De stam-grootouders waren Jacobus (Jacques) HAGENS en Judoca (Josina) VAN BEERELAERE. Mogelijk als eerstgeboren zoon vernoemd naar zijn grootvader ( Generatie III) en de oudste in de stamreeks met gekende doopdatum, nl. 25/11/1609 in Kalken, al glipte deze lange tijd tussen de mazen van het net, want hij werd foutief ingeschreven in het huwelijksregister! De notitie werd doorgestreept, maar niet hernomen in het doopregister? Ook in de VVF-bewerking van de parochieregisters komt deze niet voor. Pas in juni 2018 bracht een mail alert op de GeneaNet-pagina van Johan CLAUS opheldering:
(Doopheffers waren Livinus Bauwens, naaste verwant van de niet
vermelde moeder, en de niet nader genoemde echtgenote van zijn oom
Dit koppel komt voor in een oorkonde van 1650 bij een "Coop van een gemet lants aen den Ottenaerswegh daer eenen Coorne=wint=meulen es opgerecht in profytte vanden Bisdomme onder Oostacker geleghen van 4 Julij i650" (latere tekst op de rugzijde). Wellicht kwam het stuk grond in familiebezit via zijn echtgenote (causa uxoris), want in zijn SvG van 09/03/1661 staat te lezen bij de bezittingen verworven tijdens het huwelijk (in conquest): "Item noch gecocht het vierde vande goedinghe die dese hauderigghe heeft ligghen binnen Oostackere". De tekst luidt als volgt: "Voor bailliu, schaut ende schepenen der heerlichede ende vierschaere van st. baafs zijn commen ende ghecompareert in persoone jaecquis haghens, met hem ende bij zijnen consenten ende authorisatien joosijntken van berelere fia. jaecquis thebben aen ende ter proofyte van dheer frans[iscus] Leserq (a), ofte zynen commandt onterft een ghemet lants ghelegen binnen de prochie van Oostackeren, oost den Ottenaerswech, zuut den heere van St. Baafs noort dheer Jan dejonghe west de r..., waer jeghens den zelv Leserq cedeert ten proffijte vanden voors.en jaecquis haeghens dry ghemet landts binnen Lochristij gheleghen zuut den herewech oost ende west myn heere Goderis de voorsijde partyen van wederzyden niet belast van met heerlicke... pennijnck renten van audts daer vutte ghegaen hebbende en van wederzyden zullen ghe...worden totten daghe vander ...belovende voorts elcander en desen ghemanghelde (geruilde) partijen te garranderen doen ende laeten gebruycken costeloos ende schadeloos [...] aldus ghedaen ende ghepasseert ten voornoemden vierschaere... ende wij... naer costumen den vierden July xvic. vijftich" (RAG, Inventaris v/h archief van Sint-Baafs en Bisdom Gent tot 1801, Deel 4, Bezittingen van het bisdom geërfd v/d abdij, Inventarisnummer 025035, oorkonde nr. 4246).
(a) in verscheidene akten genoemd als schout en ontvanger van de heerlijke renten van de Gentse Sint-Baafs heerlijkheid.
Jacobus overleed op 31/03/1658 en nadien werd "jacquis hagens inde kercke begraeven" (RAG, kerkrekening nr. 139 f15), een voorrecht van vermogende parochianen dat in 1685 ook zijn zoon te beurt viel. In het kader van religieuze hervormingen zou keizer Jozef II bij decreet in 1784 een einde maken aan deze traditie, waarbij plaatsgebrek en hygiënische overwegingen (geurhinder) ook een rol speelden. Vele stenen zerken in de Sint-Denijs kerk werden uitgebroken, openbaar geveild en gebruikt bij oa. de aanleg van bruggen en sluizen.
Uit zijn SvG blijkt het om een welstellend gezin te gaan, gezien de (erf)gronden en bezittingen, zo bestond hun landbouwbedrijf uit "2 peerden, 6 coeijen, 2 renderen, 2 calveren, 1 veercken en hoenderen met den haen", het positief saldo van de baten en schulden en uit volgende passages: "tgone dat den overledenen aende aermen van Calcken belooft heeft tot 100 guldens eens" wat overeenstemt met "Item heeft jacquis hagens fs jans schepenen Sr. Mr. aen den aermen gejont een testamente van hondert guldens" (rekening Armendis 1658 nr. 555 f23 verso). Volgens het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis bedraagt de tegenwaarde van 100 fl. in 2012 zo'n 2.100 euro. Op dezelfde folio: "Ontfaen
van de weesen Jacques haghens fs Jans de some van vier ponden thien grooten
over den coop van een heecken boom (eik) als meest biedende...gestaen inde brügstraete".
Openbare verkopen van bomen ten goede van de kerk of armendis werden regelmatig georganiseerd.
"jacques haghens fs jans Staet en Inventaris ghemaeckt ten sterfhuijse van jacob haghens S(aligher memori)e overleden binnen dezer prochie op den laetsten Marty 1658 wiens ziele Godt Almachtig genadich wilt weezen ende heeft achtergelaeten vier kinderen by naeme christina audt 21 jaeren jan audt 18 jaren lieven aud 14 jaren ende janneken haghens aud xi jaeren die hy in syne leven heeft gewonnen by jossina van beirleere zyn huysvrw was die desen staet is overgevende aen Bailliu Burghmre ende schepenen van Calcken ten verzoucke van pieter haghens ende guilliame bauwens (b) voochden van de voorn weezen den VI april ende naer volghende daghen".
(RABW, OAK, Wezenkamer van Kalken, Staten van goed, voogdijrekeningen, verkavelingen en andere wezenakten, nr. 202 1639-1673)
(b) "Op den XVIe meye 1658 so heeft jan haeghens fs jaquis syn leene verheven hem verstorven vut den hoofde van synen vadere [...]ten selven dagheheeft gilliame bauwens syne eet ghedaen als bedyendel man van de weese jan haeghens in de qualeteyt als voch van de voorn weese actum als voorg". Hij zou later getuige zijn bij Jans huwelijk in 1668 met Livina Van
Aerde (RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot (1648-1719), f14v°).
G E N E R A T I E IV
De volgende generaties werden geboren vóór de start van de parochieregisters. Een klip die voor menig speurder moeilijk te omzeilen valt, omdat hiervoor tijdrovend onderzoek nodig is in eigentijdse bronnen, die dikwijls nog niet zijn bewerkt en uitgegeven. Voor zover die natuurlijk bewaard zijn gebleven.
In Jacobus' SvG staat ook de stam-overgrootvader vermeld, Jan HAGHENS. Kort na de dood van zijn oudere broer Livinus op 03/06/1615 werd hij aangesteld als baljuw van de heerlijkheid Raveschoot (c). Livinus bekleedde dit ambt vanaf 1603, diens gelijknamige zoon vanaf 1653.
(c) Uit een rentelijst, opgemaakt tussen 2 overlijdens, nl. op 03/06/1615 ("de weduwe van lieven hagins") en 27/01/1616 ("de weduwe van jacob crobeel"): "Item Paesschier ranst van een dachwant in brouckmers pachter jan hagins bailliu van raveschot" (ARA, FMW, VDA 525). De heerlijkheid (Fr. seigneurie) kwam voort uit het feodale leenstelsel: de vorst schonk een leenman bestuurlijk en juridisch recht over een afgebakend gebied, vaak als beloning voor militaire of politieke diensten. Vlaanderen was toen een lappendeken van verschillende domeinen, die sterk in grootte varieerden.
De gedetailleerde functieomschrijving van het lokale baljuwambt staat beschreven in het: "Rapport ende denombrement van Leene, dat ik onderschreven Emanuel Van der Moere, Greffier der prochie ende Baronnie van Laerne, over ende in den naeme van Jonkheer Augustin Piers, heere van Raveschoot, etc., tot Gendt, ben overgevende aen Bailliu, Schout, Mannen van Leene ende Greffier der prochie, heerlykhede ende Leenhove van Wetteren, gezeyd het Dendermondsche, gehouden van den heere der zelve prochie van Wetteren, consisterende in het hof ende heerlykheid van Raveschoot [...]Voorts behoort tot desen leen eenen bailliu, den welken den eygenaer van den hoofdleene vermagh te stellen ende verlaeten als 't hem belieft, welken bailliu vermag metter mannen ende laeten van den voorseyden hove ende heerlykheyd van Raveschoot ter vierschaere aldaer, te erfven ende te onterfven van alle de achterleenen ende erfve van den voornoemden leene gehouden, ende dependerende alsvooren verklaert, mitsgaders ook feauteytschap (d) ende andere devoiren te doen naer costume alhier geuseert. Staende 't selve Leenhof ende heerlykheyd ten dienste, trouwe ende waerhede zynen voornoemden heere in uytvaerden ten dienste van eenen peerde op 's heeren coste, ende voorts ten sterfcoope, wandelcoope, ende koopskoope ten volle relieve van thien ponden parisis ende twintigh schelen parisis van kamerlinckgeld, gevende deze aldus over onder protestatie, in-cas hier aen iet min ofte meer behoorde dan voorseyd is, 't selve te sullen corrigeren ende beteren, ten seggen van mannen van desen hove, wiens huysgenoodt over mynen heere principaelen ik ben, 't oorconden desen 9 junij 1795". (Geschiedenis van Wetteren, gevolgd van eene historische schets der omliggende gemeenten, J. BROECKAERT, 1862, p. 64)
(d) de eed van trouw afleggen voor de leenheer.
"De baljuw, meestendeels een bekwaam man van goeden huize, steeds alhier verblijvende, de oude gebruiken of costumen en de wetten kennende, en rechtstreeks aangesteld door den heer, die hij vertegenwoordigde, was de eerste rechterlijke ambtenaar der gemeente; hij had het recht van aanhouding, gevangenstelling en beschuldiging en voerde de lage, middelbare en hooge rechtsoefening uit. Voor hem moesten de wethouders, de ambtenaars en de nieuwe bezitters van leengoederen hunnen eed doen. Hij zat de zittingen voor van het schepencollegie, hij ontving de heerlijke inkomsten en voor hem moesten, bij elke verandering van eigenaar, de leenen verheven worden. Door velen gevreesd en van ontzag bij het volk was hij, door zijne bediening verplicht de voorrechten van den heer te handhaven en zelf genoot hij talrijke gunsten en bijwinsten waardoor het baljuwschap alhier zeer gezocht werd. Daarenboven bedreef hij gewoonlijk de landbouwnering en had wagens en paarden of nam terzelftertijd andere taken waar".(Calcken door de Eeuwen heen, C. DAUWE, 1908, p. 7)
In 1629 cumuleerde hij tevens als heilige geestmeesterte Kalken (e), een functie die hij mogelijk een eerste keer opnam in 1614 ( Generaties I-III (f).
