Nazaat Ronald Piers de Raveschoot uit Italië, zelf ook sterk geïnteresseerd in familiegeschiedenis, zette mij via mail op het spoor van dit fonds (RAG, FM79, 633-642). In 1732 verwierf de Gentse familie Piers via aanhuwelijking de gelijknamige heerlijkheid (a), waarbij vele documenten van voormalige eigenaars in haar bezit kwamen. Het bestaan van het fonds was me bekend, maar ik kon niet vermoeden dat ook handschriften uit de zestiende eeuw bewaard bleven, die toelieten om de stamreeks uit te breiden tot ca. 1480 (b). 

(a) De familienaam werd officieel gewijzigd naar Piers de Raveschoot bij KB van 17/03/1885, al droegen na 1732 reeds verschillende leden de naam van hun belangrijkste heerlijkheid, zoals gebruikelijk was bij de adel. In Gent gebeurde net het omgekeerde: de gelijknamige heerlijkheid kreeg in de tweede helft van de 14de eeuw de naam van de eigenaars, de familie..."van Raveschoot"! 
(http://users.skynet.be/fb969969/pagina3.html)

N° 634: recepissen (c) en denombrementen van lenen (d) 1546-1795

- "Ic pietere haghins kenne ende lyde dat ic haudende ben in achterleene (e) van Gillis de cupere [...] luttel min oft mer ter cause van zijnen hove heerlichheyt ende laetscepe van Raffescoot..., mits dat ic gheenen zeghele (f)... huyze... heeft jan de mol secretarys vanden voors laetscepe dit raport te mijnen... ghescreven ende gheteckent" (09/06/1525)

(c) ontvangstbewijs van de leenheer aan de nieuwe leenman, waarin dikwijls de exacte bewoordingen van het denombrement (cf. (d) zijn overgenomen.
(d) rapport met de namen van het leen, nieuwe leenman en leenheer, het leenhof waaronder het ressorteerde, omvang, oppervlakte, ligging, bijhorende rechten, achterlenen, feodale verplichtingen  (leendienst, overdrachttaks,... ) en andere lasten (renten, cijnzen,...). Binnen de 40 dagen na de akte van het leenverhef (Fr. relief d'un fief) en het afleggen van de manschap aan de leenheer of baljuw over te maken. 
(e) land wat een leenman op zijn beurt aan een ander in leen gaf.
(f) losse akten op perkament werden dikwijls onderaan bekrachtigd met een lint en een zegel uit bijenwas. Daarin werd het familiewapen gedrukt via een ring met reliëfstempel. Door het broze materiaal braken de zegels makkelijk af of gingen compleet verloren. Stamoud-grootvader Petrus had geen eigen zegel en liet de opsteller het rapport ondertekenen. In het ARA te Brussel loopt sinds 2008 een digitaliseringsproject van de zegelcollectie (ca. 38.000 stuks)
(http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/ead/rabscans/zoekterm/zegelafgietsels/eadid/BE-A0510_005990_005868_FRE)

- "Ic lieven vande velde fs jans kenne ende lyt dat ic haudende ben van een leen vanden heersamen willem de cupere fs gillis van zyn leene dat hy haudende is met jan haghins" (15/-/1537)

- "Ic jan monen (g) baelliu der C[oninklijcke] M[ajesteij]t onsen gheduchten heer van zynder stede van Wetteren kenne by desen ontfaen hebbende van lauwereys de cupere fs gillis als man van vooghdye van den weesen achterbleve by den overlyden van willem de cupere...houwen diversche personen van mij in achterlene ghelyck hier naer vclaert...peter haghins met gaders jan vanden velde die houden xviii bunderen leene vanden voorn leene...ende dander heelft behoort toe peter haghins tot synen leene" (08/03/15..).

- recepis van de Wetterse baljuw Lauwereys Everden (g): "jan haghens vi bunderen floreyns haghens vi bunderen" (18/10/1553)

- kopie van een recepis van Jan Clays (g), baljuw te Wetteren  met achterleen: "jan haeghens zes willem haeghens fs floris zes bundere" en "behoort my (g bis) toe den helft ende dander behoort toe jan haeghens tot zynen leene" (26/06/1569)

(g) Ene Jan Moens wordt vermeld als Wetterse baljuw van 1535 tot 1550. Hij wordt opgevolgd door Laurentius Everden tussen 1550 en 1556. Jan Clais staat vermeld van 1562 tot 1579 (J. BROECKAERT, Geschiedenis van Wetteren, 1862, p. 49).

(g bis) bauduwyn de cuupere fs willems.

- recepis van 20/05/1602: 

f1r° "Ick Jan marchille als Bailliu van edele ende moghende heere Mr Lamorael Vylain heere van Masseme Westrem Wettere Calckene, kenne ontfaen thebbene onder de zaghe van Jan de zaman heere van poorte [...] zyn raporte ende denombrementen van zyn leen... Ick Jan de zaman audste leenhoir van wylent Gillis de zaman myn vadere, kenne dat ick haudende ben van myn leenhof ende heerlicheyt van Raveschoot"

f2r° "den wulgaert groot een ghemet en 100 roeden tsamen gheleghen oost Janneken haghens ende Lauwereys van damme"

"de cleene warande... oost Janneken haghens"

"het tarwestuck... oost Janneken haghens"

"Lieven haghens een bundere en half oost theerenstraete"

f2v° "twee stucken eene ghenaemt den drooghen ghenst oost Lieven haghens zuudt Pieryne haghens... dandere ghenaemt tspeurnackerken oost Pieryne haghens zuudt de dreve daeranne ghelant Andries de meulenaere ende Adriaen haghens"

"Adriaen haghens fs Jans een bundere ghenaemt den choenynghe (?)"

"Pieryne haghens uxor Pieter salemon 500 roeden in een stuck oost Pieter mathys zuydt de dreve van Guillaume vander biest west tspeurnackerken"

f3r° "stick ghenaemt de heye oost theeren straete zuudt den oostbosch west Adriaen haghens"

f3v° "oost Lieven haghens Michiel burm ende Jan haghens zuydt theeren straete"

"Gheleyn clauwaert up een hofstede groot ontrent 800 roeden ghecommen van Pieter de conynck ende de weesen willem haghens [...] oost ende noort theere straete"

"Jan haghens fs Jacobs by versterfte van zynen vadere up een hofstede groot een bunder 500 roeden oost ende zuudt theere straete noch Jan haghens up een stick landts ghenaemt het steken (h) groot een half ghemet...noort theere straete"

"Elisabeth haghens uxor Michiel burm up een hofstede groot 600 roeden oost theere str zuudt Jan haghens... noort Lieven haghens"

"Lieven haghens fs Jacobs up twee ghemeten [...] oost theere straete zuydt Michiel burm" iets verderop "landts ligghende west Janneken ende Mayken haghens" 

(h) dit perceel legt een verband tussen 3 opeenvolgende generaties van rechtstreekse voorouders:  Jacob-Jan-Jacquis (zie hieronder).

- "denombrement der heerl van ravenschoot overgheven by dheer jacques coornaert die het vercregen heeft by coope jegens jr. saman ind alle sijne [.....] volgens recipisse van date 9 9br 1657". 11 ongenummerde folio's van ontfangher Nicolaas Van Hecke. Uittreksels:

"een bunder ende hondert roeden genaemt de burghemetten over de beke oost ende noort de weesen van jan haghens"
"eerst den grooten meersch groot een bunder hondert ende zessendertigh roeden, oost jacquis hagens zuyt jan coolman west dit leen, noort de dreve, het tweede ghenaemd het heyken, groot twee ghemeten, oost d'heer jan baert suyt de dreve west livyn hagens noort het straettien daermedegaende"
"het tweede stuck genaemt den wulgaert groot een gemet ende hondert vyff roeden toebehoorende lieven hagens by coope"

 ( De Heerlijkheid van Raveschoot 2.)
"den potaert groot een gemet en sessentachentigh roeden toebehoorende Livien hagens"
"lauwereys hagens by versterfte van synen vaeder de twee deelen ende de weesen jan hagens"
"Item jacquis hagens by versterfte van Caylynen Baudin een bunder ghenaemt de coghe (?)"
"Item jacquis hagens filius jans vyffhondert roeden in een stuck oost s'heeren straeten zuyt de weesen van huybrecht faillant"
"Item Lucas cornelis end de weesen van pieter cornelis een bunder tsamen by versterfte van synen moeder maeyken hagens, oost d'heer Jan baert suyt de weesen van huybrecht faillant"
"hondert roeden in dry stucken dienaendander toebehoorende de weesen van jan haghens filius jans met consoorten, commende by versterfte van haerlieder moedere"

"Livin hagens by coope van mattheus van eesvelde op twee dachwant en half genaemt voorsten claeysacker"

( De Heerlijkheid van Raveschoot 1) 

"Livijne vandensype lest (i) weduwe van jan hagens by coope van livin everaert op eene hofstede groot een bunder, daermede oock tegoeden heeft livin de maerschalck als liggende oock inde selven hofstede by versterfte van synen vaeder"

"jacquis hagens by versterfte van synen vaeder op een stuck landts genaemt het steken groot een half ghemet...noort s'heeren straete" ( (h)

(i) "lest" betekent meestal: recente, vlak voor iemands dood. Hij stierf echter zeker voor 11/01/1645.

- Joos De Meuleneere bezit het leen de heye oost de Hanselaarstraat en zuid "dhoirs van jan haghens" (16/09/1583)

N° 638: renterol eerste kwart 14de eeuw

"De weduwe en de kindre jacop haghens" (zie Generaties III-I)

N° 642: varia 1580-1795

- "jan de gheest fs jacops daer aen ghelandt west mr gillis bautens oost tscheere straete zuit jacop haghens noort jacop haghens twee ghemet ofte daer ontrent 1574" en "lande van raffeschoot jacop haghens fs jans daer aen ghelandt oost tscheere straete mr gillis bautens zuit tscheere straete woont jan de gheest groot zynde een bunder ofte daer ontrent " (26/01/1574)

- "Ic Jan de vyldere kenne en lyde dat ic houden ben van...leen ligghen en sorteren ond de prochie van wetteren daer...groot int gheheele twaalf bund tien dacht en een half lettel min...te weten...dat deen ghenaempt is den grooten meersch danof dander den wulgaert oost ghelant jan haghens west...gillis saman, noch twee stucken deen ghenaempt...hof en dand den warande bosch oost ghelant gill saman west den bund adriaen de mueleneere, en ande warande bosch zuyt gillis saman en oost jan de vyldere Noch een stic ande groote en cleene warande oost en west jan de vyldere...grooten ackere (*) is ghelandt oost de bund van floreys haghens zuyt de bunderen van adriaen de mueleneere een stic ghelant oost de bund van selven floreys haghens" (20/06/1574)

(*) Vgl. met "Bauwin de wilde inde bruchstrate den grooten ackere over jan haghin achter jan svijlders anden sloot" (RAG, OAL, 520, Rente- en cijnsboek van Laarne anno 1506, f 44v°). Is deze Jan de vader van mijn stamoud-grootvader Pieter?

- renteverkoop (06/06/1580):

"Wy Jacop (j) Adrian en Jan haghens fs jans metsg willem haghens fs floreys, kennen en lyden by desen wel en deuchdel vcocht hebbende gillis de zama[n] (k)... inden raedt van vlaend[eren] erfachtich heere van hove en heerl van raveschoot desen helft vande vervallen ende jaerlicksche heerl rente als ons elck int zynen competeert inde voorz heerl te weten ontrent... h...d schell parisisch metsg thienden penning vlaemschen buynder ghelt en datter... en zonder mogl... ende  dat voor de somme van zes ponden grooten eens die wy vanden voornoemde zaman by desen kennen ghereet (cash) ontfang thebben... , d... nemt oock de voorz zaman tsynen laste zulck ...t wy zouden mogl ghehauden zyn over den helft van de Co[ninclycke] Ma[jestey]t te dienen met eenen peerde danof hy zaman den voorz vercoopers belooft tontheffen ende... voorts de voornoemde vercoopers ende... elck...van... wettel... te verhueren en pachten en oock erfenisse en onterfenisse... alst noodt is dus tallen tyden en w... als d... van... zal wesen en dat up verbant van... en goedinghe... ons hanteecken (l) hier volgt ghestelt den VIe july XVc tachentich" 

(j) de stam-betovergrootvader.
(k) de afkorting valt niet te ontcijferen, maar na een oproep via het Facebook FV-forum kreeg ik een link naar een gebeurtenis in 1560: "meester Gillis Zaman, deurwaarder bij den Raad van Vlaanderen, zich ten zijnent aanbood, niet om zich de keel te verfrisschen met eenen teug lekker Cruybeeksch bier, maar wel om hem met weinig complimenten aan het verstand te brengen, dat Gaspar Douchy, heer en meester der prochie, de onmiddellijke sluiting zijner taverne te Gent geeischt en bekomen had ".
('Het "Backersveer" te Cruybeke, voormalige eigendom der stad Antwerpen (1531-1819)', E. DILIS, Annalen, vol. 23, Cercle archéologique du Pays de Waes, 1904, p. 212)

(l) Jan en Jacobus ondertekenden met hun merck "Y" (als analfabeet). Willem liet zijn naam voorafgaan door "J[onke]r". Hier niet verwijzend naar een adelijke titel, maar naar een ongehuwde jongeman van goeden huize. Typerend voor dit tijdvak is het gestileerde monogram tussen voor- en familienaam, geflankeerd door het jaartal, cf. het gelijkaardige teken van stam-overgrootvader Johannes in 1642:

- aanstelling als baljuw op 16 juli 1603 van Livinus, broer van stam-overgrootvader Jan ( Tak 4):

"Ic Jo(nkhee)r jan de zaman (n) heere van poorte als erfachtigh van hove en heerlichede van raveschoot int landt van dendremonde attesthere als...elicken darut behoort dat ic gheconstitueert en ghecommiteert hebbe, constitutor en commitere by desen lyeven haeghens fs. jacobs omme te bedienene de voorz hovelichede als baillu, en al te doene dat een goet getrouwe baillu schuldich is mitgs te ontfaene de reliefen (o) en camerlinckgheldt (p)  thiende pennynck en alle jaerlicsche en andere extraordinaire baten pachten in ...menten ...en dependerende de voorz heerlichede, en danof... te... alzoo v... alst noodt zy oock te erfene en onterfene alle de achterleenen en erfven door mijn voorn heere ghehauden, feauteytscap te doene, baluecken waeterslooten (q) en diesghelycke devoiren te doene en rechten te onderhaudene naer costume aldaer gheuseert. Boven dien de... andere belanghen ter causen van haerlieder gronden ofte... te bedwynghene... met mannen en laeten van voorz hove dus volghende af en... te... naer usantie van zelven hove. Bezondere dat de voorz haeghens ghehauden wordt my danof rekenynghe... en... te doene tallen tyden die verzocht zynde verzouckende en begheerende midts dien... mannen en laeten van zelve heerlichede en andere... noodt dat den voorz haeghens hauden van huerlieden baillu en met hem alle acten van justitie daer de voorz heerlickhede angaende alst van noode wordt toorconden hier onder ghestelt datum... den X6^en. July 1603"

(n) als landeigenaar verpachtte hij verschillende percelen aan Livinus ( Landboek 1610 en Eigenaars van Raveschoot (14de-19de eeuw), noot (h).
(o) (Fr. relief d'un fief): leenverheffing met wissel van gebruiker en de daaraan gekoppelde lasten.

