjst van Simenons roman op het [unt van de linkse dialogen nog wat aangescherpt door scenarist Michel Audiard (1920-1985). De regisseur en de hoofdrolspeler hebben voor de rest gezorgd. Korte tijd na het uitkomen van die film heb ik deze gezien en van alle rollen waarin ik Jean Gabin heb gezien, is deze mij het meest bijgebleven door de onvoorwaardelijke authenticiteit die de man uitstraalde.

De film zal — voorzien van Nederlandse ondertiteling — worden uitgezonden door TV5 Monde, op donderdag 7 april, 's avonds tussen 21:00 uur en 22:50 uur.

In zes decennia productief

Arte-televisie besteedt op zondag 3 april een thema-avond aan de Zwitserse schrijver Max Frisch (1911-1991), die in hoge mate de Duitstalige literatuur van na de Tweede Wereldoorlog mede heft bepaald, net als zijn landgenoot Friedrich Dürrenmatt (1921-1990). Merkwaardigerwijze kwamen zij wel aanbod in talrijke discussies over de meest vooraanstaande Duitse literatuur, maar als het om personen ging, bleef het aantal namen veelal beperkt tot drie — net als in Nederland — de Grote Drie: Heinrich Böll (1917-1985), Günter Grass (geboren 1929) en Martin Walser (geboren 1927), al bleef de paus van de Duitsltalige literaire kritiek volhouden dat Wolfgang Koeppen (1906-1996) de beste Duitstalige schrijver van na de oorlog was.
In bijna zes decennia, tussen 1934 en 1990, is er een groot aantal boeken van Max Frisch verschenen; vele daarvan hadden grote maatschappelijke betekenis.

Speelfilm en documentaire

Een van die boeken van Max Frisch, de roman Homo faber uit 1957, is verfilmd in 1991 door Volker Schlöndorff  (geboren 1939). Deze Duits-FRans-Grieks-Britse coproductie wordt tijdens de thema-avond van Arte-televisie vertoond tussen 20:15 uur en 22:05 uur. In die rolprent  treden onder meer op Sam Shepard, Julie Delpy en Barbara Sukowa.
In aansluiting daarop, tussen 22:05 uur en 23:40 uur, wordt een documentaire uitgezonden over het oeuvre van deze Zwitserse schrijver die een zeer breed scala aan thema's heeft behandeld en daarbij de humor nimmer uit de weg is gegaan.

Helen Mirren als Sofja Tolstaja

De Britse actrice Helen Mirren genoot reeds flink wat bekendheid wereldwijd, vanwege haar rol in een politieserie. Die roem is aardig gegroeid nadat ze Queen Liz heft uitgebeeld in een film over het leven van Princess Diana.

In de nacht van zondag 3 op mandag 4 april kan ieder die het wil en over de juiste apparatuur beschikt, Helen Mirren in een totaal andere rol aanschouwen — die van Sofja Tolstaja — in de speelfilm The last station uit 2009, van Michael Hoffman (geb. 1956), naar het gelijknamige boek van Jay Parinil, voor het eerst verschenen in 1990. Dat boek heeft als thema het laatste levensjaar van Lev Tolstoj (1828-1910).

Relatief voordelig gemaakt

Volgens kenners maat de film een relatief kostbare indruk, maar blijkt deze relatief voordelig te zijn gerealiseerd.
De Russische schrijver en denker over kunst en literatuur — en niet te vergeten: over het christendom en de rol daarvan in het leven van de Russische mensen — wordt uitgebeeld door Christopher Plummer (geboren 1929), die een zeer breed scala aan rollen heeft vertolkt, variërend van Hamlet (ongeveer een halve eeuw geleden), tot en met huisvader Von Trapp in de musical-verfilming The Sound of Music uit 1965.

Verder komen we de acteur James McAvoy in deze rolprent tegen.

Idealisme en werkelijkheid

In het verhaal wordt we verteld hoe de onvrede zich meester maakt van mevrouw Tolstoj als ze bedenkt dat het idealisme van haar echtgenoot weliswaar objectief een goede zaak is — hij wilde zijn nalatenschap ten goede laten komen aan het Russische volk —, maar dat zij zelf geld nodig heeft om te kunnen bestaan.
Opvallend is het relatief grote aantal executive-, respectievelijk junior-, dan wel associative coproducenten dat deelnam aan dit project: twintig.

Radio 4 en NDR Kultur
Zaterdag 2 april wordt op twee West-Europese cultuurzenders, die vooral muziekzenders zijn, gelijktijdig — via Radio 4 en via de Duitse regionale radiozender NDR Kultur — het muziekdrama Anna Bolena uit 1830, gecomponeerd door Gaetano Donizetti (1797-1848) in de vorm van een live-opname in de Wiener Statsoper, gepresenteerd; tussen 19:00 uur en 23:00 uur.
In de rol voor mezzosopraan van Anna Bolena treffen we Anna Netrebko aan; Hendrik de Achtste word  voorgesteld door de bas Ildebrando d'Arcangelo; Elina Garanca zingt de partij van Jane Seymour. De rol van Lord Pary wordt ingevuld door Francesco Meli; Elisabeth Kulman staat garant voor het invullen van de rol van Mark Smeaton.
Koor en orkest van de Wiener Staatsoper worden geleid door Evelino Pido.