("Rekeninghe Bewys ende Reliqua ome jan haghens fs jacobs ende gillis bracke
fs laurs tsamen heleghegheestmeesters van desen heleghegheest van
ste denys te calckene"
RABW, Kerkarchief Kalken, nr. 514 anno 1614, f1r°)
("jan haghens baillu ende inde qualiteyt als heleghegheest me[este]re maect heesch (*) tot laste van jan de ceulennere (27/01/1629)" RABW, OAK, nr. 99 Ferieboek (1614-1631), f276r°
(*) een eis indienen tegen)
(e) de ontvanger (of armenmeester) van de Tafel van de Heilige Geest (of (Armen)dis). 2 leken vervulden deze betaalde functie gebruikelijk voor een termijn van 2 jaar, waarbij één de rol van assistent opnam. Deze werd telkens het jaar nadien hoofdverantwoordelijke, met een nieuwkomer als assistent. In nauwe samenwerking met de Kerk verleende deze wereldlijke instelling materiële hulp aan behoeftigen, o.m. via bedeling van voedsel en kledij.
Afgaand op de doopdata van de nakomelingen situeert Jans geboortejaar zich ca. 1575. Hij was eerst gehuwd met Christina BAUWENS. Zij stichtten een eeuwigejaargetijde (f) Hiervoor moest de pastoor eerst een verzoekschrift indienen bij de bisschop. Na goedkeuring werd zo op de dag van het overlijden een herdenkingsmis gehouden tegen de periodieke betaling van een geldsom, veelal met (on)roerende goederen als onderpand (de jaargetijde was dan bezet) of via schenking van grond(rechten). 'Eeuwig', omdat ook de volgende generaties hiervoor konden instaan.
(f) "Een jaargetijde was een jaarlijkse herdenkingsmis die opgedragen werd aan een overleden persoon. Deze vieringen hadden tot doel om de tijd van de overledenen in het vagevuur drastisch te verkorten [...] De verbinding met de zielenzorg was voor de middeleeuwer iets heel vanzelfsprekend. Armenzorg was immers ook een manier, naast het stichten van misviering, om de tijd in het vagevuur te verkorten. Deze twee met elkaar verbinden, zorgde dus voor een dubbel effect. De armenzorg in de middeleeuwen was zeer versnipperd, kloosters deelden voedsel uit, ook de stad deed enkele uitdelingen maar de armenzorg moest het vooral hebben van burgerinitiatieven. Vooral de H.-Geesttafels waren heel populair. Dit waren instellingen die voedselbedelingen aan de armen voorzagen binnen het gebied van één parochie" (H. FRANCK, Memoria et Caritas. Jaargetijden als armenzorg in de Onze-Lieve-Vrouweparochie te Gent in de late middeleeuwen, 2013).
Dit koppel opteerde ervoor om éénmaal per jaar brood te laten bedelen aan arme dorpsbewoners: "Bij den Kerckmre den Aermen broodt ten daghe vande respectieve naerschreven jaerghetyden volghens fondatien...Jan hagens en Christina bauwens" (RAG, kerkrekening 139 f17v° 1658). Aangezien beiden toen reeds overleden waren, zetten de nabestaanden de betaling verder.
("Julius [...] Anniv. Jois hagens et Christina hagens (*) uxoris eius panes pro schellinge [...] ecclesia"
RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, R848/10B, Specificatie van fundaties en kalender
van jaargetijden, door pastoor Lucas Mersie, 21/04/1655. Merkwaardig is dat als familienaam van
Christina "hagens" staat ipv "bauwens". Zo staat ze ook in 1628 geregistreerd als
"Hagens Christina alias Bauwens", meter van een dochter van Catharina Hagens en Livinus Everaert.
Ook vandaag nog nemen in bepaalde culturen vrouwen de naam over van hun man na het huwelijk)
Hij hertrouwde na het overlijden van zijn eerste echtgenote met Livina VAN ZIJPE. Zijn exacte overlijdensdatum is onbekend, omdat de parochieregisters uit die periode verloren gingen ( Generaties XV-VI (a). Op 12/06/1643 staat hij nog vermeld als baljuw tijdens een proces voor de Raad van Vlaanderen ( ). Uit de kerkrekening van 1645, afgesloten op 23 augustus: "Ontfaen by den heere pastoor ontfaen van d hoirs Jan haghens bailliu een testament" (RAG, Kerkarchief, 127, f17v°). Een SvG ontbreekt, aangezien alle kinderen reeds meerderjarig waren.
De SvG van zoon Jacobus vernoemt ook Jans tweede vrouw:
"Item ten ii noch een stuck zaijlant genaempt tkievitte goet (g) geleghen in de kerckstraete groot ontrent 670 roeden (h) noort gs. van aerde oost pr hagens belast met bylevyngh (i) aen lievyne van zype we(duwe) jan hagens"
(g) de benaming komt ook voor in: - "jan verwulghen fs jacobs heeft wettel ende van syn behuysde hofstede soo die ghestaen ende ghelegen is oost de somerstraete zuijt ende west jan naudts noch een half bundere ghenaempt tkievittegoet west hanslaer straete, oost jan haghens zuyt dhoirs van jan loot noort laurs haghens noch vier hondert voorn laurs en half achter jacob de wilde west dhoirs pieter van vaet oost dhoirs van adriaen haghens, belast met XXX tsjaers dat in vormen van gifte metter waermer handt dienen noempt donatie inter vivos ende onwederroepel tot profijte van mr dominicus de mey advocaet in den raedt van vlaen, en alsvooren hy jan verwulghen belooft te betalen zyn leven lanck eerst de rente van XXX tsjaers" (RABW, kerkarchief Kalken 50: Testamenten waarbij schenkingen aan de kerk gedaan worden (1628-1775) - uit een schepenakte blijkt hoe het via een betaling in natura in familiebezit kwam: "lieven de cueninck en cathelijne bauwens ondererft van 800 roeden lants ghen kievittegoed bij de kerckstraete achter v/coopers hofstede, oost den v/coopere noort laurs haghens [...] vier daghen peerdewerck, een sack coorens, een sack taerwe, een mate boucheyt en drij halve steenen vlas [...] danof is in erven comen jan haghens" (RABW, OAK, wettelijke passeringen nr. 136 (1615-1623), f109v°) - "gelijk het Kievittegoed (*) ons aan dit bont wild herinnert - (*) tusschen Hanselaar-, Nieuw- en Boschstraat" (Calcken door de eeuwen heen, C. DAUWE, 1908, p. 94) (h) de oppervlaktematen: 1 roede (7 m2). 225 roeden = 1 dagwand. 300 roeden = 1 ghemet. 800 roeden = 1 bu(y)nder. (i) levenslang vruchtgebruik voor de weduwe op goederen, zoals bepaald in het huwelijkscontract (ook lijftocht of d(o)uarie geheten).
Hetvroegnieuwnederlands met zijn vele afkortingen en Franse en Latijnse leenwoorden is soms moeilijk te lezen, laat staan te begrijpen. Een horde waarover menig startende genealoog al gestruikeld is. Om daaraan tegemoet te komen organiseert Familiekunde Vlaanderen regelmatig cursussenpaleografie. Ikzelf oefende thuis oa. met behulp van Oud Schrift, Lezen, Begrijpen, Overzetten (P. KEMPENEERS, Garant, 2006), een uitstekend werk met veel praktijkvoorbeelden (j).
(j) uit de inleiding: "Door de toenemende vrije tijd, soms ook door gedwongen rustpensioenen, zoeken veel mensen een zinvolle bezigheid. Het speuren naar voorouders is populairder dan ooit. Zo komen steeds meer geïnteresseerden in contact met oud schrift. Het zijn dus niet enkel studenten geschiedenis of toekomstige filologen die voor hun eindverhandeling in oude boeken gaan neuzen. Ook mensen, die gepassioneerd door het verleden, op zoek gaan naar hun voorouders, of leden van een heemkundige kring, die onderzoek verrichten naar de geschiedenis van hun woonplaats, maken in toegankelijk geworden archieven kennis met het schrift van vorige eeuwen".
Het RA Leuven organiseerde in 2010 de eerste editie van het Open Kampioenschap 'Oud Schrift Lezen', waar liefhebbers zich met mekaar konden meten. Ook Familiekunde Vlaanderen Afdeling Leuven speelt al jaren in op het typisch Vlaamse fenomeen van de zaalkwis met zijn 'Genealogische Quiz', met vragen over stamboomproblemen, rare familienamen, merkwaardige grafstenen of wapenschilden, vondelingen, oude beroepen, oud schrift enz.
Generaties III-I
G E N E R A T I E III
Vervolgens belanden we bij de stam-betovergrootvader Jacobus HAGHENS (°ca 1535?) (a). Hij is de 'stamvader' van alle huidige Oost-Vlaamse en Waalse naamgenoten. We kunnen hem traceren via een benoemd perceel in verschillende akten uit Raveschoot, het Kalkense landboek van 1610 en de SvG van zijn zoon Livinus HAGHENS (a bis) Tak 4 die ik op basis van notities van M. MEYS terugvond in het RABW, OAW.
(a) Een jacop haghens was ontvanger van de onlosselicke penninc renten voor de Heilige Geest in 1572-73 (RAG, Kerkarchief Kalken, 462, register van de renten en de tienden. XVIde eeuw, op de voorkaft: pacht boek van landen ende thiende den Aermen van Calcken toebehoorende etc. passim (cf. (f)). Komen ook voor: f3r° "de hoors Lieven haghyn som 8 tjrs rente upde havermate laest betaelt diacr LXX betaelt an Lieven de rous anno LXXXvii"; f4r° "Adriaen haghensup een stuc lants anden heerewech ghecommen van roelant bracke lest betaelt Lieven de rous LXXX"; f6r° "Adriaen haghens up syn stede inden biest xii 8 tjrs lest betaelt antheunis bracke diacr LXXviii" f9r° "Jacop haghens ii vaten [cooren rente] tjrs lest betaelt an Lieven de rous diacr LXXIX". Deze renten waren niet aflosbaar en in principe 'eeuwigdurend', dzw. de verplichting tot betaling ging over van generatie op generatie.
(a bis) Een contact op het genealogisch forum oost_vlaanderen@yahoogroups.com vond een verwijzing naar deze SvG niet terug in Indices op de staten van goed van de prochie en heerlijkheid van Wetteren, inbegrepen de aanhangsels Ertbuer en Ravenschoot (1609-1795), J. CLINCKSPOOR, Wetteren, 1974. Aan de hand van Livinus' overlijdensdatum vond ik de originele SvG toch in het RABW. Later kon ik het werk zelf inkijken in het SAW: naamgenoten waren gerangschikt onder HAEGEN (VAN DER) op p. 78 ( Generaties XV-VI (c) / Gelegenheidsvondst in het Beverse Rijksarchief).