(p) vaste som (10 ponden parisis) die de nieuwe leenman aan de heer betaalde bij wandelkoop (overeenkomst) of sterfkoop (overlijden).
(q) straat- en beekschouwingen.

Volgens de inventaris dateert dit register van 1654, maar het werd pas enige decennia later opgemaakt toen Mattheus JANSSENS de functies van baljuw en meier combineerde (1697-1712), en Jan DRIEGHE burgemeester was (a). Het verwijst wel naar toenmalige pastorale grondrechten: "Declaratie van alle de wycken ende plecken van alle de stucken van landen gheleghen op de prochie ende heerlyckheyt van calcken, namentlyck van alle de novaelen (b), ofte nieuwe landen ende andere wycken ende plecken, daer den heer pastor deser prochie ende heerlyckheyt gheheel de thiende (c) is competerende in conformiteijte van voorgaende oude boecken naementlyck den ghone van jaer 1654".

Per wijk staat onderaan telkens de aangestelde pryser (schatter) vermeld.

(a) hij komt niet voor op de lijst der burgervaders in Calcken door de eeuwen heen (C. DAUWE).
(b) "een ackere dye nyeuwe besaeyt es" (vocabularium Rhetorica die edele const van welsegghene, J. GOOSSENS, Antwerpen, 1553).
(c) de inning gebeurde aanvankelijk in natura, waarbij een tiende deel van de oogst werd opgehaald. Later werd dit recht dikwijls verpacht en voldaan in klinkende munt.

Deze registers werden bijgehouden om grondbelastingen voor de overheid te heffen. De schepenbank stelde pointers en setters aan, taxeerders die de quote (aandeel) bepaalden en ook de gelden inden. De plaatselijke griffier startte dit lijvige boek het jaar voordien op. Het bevat naast de afbakening van percelen ook mutaties (overdracht van gebruiker - meestal nauwe verwanten - met jaartal) links in de marge. De leengronden gingen dikwijls over naar de volgende generatie. "Dit is den tweeden quote bouck (a) van prochie van calckene ende de goedynghe van landen en mersch (b) gheestimeert (c) by ln van ruiteghem fs eloys (d) jan bontinck"

(a) geen spoor van het eerste register (er zijn ook latere exemplaren bewaard uit 1650-1711-1766). De heerlijkheid Raveschoot wordt behandeld van folio's 238 t/m 243.

(b) gras- en weiland langs een rivier.

(c) naar waarde geschat.

(d) burgemeester.

Aan de hand van het quoteboek van 1636 ( ) werden de daaropvolgende decennia telkens loopers opgesteld, zoals blijkt uit het exemplaar van 1701: "Looper getrocken vuyt den prysboeck vande gronden van erfven landen ende meerffchen gheleghen binnen der prochie van Calcken vuyt den quoteboeck daerop men de veranderynghe van goede is doende wefende den i9en loopere sedert den jaere i635 ten welcken jaere den voornoempden quotebouck nieuwe ghemaeckt is, ende by defen alleendelyck vuijtgetrocken is den prys vanden generaelen bodem deser voornoemde prochie omme elck daeroppe ghepoint (a) ende ommeghestelt (b) te wordene soo d'insetenen als d'afsetenen (c) naer ieders quote (d) ende transport (e) beginnende desen loopere met den jaere duijft seven hondert een toorconden greffier G. V. Mossevelde (f)" (RAG, OAK, 28, f1r°)

(a) de lokale schepenbank stelde een poin(c)ter aan die als beëdigde ambtenaar een jaarlijkse belasting moest heffen op de geschatte waarde van onroerende goederen (de zgn. pointinghe).

(b) omstellen: de heffing gelijkmatig verdelen over de belastingplichtigen. 

(c) eigenaars/pachters van buiten de parochie, bijv. uit het naburige dorp Laarne of de stad Gent. Ook afdrijvers genoemd.

(d) aandeel.

(e) om de schatkist van de graaf van Vlaanderen te spijzen, moesten alle kasselrijen, zo ook het Land van Dendermonde met Kalken, het Transport van Vlaanderen betalen, een centrale belasting op onroerend goed, die tot op het niveau van de parochianen werd bepaald.

(f) Kalkens notariaat 17de-18de eeuw (e). 

Een voorbeeld uit de SCHRIECK-wijk: 

f93r° "Jan haeghens fs prs (g) in erfven syne hofstede dhilft van 294 roen met den vuytplant oost de schrieckstrate suyt berthls hubrecht west dhoirs Jaecqs clauwaert noort via mre Jaecqs cortvrient; 

Den selven in pachte van via mre Jaecqs cortvrient groot 837 roen met een dreefken oost de schrieckstrate suyt den selv haeghens met syn hofstede west jooris baeten noort via guille bracke; 

Den selven in pachte vande heere raedt van meirssche dhilft van 757 roen [...] walleken oost de beke suyt dhoirs gs bauwens west dhoirs van deurw. smet noort den selv van meirssche; 

Den selv in pachte vande selv van meerssche dhilft van 606 roen [...] walleken"

f93v° "oost de beke suyt ende west den selv van meirssche noort brthls hubrecht; 

Den selv in pachte vande selv van meirssche dhilft van 532 roen tveurste walleken oost de beke suyt dhoirs vande deurw: smet weste de strate noort brthls hubrecht; 

Den selv in erfven 922 roen oost de schrieckstrate suyt Jan van doorflaer met syn hofstede west Jaecqs haeghens noort Adr clinckspoir met sijn hofstede; 

Den selv in erfven 400 roen in d'affchooten oost livyne de wilde suijt Christiaen drieghe west Lieven calle noort de strate; 

Den selv in erfven 862 roen oost ende noort dhoirs Jaecqs clauwaert suyt de strate west Lucas de vman; 

Den selv in erfven dhilft van 800 roen op thuffevelt oost het straetken suyt Jan bracke west dhoirs gs rogiers noort pr bracke; 

Den selv in erfven dhilft van 264 roen in meulemeirsch oost Jan vande velde suyt Jacobus van leuven noort pr scheire"

(g) Mogelijks een zoon van Petrus x Anna SLOYR, gehuwd met Petronilla BRACKE ( Tak 1), of een zoon van Petrus x Anna ANTHEUNIS ( Tak 5).

Over deze ambtenaren verscheen een uitvoerig artikel: HAEGHENS L., 'De baljuws van Kalken tijdens het Ancien Regime (laatste kwart veertiende eeuw tot en met 1795)', Castellum, nr. 1, maart 2024, pp. 07-65.

Zie https://www.academia.edu/118539417/De_baljuws_van_Kalken_tijdens_het_Ancien_R%C3%A9gime_laatste_kwart_veertiende_eeuw_tot_en_met_1795_ .

Hierna volgt een chronologisch overzicht:

(*) "Dit naervolghende zijn de coste gheleit ende ghedaen bij everaerd van boxlaer als bailliu van calkene ande muelen ende ande berch te meye anno xiiiic ende xliiii" (ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VD 895).

• (1) C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, Historische bijdragen getrokken uit de archieven der gemeente, 1908. Een beknopter overzicht staat in F. DE POTTER & J. BROECKAERT,  Geschiedenis van de Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen, Vierde Reeks, Arrondissement Dendermonde, Eerste Deel, 1889. Beiden met beperkte bronvermelding.

• (2) Tenzij anders vermeld: E. BALTHAU, Een inventaris van het archief van de Heren van Kalken (1228-1689) van het begin van de achttiende eeuw, Castellum, Jaargang XXXII, nr. 4, december 2015, pp. 05-39. ( Het archief van de seigneurie de Calkene). 

• (3) "Thomas den Hertoghe was clerc van de heer van Kalken in 1399 [...] In het begin van de vijftiende eeuw was hij baljuw van de heer van Kalken", E. BALTHAU, Hoofdcijnsplichtigen van de Sint-Baafsabdij van Gent in Laarne en Kalken in de tweede helft van de 14de eeuw, Castellum, Jaargang XXVI, nr. 4, p. 26, noot (32). Hij stichtte met zijn echtgenote een eeuwige jaargetijde: "Upten vijften dach van aprille int jaer ons heeren XIIIIc ende tachentich so was dit naervolghende poent ghewijst Maes de Hertoghe ende Kateline van den Kerchove sijn wettelike wijf hebben ghegheven eenen eeweliken dienst te Calkine in de kerke voer Onser Vrauwen, dats te wetene eene messe de weke, ende voert harer beeder jaerghetide ende Margieten, harer dochter, dies sal hebben de priestre, die de messe doet , V lb. pares. ende X gro. vlaenderscher munten" (RAG, KAK, 458, goedereninventaris Tafel van de Heilige Geest van Kalken, renterol begin 15de eeuw, toevoeging 05/04/1480). Hiervan werd opnieuw melding gemaakt in 1616 toen beslist werd tot een reductie van een wekelijkse naar een maandelijkse misviering. Hieruit blijkt dat daaropvolgende generaties dit gebruik in stand hielden en ervoor betaalden: "Item fundatio unius missa in hebdomada facta a Thoma d hertoge, quae solvitur a mensa (***) ab ill[ustrissim]mo et R[everendissi]mo D[omi]no van Burch p[iae].m[emoriae]. (****) in sua visitatione facta decimo martij 1616 reducta est ad missam singulis ...dicendam mensibus ad ...altare secundum libitum celebrantis" (RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, B848/10B, Specificatie van fundaties en kalender van jaargetijden, door pastoor Lucas Mersie, 21/04/1655, f1r°). (***) Armentafel of Tafel van de Heilige Geest (****) toenmalig Gentse bisschop Frans van der Burch, zaliger. 

• (4) "Un accord entre le seigneur de Calkene et Jean de Weyters au sujet du reliqua des comptes de Willems de Bruyne baillij et receveur de Calkene dont ledit Weyters avoit epousé la veuve de l'an 1454" (f384r°).

• (5) "Autres comptes rendus par Lievin van Nesse pour les annees 1505 [...] 1518" (f388v°). Hij wordt wellicht ook reeds genoemd als meier in de baljuwsrekening van 1502-03, een promotie die ook bekend is bij Denijs Bracke (meier in 1571, baljuw in 1577) en Mattheus Janssens (meier in 1694, baljuw in 1697). Hij was gehuwd met Anthonijne vanden broucke, zus of dochter van de vorige baljuw. (5b) "Wy lieven de vylder bailliu..." (RAG, OAK, wettelijke passering 04/03/1532). 

• (6) Hij wordt in de Kalkense schepenakten (wettelijke passeringen) een eerste keer vernoemd als baljuw van begin 1528 tot 1530. "Autres comptes rendus par Michel Weemaes a raison des annees 1536 [...] 1576" (f388v°-389r°). Hij organiseerde verschillende waerheden (publieke hoorzittingen): in 1539 was Gillys De Schaepmeestere de klos "van dat hij bedreghen was inde bannes waerhyde van xvc xxxix dat hy oudt relyc was met zijnen veercken inder lieden graen", dwz. hij werd schuldig bevonden tot het betalen van een boete omdat zijn varken in het verleden het graan van anderen had opgevreten (ARA, FDMW, VDA 95/2). In 1556 werden verschillende getuigen gedagvaard, omdat ene Jan De Wilde "ten dyverschen stonden smorgens voor zonnen upganck hem vervordert heeft te gaen cappen up de mortelbeke in lieven smets en noch ander lieden haudt"(RAG, OAK, Ferieboek). Op illegale houtkap stond de straffe van boete. Memorie dd. 02/12/1557 van baljuw Michiel Weemaes die voor de leenmannen en schepenen van Kalken "ghehauden heeft een stille duergande schouvereyns jaerwarheyt ghenampt de banneswarheyt ten welcke hij bij vonnissen ende kercgheboden ghedachvart heeft alle anders mannen laten ende onderzaten vander zelver prochie ende ons zeer scherpelick ghelast te vraghen ende examineren eenen ghelick up zynen eedt zulck alhier van auden tyden ghecostumeert es gheweest te vraghen // Int welck ten volle benoden ende betuyght es met lieden ende liens van eeren ghenomen eenen Jan schatteman fs Lauwereyns als dat hy hem vervoordert heeft up alden heleghen dach ende te meer stonden up den helijghen zondach met eenen spade toverschieten (WNT: overladen) zynen cooren dwelck nemmer gheorloft en es maer expresselick vanden helygher kercken verboden es". Nog enkele andere bewoners hadden het verbod op zondagwerk aan hun laars gelapt, zo had Jan Van Damme fs. Lauwereyns op Sint Dionysiusdag (09 oktober, patroonheilige van Kalken) zijn paarden aan het werk gezet te Wetteren, en was diezelfde dag naar de molen van Laarne gereden (ARA, FDMW, VDC 741). Weemaes woonde in 1574 op zijn eigendom in de Schriekstraat (SAG, Kalkense penningkohieren). Zijn ouders waren Jacob Wemaes en Elisabeth Van De Zype, hij was gehuwd met Judoca (Jozyne) van Mendonck en stierf in 1581: "Michaelis Wemaes bailliu de Calckene defuncti 1581" (RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, R848/10B). Zijn doodsoorzaak is mogelijk af te leiden uit zijn bewaard handschrift (RAG, Kerkarchief Kalken, 453): "Overleden van de peste int Calcken zythen deen eersten dach van wedemaendt xvc LXXXI,..." . Na vermelding van enkele namen stopt het handschrift van Michiel Wemaes, zodat wij moeten aannemen dat hijzelf aan deze ziekte bezweken is". (M. MEYS, 'Honderd bewogen jaren uit de geschiedenis van de Kerk van Kalken, ca. 1550-1650', Castellum, 1991, 3, pp. 05-63). 

• (7) "Autres comptes rendus par Pierre van Hecke a raison des années 1605 [...] 1624" (f389v°-390r°). Hij was gehuwd met Laurentia Bracke.

• (8) "Autres comptes rendus par Lievin Balten pour les années 1625 [...] 1630" (f390r°). Hij overleed in 1636, zijn weduwe was Livina Van Zype. C. DAUWE vermeld hier het jaartal 1620. Wellicht een drukfout, want de vorige baljuw, Pieter Van Hecke, diende de rekeningen in van 1620 tot en met 1624.

• (9) "Autres comptes rendus par Nicolas Van Hecke en raison des années 1631 [...] 1670" (f390v°-391r°).

  "i quohier behelsende d...estanden vande Xe penninghen vande landen verandert tot ende met het jaer 1670 wesende het letste jaer verantwort by niclays vanhecke ende bij contracte met syne...ghemaeckt es mij ghecedert" ( Algemeen Familiefonds deel II).