Achtergronden
De tekst voor de opera Anna Bolena is gerealiseerd door Felice Romani (1788-1865). Op Tweede Kerstdag van 1830 werd de eerste uitvoering van dit muziekdrama gegeven in het Teatro Carcano te Milaan. Drie jaar daarna werd het Weense operapubliek getrakteerd op een Duitse versie.

Hendrik VIII (1491-1547) was nu niet bepaald een schatje, dat weten we uit de geschiedenisboeken, al moeten we met die algemene informatie niet zelden voorzichtig zijn, vooral omdat niet zelden de verhalen omtrent schurken of goedheilige lieden in de praktijk heel anders bleken dan ze tot dan toe als waar golden (Herodes, bijvoorbeeld).

Toen genoemde Engelse koning hevig in de war raakte van verliefdheid nadat hij in contact was gekomen met Jane Seymour, moest hij een reden verzinnen om zich te ontdoen van zijn echtgenote Anna Boleyn (ca. 1507-1536), en derhalve beschuldigde hij haar van echtbreuk.

Hernieuwde belangstelling

Tijdens de negentiende eeuw was dit muziekdrama uiterst populair, maar gedurende eerste helft van de twintigste eeuw was de belangstelling vrijwel nihil. Medio twintigste eeuw kwam daarin een kentering vanaf 1948 werd dit stuk regelmatig opgevoerd in tal van Europese steden en in New York. De meeste aandacht kreeg de versie van Luchino Visconti (1906-1976) in de Milanese Scala, met Maria Callas (1923-1977) in de hoofdrol.

Uitgesproken verwachting

Het zal ongeveer twee decennia geleden zijn dat profesor Iteke Weeda, in een vraaggesprek met mensen van een stedelijk televisieprogramma in Groningen, de verwachting uitsprak dat omstreeks het midden van de eenentwintigste eeuw zo ongeveer alle mensen wel biseksuele interesse zouden tonen. Vanzelfsprekend was menigeen verontwaardigd over zoveel stoutmoedigheid, om het voorzichtig uit te drukken. Doorgewinterde, desondanks zeer onzekere, macho's liepen voorop in hun afkeuring, respectievelijk afkeer, van de gedachte.

Een jaar of tien later vertelden diverse studenten van kunstinstellingen, voorop de conservatoria, dat op hun 'school' alle studenten biseksueel waren, met uitzondering van de literalisten uit de zogeheten Bible Belt en enkele verstokte anderen uit streng christelijke milieus.

Vastgesteld feit

Inmiddels is door allerlei onderzoeken komen vast te staan dat steeds meer mensen zich niet willen vastleggen op één geslacht: niet op de andere sekse, maar evenmin op de eigen, en dat die eerder wat stroef verlopende wijzigingen in het patroon van anno toen, steeds vloeiender worden. Zo ligt de situatie vier decennia na de Grote Seksuele Revolutie.

Dat komt aan de orde in de Franse documentaire uit 2008 van Laure Michel en Eric Wastiaux, die Arte-televisie de komende dagen drie keer zal uitzenden in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9, en met stereofonisch geluid.
De eerste keer is dat op donderdag 31 maart, tussen 21:55 uur en 22:55 uur. De eerste herhaling is op zondag 3 april om 05:00 uur in de ochtend, de tweede op dinsdag 5 april om 04:35 uur.

België, Canvas

In de loop van de avond van donderdag 31 maart — om precies te zijn tussen 21:30 uur en 22:35 uur — zendt het tweede, Nederlandstalige, Belgische televisienet Canvas een aflevering van de van de BBC overgenomen documentaireserie Horizon uit. 

In de bijdrage What on earth is wrong with gravity? komt Dr. Brian Cox (geboren 19) in beeld: hij is niet alleen ex-rockmusicus — toetsenist van de pop band D. Ream — maar tevens deeltjesfysicus. In de laatste hoedanigheid onderzoekt hij waarom het heelal zo in elkaar steekt als het doet. Deze keer ligt de nadruk op het fenomeen zwaartekracht, het meest duistere geheim van het universum.

Arte-televisie

Deze documentaire over de zwaartekracht wordt op vrijdag 1 april eveneens uitgezonden door Arte-televisie, tussen 23:30 uur op vrijdagavond en 00:20 uur in de nacht op zaterdag 2 april.

De Britse documentaire van Paul Olding uit 2008 — een bijdrage van Arte Fance aan deze Frans-Duitse cultuurzender — wordt tweemaal herhaald: eerst op die zelfde zaterdag, vanaf 09:55 uur in de ochtend, en dan nog eens op zaterdag 9 april, vanaf 05:00 uur in de ochtend.

__________