- denombrement (rapport van het verworven leen met daaraan gekoppelde rechten/verplichtingen) van 09/09/1657: "Livijne vandensype lest weduwe van jan hagens by coope van livin everaert op eene hofstede groot een bunder, daermede oock tegoeden heeft livin de maerschalck als liggende oock inde selven hofstede by versterfte van synen vaeder... jacquis hagens by versterfte van synen vaeder op een stuck landts genaemt het steken groot een half ghemet... noort s'heeren straete"
- in het heerlijk renteboek van Raveschoot, vernieuwd in hetzelfde jaar 1657 vinden we een quasi gelijkaardige vermelding: "jaques haghens by vsterfte van synen vadere op een stuck landts genaemt het steken groot een alf ghemedt iiij roeden oost pr scheere west de weesen van jaques colman noort sheeren straete" (privé-archief Ronald Piers de Raveschoot)
- een halve eeuw eerder in een recepis (ontvangstbewijs) van 20/05/1602: "Jan haghens fs Jacobs by versterfte van zynen vadere up een hofstede groot een bunder 500 roeden oost ende zuudt theere straete noch Jan haghens up een stick landts ghenaemt het steken groot een half ghemet... noort theere straete" (RAG, AF, APR, 634, f3v°)
"Jan hάgens fs balliu (b) Jάcob up een bứnder lάnts west jάques dάnsάert
zuit hứbrecht vάilliάnt cά(usa) ux(oris)...den oost bosch noort de dreve
oost Joos ende Andries de mứeleneere"
(RABW, OAK, Financiën, Landboek 1610, f107r°)
(b) 'balliu' is een latere toevoeging, want zijn oudere broer Livinus was in 1610 nog in functie.
- op 27/07/1615 werd de SvG van Jans broer Livinus opgemaakt. Enkel een beknopte kopie is bewaard gebleven in een register waarin alle SvG's werden overgeschreven in eenzelfde handschrift ( Tak 4 en (a). Livinus werd in 1603 baljuw van de heerlijkheid Raveschoot ( Het Adelsarchief Piers de Raveschoot). Hier smelten Takken 1, 3 en 4 samen met de resp. de broers Jan, Laurentius en Livinus.
"Staet van goede van acht onbejaerde weesen achterlatende ln
haghens die hy in syn levene geprocreert hadde by beatrise
van aerde fa willems moedere van voorn weesen, te wetene
hans johanneken lieveken joosynken, liefken, jaquemyntken,
pieryntken, ende lauken (c) haghens, die mits desen maecken
en overgheven, jacob van aerde fs w.ms, en jan haghens
(RAWB, OAW, 346 Registers van SvG 1609-1620, f81v°)
"Item ten viiien noch XXVI ofte XXVIJ roen meersch in
schoormeersch (d) te wissele (e) met antheunis oosterl
ligghen in ontrent hondert roen onverdeelt met jan en
laurs haghens der weesen ooms mitsgs met jan de mey"
(c) Jonge kinderen werden dikwijls aangeduid met het verkleinwoord van hun voornaam als koosnaam.
(c bis) "Den iiij Juny 1615 hebben den eet gedaen Jacob van aerde, Jan hagins ende Matheeus everaert als voochden over de kinderen van
Lieven hagins
Den xxv Juny 1615 de selv Jan hagins heeft eet gedaen als voocht over de weesen van Michiel burrick
geprocreert by Elisabeth hagins"( Tak 4) (RABW, OAW, 346, Registers van staten van goed 1609-1620, f45v°).
(d) "uitgestrekte grasvlakte, die geheel onze zuidergrens bedekkende, sinds eeuwen gekend is als Broek-, Meulen- en Schoormeersch en waarvoor bijna ieder onderdeel, bijkans elk afzonderlijk partij eenen eigen naam heeft, gelijk ons de oudste erfboeken vermelden" (Calcken door de eeuwen heen, C. DAUWE)
(e) een akker werd verdeeld over 3 percelen, waarbij 3 landbouwers elk jaar wisselden zodat de opbrengst quasi gelijk bleef.
Jacobus had een eigendom op Raveschoot in 1571:
"propreteyt van Raffeschoot Eerst jácob hághens haudt eenen behuysde hofstede groot vii c roen"
(SAG, XXste Penningkohieren van Wetteren, reeks 28-79/333, f57r°).
G E N E R A T I E II
Verscheidene tekstfragmenten leiden naar Jan HAGHENS daude (f) als Jacobus' vader, de stamoud-vader (°ca. 1505?).
(f) om hem te onderscheiden van zijn gelijknamige zoon, Jan Haghens de jonghe. Senior was mogelijk de Jan Haghens die anno 1553 ontvanger was van de pacht bij de Armendis, en in december 1556 de "jan haghens als helegheest m[eester]e, h[eesche]r (eiser) met renten uptgoet catelijne sWilden, ande drabstrate" (RAG, OAK, Ferieboek 1556-1565, f2v°), een functie die nakomelingen uit de stamreeks ook zouden opnemen tijdens de zestiende en zeventiende eeuw. Twee decennia eerder behoorde ene Jan Haghens tot de "scepenen myns heeren van kalckene" (RAG, OAK, wettelijke passeringen 04/03/1532 en 20/11/1532) en in de baljuwsrekening van 1542-33 komt hij ook voor (ARA, FDMW, VDA 95/2). Dezelfde (?) Jan Haghens treffen we nog aan als schepen in een memorie van baljuw Michiel Weemaes van 02/12/1557 (ARA, FDMW, VDC 741). Het is niet uit te maken om wie het hier telkens precies gaat.
- uittreksels van 16e eeuwse akten:
"jacob haghens fs jans en levina van damme zyn huysvr hebben vcocht jan wemaes...viii ghemet lants gheleghen ...vierdonghen onverdeelt met jan cornelis oost de beke...noort den colmanackere item noch up ii ghemeten lants gheleghen up den cruysackere oost den herwech noch ic roe bosch ant cooytvelt noort jacob hanskin zuyt pr bontinck oost de strate" (RAG, OAK, wettelijke passering 31/10/1559); "Wy jacop adrian en jan haghens fs jans metsg willem haghens fs floreys" (RAG, AF, APR, 642, 06/07/1580);
Adriaen haghens, Jan haghens de jonghe en Jan haghens daude pachtten grond vlakbij elkaar ( XXste penningkohieren van Kalken 1571-72)
- de aankoop van akkergrond:
"jacob bontynck ende jan haghens hebben ghecocht jegen jan oosterlynck fs symoen eene ackere, 2 ghemeten gheleghen inde pysers" (wp 29/11/1530);
"jan haghens een ghemet in pysers onverdeelt met pr bontinck fs prs" (wp 1578);
"pieter bontinck fs prs ghemet in de pysers onverdeelt met adriaen haghens" (wp 1578);
"pieter zoetins en ana haghens zyn huysvr hebben heml onterft van haerl recht...den pysers...danof is in erfven comen by naerhede (g) pieter bontinck" (RAG, OAK, wettelijke passering 30/05/1582)
(g) de nae(r)linck had bij naerhede (naderschap/naasting) het voorrecht om -zelfs reeds verkochte- (on)roerende goederen te verwerven. De bloedverwant bij alle bezittingen van naaste familieleden (Fr. retrait lignager), de landeigenaar bij gronden die aan de zijne paalden of waarvan hij mede-eigenaar was. Als zij dit recht uitoefenden, moesten zij wel de eventuele oorspronkelijke kopers terugbetalen.
G E N E R A T I E I
Ten slotte stuiten we op de grens van de materiële bronnen ( DNA-Beneluxproject). In november 2011 vond ik in een rekening van de Armendis uit 1571 een slecht leesbare passage over een betaling in natura die 4 generaties linkt: Jan fs Jacobs, Jacob fs Jan, Jan fs Pieters en last but not least, Petrus (Pieter) HAGHENS, de stamoud-grootvader (°ca. 1475?):
"jacob haghens fs jan (h)
pieryne bontynck jan haghens wyfs (i)
over jacob bontynck haer vader... een ghemete landts gheleghen
inden scrieck" betaalt "2 vaten roch (j)"
(RABW, Kerkarchief Kalken, 453, f13r°)
(h) mutatie in kleiner bovenschrift (wijziging van belastingplichtige van vader op zoon).
(i) wettelijke passering 132 f161v°: "jan haghens heeft ghecocht jeghens jan de wilde fs pieters ontrent VI ghemeten erfven ligghende inde byst...war of hy jan haghens en piryne bontinc zyn huysvr zyn wettl gheerft" (1558).
(j) vergelijk met de Kalkense kerkrekeningen uit het volgende decennium en de XXste penningkohieren van datzelfde jaar:
455 f26v°: "dhoorie jacop haghens up een ghemet lants inden scriec suyt jan hubrecht oost de strate...betaelt 2 vaten roch" (1581);
477 f17v°: "Item ontfaen van jacop haghens van cooren rente 2 vaten ten laste van synen goet inden schrieck" (1587). Jacob betaalt verder aan Jan Hubrecht tot 1591, vanaf 1592 betaalt zijn zoon Jan (491 f24v°);
XXste PK: "Den schrieckt...Jan haghens daude heeft een ghemete lands" (1571-72).
"jan haghens fs pieters heeft den heilighen gheest ghegheven
de heelft van eenen rentebrief inthoudende gheheelst... pacht
danof de heelft toebehoort pieter bontynck zynen swaghere"
De naam van Petrus' echtgenote is mogelijk ook bekend: "Jan haghen fs pieters over lysbette wauters zynder moeder van 400 roeden mersch gheleghen int brouckmersch byden kante naer wettere tende
den merbosch comende noort metten... ende inde weerf" (ARA, FMW, VDB 388, renteboek van de heerlijkheid Nieuwengaver 1571, f33r°)
Peter (Pieter(e) HAGHENS/HAGHINS komt regelmatig voor in andere bronnen:
- Op 07/10/1500 (jaartal?): "Dat zo heeft oft nimaelen pretenderende mochte hebbende om zulck eenen goed als gheleghen es inde prochie van Sent Danielle te beervelde gheheeten tgoedt te Ravescoet alzo dat binnen huwelic ghecoght was jeghen gillis(zijn broer of vader?) ende pieter haghins ghebruyckelic ende datte ten behouf van stevin de cuupere(cf. infra) ende joncvrauwe katheline vander stoct zinen... ende wijf" (SAG, Reeks 330, nr. 42, Staten van Goed 1500-04, f6v°). Op 15/01/1501 (jaartal?) wordt Pieter ook genoemd te Raffeschoot als één van de maghen (bloedverwanten) ende vryenden van de minderjarige gillekin vanden plasche (ib., f111r°). In de Kalkense baljuwsrekening van 1504-05 komt bij de inning van 'de beste have' een overleden Gillis Haghins voor (ARA, FMW, VDA 95a)
- de schutbladen van archiefnummer VD 869 (ARA, FMW) bevatten op de binnenzijde een doorlopende tekst dd. 18/10/1501 van "Gillys vanden velde fs pieters schoutheete ende wettelic maenre ter vierscare van wettere". Deze ambtenaar oefende de lagere jurisdictie uit, en riep het schepencollege samen (het manen). De zaak betrof de achterstal op de heerlijkheid Raveschoot voor 1500-01 op de betaling van een erfelijke rente van jaarlijks 13 schellingen groten volgens een wettelijk charter van 03 februari 1415. In een later stadium was de betaling verschuldigd aan jan vanden velde fs jans en nadien stevin de cupere (zie hoger), hier als minderjarige (-25 j.) vertegenwoordigd door zijn voogden als eisers, en de gedagvaarde piet haghins als verweerder. Wellicht betreft het mijn stamoud-grootvader die toen ca. 25 jaar oud was, en die de financiële verplichtingen van zijn overleden (voor)ouders moest nakomen, die toen reeds het gebied bewoonden (helaas staan hun namen niet vermeld).