• (10) "Autres comptes rendus par Phles. De Labye des années 1671 [...] 1674" (f391r°). Pastoor Charles vander Winckele, vertrouwenspersoon van de Heer van Kalken, kreeg de opdracht om de jaarrekeningen op te maken voor de restanten van 1672-73-74, 1675, 1676-77, en 1678-79, ook al was sinds 1676 Pieter Bauwens aangesteld als de nieuwe baljuw. In de baljuwsrekening van 1677 vernemen we hier iets meer over: "Item betaelt aen Joris van aerde cepier vanden gravencasteele tot Ghendt de somme van ... over een jaer ende 35 daghen steencosten (gevangeniskosten) van meestere Philips de Labije verschenen (WNT: betaalbaar, vervallen) den 18de April 1678 mitsgaders de rechten van sluyten ende ontsluijten verschot aen assistenten ende aenveerden van claghten" (ARA, Fonds de Merode Westerloo, VDB 301, f26v°/27r°). De reden van zijn detentie is onbekend (in G. ROGIERS, Criminele processen Raad van Vlaanderen (1671-1723) komt hij niet voor). Bovendien kreeg Simon van Opstaele, procureur in de Raad van Vlaanderen, een salaris als zaakgelastigde van de Heer van Kalken in het proces contra de voormalige baljuw.

• (11) Werd tijdens de Brabantse Omwenteling (1789-90) ontslagen, maar ging met succes in beroep tegen deze beslissing voor de Grote Raad van Mechelen, en werd ten slotte in januari 1792 opnieuw aangenomen als baljuw. Als gevolg van de Franse revolutie werd dit lokale mandaat in 1795 voorgoed afgeschaft.

[1] MADDENS N., 'De plattelandsfiscaliteit in het graafschap Vlaanderen van de 16de tot de 18de eeuw', De plattelandsfiscaliteit tijdens het Ancien Regime, Antwerpen, 1985, p. 69. 

[2] HAEGHENS L., 'Stamboomonderzoek naar de familie Haeghens', Castellum, Jg. XXVII, nr. 3, september 2010, pp. 37-50.

[3] RAG, Algemeen Familiefonds, 756, Kalken: beste hoofd, rechten en gebruiken (1616-1658). De map bevat ook nog een later afschrift van dezelfde akte, opgesteld door griffier Gillis Hubrecht op 22/10/1613, en een afbakening van bevoegdheden tussen baljuw en meier, opgesteld in 1638 door baljuw Nicolaas (Staest) Van Hecke: "Rechten ende usantien ghecostumeert tusschen den Bailliu ende meyer van Calckene".

[4] Het Graafschap Vlaanderen was onderverdeeld in 24 kasselrijen (Fr. châtellenies) of burggraaf- schappen, met oa. het Land van Dendermonde. Het bestond, naast de stad zelf, uit 16 dorpen, waaronder Kalken.

[5] Gewoonterecht (Woordenboek der Nederlandsche Taal / WNT). Alle trefwoorden werden opgezocht via https://gtb.ivdnt.org (Historische woordenboeken Nederlands en Fries - De geïntegreerde taalbank van het instituut voor de Nederlandse taal). 

[11] BALTHAU E., 'Een inventaris van het archief van de Heren van Kalken (1228-1689) van het begin van de achttiende eeuw', Castellum, Jg. XXXII, nr. 4, december 2015, pp. 05-39. Het origineel bevindt zich in het Arenbergarchief te Edingen 

(cf. www.arenbergfoudation.eu/nl/about). 

[16] Navraag bij de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde en Familiekunde Vlaanderen Afdeling Dendermonde leverde geen resultaat op.

[17] ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VDA 984: reeks gefolieerde rekeningen van baljuws Denys Bracke voor de jaren 1600-01; 1601-02; 1602-03; 1604-05, en Pieter Van Hecke voor 1605-06, 1607 en 1608 & VDB 165/1: reeks gefolieerde baljuwsrekeningen van Pieter van Hecke voor 1609; 1610; 1611; 1612; 1613; 1614; 1621 t/m 1624. 

[1] Cf. D. NIJSSEN, 'Dansen met de duivel, de invloed van de Malleus Maleficarum op het heksenbeeld in Europa van de vijftiende eeuw', 2016 (online bachelorscriptie).

[2] C. LOSTRIE-D. VAN DAMME, 'Heksen: De heksenprocessen van Laarne', Castellum, 4, 1984, p. 1.

[3] Cf. het overzicht van bijdragen in PDF-formaat op https://www.bloggen.be/castellum_kalken_laarne/. 

[4] In de online inventarissen van het oud archief van Kalken of de Raad van Vlaanderen in het Rijksarchief Gent werden hierover geen aparte stukken aangetroffen.  

In het Algemeen Rijksarchief te Brussel [5] trof ik in het kader van mijn stamboomonderzoek [6] tussen een reeks Kalkense baljuwsrekeningen een aparte rekening aan van 11 folio's met een schat aan informatie over deze affaire. Als plaatsvervangend ambtenaar van de dorpsheer moest de baljuw oa. telkens over één of meerdere jaren een gedetailleerd financieel verslag indienen. Afkortingen zijn opgelost om de transcriptie vlot leesbaar te maken. De aanhef: "Rekeninghe Bewijs ende Reliqua [7] ghedaen ende by desen ıs doende pieter van hecke Bailliu van Calckene causa officie [8] vuten name van Edele ende Weerde heere myn heere mher Jacquis philippus vilain [9] Grave van Iseghem Bander heere van Raisseghem vry heere van Sente Jans ten steene heere van massemen van westerem van wettere etc ende dat van alle den ontfanck vutgheven ende administratie die hy ghegadt heeft vande drije criminele ghevanghenen vrauwen om het crim [10] van tooverie [11] te wetene joosyne van kerchove huysvrauwe was van pieter dierick lysbette svylders huysvrauwe es van Jan de schaepmeestere filius henricus ende joosyne vellemans huysvrauwe es van fransoys devijldere hiervolght". Ze werden opgepakt en dag en nacht onderworpen aan een kruisverhoor, soms onder tortuur [12], waarbij ze werden vastgebonden vlakbij een aangestoken vuur (de waakproef). Het staat vast dat Joosyne Vellemans (mogelijk ook de anderen) een halsband omgesnoerd kreeg die van binnen voorzien was met een rij scherpe ijzeren pinnen. Het foltertuig was met koorden aan de muren vastgemaakt, en bij elke hoofdbeweging drongen de pinnen in de hals wat helse pijnen veroorzaakte. Deze fysieke en mentale uitputtingsslag leidde meestal tot een bekentenis, maar die was slechts rechtsgeldig als ze nadien vrijwillig bevestigd werd. In het geval die toch herroepen werd, kon de ondervraging gewoon opnieuw beginnen. Joosyne van Kerckhove kwam in het vizier van de plaatselijke overheid na de verhoren van Maeyken van Cuetsenroeye uit Overmere, die verklaarde dat "Janne Callens en Passcheyne Neyts tooveressen zijn en dat zij ze heeft gezien op de dansingen en vergaderingen van boze geest en bij Willem de Moerlooze en Pieter Dierickx en op het Galgenveld" [13], en nadien van de Laarnse Janne Callens, waarbij de griffier noteerde dat "Die ene keer was het eten op voorhand gekookt en smaakte het naar hooi, de andere keer kookte ze zelf met de 'boele' [14] van Willemeyne Sveermans (cf. infra). Dit gebeurde bij de weduwe van Pieter Dierickx te Kalken" [15] (cf. de aanhef). Ze stierven alledrie op de brandstapel. 

 

[5] ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VDA 984 ( ). Hiernaar werd ook verwezen in de Arenberg inventaris ( Het archief van de seigneurie de Calkene): "Avec un compte des biens confisqués de... execute comme sorcière de l'an 1607 (n°10)"

  

De baljuwsrekening bevat telkens een overzicht van de inkomsten en uitgaven per beklaagde. Hierna volgen de belangrijkste passages met de nodige duiding: 

 

1. Joosyne Van Kerckhove 

 

Bij de inkomsten: "Eerst den ontfanck vande geconfisceerde [16] goede joosyne van kerckhove gheexecuteerde metten vuere upden xi octobris 1607". [17] In verband hiermee noteerde pastoor Joannes Van Zijpe in het Kalkense parochieregister van de overlijdens: "10 Octobris affecta est supplicio ignis ob veneficio Judoca van kerckhove reliquit unicus filium Agidium" [18] Vrij vertaald: op 10 oktober stierf Judoca van Kerckhove op de brandstapel wegens hekserij, ze liet een enige zoon na, Agidius (Gillis). Dit was toen dikwijls het trieste lot van veroordeelde heksen. Indien die zich bij de doodsbekentenis bekeerden, werden ze soms eerst gewurgd om volgens het kerkelijk geloof zo toch nog een kans te krijgen om in de Hemel te belanden, zoniet werden ze levend verbrand. Na de aanhouding werden hun bezittingen meteen in beslag genomen om de proces- en gevangeniskosten te dekken. Vervolgens "Item ontfaen van gillis bracke soone vande voornoemde joosyne [19] de somme van vijfentwintigh ponden groots vlaems de welcke hy by appointemente [20] jeghens myn Edele ende Weerde myn vrauwe Isabaeu de Berghes Gravinne van Iseghem etc [21] ghemaect ende schuldich was te betalen boven alle costen [22] vanden processe ende misen van justitie". [23] Bovendien moest hij alle salarissen, diensthandelingen en maaltijden betalen van de baljuw, schepen en leenmannen tijdens haar gevangenschap. Toch toonde de Vrouw van Kalken enige clementie: "Tooveres verbrand - Een vruchtbaar heksenjaar moet 1607 geweest zijn, alsdan werd hier verbrand op eenen houtstapel de moeder van zekeren Gillis Bracke, om de kosten van het rechtsgeding te dekken, werden hare goederen, een half bunder land, aangeslagen door de vrouw van Kalken, de gravin van Iseghem, toch bij schikking dezer edelvrouw kwam haren zoon terug in het bezit van zijn moederlijk erfdeel". [24] "Item ontfaen van Jan baert  (*) te Laerne over de confiscatie van goede gheleghen binnen Calckene achterghelaeten by Willemyne veermans (cf. supra) in haeren leven syne huysvrauw, ende omme het crim van tooverye gheexecuteert metten vuere datter de doot navolghde up den iien octobris xvi seven". De opbrengst, zijnde 23 pond groten Vlaams, werd in opdracht van de Vrouw van Kalken overgemaakt aan het Laarnse bestuur, omdat ze daar gewoond had "danof den doender (de baljuw) van desen int vriendelyck met Jan baert veraccordeert [25] es." 

 

(*) Over deze familie Baert bestond een webpagina die intussen offline is. Dankzij web.archive.org (The Wayback Machine) is die in PDF-formaat onderaan dit thema beschikbaar.

 

[16] In beslag genomen. 

[17] Deze rekening werd pas twee jaar later opgemaakt in 1609. In een Laarnse procesbundel en het Kalkense parochieregister staat de correcte datum vermeld, nl. 10 ipv 11 oktober 1607. 

[18] L. DE RUYVER, 'KALKEN, Begrafenissen (Sint-Denijs) 1604-1631 en 1663-1796', CD-ROM uitgegeven via VVF Gent-Digitaal Archief, 1998, p. 343. Aan de hand hiervan werd de originele akte opgezocht via https://search.arch.be/nl/ (de zoekrobot van het Rijksarchief). 

[19] Zoon uit een vorig huwelijk. In de klassieke baljuwsrekening van 01 januari tot 31 december 1607 staat het vermeld bij de "Andere ontfanck vanden confiscaties binnen den tyt deser rekeninghe" op folio 8 recto, samen met het item ivm de goederen van Willemyne Sveermans (cf. noot 20).

[20] Regeling, schikking, afspraak (Vroegmiddelnederlands Woordenboek). 

[21] Echtgenote van Jacques Philippe de Gand Vilain (cf. noot 9). 

[22] Mogelijk gaat het hier om een borgstelling om extra kosten te dekken. 

[23] Rechtsvervolging. 

[24] C. DAUWE, 'Calcken door de eeuwen heen', 1908, p. 28. 

[25] Overeengekomen. 

 

Bij de uitgaven betalingen aan oa.: 

 

* meier Jan Dierick belast met haar gevangenschap, het voorzien van voedsel en het leveren van hout en kaarsen aan de bewakers. Hij was een rechterlijke ambtenaar oa. belast met de uitvoering van vonnissen bij burgerzaken en de veiling van goederen bij onteigeningen

"Voor ene langdurige opsluiting gebruikte men het een of andere woonhuis; de aangehoudenen werden er, dag en nacht, streng in het oog gehouden door bijzondere daartoe aaangestelde bewakers. Dit leert ons het proces register, beginnende den 28 Februari 1602, alwaaar wij lezen op blad 198: Pieter Van Hecke, Bailliu, heeft wettelijcke staende clachte ghedaen op de goedynghen (inbeslagneming van goederen) van Lieven De Poortere, gheleghen in de prochie van Calcken omme daeraene te verhaelen, de boete, 100 ponden parisis van arrestbraeke latende onverlet de boete, bij sijne huysvrauwe verbeurt met breken zeker staketsel (houten traliewerk), staende voor de vautveynstere van Jan Dierick, tot bewaernisse van eene ghevanghene, sittende in de voornoemde vaute voor crim van tooverije. Deze klacht werd ten schepenhuize nedergelegd den 30 October 1607 en zal wel onmiddellijk gedaan zijn na de vlucht der zoo gezegde tooveres van de kelderkamer van den hoogervermelden Jan Dierick". (C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, p. 26). Het is niet bekend wie die vrouw precies was. 

* officieren Jooris Aerts en Merten De Cueleneere voor hun salaris nav de betekening van de dagvaarding via een oorkonde [26] en de bewaking van alle verdachten. Zij waren beambten in dienst van de baljuw, enigszins te vergelijken met een veldwachter 

* advocaten Jacob Van Hamme, Fransoys Bossier Sr. en Gillis Stalins "ghecomitteert van haere hoochhede weghen omme te besoignieren inde processen ende de zaeken... binnen de lande van vlaenderen up tfaict van tooverie voor consulten van vijfve destincte consultaties blyckens by de vijfde advijse". Volgens een beslissing van 06 juni 1606 waren ze aangesteld om dergelijke zaken in het Graafschap Vlaanderen te behandelen en advies uit te brengen 

* advocaat Fransoys Bossier de jonghe "ghebeden omme te comen besoignieren in torture vande voornoemde Joosyne ghevanghene" 

* burgemeester Matthys Verbrugghen en de baljuw zelf voor hun vacaties te Gent

* griffier Gillis Hubrecht voor zijn salaris, het noteren van de verklaringen en het opstellen van de teksten van de oorkonden, de vergoeding voor zijn vacatiegeld te Gent om voor de start van het proces samen met de burgemeester, baljuw, schepenen en leenmannen enkele rechtsgeleerden te consulteren, en naar Laarne om er kennis te nemen van de beschuldigingen tegen de plaatselijke verdachten 

* enkele schepenen, waaronder Jacob Haghens [27] en leenmannen voor het afwisselend bijwonen van de verhoren 

* schepen Pieter Vandervaet voor de inventarisatie van haar goederen 

* de officier criminel [28] een vergoeding voor zijn verhoor onder tortuur, "van justitie te doene" [29] en "het upperste cleet" [30] 

* de confessors [31] om de biecht af te nemen "vande patiente" en missen op te dragen 

* Lieven Drieghe om deze biechtvaders met de paardenwagen te halen uit Gent en terug te brengen 

* meier Jan Dierick voor de levering van berken- en eikhout 

* Willem Vanden Brande voor het leveren van de laatste maaltijd aan de terdoodveroordeelde 

 

[26] Gezegelde akte veelal op perkament. 