Johan Vandevelde fs Johan staat bekend als eigenaar in 1473, een Gillis de Cupere vanaf 1525 ( Eigenaars van Raveschoot 14de-19de eeuw). Wellicht was deze Stevin de Cupere zijn vader of een andere nauwe verwant.
- rapport van Jan De Mol, secretaris van Raveschoot (k): "Ic pietere haghins kenne ende lyde dat ic haudende ben in achterleene (l) van Gillis de cupere [...] luttel min oft mer ter cause van zijnen hove heerlichheyt ende laetscap van Raffescoot" (09/06/1525).
(k) een Jan De Mol was baljuw van het naburige Laarne (1512-20).
(l) land wat een leenman aan een ander in leen gaf.
- "Ic jan monen baelliu der C(onincklyke) M(ajestey)t onsen gheduchten heer van zynder stede van Wetteren kenne lyde desen ontfaen hebbende van lauwereys de cupere fs gillis als man van vooghdye van den weesen achterbleve by den overlyden van willem de cupere [...]peter haghins met gaders jan vanden velde (m) die houden xviii bunderen leene vanden voorn leene" (08/03/15..) (RAG, APR) (n)
(m) De Bourgondische Rekenkamer (i).
(n) het jaartal is onleesbaar maar een Jan Moens (sic) werd aangesteld als baljuw in 1532 (Geschiedenis van Wetteren, J. BROECKAERT, 1862, p. 49).
- "pieter haghins heeft ghecocht jeghens jan bosscaert fs gillis eenen ackere gheleghen aen de heirwech, omme de somme van IX ponden groten metten haute daer up staendt, daer of deselve pietere behoorlick ter erven ghedaen was naer de costume vanden vierscare van kalckene" (RAG, OAK, Wettelijke passeringen, 131, 1528-42, anno 1534).
- "Zijn ghecompareert beatrice maes met hueren kinderen hauderigghe blevenpieter haghens, de welcke kenden dat zij ontfaen hadden van willem tabbaert wonachtich in de stede van hulst :7-10-0 over de betalijnghe van heelft van eene huijse staende inde voors stede, als hij willem cochte, als op hemlieden verstorven was bij den overlijdene van margriete maes suster van beatrice maes" (RAG, OAK, 131, Wettelijke passeringen 1528-42, f58r°, 24/09/1536). Gaat het hier om de tweede echtgenote van Petrus na het overlijden van zijn eerste vrouw Elisabeth Wauters? Van Kalken naar Hulst is toch zo'n 40 km, maar de Heer van Kalken bezat toen ook de heerlijkheid Sint-Jansteen, een deelgemeente van Hulst, wat wellicht tot de nodige economische en sociale contacten leidde.
- "Ic lieven vande velde fs jans kenne ende lyt dat ic haudende ben van een leen vanden heersamen willem de cupere fs gillis van zyn leen dat hy haudende is met jan haghins" (RAG, APR, 15/-/1537).
- "Jan haghens filius Pieters haud een bunder ende een ghemet bosch ende land" (SAG, Penningkohieren 1577 van Raveschoot, f26r)°
In 2018 vond ik in een zeventiende-eeuws register met leenhouders en mutaties (wijziging van grondgebruik van generatie op generatie) een bevestiging van mijn stamreeks die teruggaat tot deze stamoud-grootvader: "Lievyne haghens fs Lievens Adrian Baerts wyf by erfenisse Lieven haghens fs Jacobs over Jan haghens fsPieters over dhoirye (erfgenamen) van Pieter de schryvere van dhelft dachwant mersch gheleghen aen dauwe gote op de westsyde neffens den have
oost den vaert" (RAG, Algemeen Familiefonds, 4616, register 1, f23v°).
In 2022 trof ik recentere vermeldingen aan in het Kalkense landboek van 1613: "Lievin haghens fs Jacobs over Jan haghens fs Pieters over dhoirie van Pieter de schryvere van een half dachwant mersch gheleghen aen dauwe gote up de west zyde neffens de vaerdt gheleghen" (ARA, FDMW, VD 668, f140v°), en in het renteboek van de heerlijkheid Nieuwengaver van 1571: "Dhoorye van pieter de scryvere van eenen half dachwandt mersch gheleghen indt dauwe gote by de west zyde neffent de vaert gheleghen" met mutaties in
superscript "Jan haghen (sic) fs pieter" en in een nog later handschrift "Lieven haghens up Raffeschoot" (ARA, FDMW, VDB 388, f33r°).
(o) Dochter van Livinus x Beatrix VAN AERDE Tak 4.
Het klinkt aannemelijk dat de Jacobus HAGHENS uit de renterol van Raveschoot anno 1307 ( Generaties XV-VI) Petrus HAGHENS' verre voorouder of bloedverwant is, maar bij gebrek aan bronnenmateriaal is een link tussen ca. 6 generaties niet te leggen.
Stamreeks tot de 15de eeuw
Er zijn heel wat manieren om aan stamboomonderzoek te doen, geen enkele is op zich zaligmakend. Een overzicht:
- Kwartierstaat: deze populaire vorm start bij de kwartierdrager of proband(us) met in waaiervorm telkens de ouders, alle grootouders, betovergrootouders, enz. Aan de linkerzijde vinden we opklimmend de vader met dezelfde familienaam als de proband, de stamreeks (zie lager). Bij elke generatie verdubbelt theoretisch het aantal personen, maar in de praktijk krijgt men te maken met 'kwartierherhaling', dzw. dezelfde ouderparen die meer dan één keer voorkomen. In een kleine gemeenschap zoals een parochie duikt dit fenomeen al na enkele generaties op.
- Moederreeks (matrilineair): de voorouders in rechte vrouwelijke lijn, die meestal een andere familienaam dragen. In 2020 startte de KUL hierrond een wetenschappelijk project met burgerparticipatie. Zie www.mamamito.be.
- Afstammingsreeks: toont aan via welke (niet noodzakelijk rechte) lijnen iemand afstamt van één van de voorouders. Populair is bijv. aansluiten bij reeds gepubliceerde reeksen die zouden teruggaan tot Karel De Groote (° ca. 748).
- Verwantschapsreeks: brengt in kaart hoe twee of meerdere personen van een gemeenschappelijke voorouder afstammen ( Project KU Leuven: 'De Gen-iale Stamboom').
- Stamreeks (patrilineair): de voorouders in rechte mannelijke lijn, met telkens eenzelfde familienaam tot aan de oudst gekende voorvader, gemeenzaam de stamvader genoemd. Strikt genealogisch vinden we die hier echter pas terug bij Joannes HAGHENS (°29/01/1640, de zesde generatie). Na de betovergrootvader volgen telkens 4 generaties met het voorvoegsel oud-, stam-, stamoud-, edel-, dan de combinaties edel-oud, edel-stam, edel-stamoud tot de voorouders. Met toevoeging van aarts-, opper- en hoog- komen we tot de 513ste generatie! Zeer lange reeksen zijn echter zeldzaam en voer voor speculatie.
- Genealogie: alle mannelijke afstammelingen van de stamvader.
- Parenteel: alle mannelijke en vrouwelijke nakomelingen van de stamvader, dus de meest uitgebreide vorm.
Mijn grootvader en ikzelf besloten ons in eerste instantie te concentreren op een stamreeks, die werd aangevuld met het beroep, gekende partner(s) en kinderen. Deze reeks beslaat 15 generaties, verspreid over 7 eeuwen. De spelling uit het doopregister werd gehanteerd tot en met Generatie V.
Legende: ° geboren = gedoopt x gehuwd xx tweede huwelijk + overleden
(doopheffers: Eugenius Huycke en Francisa De Gelder) + Gent 21/07/1948 x Gent parochie Sint-Jacobs 06/08/1910 Honorinne Stephania DE WOLF ° St.Gillis-bij-Dendermonde 02/05/1888 + Gent 29/08/1960
(doopheffers: Petrus Joannes Haegens en Anna Catharina Baeten)
+ Gent 05/02/1917 x Kalken 24/07/1867 (afkondiging 14/07/1867) (getuigen: Franciscus De Kesel en Josepha Francisca Haeghens)
Philomena DE KESEL (landbouwster) ° Kalken 19/09/1841
+ Kalken 05/01/1904 (woonden in de Kalkense Schriekstraat 4 tijdens de 10-jaarlijkse bevolkingstelling 1881-1890)
(in de Kruisenstraat 33 tijdens de 10-jaarlijkse bevolkingstelling 1891-1900)
12 kinderen: Emma Justina, Maria Roumania, Emma Francisca, Aemilius, Maria Elodia, Henricus, Cyrillus & Achilles (tweeling), Marie Justina, Evaristus, Irma Cordula en Irma Caecilia Valentina
X. Oud-ouders
Bartholomeus HAEGHENS (landbouwer) (testament 26/09/1832) ° Kalken 24/04/1802 (doopheffers: Bartholomeus Haegens en Joanna Theresia De Wilde (c) + Kalken 23/01/1876
x Kalken 28/09/1831 (voor de wet)
x Kalken 03/11/1831 (voor de kerk)
(getuigen: Joannes Franciscus Baeten en Josepha Francisca Haegens) Coleta BAETEN (landbouwster) ° Kalken 10/06/1809 + Kalken 07/02/1848
(woonden in de Kalkense Zauwerstraat, nadien in de Brugstraat)
10 kinderen (a): Livina Francisca, Sebastianus, Bernardus, Livinus, Josepha Francisca, Edmondus, Placidus, Bernardus, Albina en n.n. (nomen nescio = naamloos/doodgeboren)
(a) dit gezin werd niet gespaard: 6 van de 10 kinderen haalden hun eerste levensjaar niet!
Hun huwelijksafkondiging: "In het
jaer achttienhonderd eenen dertig den achttienden zynde eenen zondag der
maend september ten elf uren voormiddag voor ons Charles August Amand
Debbaudt Borgemeester officier vanden borgerlyken stand der gemeente Calcken
District Dendermonde Provintie Oostvlaenderen naer ons begeven te hebben
voor den grooten ingang van het wethuys afgekondigd en bekendgemaekt voor de
eerste mael dat er huwelyksbelofte aenwezig is tufschen Bartholomeus
haeghens oud negen en twintig jaren landbouwer alhier geboren en woonagtig
meerderjarigen zoon van livin frans alhier en van maria catharina
verherbrugghe alhier overleden ter andere en tufschen coleta Baeten oud tweeentwintig jaren landbouwster geboren en woonende te calcken dogter van
jean francois alhier woonende en van theresia oosterlinck ter andere welke
afkonding is gedaen met luyder stemme en aengeplakt op de poort van het
wethuys waer van wy hebben opgesteld dezen akt
door ons onderteekend".