[27] ° ca. 1555 - overleden op 31/07/1625. Genoemd als Kalkense schepen vanaf 1602, gehuwd met Margareta Alleman Tak 2. 

[28] Gentse beul of scherprechter, Boudewijn Waelspeck. Hij wordt echter niet bij naam genoemd in deze baljuwsrekening.

[29] De terechtstelling uitvoeren. 

[30] "De beul had het recht het opperste kleed (het meest waardevolle kledingstuk) van de terechtgestelden te nemen; als de schepenen het kleedingstuk aan de familie lieten, zoals het hier en bijna altijd bij min gegoeden het geval was, kreeg de beul een schadevergoeding", Tijdschrift voor Nederlandsche folklore, redactie P. DE MONT & A. DE COCK, Jrg. 12, 1899-1900, p 120. 

[31] Biechtvaders. 

 

2. Lysbette sVylders (De Vylder) 

 

Bij de inkomsten: "Item ontfaen van Jan de schaepmeester filius henricus over Lysbette sylders zyn huysvrauwe up tgene haer by mannen van leene ende schepenen by advyse ende sentencie van reght gheleerden gheordonneert was te betaelene haere vanghenesse costen ende mysen van justitie voor staecken van vanghenesse sub poena convictij [32] den vden february 1608 omme dhelft vande somme van mits dat hy voor de reste zeker moest stellen up dordonnantie vanden hove". Volgens het vonnis moest zij de helft van haar gevangenis- en gerechtskosten betalen, en zich aanmelden bij een nieuwe dagvaarding (cf. de vierde casus). Haar man moest zich voor de andere helft borg stellen. Achteraf betaalde hij ook het tweede deel, met daarbovenop diverse extra kosten voor de baljuw, burgemeester, griffier, schepenen "ende andre notable". Bij de uitgaven betalingen aan oa.: 

 

* meier Jan Dierick voor de onkosten tijdens de gevangenschap, het voedsel voor de gevangene en de bewakers, levering van kaarsen en hout, en het gebruik van zijn keuken voor een periode van 150 dagen, min de 6 dagen hechtenis te Gent 

* officieren Jooris Aerts en Merten De Cueleneere ea. voor hun salaris nav de betekening van de dagvaarding en de bewaking van de verdachte 

* de verschillende advocaten voor hun honoraria, en voor 9 adviezen bij "meester Jan coucke als superintendant vanden hove ghecomitteert". [33] Hij was raadsheer- commissaris bij de Raad van Vlaanderen, en moest in 1606 "de plaats innemen van Jan de Bloys als superintendant om erover te waken dat alle magistraten van Vlaanderen hun uiterste taak zouden doen om het abominabele misdrijf, zijnde toverij, met wortel en tak uit te roeien"[34] 

* dokter Herman Vander Heyden[35] om in de Gentse gevangenis na te gaan "oft zy eenighe insensible teeckenen hadde", dwz. hij speurde op haar lichaam naar verdachte merktekens. Als hij die met een naald doorprikte en ze ongevoelig bleek of niet bloedde, werd dit beschouwd als een duivelsteken (Lat. stigma diabolicum) 

* burgemeester Matthys Verbrugghen voor de vergoeding van zijn vacaties te Gent om met rechtsgeleerden het proces voor te bereiden, en naar Laarne en andere parochies om kennis te nemen van de belastende verklaringen die de overige vermeende heksen afgelegd hadden tegen Lysbette De Vylder 

* diverse schepen en leenmannen voor de vergoeding voor het bijwonen van de verhoren te Gent 

* de baljuw voor zijn vacatiegeld te Gent en het doen opstellen van de nodige verhoorverslagen 

* de griffier om haar verklaringen tijdens de verhoren dag en nacht te noteren en daarvan een verslag op te maken, en de vacatiegelden te Laarne en Wetteren om daar ook kennis te nemen van de beschuldigingen 

* de beul voor de visitatie [36], tortuur en cordegelt [37] binnen ghendt 

* "Item betaelt den suppier [38] van het schauselet [39] binnen Ghendt over dijsergelt [40] ende de weecke van torture vande voornoemde ghevanghene midtsgaders hondert ende vyftich haudt gheemployeert ende verbrant inde voorseyde torture binnen den tyt van zes daghen" 

* Cornelis Clyncspoor om "de ghevanghene voornoemt inde absentie vanden officier bewaert hebbende up den waghen so de selven ghevoert wierde tot overmeere omme te confronteren jeghens naynken van eesvelde [41] aldaer ghevanghen up ghelycken crim" 

 

[32] Lat. : op straffe van veroordeling.   

[33] Aangesteld. 

[34] C. VERHAEGHE, 'De benoeming van de voorzitters en raadsheren van de Raad van Vlaanderen (1598-1633)', 3.2 Raadsheren, 2000 (online scriptie op www.ethesis.net). 

[35] Hij onderzocht ook een vermeende mannelijke heks uit Laarne, nl. Lieven Lammens. Cf. J. DE WILDE, 'Het faict van tooverie in Laarne (1607-1608): enkele feiten en bedenkingen', Castellum, 4 (2001), p 21. 

[36] Lichaamsonderzoek naar merktekens van de duivel. 

[37] Vergoeding voor het aangekochte touw. 

[38] Cipier. 

[39] Ook Chastelet, vroegere stadsgevangenis op de Korenmarkt. 

[40] Boeirecht (K.F. STALLAERT, 'Glossarium van verouderde rechtstermen, kunstwoorden en andere uitdrukkingen uit Vlaamsche, Brabantsche en Limburgsche oorkonden, Volume 2', 1886, p. 14). 

[41] In 'Heksenprocessen te Laarne in 1607-1608, een samenspel van 'krachten van onderen' en 'krachten van boven'' van J. MONBALLYU, in Gedenkschriften van de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde (2002) staat te lezen dat de Laarnse Passchyne Neyts tijdens een ondervraging verklaarde dat ze op een heksenbijeenkomst te Overmere oa. ene Naentken van Helsvelde alias Naentken Torrens ontmoet had en haar ongehuwde dochter Bette uit Uitbergen (met dank aan Marleen Van Acker van Heemkundige Kring Overmere voor deze info). Naynken is een verkleinwoord van de Latijnse doopnaam Adriana. De achtervoegsels -ken of -kin komen zowel bij kinderen als bij volwassenen voor.

 

3. Joosyne Vellemans 

 

Uit processtukken bewaard in in het oud archief van Laarne nr. 486 (Rijksarchief Gent) blijkt dat zij op 26/10/1607 verhoord werd onder tortuur met de halsband. Nadien trok ze echter haar bekentenissen weer in. [42] Zij verbleef net als de twee andere vrouwen 150 dagen in hechtenis, deels te Gent, en werd op 05/02/1608 voor 25 jaar verbannen. Bij de inkomsten de verkoop van twee naast elkaar gelegen percelen land in de Kalkense Zomerstraat voor 50 pond en 10 schellingen grooten om de gevangeniskosten en procesgang te dekken, al ging een deel van de opbrengst naar de Vrouw van Kalken als jaarlijks pachtgeld. Bovendien werd het geld van de verkoop van het aangeslagen meubilair en een koe ghenampteert, dwz. voorlopig bij de griffier in onderpand gegeven, in afwachting van een uitspraak in de rechtszaak tegen hen aangespannen door verschillende schuldeisers bij de Luitenant-Civil van de Indaginghe [43] te Gent. Dit was een 1-persoons rechtbank die Keizer Karel V in 1541 instelde om buitensporige kosten te vermijden bij een rechtsprocedure. Deze vorstelijke ambtenaar was bevoegd voor financiële geschillen (zoals wanbetalingen) binnen het 'Gentse Kwartier', dat grote delen van Vlaanderen bestreek. 

Bij de uitgaven zoals voordien betalingen aan de baljuw, meier, officieren, advocaten, burgemeester, schepenen en leenmannen en een "Item betaelt aen my selven (baljuw Pieter van Hecke) omme myne vacatien [44] tot Ghendt ghevaceert ende naer andre prochien zo Laerne ende Overmeere daer van ghelycke ghevanghenen waeren, omme de accusatien te lichten" [45], en de kosten voor zijn reis en verblijf in Doornik om daar de rekening in te dienen en verslag uit te brengen (cf. infra). Betaling aan de griffier om haar verklaringen nauwkeurig neer te pennen tijdens beide verhoren onder tortuur in Gent: "mits zes daghen en nachten de ghevanghene ghewaect ende gheexamineert in torture zo inde eerste als inde tweede torture stellen vande examen verlyt de oorconden haerlieder depositien". Daarnaast om samen met Pieter Vander Vaet de (on)roerende goederen naar waarde te schatten van Jan Baert en Willemyne De Veerman die te Kalken gelegen waren (cf. supra). 

 

[42] J. MONBALLYU, 'Heksenprocessen en andere toverijprocessen in het Land van Aalst en het Land van Dendermonde', Tijdschrift van de Geschiedkundige Vereniging het Land van Aalst, Jrg. LIII, 4, 2001, p. 231. 

[43] Oproeping voor het gerecht binnen zekeren rechtskring. Dagvaarding (Woordenboek der Nederlandsche Taal). 

[44] Vacatiegeld: presentiegeld voor het organiseren en of bijwonen van vergaderingen.

[45] Kennis te nemen van de beschuldigingen. 

 

4. Joosyne Smets 

 

Er was nog een vierde vrouw betrokken in deze zaak: "Voorts alsoo binnen de voorseyde prochie ooc ghevanghen is gheweest joosyne smets huysvrauwe van balten vanden steene [46] ter oorsacke van crim van tooverije ende dat sy by sentencie van mannen van leene ende schepenen van calcken voorseyt de [weggelaten] septembris zesthien hondert ende zevene by provisie gestaect es gheweest van vanghenesse up belofte ende verbant van inne te commen t'allen tyde dies van sheeren ende wetsweghe ghemaent synde, up peyne van [47] ghehauden te zyne voor verwonnen [48] vanden saecke haer te laste gheleyt ende mits by haer up legghende haere vanghenesse costen ende mysen van justitie, ende waernaer gheene andere sententie ghegheven en es thaer laste soo wordt alhier dit alleenlyck gebrocht voor Memorie". Ze werd ontslagen uit de gevangenis na betaling van een borgsom, maar het vonnis bepaalde ook dat ze zich meteen moest aanmelden bij een nieuwe dagvaarding, zoniet werd ze verondersteld schuldig te zijn. Bovendien moest ze alle gevangenis- en gerechtskosten betalen. Deze regeling gold zolang er geen nieuw vonnis tegen haar werd geveld. De baljuwsrekening werd uiteindelijk in 1609 afgesloten en achteraan gehandtekend door oa. de baljuw, griffier en Maximilien de Rassenghien et de Reninghe (1571-1644), een broer van de Heer van Kalken die te Doornik woonde. De allerlaatste folio bevat een reeks in het Frans opgestelde boekhoudkundige aantekeningen dd. 16/04/1613 en werd ondertekend door baljuw Pieter van Hecke en Isabeau de Berghes, Vrouw van Kalken in haar woonplaats in het Noord-Franse Lomme (nabij Rijsel). 

 

[46] Judoca Smet, echtgenote van Balthazarus Vanden Steene, overleed op ca. 61-jarige leeftijd op 14/06/1633 en liet 3 kinderen na (parochieregister overlijdens Kalken). 

[47] Op straffe van. 

[48] Verwinnen: schuldig bevinden (Middelnederlandsch Woordenboek).

 

Hierna een overzicht van het lot van de vermelde vrouwen:

 

 

 

Bijlagen:
Familie Baert.pdf (98.8 KB)   

Bij gebrek aan primaire bronnen die onvindbaar of al dan niet voorgoed verdwenen zijn, kunnen verwijzingen naar die originelen een belangrijke aanvulling bieden. Een mooi voorbeeld is de 'Inventaire general des chartres et papiers qui sont dans les archives de la maison d'Isenghien chez le sieur Walrave à Lille" van begin 18de eeuw. Het bevindt zich in het Arenbergarchief te Edingen, dat sinds 1998 ook publiek toegankelijk is (www.arenbergfoundation.eu/nl/archives-enghien). 

E. BALTHAU publiceerde in Castellum nr. 4, december 2015, pp. 05-39 het deel van 'La terre et s(eigneu)rie de Calkene appendances et dependances', met een oplijsting van documenten die dateren van 1228 tot 1689. Folio's 388v° tot en met 392v° verwijzen naar de baljuwsrekeningen van 1500 tot 1681 ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw). Het is onduidelijk of dit archief bewaard bleef. In het ARA te Brussel liggen in elk geval de slechts deels geïnventariseerde archieven van de adellijke families DE MERODE en VAN ARENBERG, waarvan een telg via aanhuwelijking Kalken verwierf begin 19de eeuw. 

** UPDATE ** Het familiearchief de Merode Westerloo delen I-II-III.

(a) "Tenetur Mher Jacques Philips Vilain Grave van Ysegem Baron de Rasseghem etca by successie van L'Amoral Vilain sijnen broeder door syn ingressie in de societeyt van de paters Jesuiten Ende heeft hier van gedaen den eedt van feauteytschap Jan de Clercq greffier der stede van Dendermonde vuyt crachte van procuraetie gepasseert voor den notaris Frans Walrave int quartier van Ryssele van daere ix september 1607" (W. STEVENS, Het Leenhof van Dendermonde, Knesselare, 2006, p. 395).

(a bis) "Jacques Walrave, né à Lomme, bourgeois de Lille par achat du 6 juin 1625, receveur et bailli de la comtesse d'Issenghien, à Lomme" (P. DU PEAGE, Recueil de Généalogies lilloises, Volume 1, ed. Lefebvre-Dubrocq, 1906, pp. 196-198); "28 juillet 1627 Jacques Walrave, bailli de Lomme" (Mémoires, Volume 24, Société d'émulation de Roubaix , 1905, p. 10). 

'Bourgeois' betekent poorter, dwz. een burger met voorrechten op fiscaal-, rechterlijk-, economisch en politiek vlak binnen de middeleeuwse stadsmuren ( Kalken in de 'slaepere' van de abdij van Roosenberg (1466).

(c) "Je suis nommée Louise-Marguerite-Camille par Jacques Walrave, conseiller du roy, bailli de cette terre de Lomme appartenante au très haut et très puissant seigneur Louis de Gand de Mérode Montmorency, prince d'Ysenghen, maréchal de France, chevalier des ordres du roy, lieutenant général de la province d'Artois et gouverneur des ville et citadelle d'Arras, et par De Angélique Watrelos, épouse du donateur J. Walrave". Louis de Gand-Vilain (1678-1767) erfde de bezittingen van zijn vader in 1687 (Mémoires, Volume 10, Société d'études de la Province de Cambrai, Lille, 1906, p. 806).

(d) de West-Vlaamse heerlijkheid Izegem (Fr. Isenghien) werd in 1582 verheven tot graafschap en in 1678 tot prinsdom. 

Christophe Yernaux van www.lillechatellenie.fr bezorgde me tal van verwijzingen uit de Archives Départementales du Nord te Rijsel:

2BXI 11C/1142 (22/12/1626): "Messire Philippe Lamoral DE GAND DICT VILLAIN, Comte d'ISENGHIEN, Seigneur de LOMME, gouverneur et capitaine général des villes et chastellenies de LILLE, DOUAY, ORCHIES, et Marguerite Isabeau DE MERODE sa compagne, demeurant présentement à LILLE. Jacques WALRAVE leur exécuteur s'obligera".