Livinus Franciscus HAEGHENS (landbouwer) (uit de geboorteakte van zoon Bartholomeus) ° = Kalken 27/12/1756 (doopheffers: Livinus Temmerman en Francisca Van Den Brande) + Kalken 10/07/1837 (b) x Overmere 07/06/1795 (parochie OLV Hemelvaart) (getuigen: Joannes Francisco Haegens en Joanna Maria Jacob) Maria Catharina VERHERBRUGGEN (landbouwster) = Overmere 17/12/1770 + Kalken 15/02/1830 (woonden in de Kalkense Schriekwijk tijdens de Franse volkstelling van 1796) Ferraris- & Poppkaarten 8 kinderen: Theresia, Petrus Joannes, Ludovicus ( Generaties XV-VI), Bartholomeus (c), Sebastianus, Maria Coleta, Josepha Francisca en Livina Francisca
(b) Livinus' overlijdensakte: "N°98
In het jaer Achttien honderd zeven-en-dertig, den elfsten der maend july,
ten acht uren des voormiddags. Voor ons
Franciscus De Weirt Burgemeester Ambtenaer van der Borgerlyken Stand der
gemeente Calcken, provincie Oost-Vlaenderen, zyn gekomen Pieter joannes
haeghens oud acht en dertig jaren, landbouwer en Bartholomeus haeghens oud
vier en dertig jaren, ook landbouwer, beyde woonende te Calcken respectieve
zoons van den overledenen, de welke ons hebben verklaerd dat op gisteren
tienden july om negen uren voormiddag Livinusfrancis haeghens oud
eenentachtig jaren, landbouwer alhier geboren en woonende, zoon van
Joannes francis en van isabella vanden brande, weduwnaer van catharina
verherbrugghen, alle dry hier overleden, is overleden binnen deze gemeente
in het huys gestorven wyk Schriek". (www.familysearch.org,
Overlijdens Kalken 1833-50, digitale scan 169)
(c) pastoor van Paemel noteerde: "Anno 1802 die 25 aprilis baptisavi
bartholomeus, filiu livini francisci haegens ex calcken et marie theresia de
wilde ex overmeire conjūg, natam herie (gisteren) hora 2 pomerid (post meridiem= in de namiddag), susceperunt bartholomeus haegens (Livinus' oom) et joanna
theresia de wilde" (RABW, Kalkense doopakten 14/08/1801-24/07/1802, digitale scan nr. 102, p. 56)
Livinus Franciscus was wel de vader,
maar wie was die Maria Theresia De Wilde? Zeker niet de echtgenote, want hij huwde
in 1795 te Overmere met Maria Catharina Verherbrugghen en hun jongste kind werd
geboren in 1808?
Meneer pastoor vergiste zich, want in het geboorteregister van de
Burgerlijke Stand
noteerde burgemeester Debbaudt: "Du
quatrieme jours du mois de floreal l'an dix de
la Republique francaise Acte de naissance de Barthelemie Haeghens né
ajourd'hui
... floreal à deux heures de relevée fils de Livin francois haeghens,
profession de
cultivateur demeurant a calcken et de marie catharine verherbrugghen le sexe de
l'enfant a été
reconnu être masculin premier témoin
Barthelemie haeghens âgé de
soixante dix ans demeurant a calcken, second témoin
joanne therese verherbrugghen
âgé de vingthuit ans demeurante à Overmeire"
(RABW, microfiche)
VIII. Oud-overgrootouders
Joannes Franciscus HAEGHENS
(uit moeders SvG) ° = Kalken 17/01/1722 (doopheffers: Joannes De Wilde en Elizabetha Haeghens) + Kalken 05/06/1796 x Hamme 18/03/1756 (getuigen: Livina Timmerman en Catharina Van Den Branden) Isabella Theresia VANDEN BRANDEN
° Hamme 03/09/1729
(gedoopt als Elisabetha Theresia) (woonden in Kalken Dorp tijdens de Franse volkstelling van 1796)
5 kinderen: Livinus Franciscus, Theresia, Emmanuel, Catharina Petronella en Petrus Joannes
VII. Oud-betovergrootouders
Joannes HAEGENS
(uit de SvG van Joanna) ° = Kalken 07/09/1673 (doopheffers: Joannes Colman en Livina Bauwens) + Kalken 14/06/1753 x Kalken 12/01/1717 (getuigen: Jacobus Staelens en Jacobus Lammens) Joanna HAEGHENS ( Tak 2) ° = Kalken 20/11/1691 + Kalken 28/01/1751 (woonden op "d'hofstede in den wyck van den cruijssen" te Kalken)
4 kinderen: Petrus, Theresia Jacoba, Joannes Franciscus en Bartholomeus
VI. Stam-ouders
Joannes (Joes) HAGHENS ° Kalken 29/01/1640 = Kalken 30/01/1640 (doopheffers: Simeon De Bruckere en stiefgrootmoeder Livina Van De Zype) + Kalken 04/06/1685 x Kalken 20/06/1668 (getuigen: Joes Bontinc en Gululmus Bauwens) Livina VAN AERDE ° Kalken 04/05/1642 + Kalken 12/05/1719
7 kinderen: Jacobus, Elisabeth, Joannes, Livinus, Christianus, Joanna en Petronilla
V. Stam-grootouders
Jacobus (Jacques) HAGENS
= Kalken 25/11/1609
(doopheffers: Livinus Bauwens en uxor Laurentius Hagens)
+ Kalken 31/03/1658 x Judoca (Jossina) VAN BEERELAERE
= Kalken 10/04/1614
(in leven 09/03/1661- vermeld in zijn SvG)
(woonden op "een behuijsde hofstede in de schrieck" in Kalken)
6 kinderen: Elizabetha, Christina, Joannes, Livinus, Joanna en Petrus
IV. Stam-overgrootouders
Joannes (Jan) HAGHENS (baljuw van Raveschooten heilige geestmeester van Kalken)
(akte uit 1642 Raad van Vlaanderen) °ca 1575? (d) + tussen 12/06/1643 en 23/08/1645 x Christina (Kerstine) BAUWENS + tussen 22/02 en 31/12/1638 (zie Tak 1 (a))
xx Livina VAN ZIJPE in leven op 09/03/1661
(vermeld in de SvG van stiefzoon Jacobus) (woonden ca. 1616 op "dhofstede up raveschoot oost hanselaer strate") 7 kinderen: Jacobus, Petrus ( Lokerse tak), Dionisius, Catharina, Elisabeth, Livina en Maria
(d) bij gebrek aan exacte gegevens, geschatte data voor I t/m IV.
III. Stam-betovergrootouders
Jacobus HAGHENS
(verkoopsakte te Raveschoot 1580) °ca 1535? x Livina VAN DAMME
+ wellicht in juli 1582 (woonden in 1571 op "eenen behuysde hofstede" te Raveschoot) 6 kinderen: Livinus ( Tak 4), Laurentius ( Tak 3), Jan, Elisabeth, Margareta en Joanna
II. Stamoud-ouders
Jan HAGHENS daude °ca 1505?
In leven 1577
(grondeigenaar te Raveschoot in de Vde penningkohieren)
(woonde in 1571 samen met zijn zoon Jan in de Kalkense Schriek
op "een ghemete lands met een halfen wunenhuyse") x Petronella (Pieryne) BONTYNCK 3 kinderen: Jacobus, Adriaen, Jan de jonghe
I. Stamoud-grootouders
Pieter HAGHENS (e) °ca 1475?
(leenhouder te Raveschoot) (overleden vóór 24/09/1536?)
x Elisabeth (Lysbette) WAUTERS? xx Beatrix (Beatrice) MAES? 2 kinderen: Jan, Floreys?
(e) één van mijn (theoretisch mogelijke) 16.384 stamoud-grootouders.
E. SCHEPENS gaf reeds een aanzet in 'Enige gegevens over de
heerlijkheid Raveschoot' (Castellum, jg. VII, nr. 2, juni 1990): "Het archief van Wetteren, het fonds Piers de
Raveschoot en andere bronnen omtrent de heerlijkheid Raveschoot heb ik bewust
niet geraadpleegd, daar ik met deze bijdrage anderen hoop aan te zetten de
geschiedenis van deze heerlijkheid verder uit de diepen". Zo gezegd, zo gedaan.
De oudste bekende voorouders waren leenmannen in dit gebied dat in 1228 voor het eerst vermeld werd als Rafenscoet (a), in 1296 als Raffenscoet (b), en in een renterol ca. 1400 van de Kalkense Tafel van de Heilige Geest als Raffelscoet. Later kwamen ook de spellingen Raffe(l)schoot, Raeveschoot of Raverschoot voor. Het bestond uit land, meers en bos, lenen,
achterlenen en cijnsgronden. In 1569 bedroeg de oppervlakte "vier ende tsestich bunderen en half ende
hondert roeden lettel min ofte meer", omgezet zo'n 41 ha. Naargelang de bron varieerde die tussen 37 tot zelfs ca. 108 ha.
Het vormde een enclave binnen Kalken. maar was bestuurlijk en rechterlijk afhankelijk van Wetteren, een zgn. aenhangsel (Fr. appendage). De bewaarde Staten van Goed bevinden zich in het Wetterse archief (RAG). Andere stukken zoals landboeken en leenverheffingen zitten dan weer verspreid over het Laarnse en Kalkense archief. Het dagelijks bestuur was in handen van een baljuw, als plaatsvervanger van de eigenaar ( Jan HAGHENS Generatie IV), bijgestaan door een griffier en ontvanger. Soms werden deze functies gecumuleerd. De topadel had er ooit een verblijf: "Daerenboven zijn hier geweeft verfcheyden Sloten of Caftelen vande welcke twee de voornaemfte zijn geweeft inde geweften Ravefchoot ende Gavere: Ind'eerfte hebben de Graven van Vlaenderen haer lacht-huys gehadt" (c). Deze constructie maakte op een later tijdstip plaats voor een omwalde pachthoeve die nog altijd bewoond is.
Het geestelijke leven speelde zich af in de parochie van Kalken, waar de geboortes, huwelijken en overlijdens staan opgetekend in de registers, ook de heffing en ophaling van de 'tienden' kwam toe aan deze parochie ( Het landboek / grote tiendenboek van Kalken (1610)). Bij besluit van de prefect van het Scheldedepartment werd het tijdens de Franse periode op 23/08/1806 ingelijfd bij Kalken en deels afgescheiden bij de oprichting van de gemeente Beervelde in 1921. Sinds de fusie van 1976 behoort het definitief tot Lochristi.
(a) F. DE POTTER & J. BROECKAERT, Geschiedenis van de Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen, vierde reeks, arrondissement Dendermonde, eerste deel, 1889.
(b) F. HOOGHE, De rekening van het Land van Dendermonde van 1295-1296 opgesteld door ontvanger Bardelin de Barde, in Gedenkschriften van de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde, vierde reeks, XXVIII (2009), pp. 321-348.
(c) J. MAESTERTIUS, Beschryvinge vande stadt ende landt van Dendermonde, 1646, p. 152.
(De Landelijke Gilden organiseren elke laatste zondag van de Gentse Feesten,
de 'Gentse Buitenband', een reeks recreatieve fietsroutes in de groene rand.
Op het einde van een tocht kwam ik met vrienden uit op een met bomen geflankeerd
pad, toen een vreemde gewaarwording me overviel. Het voelde vertrouwd aan,
maar kon het niet meteen plaatsen. Toen we rechtsaf sloegen op de smalle
geasfalteerde weg, begreep ik meteen waarom: we bevonden ons in de
Raveschootdreef waar ik enkele jaren voordien met de wagen was gepasseerd!
De E17 Gent-Antwerpen dwarst de afgebakende heerlijkheid, met links de
Rivierstraat, bovenaan Beervelde met de Toleindestraat, rechts de Hanselaarstraat
die uitloopt in de Brugstraat, en onderaan de (Kleine) Heistraat.
GOOGLE EARTH)
De naam is afkomstig van het Germaanse hrabna (raaf) en skauta (beboste hoek, hoger gelegen land uitspringend in een moerassig terrein). In Oost-Vlaanderen komt de benaming ook voor als de vesting Rave(r)schoot nabij Eeklo, én te Gent ( Eigenaars van Raveschoot 14de-19de eeuw), waar volgend sterk verhaal een alternatieve verklaring biedt: "De heerlykheyd van Raveschoot, gelegen eertyds op het
Sand buyten en nu binnen Gend, in de S. Lievenstraet, heeft haeren naem
ontleent van eene oude edele familie (*), welke alzoo genoemt wierd, om dat eenen
ridder der zelve, in de tegenwoordigheyd van den graef van Vlaenderen Arnold
den I (10de eeuw) en van eenige opperhoofden der noordmannen, tot een bewys dat zyne behendigheyd
de gene van die barbaeren overtrof, op het Sand, buyten Gend, met zynen schigt (pijl) dry raeven in de vlugt schoot, waer om den graef hem een gedeelte van den grond
schonk, alwaer hy deze daed verricht had en den zelven onder den naem van Raveschoot
tot eene heerlykheyd opregtte, en de heeren van Raveschoot in het vervolg dry
zwarte raeven op een goude veld in hunnen wapenschild gevoert hebben"(M. VAN VAERNEWYCK, De
historie van Belgis, of kronyke der Nederlandsche oudheyd, 1784, p. 110).
(*) een Cono van Raveschoot wordt genoemd als plaatsvervangende getuige in een oorkonde van 22 juli 1205 (C. VLEESCHOUWERS, Het Archief van de Abdij van Boudeloo te Sinaai-Waas en te Gent, Deel II - Regesten en Oorkonden, Brussel, 1983, p. 175).
In 1653
werd Livinus Haghens' zoon Livinus ( Tak 3) in navolging van zijn vader en oom aangesteld tot baljuw:
"Lieven haghens fs lievens
heeft synen eedt ghedaen als bailliú van de heerlykhede van Raveschoot van Jo(nke)r Remij de Saman heere van de port (d) desen 17 Junij 1653... adriaen baert"
(d) de Heerlijkheid van de Poorte lag te Belsele/Waasmunster.
( Eigenaars van Raveschoot (14de-19de eeuw) (g)
(RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke
passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot (1648-1719),
f15r°)
Aan de hand van voormeld
stuk van E. SCHEPENS (*) en zijn vervolgartikel 'Het leen- en renteboek van het
leenhof en van de heerlijkheid Raveschoot omstreeks 1767' (** Castellum,
nr. 3, 1992) kunnen we erfgronden traceren over verscheidene generaties heen:
- uit de SvG van baljuw Livinus
fs Livinus (1667):
"den clays
ackere up de wyck van raveschoot" ( De Staat van Goed: een rijke bron I). Deze lag ten westen van
de Rivierstraat en ging via zijn zoon Petrus over op kleindochter Joanna, en
nadien op aangetrouwde familie:
"Bartholomeus Baes te voorent Gillis Baes zijnen vader causa uxoris Janneken Haegens bij versterfte van Pieter Haegens haeren vader ter causen eenen acker landt genaemt de veursten claijsacker" (cijnsgrond **).
"angaende de twee partye landts leen wesende gheleghen up den voorn wyck van raveschoot het eene ghenaempt het poothardeken ende het andere het wulgardeken" (SvG).
Deze gronden gingen over op zijn zoon Andreas uit zijn eerste huwelijk: "Op den 21 novemb 1667 heeft andries haeghens syn leen verheven hem verstorven vuyt de hoofde van synen vader lieven haeghens gheleghen op dheerl van raveschoot in twee stucken de eerste ptije ghenampt het potaerdeken groot vier hondert roen de tweede ptye ghenampt het wulghardeken groot vier hondert roen ten selven daghesoo heeft andries haghens synen eedt ghedaen als manne vande leene der vooy heerl actum" (RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register
gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen
van de heerlijkheid Raveschoot (1648-1719), folio 96r°).
Nadien vinden we bij: "Dionisius Bracke filius Jacobus
causa matris Livine Haegens bij successie van Lieven Haegens haeren vader (e),
hout een leen bestaende in eenen partije land genaempt het potaerdeken groot ontrent 400 roeden... zuijt de Raveschootdreve... west de wallen van d'hofstede van Raveschoot" en bij: "Christine
Dauwe filia Lieven weduwe Jacobus Van Damme bij successie van haere moedere
Pietronelle Haegens (f), houdt een leen van desen hove zijnde een partijeken
lants groot vierhondert roeden en volgens metinge Carbonelle 390 roeden
genaempt het wulgaerdeken (g)"(achterleen**)
(e) Tak 3. (f) Petronella's echtgenoot Livinus Dauwe is doopheffer bij een kind van de
hierboven vermelde Egidius (Gillis)
Baes. Haar ouders zijn onbekend.
(g) vermoedelijk plaats aan de beek waar wol werd gewassen.
"item is den
overledene erfachtych ghestorven was hem competerende eene partye van lande
gheleghen binnen de prochie van calckene ghenaemptdheye" (SvG)
"Jan Hulstaert filius Jacques bij coope van Pieter
Haegens (h) volgens coop ende erfve vanden 31 en decembre 1770, houdt een leen
van desen hove zijnde een partijeken lants genaemt d'heije" (cijnsgrond
**)
(h) het staat niet vast wie deze Petrus was.
- "Op desen 8e january 1663 soo heeft jaquis haghens (i) syn leen verheven hem ghesucqsydeert by coope gillis onghena ghenampt den tarweacker groot vyf hondert roeden Item ter voorz daghesoo heeft jaquis haghens synen eedt ghedaen als man van den leene ter manynghe van den voorz balliu"
(i) wellicht Jacobus, gehuwd met achternicht Joanna Haeghens Tak 3 (RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot (1648-1719), f40r°).
16 jaar later: "Op den 16e december 1679 heeft lauwereys (j) haghens als vocht over de weesen van jaquis haghens het leen verheven ghenampt den tarweacker het selve heml verstorven metten overlyden van hune vader groot vyf hondert roen Ten selven daghe soo heeft lauwereys haghens synen eedt ghedaen als man van leene"
(j) Laurentius trad vaak op als voogd (h) Tak 3 (RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot (1648-1719), f158v°).
Een eeuw later vinden we opnieuw een spoor bij een achterkleindochter van Laurentius: "Geeraert Ferpon causa uxoris Joanne Marie Haegens bij successie van Lieven Haegens haeren vader hout een leen oock genaemt den tarweacker groot ontrent twee gemeten" (achterleen **).
- de "steurtenackere", Pieter Bracke causa uxoris Pieternelle Haegens (zus van Joanna Maria - achterleen uit het landboek 1769)
- "Bartholomeus vanden Bossche filius Bartholomeus houdt een leen van desen hove zijnde een partije land genaemt de kleine warande"... hem competerende bij successie van Livine Haegens sijne moeder die het hadde bij versterven van jacquis haegens en Pietronelle Cornelis haere vader ende moeder" ( Tak 3/**)
- de "lange veurre", 971 roeden, Andries Haegens (leen- en renteboek). Mogelijk Andreas fs Livinus en Petronella De Wilde ( Tak 4). Een 'veurre' is een ploegvoor, greppel.
Detail van de Popp-kadasterkaart ca. 1860 met aanduiding van enkele lenen (in het midden de Raveschoothoeve, bovenaan de Hanselaarstraat):
27. het wulgaerdeken
37. het potaerdeken
43. de kleine warande
59. de tarweakker
73. de lange veurre
(kaart **)
Baljuws van de heerlijkheid Raveschoot (16de - 18de eeuw)
Wat de functie van baljuw precies inhield werd reeds uitvoerig belicht ( Generatie IV (d). In het Adelsarchief Piers de Raveschoot of het oud archief van Kalken/Laarne (RAG) heb ik geen baljuwsrekeningen aangetroffen van deze heerlijkheid, misschien bevinden die zich in een niet-geïnventariseerd familiearchief van één van de voormalige eigenaars in het SAG? Er "werd afzonderlijk rekening gehouden, hetwelk jaerlijks, ten bijwezen van eenen kommissaris, door het hoofdkollegie van Dendermonde afgevaerdigd, plaets had" (Geschiedenis van Wetteren, J. BROECKAERT, pp. 53-54). Tijdens het onderzoek werden de vermelde baljuws opgelijst, waaruit blijkt dat leden van de plaatselijke families HAEGHENS en DE VIJLDER het ambt regelmatig uitoefenden (a). Het overzicht - weliswaar met hiaten - biedt, net zoals dat van de eigenaars, een referentiekader om data in de tijd te situeren.
(a) "Wanneer men de samenstelling van het baljuwskader tijdens de late
middeleeuwen onder ogen neemt, wordt men onmiddellijk getroffen door het
regelmatig opduiken van dezelfde familienaam. Naamgenoten zijn wel niet
noodzakelijk verwanten, maar toch kan het geen toeval zijn dat zoveel baljuws
dezelfde familienaam droegen. Bij nader onderzoek komt men dan ook op het spoor van een reeks
families met sterke ambtelijke traditie, die de vaste kern van het baljuwskader
vormden" (Het grafelijk baljuwsambt in Vlaanderen tijdens
de Boergondische periode, J. VAN ROMPAEY, 1967, p. 236).
Datum
BALJUWS
1571
1603
Anthonis
Temmerman (b)
Livinus
Haeghens (c)
1615
1648
Jan Haghens (d)
Jan Schepens (e)
1653
Livinus
Haghens fs Livinus (f)
1656
Gillis De Vijldere (g)
1685
Gillis Brouckaert (h)
1700
Joos De Vylder (i)
1702
Frans De Vyldere (j)
1774
Franciscus De Vylder (k)
1794
Emanuel Van der Moere (l)
(b) "Dit naevolgen es de pacht binne Hartbuer ende Raffeschoot... Eerst Raffeschoot... Anthonis temmerman bailliu myns heere van Resseghem ende nieugaversch binnen wettere bedienende tselve officie" (SAG, XXste penningkohieren van Wetteren - 1572). "Anthonis temmerman bedient d'officie vande bailluagie vande Lichterveltsche ende nieugaversche binnen wettere" / "Anthonis temmerman fs Joos haud een behuisde stede groot een dachwand" (SAG, Vde penningkohieren van Wetteren - 1577).