2BXI 12A/275 (29/03/1627): "Jacques WALRAVE receveur de LOMME et appendances, déclara que Messire Jacques Philippe DE GAND ET VILLAIN, Comte d'ISENGHIEN, baron de RASENGHIEN, Seigneur de LOMME, son maître, aurait, pour faciliter la levée des deniers qu'a besoing Messire Guillaume DE GAND ET VILLAIN, baron de Saint Jean, STEENEN, son fils, pour l'achat de la terre et Seigneurie de Brifoeul par acte passé pardevant les auditeurs du Souverain Baillage de LILLE, le 20/03/1627, obligé ses biens. Il s'oblige à son tour".

2BXI 13A/218 (29/07/1628): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de la Seigneurie des Obeaux, au nom et comme procureur spécial de Messire Adrien Lamoral DE GAND ET VILLAIN Seigneur des Obeaux, chancelier et chanoine de l'église cathédrale Notre Dame de TOURNAY".

2BXI 13A/383 (23/08/1628): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de LOMME, procureur spécial de Messire Philippe Lamoral DE GAND DICT VILLAIN, Comte d'ISENGHIEN, gouverneur et capitaine des villes et chastellenies de LILLE, DOUAY et ORCHIES".

2BXI 17A/411 (07/01/1632): "Deniers reçus de Jacques WALRAVE bailly de SEQUEDIN".

2BXI 18B/800 (30/12/1633): "Jacques WALRAVE bailly d'ENNETIERES EN WEPPES".

2BXI 26A/10 (29/12/1642): "Jacques WALRAVE procureur de Dame Louise DE MERODE baronne de Saint Jean, STERRIES, Dame de WOLDERE, WASMES, BRISSOEUL, veuve de Guillaume DE GAND dit VILLAIN, baron, et de Messire Adrien Lamoral DE GAND dit VILLAIN, Seigneur des Obeaux, trésorier et chanoine de la Cathédrale de TOURNAI".

2BXI 28A/58 (05/01/1644): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de LOMME, procureur spécial de Messire Philippe Balthazar DE GAND DICT VILLAIN chevalier Comte d'ISENGHIEN, Baron de RASSENGHIEN, Seigneur de LOMME, gentilhomme de la chambre du Roy".

2BXI 28B/737 (03/08/1644): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de LOMME, procureur spécial de Dame Marguerite Isabelle DE MERODE, Comtesse d'ISENGHIEN et de MIDDELBOURG, Baronne du Saint Empire, de FRENTZEN, CROISILLES, Dame de WATENES, LANNOY, LINSELLES".

2BXI 29A/98 (08/03/1645): "Jacques WALRAVE bourgeois demeurant à LILLE, receveur et administrateur de la commanderie de Hault Avesne".

2BXI 29A/319 (12/06/1645): "Jacques WALRAVE receveur général de la Commanderie de CASTRE".

2BXI 40L/219 (18/10/1656):  "Jacques WALRAVE fils de feu (wijlen) François, bailly de LOMME".

2BXI 45A/218 (24/09/1661): "Jacques WALRAVE bailly de LOMME demeurant à LILLE, en vertu de pouvoir donné par Philippe Balthazar DE GAND ET VILAIN Prince et Comte d'ISENGHIEN, Baron de RASSENGHIEN, chevalier de l'ordre de la Toison d'Or, gentilhomme de la chambre du Roy, Gouverneur et capitaine général du Duché de Geldre, et Comte de ZUTPHEN (instrument pardevant Joes VANDENBERGHE notaire au Comté d'ISENGHIEN, le 9/09/1661) Dette de 4000 florins (3000 florins prestés à feu Messire Philippe Lamoral DE GAND ET VILAIN père dudit Philippe Balthazar, en date du 19/03/1624, et depuis le 6/10/1632 lettres obligatoires de la Comtesse d'ISENGHIEN et MIDDELBOURG sa mère, et 1000 florins audit Jean BEHAGLE en date du 21/10/1619)".

Ter referentie:

Een succesvolle genealogie is in de eerste plaats afhankelijk van bewaard bronnenmateriaal. Na decennialang onderzoek drogen de oudste bronnen uit het Ancien Régime (<1795) langzaam maar zeker op, maar toch is het laatste hoofdstuk zeker nog niet geschreven: in 1950 gaf de adellijke familie de Merode maar liefst 750 meter privé-archief in bewaring aan het Algemeen Rijksarchief te Brussel om historici, genealogen, heemkundigen enz. de kans te geven om het te bestuderen. De inventarisatie van het op één na grootste familiefonds van België (na dat van Arenberg) startte reeds in 1895, maar aangezien de opeenvolgende archivarissen er hun eigen werkmethodes op na hielden, bleef de toegankelijkheid erg complex. Pas in 2014 publiceerde Baudouin D'hoore een praktische 'Gids voor de gebruiker'. Tijdens het lezen van enkele artikels op de Castellum blog vond ik in de voetnoten een verwijzing naar dit fonds. Na tips van historicus Eric Balthau, voorzitter van heemkundige kring Castellum, en Johan De Wilde, een ervaren genealoog die ook al enkele decennia onderzoek doet in de streek, kreeg ik eind augustus 2021 van archivaris D'hoore een selectie uit zijn database met ca. 120 archiefnummers ivm Kalken. Het oudste stuk is een kopie van een Latijnse schenkingsakte uit 1228. Het kan op het eerste gezicht vreemd lijken dat deze stukken zich niet bevinden in het oud archief van Kalken in het RA Gent, maar zoals al bleek bij Het Adelsarchief Piers de Raveschoot, volgde het heerlijk archief de eigenaars van generatie op generatie, of belandde via erfenissen, aankoop of huwelijksallianties bij aanverwante takken. Zo was Philippe Lamoral de Gand-Vilain (1587-1631), Heer van Kalken in de eerste helft van de 17de eeuw, gehuwd met Marguerite Isabel de Merode. 

(b) Twee eeuwen later: "Dhoirs Lieven haghens ( Tak 5) op een ghemet lants achter haerlieder hofstede oost ende west Jan de vildere zuyt de weduwe Lieven haghens met den cleenput ackere noort Adriaen haghens met zyn hofstede" ( Grote Tiendenboek 1610, f71v°)

f38r° "Jan vanden velde in raffescoot over Jan vander cammen van eenen halven bunder up tlanghouck voor seghers acker an mutskrijs (?) strate" in superscript "Lysbette haghens Lievens slombaerden wijf"

f49r° "piet vanden acker over jan bracke up een half bunder up doosvelt neffens lysbette haghens lande"

         "piet vanden acker over jacop haghin up een dachwant up doosvelt"

 

- VD 845. 24 gefolieerde bladen, op de voorkaft latere notitie: "Registre des Rentes Seigneurialles echeantes a paques de Calcken de L'an 1537 par lequel l'on voit a combien est le redemption des pouilles ou chapons que l'on doit". Van oudsher renten in natura zoals de hoender- en kapoenrente werden later vervangen door een jaarlijkse afkoopsom: "de Heer ontving jaarlijks als rente, de som van 39 schellingen 9 deniers groote, te Paschen 35 kapoenen en 24 hoenderen, van lieden die leengoed van hem gebruikten" (F. DE POTTER & J. BROECKAERT, Geschiedenis van Kalken (1889). Een kapoen is een gecastreerde haan om het vlees vetter en malser te maken. De tekst begint vooraf met enkele opmerkingen ivm de opbrengst van deze kapoenrenten voor 1596-97, 1622 en 1606, deze laatste van afgaend (ontslagnemend) baljuw Denys Bracke in opdracht van Isabeau de Berghes, echtgenote van Jacques Philippe de Gand dit Villain, toenmalige Heer van Kalken.

De aanhef: "Dit es den rentebouck toebehoorende den heere van calckene ende datte van zynder rente in calckene, ende valt telken paesschen ende was aldus vernieut int tjaer ons heeren duust vyfhondert zeven ende dertich" met in de linkermarge: "Den hauden rentebouck vallende te paesschen es by michiel wemaes bailliu van calckene ghelevert in handen van me vrauwe". We vinden klassiek de mutaties in superscript, en latere toevoegingen in subscript ivm de aanpalende leenhouders/pachters. 

 

f5r° "Jan haghens fs pieters (mijn stamoud-vader en -grootvader Generaties II & I) ooc van eenen dachwande meersch in calcken meersch byden bunders voors es wisselmersch met pieter tork" in superscript "adriaen haghens fs jans" en daarboven "michiel borrick by coope". Deze laatste was gehuwd met Elisabeth, een kleindochter van stamoud-vader Jan Haghens daude, Adrianus was haar oom.

f9r° "nort blommaerts acker oost jan haghens"

f9v° "ha...en keghele over jacob keghele van eenen ghemete voor syn hofstede up anselaer neffendt jacob roegier stede nu zyn stede zuyt jan haghens oost de strate" met in subscript "nu zuydt jan haghens fs jacobs west jacob de vman causa uxoris"

f10v° "Jacob haghens fs claes over claes haghen van twee ghemeten up dassevelt up zyn stede in somerstraete west de strate noort lysbette poorters pauwels haghen wyf" ( Tak 2 / de eigenaars in de Penningkohieren van 1571-72)

f11v° Latere post: "clair van eesveldt fa Jan Lieven haghens wyf de heelft vanden voors mersch ["gheleghen an thecken an den meulencautere"] ( Het Algemeen Familiefonds deel II register 1 f7v°)

f15r° "Lieven buylle van eenen ghemete an cootvelt noort ghelandt dhoirie van Jacob de gheest" in subscript "nu pieter bontynck oost theere strate zuydt jacob haghens" met latere toevoeging bij de volgende post: "oost tsheeren strate zuyt Ln haghens fs Jacobs"

f17r° "Jacob bontynck fs gillis over dhoirie van Jan keghele van eenen bunder lants up dhende vande bostrate ande tcoetvelt" in superscript "pieter bontynck fs arents noort ln haghens met zyn bosschelken oost de strate"

       "Laureins van damme fs gillis van eenen bosselkine gheleghen inde bostrate byde coetvelde" in superscript "levyne van damme jacobs haghens wijf" (mijn stam-betovergrootouders Generatie III) in superscript "Ln haghens fs Jacobs" (deze Livinus werd begin zeventiende eeuw aangesteld tot baljuw van Raveschoot Tak 4)

f18r° "Jacob de gheest fs pieters over claeis haghens van eenen halven bunder in de bostrate heetende claeis haghens ackere" met latere toevoeging "up zyn stede oost de strate noort dhoorye van adriaen de meuleneere"

f18v° "De zelve [Jan de veerman] van vutvanghe jeghens den zelven acker vconterpandt in somerstrate" in superscript "ghelt desen huytfanck johanne veerman lievin haghens wyf" en daarboven "Adriaen haghens daude met dhoirs... coppejans ende de weesen Ln haghens Lievens"

 

- VDB 388. 36 gefolieerde bladen, renteboek van de heerlijkheid Nieuwengaver anno 1571 met mutaties en latere aanvullingen in super- en subscript, in de linkermarge telkens de jaartallen als bewijs van betaling tot en met 1624, linksboven de eerste folio: "vieux Reg[ist]re 1571 sans date (?) Kalcken". Identiek handschrift als bij de Armendis rekening in datzelfde jaar (RAG, Kerkarchief Kalken, 453). In enkele passages staan de grootvader (grootheere) of -moeder (groetken) bij naam vermeld. 

De aanhef: "Dyt es den rentebouck toebehoorende jonckheere maxymylyen vylains heere van Rysseghem ende ontfangher van zynde der renten vanden nyeuwen gavere treckende int kalcken ende int laerne ende vallende telcken beloken paeschen zaterdacht was desen rentebouck vernyeut int meye xvc een en tseventych".

 

f5v°  "Dhoorye van gillys van eesvelde fs lorys van vier hondert roeden andt twyngadt gheleghen" in superscript "Kerstine bauwens Jan haghens wyf" (mijn stam-overgrootouders Generatie IV) 

f12v° Bij de "galghen heedt zuydt den heerwech", latere toevoeging: "oost den baillu van Laerne west gardyne haghens jan de vijlders wyf" 

f13r° "Dhoorye van tsymoen haghens fs jan over jan bauwens van eenen halfbunder lants gheleghen up betten heedt ant twyntgadt west ende noort betten straetken" met in superscript "pieryne haghens macharys everaert wyf" en erboven "Bauwen colman by coope" ( Landboek 1613 f156v°) 

f13v° "beatrysse van eesvelde giellys zauwens wyf over giellys van eesvelde van twee ghemeten landts inde reeck" met in superscript "kerste bauwens jan haghens wyf" ( Landboek 1613 f156v°) 

f20v° "Loy van ruteghem fs pieter over dhoorye van pieter haghens van een halfbunder landts gheleghen bynnen kalcken andt de gheerart strate commende zuydt anden heerwech" 

f23v° Latere mutatie van een halfbunder land "andt tseverheedt andt waterlate oost de strate ende de beke": "willem van driessche over zyn moeder moenyne (?) haghens" ( Landboek 1613 f163r°) 

f33r° "Jan haghen fs pieters over lysbette wauters zynder moeder (g) van 400 roeden mersch gheleghen int brouckmersch byden kante naer wettere tende den merbosch comende noort metten... ende inde weerf" 

f33r° "Dhoorye van pieter de scryvere van eenen half dachwandt mersch gheleghen indt dauwe gote by de west zyde neffent de vaert gheleghen" met mutaties in superscript "Jan haghen fs pieter" en in een nog later handschrift "Lieven haghens up Raffeschoot" ( Het Algemeen Familiefonds II - register 1 f23v°)

 

(g) De enige directe aanwijzing van mijn stamoud-grootmoeder ( Generatie I). 

- VD 846. 26 gefolieerde bladen. De laatste folio vermeldt de auteur: "Desen voorseyde rentebouck es aldans vernieuwt ende gheschreven huyten voorghaenden rente bouck int ottober XVc LXXvi ende ghecollatyoneert (vergeleken met het vorig register) jeghen den voorghaenden ende lesten rente bouck by my mychiel weemaes baillu van kalcken doen int dyeen tyt ende zynen vermoghen ende beste daer inne ghedaen ende onderteekendt" (met gestileerde handtekening). Op de voorkaft latere notities: "Dyt es den rentebouck toebehoorende mynen heer van Resseghem ende telken nieuwe avont treckende int kalcken ende int larne ende vernieut gheweest int october XVc LXXvi   Registre de Rentes Seigneurialles de nieugaves echeant à la nouvelle année - Renouvellé Lan 8bre 1576" en onderaan "Desen bouck es noch tovergheven den XXX maerte 1603". 

De aanhef: "Dyt es den rentebouck toebehorende den heer van kalcken ende datte van zijnder heerlychede vanden nyieuwen gaver treckende int calcken ende in larne vuyt telken nyieuwe avondt (cf. VD 668 voor de naamgeving) es aldus vernieut ende gescreven huyten voorghaande rentebouck danof wesende int wiedemaant XVc LXXvi moet ghezet zyn de d voorseyt".

 

f1r° "Dhoorye van matthys van eestvelde over gillys van eestvelde van twee ghemeten landt gheleghen andt beer velst neffent gillys dauwe stede ghenaempt pauwelst acker up de oost zyde gheleghen" in subscript "west kerstine bauwens jan haghens wyf" (mijn stam-overgrootouders Generatie IV)

f1v° "Beatrysse van eestvelde gillys dauwe wyf van twee ghemeten landts gheleghen andt beer velst achter heur stede gheleghen ghenaempt scholst acker oost dhoorye van pieter bracke zuyt den bosch " in superscript "kerstine bauwens jan haghens wyff"
f6v° "de muschestrate oost de strate noort jaccobs haghens ter causen van zynen wyff" in subscript "noort Laurs haghens" (wellicht Tak 3)

f11v° "twee ghemeten landts gheleghen andt zynen stede ter cruussen" in superscript "de weesen Adriaen haghens dhelft by versterfte van huerl moeder betkin smeesters" (Elisabeth De Meester Verwantschappen in de 16de eeuw Tak 1)

f21v° "Livyne ende Johanna van damme ghezusters over Lauwereys van damme huerlieder vader van twee ghemeten bosch gheleghen inde muschestrate achter Jan van mossevelde stede gheleghen oost de strate" in superscript "Laurs haghens"

- VD 668. Landboek van 1613, gebaseerd op een ouder exemplaar van 1554 dat aan vernieuwing toe was ( Het Kalkense landboek van 1613).

 

- VDA 525. Niet gefolieerde rentelijst. Zonder datering, maar opgemaakt tussen de overlijdensdata van twee personen die vermeld staan in het parochieregister, nl. 03/06/1615 ("de weduwe van lieven hagins") en 27/01/1616 ("de weduwe van jacob crobeel"). Hieruit blijkt dat mijn stam-overgrootvader ( Generatie IV) zijn broer Livinus wellicht rechtstreeks opvolgde als baljuw van Raveschoot. 

De aanhef: "de naervolghende personen te vermanen saterdaghe commen ten acht hueren voor noens ten huuse van Gillis bracke ... aldaer te be... de poi...  ende... die sy heden inden heerelicken rentebouck van Jonckheeren Loys end Joos de Resin (?) by coope te commende den greffier van wettre" (de betekenis is me niet helemaal duidelijk). Komen voor: 

 

- "Item Paesschier ranst van een dachwant in brouckmers pachter jan hagins bailliu van raveschot" 

- "De weduwe van lieven hagins te Raveschot ( Tak 4) van een dachwant lants inden mersch in bellam" 

- "Adriaen hagins van een ghemet gelegen voor den muelenberch"

 

Bijlagen:
Het heerlijk archief van Kalken (Familiefonds de Merode Westerloo - ARA Brussel) - Blad1.pdf (169.4 KB)   

- VD 984. Reeks gefolieerde rekeningen (vermeld in de Arenberg inventaris) van baljuw Denys Bracke voor de jaren 1601; 1602-03; 1604; en van baljuw Pieter Van Hecke voor 1605-06; 1607; 1608 ten gunste van Jacques-Philippe Vilain, als Heer van Kalken inmiddels zijn broer Lamoral opgevolgd, die was ingetreden in een Jezu�tenklooster. In 1607 werd ook in Kalken een heksenvervolging georganiseerd, waarvan de baljuw een aparte rekening opmaakte ( Crim van tooverie: heksenwaan in Kalken anno 1607).

f7r�: "Ontfaen van Jan onghena vanden coop by hem ghedaen jeghens dhoirs Denis haghens van huerl deel van cammers acker" ( Het kerkarchief van Kalken 1560-1659 (c)). 

f8r�: "Ontfaen van Jacob haghens ( Tak 2) vanden coop by hem ghedaen jeghens Gillis van ackere van een half bundere lants gheleghen up coetvelt" ("Ontfaen gillis van ackere over jan de vyldere en rente van thien schell gr tsjrs...deze rente is ghequieten inde handen van jacob haghens" (Rekening Armendis 1600 f15r�)

 

 

Bij de uitgaven oa. met akkoord van de Heer 4 zakken koren voor Jooris Aerts als weyenaer (jachtopziener), die opriep tot de klopjacht op Sint-Hubrechtsdag (03 november). Op deze feestdag werd wild zoals hazen en konijnen bejaagd ter ere van de patroonheilige van de jacht.

f7r�: "Ontfaen van Jan haghens (mijn stam-overgroovader Generatie IV) vanden coop by hem ghedaen jeghens Lievin de conynck van ontrent een half ghemet

          mersch in papeghems mersch den coop es zeventhien pont groten" ( Het Algemeen Familiefonds deel II (c))

f1v�: "Ontfaen van Lievin haghens ( Tak 4) van pachte van ontrent het derde deel van een stuck lants gheleghen in eenen acker ghenaempt de

         van eenen onbehuysde hofstede gheleghen inde somerstrate" ( Tak 5) 

         ( Tak 2) 

         ( Het Kalkense landboek van 1610)

Bij de uitgaven staat volgende dienstreis op f17r�: "Item alzo den doender van deser gheschreven hadde aen Jan denys ende Jooris vanden varendt omme thebben extraict vuth poorterye bouck te Dendermonde, ten fyne zy my als doender van deser zouden extraeyeren alle poorters by name ende toename binnen deser heerlickhede van Calckene wonachtich zyn,... danof ghebleven in ghebreke, zo dat den doender van deser te Dendermonde es ghereyst ende tselven extraict ...icht onderteeckent by Jooris vanden varendt en hem doet voorn betalinghe" (cf. VDA 984 (bis) en Juridisch geschil over het 'beste hoofd' te Kalken anno 1612).

        "Ontfaen byden overlyden van Ln haghens fs Lievens ende tsyn sterfhuyse bevonden een goede coebeeste" ( Tak 5 +11/03/1610 en liet 7 kinderen na)

         "machtich by procuratie (volmacht) over Jan Claphauwer ende Tanne haghens zyn wyf" ( Verwantschappen in de 16de eeuw / Tak 1-2-3)

Uit de rekening van 1613 en de daarop volgende jaren blijkt dat, niettegenstaande de publieke waarschuwing van de dorpsheer het jaar voordien ( Juridisch geschil over 'het beste hoofd' in Kalken anno 1612), geen 'beste hoofd' werd ge�nd bij poorters: "int selven jaer noch overleden es Daneel temmerman ende Denys de wilde dwelcke poorters zyn van Dendrermondt dus dat van gheenen ontfanck". Zelfs voor Margriet Dauwe, de echtgenote van Denys De Wilde die toen ook overleden was, beriepen de nabestaanden zich op het poorterschap van haar man om niet te moeten betalen. Hun gelijknamige zoon Denys moest wel de doodskoop betalen bij het relief (leenverheffing) van de gronden die hij ge�rfd had. Uit de tekst volgt ook dat schenkingen aan de Heilige Geest vrijgesteld waren van het beste hoofd bij een overlijden. Philippe Lamoral de Gand Villain Comte D�sengh�en, zoon van Jacques-Philippe, was medeondertekenaar achteraan de rekening. 

Bij de uitgaven de dienstreis van de baljuw om brieven van de dorpsheer ivm de paardemolen te overhandigen aan de Gentse watergraaf. Deze ambtenaar zag toe op de grafelijke rechten betreffende het publiek domein en liet gronden, heiden en braakliggende terreinen berenten, dwz. tegen jaarlijkse betaling in gebruik geven. Hij gaf ook de toelating om molens te laten draaien en rivieren te laten bevaren. Er komt ook passage voor ivm het recht van de baljuw om samen met de leenmannen en schepenen een jaarlijkse straat-, gracht- en brugschouwing te organiseren, en een betaling aan de molenaar van Sint-Jansteen (nabij het Nederlandse Hulst Generatie I), een van de andere heerlijkheden die de familie Vilain in bezit had.

 

De erfgenamen van wijlen Pieter van Hecke presenteerden de meerjaren-rekening van 1621 t/m 1624. Hij overleed op 23/12/1625: "obiit petrus van hecke 20 annis pretor (baljuw) cum laude [...] 59 annorum, reliquit unum filium Nicolaus" (PR overlijdens). Deze zoon werd in 1631 ook tot Kalkense baljuw aangesteld (cf. VDB 1652).

 

Bij het beste hoofd:

f12v�: "Ontfaen veur het overlyden van Gerardine haeghens weduwe Jan de vildere beste catheil een quaet bedde" (in slechte staat)

 

Bij de Xde penning:

f?: "Ontfaen van Jan haeghens over den coop ghedaen jeghens Guillaem de croock, van hondert roeden lants gheleghen inde hofstede wylent Lieven de conynck

       inde kerckstraete"

f25r�: "Ontfaen van Jan de vijlder over den coop ghedaen jeghens Adriaen haghens van d'helft van een hofstede inden schrieck byde somerstraete groot

         "int gheheele twee ghemeten"

 

- VDB 324. Latijns gefolieerde baljuwsrekening voor 1619 van Pieter Van Hecke, ingediend op 14/01/1622 bij Nicolas De Groote, hofmeester (*) van Jacquis Phillipus Vilain, heer van Kalken (*) ambtenaar verantwoordelijk voor de hofhuishouding van de Heer.

 

Bij de Xde penning:

f4r�: "Ontfaen vande weduwe Lieven haghens ( Tak 4) over tderde deel van twee ghemeten lants gheleghen inde moesschen ( 1615 f2r�/1609 f1v�)

          shalfven inde acker oost ghelandt Jan bracke fs Willems west Jan de baere al inden zelven acker gheleghen" 

f7v�: "Ontfaen byden overlyden van Betken haghens huysvrauwe van Jan nauts ende te heuren sterfhuyse bevonden een peert" 

f12v�: "Ontfaen van Jan haghens vanden coop by hem ghedaen jeghens Lieven de coninck van acht hondert roeden lants" 

             (het gaat hier om 'tkievittegoed' Generatie IV (g))

 

In het RAG, OAK, nr. 4 bevinden zich slechts enkele bewaarde baljuwsrekeningen, nl. van 1615-18, 1620 en 1683-89. Uit de rekening van 1615: 

 

f2r�: "Ontfaen van weduwe Ln. haghens (a) over tderde deel van twee ghemeten lants gheleghen inde moesch shalven inden acker oost ghelant Jan bracke fs Willems west Jan de bare al inden zelven acker"

f3v�: "Item dat es noch overleden en te Calcken begraven Ln. haghens wonende up raveschoot een splet (afsplitsing) comende binnen Calcken aengaen de prochie van Wettr zo dat dit artikel dan by bailliu en ontfangher van Wettr staen te verandwoorden (b) want [...] dese doden hant (beste hoofd) van [...] ontfanck es" 

 

(a) Beatrix VAN AERDE ( Tak 4). Livinus overleed op 03/06/1615 als zittend baljuw van de heerlijkheid Raveschoot. Hij was een oudere broer van mijn stam-overgrootvader Joannes ( Generatie IV). 

(b) de Heerlijkheid Raveschoot behoorde bestuurlijk tot Wetteren, vandaar deze financi�le regeling tussen de baljuws.  

 

- VDB 165/3. 1. Niet-gefolieerde meerjaren-rekening van 1635 t/m 38 van baljuw en ontvanger Nicolas Van Hecke, "ghepresenteerd by den doender dezer aen mervrouwe de Graefinne van Yseghem ende van Middelborgh als moedere ende de haudenesse (*) hebbende vande Graef van Yseghem als heere van Calckene [Philips Balthazar van Ghendt] binnen Brussel dezen xxiiien meye 1640". 

 

(*) het contract van haudenesse bepaalde dat bij overlijden van ��n der ouders, de langstlevende, hier de moeder (hauderigghe), de kinderen moest onderhouden en opvoeden. 

 

Het gehanteerde muntstelsel was toen "ponden, schellynghen ende pennynghen tournois wesende elck pondt van veertich grooten". Pastoor Jan Vande Zype pachtte �n gebruikte zelf het viswater daude schelde voor jaarlijks 12 schellingen groten. Aangezien de parochieregisters van de overlijdens in Kalken voor de periode 1631-63 verdwenen zijn sinds de 18de eeuw, bieden de ontvangsten van het beste hoofd een welkome aanvulling op de ontbrekende persoonsgegevens. 

In 1635 werd geen beste hoofd ge�nd ("transeat om Godts wille") bij oa. Paulyne Hulstaert, een arme vrouw, en Pieryntken Dhert, een onnozele dochter ten laste van de Heilige Geest. De baljuw stelde voor om deze belasting kwijt te schelden aan de nabestaanden van de overleden meier Jan Dierick gezien zijn lange staat van dienst, maar uit een opmerking in de linkermarge blijkt dat hij vooraf de schriftelijke belofte had gegeven om, niettegenstaande zijn poorterschap (van Dendermonde?), het hooftghelt wel te laten betalen. Ene Jacques Baeten uit Lokeren was naar Kalken gekomen om bij de pastoor "belesen ende gheholpen te worden van tooverije" (**) en er gestorven, zijn "quaet kulderken" (***) werd geschat. 

 

(**) cf. de online masterscriptie van N. STRYMES, 'De betovering onttoverd. Een onderzoek naar onttoverpraktijken van leken en clerici in het bisdom Gent na 1660', UGent, 2015. 

(***) gewatteerde vest (wambuis) zonder mouwen in slechte staat. 

 

In 1636 werd een vrijstelling gevraagd van het beste hoofd voor de overleden Lieven Baeten, voormalig baljuw. Zijn weduwe was Lievyne van Zype.

 

"Ontfaen over de redemptie van het beste hooft achterghelaten byden overlyden van Elisabeth haghens wyf van Lieven rogiers, wesende een coebeeste"

 

In 1637: "Is overleden Clausyne haghenz huysvrauwe van Jonaz bracke het beste hooft een peert". Ook griffer Gillis Hubrecht stierf toen. 

In 1638: "Is overleden Margriete haghens weduwe van Jan de ghelder ten sterfhuyze bevonden een coe".

 

Bij de "Anderen ontfanck vande leenen die verstorven syn binnen den tyt deser rekeninghe gheldende telcke versterfte XX groote van elcke bunder... in vorme van relief": 

"Ontfaen van Jacques haghens (mijn stam-grootvader Generatie V) over vyftich roeden leen wesende mersch hem verstorven van Christina bauwens syne moeder" (het beste hoofd werd niet ge�nd te Kalken, want zij woonde op Raveschoot, dat onder Wetteren viel).

 

Bij de Xde penning: 

1635: "Pieryntken vervliet weduwe van Lieven haghenz ende Adriane demei syn onterft in vorme van manghelynghe (ruil) pieryntken van 250 roeden ende Adriane

            van ontrent een ghemet" ( Tak 5)

1637: "Ontfaen van Gillis van ackere over den coop by hem ghedaen jeghens Adriaen haghens van 500 roeden inde zutterz" 

          ( VBD 165/1 - Het Kalkense landboek van 1610)

1638: "Jooris haghens ende Maria bracke syn huysvrauw syn in erfven commen van tgoet onterft by manghelynghe jeghens Jan drieghe van een stuck lants 

            groot 500 roeden" 

 

Geen confiscaties, maar volgende notitie werd toegevoegd: "Niettemin alzoo eenen Laureins poppe ghevanghen wezende, ende vuytghebroken zynde, es den doender tzynen huise gheghaen ende aldaer ghelicht zeker linwaet ghesneden om drie hemden, wordt hier daervooren vuytghetrocken". 