(c) "Ic
Jor jan de zaman heere van poorte als erfachtigh van hove en heerlichede van
raveschoot int landt van dendremonde attesthere als ...elicken darut behoort dat
ic gheconstitueert en ghecommiteert hebbe, constitutor en commitere by desen lyeven haeghens fs. jacobs omme
te bedienene de voorz hovelichede als baillú". (16/07/1603) Tak 4 (RAG, AF, APR, nr. 177/634). Hij was één van de bemiddelaars bij een familievete die ontstaan was na de doodslag op Jacob van Bastelaer door Jan van Mossevelde (cf. M. MEYS, 'Schuld en boete: een humane strafmaat na een moord te Laarne in 1610', Castellum, XVI, 1999, 3-4, pp. 78-85).
Uit volgende wettelijke passeringen valt af te leiden dat hij minderjarig was in 1586 (-25 jaar) en meerderjarig in 1589. Zijn geboortejaar moet zich dus situeren ca. 1561-1564. Hij overleed op 03 juni 1615: "Livinus hagens, pretor de Ravenschoot via optimus et purificusreliquit ex uxore sua Beatrice van aerde 9 proles", dwz. baljuw van Raveschoot, hij leidde een voorbeeldig en zuiver leven en liet 9 kinderen na bij zijn echtgenote (PR overlijdens Kalken).
- "viii roen lants inde vierdonghe [...] danof is in erffene comen Ln haghens voocht Lauken haghens zynen broere" (134 f107r° 10/01/1589). Livinus was dus reeds volwassen, zijn jongere broer Laurentius nog minderjarig en zijn vader Jacobus, moeder Livina VAN DAMME (of beiden) reeds overleden. Mogelijk overleed zij in 1582: "Item betaelt...over de begravenesse vande huysvrauwe jacop haghens desen July 82" (kerkarchief 477 f13r°)
- "jan hubrecht en ln haghens met hem ghevoocht gillis oosterlinck (paterneel, schoonzoon van Livinus' oom Jan 'de jonghe') en adriaen van damme (materneel) hebben hemlr onderft in vorme van manghelinghe (ruil) te weten die voorn ln met zyne voochden van ontrent een buynder lants inden schrieck neffens den voorn hubrecht...en jan hubrecht van ontrent 800 roeden lants up anselaer ghenaempt den anselaer... belast en verobligeert staen... aen dhoirs jan haghens" (f47r°/v° 08/03/1586)
(d) "voorn hofstede van jan hagens balliu van Raveschoot" (RABW, OAK, Landboek 1610, f103r°). Broer van baljuw Livinus (c) en mijn stam-overgrootvader ( Generatie IV). De noitie van baljuw in superscript is later toegevoegd, want zijn oudere broer Livinus was zittend baljuw toen hij overleed in 1615.
(e) "ind'absentie van jan schepens
bailliu ...actum den ij Jany 1648" (RABW, OAL, Supplement, nr. 511: Register gehouden voor de
inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de
heerlijkheid Raveschoot).
(f) zoon van baljuw Livinus x Beatrix Van Aerde (c). "Lieven haghens fs lievens heeft synen eedt ghedaen als
bailliu van heerlykhede van Raveschoot van jor Remij de Saman heere van port
desen 17 Junij 1653" (ibidem, f15r°). Uit een Laarns quohier van 1680 ivm de heerlijkheid Nieuwengaver (gelegen boven de Dendermondse heirweg, ten westen van de Rivierstraat) blijkt dat hij op de hofstede gewoond had van zijn schoonvader Lieven Lammens, die in 1607 veroordeeld was tot 10 jaar verbanning wegens hekserij ( Tak 4 a (bis). Livinus was ook in 1647 kerkmeester geweest en werd genoemd als poincter ende settere, die het aandeel bepaalde en inde van een globale belasting op het grondgebruik (J. DE WILDE, 'Het gebied en de inwoners van de Nieuwengaver in het noorden van Laarne', Castellum, nr. 4, 2006, pp. 32-49).
(g) "ter manynghe van gillis de vijldere balliu" (30/10/1656) (ibidem, f27r°).
(h) "Quote ende
lantbouck onderhouden bij Gillis
Brouckaert, bailliu van de wijck ende heerlijckheid van Ravenschoot" (28/11/1685) (SA Wetteren, Alfabetische naamlijst op de familienamen van het quote of landboek van 1685 tot 1798 Ertbuer en Ravenschoot, J. CLINCKSPOOR, 1992, III).
(i) "desen VI April
1700 was ondertekent joos de vylder
bailliu" (RABW, OAL, Supplement, nr. 51: Register gehouden voor de
inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot, f2r°).
(j) "frans de vyldere aengestelden balliu in plaetse van joos devijldere van daete 1. xber 1702 ondt. coornaert raverschoot du laurij" (RAG, AF, APR, nr. 177/642).
Nog zeker in functie tot 09 september 1718 (RAG, Kaartenverzameling, Kaart van de hoeve van Joos Verschraeghe in Wetteren, in de heerlijkheid Ravenschoot, opgemaakt door Benthuys, 1656).
(k) "22. 9bre 1774. verheven door den bailliu devijldere over jor. charles piers" (zie (l). Pachtcontract van 15/04/1782 tussen Charles Piers en "sieur francis devijlder fs. francis" (RAG, AF, APR, nr. 177/642). Uit de straet bereijte ( De Kalkense straatschouwingen 1764-98) in de Wetterse wijk van Raverschot (sic) in 1764: "De straete loopende van aen het hof van frans devylder naest de revierickstraete (de huidige Raveschootdreef) Frans devylder georde. synen boom te weeren den welcken light d'weers over de straete" (SAW, OAW, nr. 1265).
(l) "Op 6 februari
1794 had ten huize van FranciscusDe Vijlder, baljuw en houder van het landboek van de heerlijkheid en het leenhof van Raveschoot de overdracht plaats van zijn functies als baljuw en zaakwaarnemer wegens sijne impotentie, aan Emanuel Van der Moere, griffier van Laarne" ( Generatie IV) (Enige gegevens over de heerlijkheid Raveschoot, E. SCHEPENS, Castellum, jg. VII, nr. 2, juni 1990, p. 10).
Eigenaars van de heerlijkheid Raveschoot (13de - 19de eeuw)
Hierna volgt een overzicht, met hiaten, van de gekende eigenaars. Zij kwamen in het bezit van de heerlijkheid via erfopvolging, aanhuwelijking of aankoop en voerden de titel 'heer en vrouw van Raveschoot'. In het feodale stelsel waren zij als vazal van de machthebber
belast met een paardendienst, dwz. in
oorlogstijd moesten zij als bijdrage in natura een paard leveren:
- "le fief te Raveschot [...] dont ledict fief en temps
de guerre le service dung cheval" (ARA, Fonds van de Rekenkamer, 1102, Het Leenhof van Dendermonde (1473), p. 151).
- "Jan van den Velde fs Jans houdt een leen van mynen heere van Dendermonde groot zynde XLIIIJ bunderen ende is geheeten Raveschoot [...] ende staet dit voorseyde leen teenen peerdedienste op sheeren coste enden ten relieve naer costume" (ARA, Fonds van de Rekenkamer, 1103, Het Leenhof van Dendermonde - register met leenverheffingen van de 16e
eeuw tot 1789, f°168v°). - "dit voorn leen staet ten dienste trouwe ende waerheden mynen gheduchten
heere in huutvaerden (*) tendienste van eenen peerde up sheere coste" (ca
1532) (RAG, AF, APR, nr. 177/634: recepissen en denombrementen van lenen (1546-1795).
- "dit myn voorn leene staedt ten dienste trauwe ende waerhede
mynen gheduchten heere den Co(ninklyken) ma(jestey)t in huudvaerden (*) ten dienste van eenen peerde
up sheeren cost" (26/06/1569) (ibidem).
- "Staende 't selve Leenhof ende heerlykheyd ten
dienste, trouwe ende waerhede zynen voornoemden heere in uytvaerden (*) ten dienste
van eenen peerde op 's heeren coste" (09/06/1795) (Geschiedenis van Wetteren, gevolgd van eene historische schets der
omliggende gemeenten, J. BROECKAERT, 1862, p. 64).
(*) Heirvaert (Lat. expeditio exercitatis): veldtocht die de vorst ondernam met een krijgsmacht die hij zelf financierde.
Zij waren dikwijls afkomstig uit het Gentse. Dit is zo voor de families DE SAMAN (oorspronkelijk uit Sinaai in het Waasland), COORNAERT, TRIEST, PIERS en DE LOOSE.
Datum
EIGENAARS
<1387
Jan van den Wincle (a)
1387
Jan de Schoutheete (a)
1469
Johan vanden velde (b)
1473
Johan vanden velde fs Johan (c)
1525
Gillis de cupere (d)
1537
Willem de cupere fs Gillis (e)
1569
Bauduwyn de cuupere fs Willems (f)
1574
Gillis de Zaman van Pieter vanden Kerckhove (g)
1602
Jan de Zaman fs Gillis (h)
1653
Remigius de Zaman (i)
1657
Jacques
Coornaert fs Pieter (j)
1682
de kinderen van Jacques Coornaert (k)
1713
Jan Franchois II Triest (l)
1716
Marie Theodore Triest (l)
1732
Jan Charles Ignace Piers (l)
1767
Charles Piers (m)
1795
Augustin Hyacinth Joseph Piers (m)
1809
Philippe
Piers (n)
1825
Eugène
Jean Piers (m)
(a) "Er waren twee bijzondere heerlijkheden in deze
gemeente: Raveschoot en de Nieuwe Gaver. Eerstgemelde behoorde, zoo wij gezien
hebben, nog in de eerste helft der XIIIe eeuw aan de heeren van Dendermonde. In 1387 werd
zij bij de verdeeling der nalatenschap van Jan
van den Wincle en zijne echtgenoote Maria van den Kerchove, toegewezen aan Jan de Schoutheete, gehuwd met
Margareta van den Wincle" (Geschiedenis Van Kalken, F. DE POTTER
& J. BROECKAERT, 1889, p. 15).
(b) "Jehan vanden velde tient
ung fief de monsgr contenant xviij bonniers et est appelle le fief de Ravestot
(sic)" (ARA, Fonds van de Rekenkamer, nr. 1101, het Leenhof van Dendermonde,
1469, p. 95).
(c) "Jehan vanden velde fs Jehan
tient ung fief de monsgr contenant xviij bonniers appelle le fief de Raveschot" (ARA, Fonds van de Rekenkamer, nr. 1102, het Leenhof van Dendermonde, 1473, p. 151).
(d) "Ic pietere haghins kenne ende
lyd dat ic haudende ben in achter leen van Gillis
de cupere eluf buyndere leens luttel min oft mer ter cause van zynen leen
herlicheit ende laetschap van raffescoot" (09/06/1525) (RAG, AF, APR, nr. 177/634).