 

Bij de boetes: 

- Pieter Sperren moest bij vonnis 5 gulden betalen "om gheinjurrieert te hebben den greffier overleden waervan aen den doender competeert een derde vuyt crachte vanden placaerten" (verordeningen). 

- Officier Pieter De Brouwer moest 5 ponden groten betalen "om ghequest te hebben zekeren persoon". Hij vroeg de kwijtschelding "om zyn aerme ghestaethede" 

- Marie du Frieu en Isabeau Decock moesten elke 10 schellingen groten betalen "om vleeschelicke conversatie" 

 

Bij de uitgaven:

"Betaelt aen meester Abraham balthasar scherprechter der Stede van Ghendt over syne vacatien ende sallaris met scherpe roeden tot den bloeden gheghesselt thebben Joos saey opden negenste november 1639"

 

2. Gefolieerde meerjaren-rekening voor 1639-40-41 van baljuw Nicolaes Van Hecke, ingediend op 03 september 1642 op dezelfde wijze als 1. Geen inkomsten van de molens want die waren in vlammen opgegaan. 

 

Bij het beste hoofd: 

f9r�: "Ontfaen byden overlyden van Margriete aelmans weduwe van Jacob Haghens de somme van 12 schellingen" ( Tak 2) 

f11r�: "Ontfaen byden overlyden Pieryntken vervliet weduwe Lieven haghens ten sterfhuyse bevonden een quaet bedde" (in slechte staat) ( Tak 5)

 

Bij de Xde penning:

f16v�: "Ontfaen van Lieven Schepens fs Jans over den coop van eene behuysde hofstede alsoo die ghestaen ende gheleghen is in de vromontstraete 

            groot van erfven van ontrent tzestich roeden by hem ghecocht jeghens Adriana haghens syne moedere" ( Wettelijke passeringen, 137, f74r�)

 

3. Gefolieerde rekening voor 1669 van baljuw en ontvanger Nicolas Van Hecke, ingediend bij Philippe Delvael, intendant van Philippe Balthazar de Gand dict Villain, grotendeels opgemaakt in het Frans. 

 

Bij het beste hoofd: 

f8v�: "Le ix d'Avril est trespass� Dominus Lucas mersie pastor de Calckene" 

f9v�: "Recu pour le trespas de Catherine haghens uxor Pieter van aerde" 

 

Bij de Xde penning:

f12r�: "Gillis de cock fs Gillis a est� adherit� en une maison et un manoir dont sest desherit� Lieven Scheere et Jeanne haghens sa femme" ( Tak 1) 

 

4. Gefolieerde rekening voor het kalenderjaar 1670 (met ook inkomsten voor 1671), van baljuw en ontvanger Nicolaes Van Hecke, ingediend bij Charles Vandewynckele, pastoor van Kalken op 28 oktober 1672 (cf. VBD 301). Heyndrick Hubrecht was griffier (telgen van deze familie bekleedden van generatie op generatie dit ambt). 

 

In verband met het recht op de inning van de Xde penning bij de verkoop van gronden op de heerlijkheid Nieuwengaver: 

f27v�: "Item voor vacaties ende besoignen met groote naersticheyt ende moeyte ondersoeckende ende visiterende, groot getal van oude registers rekenynghen ende heerlicke renteboucken om te vinden ende extraheren tgone soude commen dienstigh ende avantagieux wesen in het proces jegens den heere van Laerne"

- VDB 165/2. Gefolieerde meerjaren-rekening (apart vermeld in de Arenberg inventaris) van baljuw Nicolas Van Hecke opgesteld in het Frans (vertaling van het originele exemplaar?) voor de periode 1656 t/m 1659 en enkele items ivm achterstallen van 1653-55, gepresenteerd aan monseigneur Philippe Balthazar de Gand dict Villain (zoon van Philippe Lamoral x Marguerite Isabelle de Merode) Prince Comte d'Isenghien chevalier de lordre de la toison d'or (c) enz.

 

(c) Ridderorde van het Gulden Vlies, gesticht in 1430 door Filips de Goede, hertog van Bourgondi� ter verdediging van de christelijke godsdienst en het verstevigen van de politieke banden tussen de edelen.

 

Bij het beste hoofd:

f8v�: "1658 Recu par le trespas (overlijden) de Jacques haghens la somme de..." (mijn stam-grootvader + 31/03/1658 Generatie V) 

f9r�: "1659 Recu par le trespas de Joanne haghens vidua de hubrecht faillant" ( Tak 4)

                 "Recu par le trespas de marie temmerman uxor Jacques haghens" ( Tak (5) cf. f19v�)

f19v�:  "1659 Jacques haghens fs Jans et Joanne vutterwerden sont adheritez en une maison et un manoir dont sest desherit� Jacques haghens fs Lievens (oom van de koper)" ( Tak 5) 

f10r�: (1644) "Ontfaen byden overlyden van mayken haghens weduwe van jacob cornelis" ( Het Adelsarchief Piers de Raveschoot / denombrement van 1657:

          "Item Lucas cornelis end de weesen van pieter cornelis een bunder tsamen by versterfte van synen moeder maeyken hagens"

f11r�: (1645) "Ontfaen byden overlyden van Elisabeth vande velde huysvrauwe van Adriaen haghens" ( Verwantschappen in de 16de eeuw / Tak 1-3-4)

          "Ontfaen byden overlyden van Janneken bracke vidua Laureyns haghens" ( Tak 3)

f18r�: (1647) "Ontfaen byden overlyden van Catherine bracke uxor Pieter haghens" 

f18v�: (1647) "Ontfaen byden overlyden van Lievyne haghens huysvrauwe van Jan de vijldere" ( Overige koppels uit Kalken-Laarne-Beervelde) 

f19v�: (1647) "Ontfaen byden overlyden van Lievyne haghens huysvrauwe van Simon de bruyckere" ( Tak 1) 

f21r�: (1648) "Ontfaen byden overlyden van Catherine haghens uxor Passchier hulstaert" ( Tak 5)

Bij de verkoop van verschillende percelen werd geen 10de penning ge�nd, omdat ze op de renterollen stonden van particulieren zoals meester Philip-Antoon Papejans, advocaat bij de Raad van Vlaanderen. Hij deed in 1677 leenverhef van den cruijcenackere dat hij erfde van zijn overleden vader Philips ( Het Algemeen Familiefonds II, 4187). De Heer en Vrouw van Kalken logeerden bij de pastoor van 17 t/m 29 mei 1679. Passerende garnizoenen hadden de visvijvers leeggehaald en het wildbestand uitgeput. Griffier Jan Hubrecht stelde in 1680 de rekening op met veel uitgavenposten voor de constructie van een nieuwe molen (hout, materiaal, gereedschap, molenbouwers uit Lokeren enz.), en ook in 1697, die naar het Frans vertaald werd en in 1699 ingediend bij de fiscale kamer van de Raad van Vlaanderen te Gent. 

1676 f13r�: "Cornelis de veirman heeft vercocht aen Jan hagens een stuck lants inden Schrieck genaemt het hoogende groot 500 roeden" 

1677 f17v�: "Mattheus hagens ( (h)) heeft vercocht aen Jaecqs platinck een partije lants int leynaertstraetkien groot ontrent 400 roeden" 

(e) Hij overleed op 20/05/1680 op 69-jarige leeftijd als zoon van Laurentius, en had toen als tweede echtgenote Catharina Van Petegem ( Tak 3).

          (Joannes Haegens overleed op 11/10/1681, hij was gehuwd met Petronella Pauwels Tak 2) 

(f) Wellicht een zoon van Joannes x Maria DE VOS, gehuwd met Livina VAN TRAPPEN ( Tak 2 (g)). 

Begin de jaren negentig kreeg ik tijdens de Gentse Feesten een rondleiding in het stadsarchief, toen nog gevestigd in de Abrahamstraat nabij het Gravensteen. Pas zo'n twintig jaar later zou ik er terugkeren. Sinds 2005 is het Archief Gent (SAG) gehuisvest in het gerestaureerde gebouw 'De Zwarte Doos' op de voormalige Arbed-fabriekssite in de deelgemeente Gentbrugge. Het groepeert de dienst Stadsarcheologie, het Stadsarchief en het OCMW-archief (met online het Vondelingen register Gent — Open Data Portaal - Stad Gent). 

De schatters noteerden "sondre daermee eenighe fraude ghedaen te hebbene" per straat telkens de namen van de pachters, de oppervlakte en aard van de gebruikte gronden en het huurgeld, met een afzonderlijke en totale aanslag. Nadien kwamen de eigenaars aan bod, ook die van buiten de parochie (de afsetenen). Sporadisch staan ambten en beroepen vermeld, zoals Bartholomeus Hubrecht als koster en Jacob De Vylder als tavernier (herbergier), of verwantschappen zoals 'zoon van' of 'broer van'. Meestal staat enkel de naam van het gezinshoofd vermeld, niet die van de echtgenote, en 'wedewe van' wanneer de partner reeds overleden was. Een 12-tal naamgenoten komen voor, waaronder mijn stamoud-vader Jan haghens daude ( Generatie II) die toen in de Schriekwijk woonde. 

Willem Van Aerde en opnieuw Jan en Jacob Wemaes stelden het register van de Xde penningkohieren op in 1574, dat 60 folio's bevat met achtereenvolgens de pachters in de Bontinckstrate, Sauwestrate, Keerckende, Steerstrate (de huidige Scheestraat?), Drapstrate, Cruijssen, Scriecstrate, Hussevelt, Coodtvelt, Keercstrate, Somerstrate, Tsevestrate, Hanselaer, Beervelt, Musschestrate, Westende, Eeztvelde, Overmeere, Laerne en Wettere, de pachters van de wyck thienden (bijeenliggende zaailanden) die in het bezit waren van Daneel Mertens en van het Franse klooster Sint Nikolaas-ten-Bossche, en ten slotte de eigenaars. Aangezien er slechts enkele jaren liggen tussen de opmaak en de schatters hetzelfde stratenpatroon volgden, zijn beide registers mooi met elkaar te vergelijken.

 

XXste penningkohieren (1571-72)     Pachters   f4r°  "Sauwestraette... Pieter vanden zype haudt in pachte van lieven           haghens 700 roeden ettynghe" (graasweide) f5v°  "Sauwestraette... Lieven haghens bezydt in pachte van pr dams           een audt buyndt ettynghe"          "Den selven haudt noch van Joos van musschoot 2 ghemeten lands"          "Den selven van Pieter van peteghem een half bunder lands" f6r*   "Den selven bezydt noch in pachte vande kyndere van Symoen          oostelynck een ghemete lands"         "Den selven haudt noch in pachte vande kercke ende den heleghen           gheest van calcken 200 roeden lands"           "Den selven noch van jan haghens zynen vadre 1100 roeden lands"         "Den selven bezydt noch in pachte van Lauwers van Damme           400 roeden lands"          "Den selven haudt noch in pachte van Pieter oostelynck een            bunders lands" f8r°  "Keerckende... De wedewe van laurs haghes haudt in pachte            vande weessen van adriaen de muelleneere een ghemete lands" f8v°  "Den selven [Jan Schatteman] haudt noch in pachte van weessen           batelme (Bartholomeus?) haghens een half ghemete lands" f9v° "Jan haghes haudt in pachte van calcken kerck met capelrye (b) twee           stycken lants samen groot een half bundre"          "Den selven haudt in pachte van johanne vermeere 50 roeden mersch          "Den selven haudt in pachte van zynen eerste kyndere de heelft van            zynen wuenhuyse"   (b) land toebehorend aan de kapelanie, een stichting waarvan de geldmiddelen of goederen gebruikt worden om missen voor overledenen te lezen in de kerkkapel.   f11r°  "Adriaen haghens haudt in pachte vande hoors (nazaten)             adriaen de muelleneere twee ghemete ettynghe"           "Den selven haudt noch in pachte van arendt soettebrocke 600             roeden lands"           "Den selven haudt noch van jan papejans in pachte een half            bunders lands ( Het Algemeen Familiefonds deel I-II)"            "Den selven noch van synen vadere 600 roeden lands"           "Den selven haudt noch in pachte van heer gillis vermeere            capelrye goedt 600 roeden lands" f11v° "Jan haghens daude (mijn stamoud-vader Generatie II) haudt             in pachte vande hoorie lieven gheraert vier ghemete lands"            "Jan haghens de jonghe haudt in pachte vande hoors jacop van               damme,  twee bunds lands met een wuenhuis"            "Den selven haudt noch vande selven hoors noch vier aud               ghemete lands"            "Den selven haudt van lauwers van damme twee bunds lands"            "Den selven haudt in pachte van synen vadre den heelft van              hofstede daer sy tsamen woonen ende es groot van lande dat              hy medehuert een ghemet met half de huisagie" f12r° "Den selven [Gillis Oosterlinck] haudt noch van jan haghens een            ghemete lands" ( kerkarchief 81 f6v°)              f16r° "Lieven haghens fs lievens haudt in pachte van de weessen pr van            peteghem 400 roeden lands"            "Den selven haudt noch van hoors kaerle vandermere in pachte              twee ghemete lands"            "Den selven haudt noch van zynen vadre een half ghemet mersch            "Den selven [Adriaen Van Damme] haudt van jan haghens               in pachte een bund en een half ghemete lands"            "Den selven haudt noch van jacop haghens en mattys de vyldre              tsamen in pachte drye half bunds lands"            "Lieven haghens daude haudt in pachte van daneel de vos              800 roeden lands" f17r°  "Den selven [Pieter Eeckman] haudt noch in pachte van hoors van             jan haghens 200 roeden lands" f19r°  "De weduwe jan matthys haudt in pachte van jan haghens              een ghemete lands" f19v°  "Den selven [Pieter Van Damme] haudt in pachte van               jacop haghens, 100 roeden lands" f30v°  "Jan haghes haudt van selven pasteur van calckene een              [...] thiende"            "Lieven haghens fs lievens haudt oock in pachte een wyck thiende              van voorzeyde pasteur van calckene"   Eigenaars ("gronden van erfven die diversche persoonen toebehooren")     f37v° "Sauwestrate... Paesschier haghes heeft eene behuisde stede groot             van lande twee ghemeten met een wuenhuyse daer up staend" f38r° "Lieven haghens fs jans heeft een behuisde stede groot van lande            een dachwandt met wuenhuyse, ...ndre ende eenen stalle daer            up staend"           "Den selven... noch 2 bunders 200 roeden lands"           "Den selven heeft noch 200 roeden ettynghe" (cf. f5v°-6r°)          f46r°  "De biest... Adriaen haghens heeft een behuisde stede groot van             landts 700 roeden met eenen wuenhuyse ende schuere metten             houen bunder" f47r°  "De cruijssen.... Jan haghes met synen kynders heeft een ghemet             lands daer up staend een wuenhus"           "Den selven heeft noch een ghemete magher cauter landt" f49r°  "Drapstrate... Maergriete aechten wedewe lauwers haghes              heeft met haren kynders 700 roeden lans met eenen wuenhuyse             ende eenen stalle daer up staend" (cf. f8r°)            "Den selvene heeft noch 100 roeden ettynghe"            "Den selvene heeft noch in erfgrond 700 roeden lands" f50r°  "Den schrieckt... Jan haghens daude (mijn stamoud-vader             Generatie II) heeft een ghemet lands met een halfven             wuenhuyse met half de schuere prs met noch twee stallen             allenne de heelft" (c).            "Den selven jan haghens... erdt noch vier bunds saylands"             (cf. f11v°)            "Jan haghens de jonghe heeft in propryeteyt vyf dachwand lands"             (cf. f11v°)      (c) gaat het om dezelfde locatie van de boerderij van stam-grootvader Jacobus in de eerste helft van de 17de eeuw en de tweewoonst van oud-grootvader Livinus Franciscus in 1819 (Generatie IX)? ( Kalkense huiseigenaars in 1819 / ca. 1860)   f55v°  "Somerstraette... Lieven haghens fs lievens heeft een huseken             staend up hueringhe...heeft een ghemete lands" f55r° "De wedewe van pauwels haghens [Elisabeth De Poorter] heeft een            bunders lands met een wuenehuyseken daer up staend"  f56r°  "Lieven haghens daude heeft een cleen huysseken met een cleyn             schuerken met 100 roeden lands inde selve stede gheleghen"           "Den selven heeft noch in eerf grond 950 roeden lands" f68r°  "Lieden van laerne... jacop haghens... vyf bunders 137 roeden             lands"             "Den selven... noch 663 roeden mersch"

Xde penningkohieren (1574) Pachters f5r° "Sauwestrate... Lieven haghens haudt in pachte van zinnen vadre Jan haghens          1100 roeden lands"         "Den selven heeft noch verpacht van Lauwers van damme een half           bunders lands"         "Den selven noch van Pieter van peteghem een half bunders lands"         "Den selven noch vande weesen Symoen oosterynck een ghemete"         "Den selven van Pieter danyns een ettynghe groot 2 ghemeten"         "Den selven noch van Joos van musschoot 2 ghemeten saylandt" f9r° "Drapstrate... Jan haghers (?) haudt in pachte van vander capelrye ende          de kercke van calckene tsamen half bunders lands"         "Den selven haudt van Johanne vander mere 50 roeden mersch"         "Den selven haudt van zyn audste kyndre den heelft van zynnen           wuenhuyse" f10r° "Cruissen... Adriaen haghens haudt in pachte van zynen vadre            2,5 bunders saylands"           "Den selven haudt noch 2 ghemeten lands van Arendt Soetebrocke"           "Den selven haudt noch een half bunders lands dat hy haudt vande             weessen Jan papejan" f10v° "Den Scrieck... Jan haghens de jonghe haudt in pachte van zynen vadre             een bunders 300 roeden lands"           "Den selven haudt noch van Lauwerns van damme 2 bunders landt"           "Den selven haudt noch van Lauwerns mattheeus vier ghemeten lands"           "Den selven noch van dhoorie Lysbette Sauwen een dachwant lands"            "Coodtvelt": Gillis Oosterlinck pacht 4 gemeten van Jan haghens. f13r° "Jacop haghens haudt in pachte van Willem van aerde 4 ghemeten lands"           "Den selven haudt noch vanden heleghen gheest van Calcken een            dachwandt mersch" f13v° "Keerstrate... Den selven [Jacop vanden kerchove] haudt noch van             Margriette haghens 1,5 ghemete lands" f14r° "Somerstrate... Lieven haghens haudt in pachte vanden weessen van            Pieter van peteghem 400 roeden lands"           "Den zelven haudt noch vanden weessen carel vander mere twee             ghemeten lands"            "Den zelven haudt van zinnen vadre (nog in leven) een half ghemeten             lands" f14r° "Den zelven [Adriaen van damme] haudt van Jan haghens een buijndre             lands" f14r°  "Lieven haghens daude haudt in pachte van daneel de vos 800 roeden             lands" f15r° "Den selven [Pieter Eeckman] haudt noch vanden weessen van            Jan haghens 200 roeden lands" f16r° "Brugstrate... De weduwe Jan matthys haudt in pachte van Jan haghens            een ghemete lands" f23v° "Overmeere... Pieter de conynck haudt in pachte van Lieven haghens             een halve bunders lands" Eigenaars ("gronden van erfven toebehoorende diverssche laten (e) in  propryeteytte") (e) grondgebruikers. f33r° "Sauwestraette... Paesschier haghens heeft een stede te weten een wuenhuis met 2 ghemeten lands" f34r° "Lieven haghens heeft een behuisde stede groot van lande een half ghemete met een wuenhuis schuere ende eenen stal"           "Den selven heeft noch over synen erf grondt tot thien ghemeten"           "Den selven heeft noch 200 roeden mersch" f34r° "Jan haghers (?) heeft een halve stede groot van lande hem ancleevend 200            roeden met halven den wuenhuis ende een halve schuere"           "Den selven noch over syn erfven twee dachwandt lands"           "Den selven noch 50 roeden mersch" f36r° "De Biest... Adriaen haghens heeft een behuisde stede groot van lande een            bunders ende een half metten wuenhuyse ende schuere" f40r° Den Scrieck. Baljuw Michiel Weemaes woonde op zijn eigendom.           ( Kalkense baljuws (14de - 18de eeuw)             f40r° "Jan haghens daude heeft een behuisde stede groot van land 2 ghemeten            met een wuenhuis schuere ende twee stallen"            "Den selven heeft noch een bunders erfven"           "Den selven 500 roeden mersch"            "Jan haghens de jonghe heeft in erf grondt 2 bunders lands" f42v° "Cootvelt... Jacob haghens heeft een stede groot van lande een ghemet met een huis ende een schuerre" f44v° "Somerstrate... Lieven haghens fs Lievens heeft een huis staen up hueringhe" f44v° "De wedewe Pauwels haghens heeft een bunders lands ende een huyseken" f44v° "Lieven haghens daude heeft een stede groot van lande 100 roeden met een cleen huseken ende een cleen schurken"            "Den selven... noch 950 roeden lands" f58v° "Laerne... Jacob haghens ...terdt 5 bunders 800 roeden lands dies es daerinne             begrepen een half bunders heye ende 73 roeden mersch"

 

L A A R N E  (reeks OA28 nr. 36/150 op microfilm) 

R A V E S C H O O T  (reeks OA28 nr. 79/333)

De XXste penningkohieren van Raffeschoot van 1572 (in tweevoud) en Vde penningkohieren van 1577 vinden we bij Wettere met Lichtervelsche (f), met in 1577 vermelding van mijn voorouders Jacob HAGHENS ( Generatie III), Jan HAGHENS ( Generatie II) en Pieter HAGHENS ( Generatie I).

(f) "Dit gebied, zich ergends binnen Laerne uitstrekkende, en waervan thands de naem niet meer gekend is, was zeer oud, en voerde insgelijks den titel van heerlijkheid, ook afhangende van den Leenhove van Dendermonde. Het had dezen naem naer zijne oude bezitters, de heeren van Lichtervelde, in WestVlaenderen, van welk geslacht het te eenen ongekenden tijdstippe overgegaen is aen datgene van Massemen, en vervolgends aen het stamhuis Vilain, met de heerlijkheid van Wetteren" (J. BROECKAERT, Geschiedenis van Wetteren, Gent, 1862, p. 32). 

XXste penningkohieren (1572)     Pachters f37r° "Jacob haghens haudt vande weesen florine haghens vier bunder            zailants ende van Jan haghens 800 roen"          "Jan haghens haudt van zinen vadere 400 roen"   "Dit naervolghende zyn d'officien verpacht binnen de juridisctie van wetteren ende ooc byden proprietarissen ghebruyct ende anden heerlicke renterollen"   f43v° "Jan haghens ende gillis de cuypere bezitten eenen rentbouc iaerlix weirt zynde..."       Eigenaars   f57r° "Eerst Jacob haghens (mijn stam-betovergrootvader             Generatie III) haudt een behuisde stede groot           700 roeden... noch daer neven een half bunders lants"           "Jan haghens haudt 3 bunder lants... de zelve 1 bunder            bosch"                   "de weesen florince haghens hauden 1 bunder bosch"

Vde penningkohieren (1577) Pachters f23r° "Jacob haghens haud in pachte van willem haghens (zoon van            Floris) 4 bunder lants"           "De zelve haudt van Jan haghens 2 bunder ende 2 ghemete"            "Jan haghens filius Jans haud van zynen vadre een bunder"           "Gillis Oostelinc haud ooc van Jan haghens een half bunder"   Bij de verpachte officien: f64v° "Mr Gillis Saman (Heer van Raveschoot) haud de helft van eenen             rentbouc iaerlicx weerdt zynde..."           "Jan haghens haud de wederdeel vanden voorscreven rentbouc" Eigenaars  f26r° "Jacob haghes (sic) haud een behuisde stede groot 700 roeden            ende een half bunder daer nevens"            "Jan haghens filius Pieters (resp. mijn stamoud-vader en             -grootvader Generaties II-I) haud een bunder ende een             ghemet bosch ende land"           " de weesen florence haghens hauden een bunder bosch"

  ° Elizabeth 1561-1636 x Livinus RO(E)GIERS 1555-1635 
  ° Jacobus fs Livinus fs Jan ca. 1555-31/07/1625 (a) x Margareta ALLEMAN (woonden op een hofstede up het cootvelt - WP 137 f23v°)
     ° Petronella x 1616 Livinus MAES (ex Lokeren)
     ° Margareta x Thomas VAN KERCHOVE
                       xx Joannes DE BAERE 
     o Adriana 1600-1634 x Livinus VAN DEN ABEELE  
     o Joannes †1641 x1609 Maria (Marijken) DE VOS †1667 (b) (ex Cootveld - PR Kalken) 
        o Joannes 1617-1681 x Petronella (Pierijnten) PAUWELS †1667 (ex Cootveld - PR Kalken) 
            o Judoca x1698 Michael LYSENS 
            o Maria 1649-1685 x Petrus DE COCK 
            o Anna 1650 x Egidius LAMMENS 1656-1741 
            o Joannes 1658 x1689 Maria VERSCHELDEN 1744 (c) 
                o Joanna 1693-1776 x1731 Guillemus VAN TRAPPEN 1698 
                                              xx1734 Petrus DE MEYER 
                o Judoca 1699 x Petrus DE VISSCHER 
                o Maria 1703-1777 x Guillemus ONGENAE †1785 
            o Amelberga 1666-1734 x1702 Jacobus COPPEJANS 1664-1742 
        o Dionisius x Elisabeth DE BAERE (d) 
            o Joanna (Janneken) †1691 x Jacobus (Jaecques) BONTINCK 
            o Joannes x Judoca VAN AERDE (e)
                o Dionisius x Anna FIERS  
                o Livina x Sebastianus COURS 
                o Petronella x Nicholas BRACKE 
                o Joannes x Catharina VERHOFSTADT                     
                    o Clemens x Catharina HAENTJENS 
                                    xx Maria Theresia BUYLE (woonden in de Sauwerstraete - 10e ommestelling 1795)
                   Joannes xx Maria Anna HAEGHENS ( Tak 3)
                    o Petronella x Livinus BURRICK (landsman) (woonden in de Somerstraet - Volkstelling 1796) 
                    o Josephus (arbyder) x Joanna Josepha VAN DAMME (woonden in de Meulencauter - Volkstelling 1796) 
                        o Joannes x Josepha GOOSSENS

                            ° Mathildis x Petrus SCHEIRE (ex Heusden)

                            ° Severinus x Stephania COURS

                                  ° Maria Pharaïldis x Casimirus SCHEIRE
                                     ° Rudolpus (onwettig) x Maria Melania TROCH
                             ° Sophia x Carolus Ludovicus BEUGELS                        
                             o Maria x Bernardus VAN RYSSELBERGHE 
                        o Franciscus x Ursula VAN THEMSCHE
                                           xx Francisca POTS (spinster)

                             ° Amelia x Dominicus DE FRE 
                    o Livinus (f)
                o Jacobus x Petronella VAN DAMME
                    o Maria x Jacobus DE WILDE 
                                xx Petrus VANDEVELDE 
                    o Judoca Maria x Petrus Franciscus DAUWE (landsman) (woonden op Eesvelde - Volkstelling 1796)
                                           xx Josephus VANDENABEELE
                                           xxx Marinus Franciscus VAN ACKER
                    o Petronella x Jacobus Livinus VAN RIJSSELBERGHE (woonden in de Scheestraete - Volkstelling 1796) 
                o Adrianus x Catharina VAN LAERE 
                    o Joannes x Maria FIERS 
                        o Maria Petronella Jacoba x Joannes VAN RIJSSELBERGEN 
                        o Philippina x Jacobus ROELANDT 
                        o Joanna Jacoba x Laurentius DEBBAUT 
                        o Judoca Theresia x Joannes Baptista JACOBS 
                        o Livina x Petrus Franciscus ROELANDT (arbyder) (woonden in de Vermonstraete - Volkstelling 1796) 
                        o Petrus Livinus †1811 x1800 Christina ROBUYST (landbouwster, Brugstaat 26 - 10 jl tafel 1829)  †1868 
                    o Guillemus (arbyder) x Joanna Maria RAES (woonden te Beirvelde/Hanselaere - Volkstelling 1796)
                        o Rosalia (ex Destelbergen) x Petrus Simon VERSCHUEREN
                                                                           xx Jacobus VAN MOSSEVELDE                       
                        o Joanna x Petrus VAN HAUTE (ex Merchtem)
                        o Joannes x Catharina VERHOEVEN (f bis)
                        o Angelina x Petrus Franciscus DE WACHTER (ex Lokeren)
                        o Coleta x Petrus Joannes VERSCHRAEGEN 
                o Jan x Livina WAUTERS 
                o Elisabeth x Jan VAN BRUSSEL 
        o Mattheus 1612-1689 x Livina VAN TRAPPEN (g) 
            o Petrus x Amelberga VAN CLEEMPUT
                ° Judocus x1727 Maria VAN DRIESSCHE ( tak Lokeren)
                        ° Joanna x1761 Jacobus DE VEIRMAN 
            o Jacobus (Jaeques) 1657-1717 x1686 Joanna (Janneken) DE WILDE †1710 (h) 
                o Joanna 1691-1751 x1717 Jan HAEGHENS 1673-1753 ( Tak 1) 
            o Dionisius 1663 x1689 Livina DE WILDE 1659-1705 
                o Livinus Franciscus x Joanna DE MOL

                    ° Petrus Franciscus x Joanna Maria WALTERS 
            o Livinus (Lieven) 1666 x Elisabeth DE WILDE 1670-1699 
                o Bartholomeus 1696-1776 x Elisabeth DE VOS 1700-1777 (i)
                    o Joannes Franciscus (landsman) 1733 x (j) Catharina DAUWE (woonden in Kalken Dorp-Volkstelling 1796) 
                    o Joanna Catharina 1734 x Jan DE VILDER †1806 (landsman)
                      (woonden in de Vermonstraete - Volkstelling 1796)
            o Livinus 1666 xx Maria PAUWELS †1731
                o Petronella 1701-1781 x1739 Egidius VANKERCKHOVE 
                ° Joanna (kocht in 1732 met haar zus een behuijst hofstedeken in de Vromonstraat)