(e) "Ic lieven vanden velde kenne
ende lyt dat ic haudende ben van eenen leen vanden heersamen Willemde cupere fs gillis van zyn hove dat hy haudende is met jan
haghins ligghende in raffescoot" (16/02/1537) (ibidem). Deze Willem was gehuwd met Francisca de Clerc, zij hadden 3 kinderen: Wilken, Lauken en Pieter volgens De Potter & Broaeckaert.
(f) "Ick Jan Clays bailliu der Co.
Mat. onser gheduchten here van zynder stede ende heerl van wettere kenne by
desen ontfaen thebben van Bauduwyn de
cuupere fs Willems den... ende denombrement van zynen leen ghenaempt tleen van
Raffeschot" (26/06/1569) (ibidem).
(g) Op 22/07/1574 kocht Gillys de Zaman tijdens een vergadering te Gent de heerlijkheid van Pieter vanden Kerckhove (RAG, AF, APR, nr. 177)
"gillis de zaman deurwaerder ( Het Adelsarchief Piers de Raveschoot (k) inden raedt van vlaend erfachtich heere van hove en heerl van raveschoot" (06/07/1580) (RAG, AF, APR, nr. 177/634).
"De heerlijkheid van de Poorte, op het Westveld te Belsele, en gedeeltelijk ook op Waasmunster, was 51 bunder 2 gemeten, vroeger al heide, groot. Zij verhief van de vierschaar van Sinaai en Belsele, en behoorde in de eerste helft der XV° eeuw aan Magaretha van Zaamslag, vrouw van Jan van Pottelles, heer van Eeke, in 1564 aan Philip Quispeau, uit hoofde zijns broeders Jan. Later kwam zij in bezit van de familie Zaman, en wel namelijk aan Gillis Zaman, zoon van Jan en van Amelberga de Nieulandt, en wiens zoon Jan, (zie (h)) gehuwd met Claudina Lievens, heer van de Poorte en van Raveschoot, tevens schepene en ontvanger was der stad Gent in 1604, 1609, 1610 en 1615. Na hem verviel zij op Remigius Zaman, (zie (i)) schepene van Veurne, getrouwd met Catharina Blomme" (Geschiedenis van Belsele, F. DE POTTER & J. BROECKAERT, 1877, Gent, p. 28).
De stamreeks van deze familie gaat ver terug tot begin dertiende eeuw met ene Pieter Zaman (°ca. 1218 te Sinaai-Waas). Enkele correcties: de ouders van Gillis waren Jan x Jacquemine Van Der Beke, de grootouders Jacobus x Amelberga van Nieulant. De echtgenote van Remigius was Cecilia Blomme. Meer info op https://gw.geneanet.org/hlmcharita.
(h) "Ick Jan de zaman audste leenhoir van wylent Gillis de zaman myn vadere, kenne dat ick haudende ben van myn
leenhof ende heerlicheyt van Raveschoot" (20/05/1602) (RAG, AF, APR, nr. 177/634);
"1607Schepenen van der Kuere Dheer Jan Saman,
heere van der Poort (Maatschappij der Vlaemsche Bibliophilen, 1854, p.139); "Jan Zaman, heer van Ter Poorte, schepen van Ghedeele in 1613"(Jaerboeken van het souvereine gilde der kolveniers, busschieters en kanonniers, gezegd hoofdgilde van Sint Antone te Gent, Deel 2, ed. F. VANDERHAEGHEN, Gent, 1867, p. 20)
"1621 Joncheer Jan de Zaman, heere van der Poort, van
de wercke, obiit (overleed) ende in zyne plaetse wierd van de heeren gecreëert
als ontfanghere van de wercke, dheer Jacques Bossier" (Memorieboek der stad Ghent: van 't j. 1301 tot 1737,
Volume 3, A. VAN HEULE, 1854, p. 158).
(i) "bouck ende leenhove van Raeveschoot die onderhauden wordt ten versoucke van joncheer Remie de Saeman heere van tselve Raeveschoot" (17/01/1649) (RABW, OAL, nr. 508: Register gehouden voor de inschrijving van de wettelijke passeringen en leenverheffingen van de heerlijkheid Raveschoot (1649-1699), f1r°)
"De wapens op het tweede
venster waren niet van Remigius de Zaman, abt van Loo en van Gillis Blomrae,
maar wel van een naamgenoot en bloedverwant van den abt: Remigius de Zaman, heere de la Porte" (Biekorf, Volume
37, 1931, p. 342).
(j) "1656 Schepenen van der Kuere... Dheer Jacques Coornaert" (Maatschappij der Vlaemsche Bibliophilen, Volume 2,1854, p. 207)
"denombrement der heerl van ravenschoot overgheven bij dheer jacques coornaert die het vercregen heeft by coope jegens jr [glaude] de saman inde alle sijne...ten volgens recepisse van deze 9 9bre 1657 Ick d'heer Jacques Coornaert fs d'heer Pieters oudt schepenen der stede van Ghendt bekenne by desen mynen denombremente dat ick houdende ben van edele ende hoochgheborenen heere... philippe baltazar van... villain...heere van wettere ende calkene myn heerlichede ende leenhof ghenaemt... Raveschot groot zynde vierensestich bunderen en halff ende hondert roeden luttel min ofte mere" (RAG, AF, APR, nr.177/ 634). Zijn moeder was Anne Penneman (G. VAN HOOREBEKE, Le Nobiliaire de Gand, 1848, p. 108).
De jr glaude de saman waarvan sprake is jonker (= zoon van een edelman) Jean Claude Zaman, zoon van Remigius x Cecilia Blomme. Het is onduidelijk of hij reeds eigenaar was van de heerlijkheid of enkel de gevolmachtigde van zijn vader, aangezien Remigius pas overleed in 1660 en de verkoop reeds plaatsvond in 1657.
(k) "in 1676 (reeds in 1657, zo blijkt) aan Jacob Coornaert, heer van Kerkhem en Roncheval; in 1682 aan de kinderen van dezen laatste uit zijn huwelijk met Suzanna de Blicquoy" (eigenlijk du Bucquoy) (Geschiedenis van Kalken, F. DE POTTER x J. BROECKAERT, 1889, p. 15).
Op 15/04/1694 verwierf Petrus Frans De Ruijter 1/3 na zijn huwelijk met Anthoinette Coornaert. Baljuw Frans De Vylder kocht dit derde deel in 1722.
(l) in 1713 kocht Jan
Franchois II Triest, gehuwd met Isabelle van Duerne, de 2/3 van het domein van de familie Coornaert. Na zijn dood in 1716 werd zijn dochter, Marie Theodore Triest, vrouwe van
Raveschoot. Zij huwde met Jan Charles
Ignace Piers in 1732 (privé-archief Ronald Piers de Raveschoot).
Merkwaardig genoeg was er te Gent een gelijknamige heerlijkheid, die tevens afhankelijk was van het Leenhof van Dendermonde: "La seigneurie de Raveschoot, à
Gand, formait un fief qui relevait de la cour féodale de Termonde; elle
s'étendait du pont des Cinq Arcades jusqu'à la porte de S'Liévin,
au quartier nommé het Zand, et
touchait vers l'ouest aux Munkmeerschen,
où la cour de cette seigneurie (het kasteeltje 'Hof van Raveschoot', afgebroken in 1907) était située. La maison fut reconstruite par Liévin
Triest, qui possédait cette seigneurie au XVIe
siècle, en 1563 d'après la date marquée à la façade et conservée sur l'estampe" (Messager de Sciences Historiques, des Arts et de la Bibliographie de Belgique, ed. J. DE SAINT-GENOIS et al, Gent,
1854, p. 351.). De huidige Raveschootstraat loopt dwars door de plaats waar zich het kasteeltje bevond.
(Detail van 'Plan van Gend' uit 1796 (SAG)
Op 25 april 1345 kocht de Gentse schepen Simoen van Raveschoot fs Boudewijn deze heerlijkheid aan, waarna het dezelfde naam droeg. "De familie van Raveschoot was een Gentse patriciërsfamilie die in de loop van de vijftiende eeuw stilaan aanvaard werd als een adellijke familie. Vanaf 1470 werden ze met zekerheid als edelen beschouwd. Ze behoorden tot de Gentse elite en namen in de periode 1350-1500 niet minder dan negenentwintig schepenambten op" (K. GOSSELIN, Een adellijke familie in het laatmiddeleeuwse Gent: de familie van Wedergrate, 2011, p. 67). Simoens kleindochter Lysbette huwde Simoen Borluut, hun dochter trouwde met Christoffels Triest, eveneens schepen te Gent. Een nazaat, Frans Triest fs Charles, deed op 20/07/1611 leenverhef van de heerlijkheid met een erfelijke cijnsrente van 7 pond 12 schellingen 6 penningen groot, 24 kapoenen en half, 2 ganzen, een hoen en een vierendeel tarwe die diverse laten golden. Bij verkoop van een perceel werd er een pond peper geëist (W. STEVENS, Het Leenhof van Dendermonde tijdens de vijftiende eeuw, 2013, p. 444). Tot ca. 1650 had de familie Triest het Gentse domein in handen.
Jan Franchois II Triest stamde af van een broer van die Christoffels Triest, nl. ridder Claes Triest, voormalig hoogbaljuw en schepen te Gent. Men kan vermoeden dat de sterk verwoven geschiedenis hem ertoe aanzette om de gelijknamige heerlijkheid aan te kopen.
In een Kalkense renterol van ca. 1340 staat geschreven: "Jan Poupe VI d. bi raffenscoet ex parte W. f. Robbr. van Raffensscoet" een aanwijzing van een directe link tussen de heerlijkheid Raveschoot en de Gentse familie van Raveschoot.
(m) Na het overlijden van Jan Piers werd een "caerte figúrative der heerlijckheijd van Raveschoot geinclaveert binnen de prochie van Kalcken competerende Jor. Charles Piers heere van walle" opgemaakt (RAG, APR, nr. 177)
"In 1795 is Augustijn
Piers, na het overlijden van zijn broer Charles, heer van Raveschoot Zijn zoon Eugène Jean,
geboren te Gent op 30 december 1783, volgde hem op".
Eugène Piers was tevens senator (1831-35) en burgemeester van Olsene in 1836 ('Enige gegevens over de heerlijkheid Raveschoot', E. SCHEPENS, Castellum, jg. VII, nr. 2, juni 1990, p. 10).
(n) tevens zoon van Augustijn. Hij werd later burgemeester van Gent (1819-26) (privé-archief Ronald Piers de Raveschoot).
De Gentse schepen Jean-François
de Loose (o) kocht vanaf 1808 systematisch gronden op, die overgingen op zijn
dochter Thérèse, die zou huwen met Félix de Limon. Hun dochter Eugenie ten
slotte trouwde in 1843 met Charles de Kerchove de Denterghem.
(o) Voor een genealogie van de familie De Loose, zie G. VAN HOOREBEKE, Le Nobiliaire de Gand, 1848, pp. 107-110.
In 1898 bezat de familie Piers nog zo'n 9 ha.
('Enige gegevens over de heerlijkheid
Raveschoot', E. SCHEPENS, Castellum, jg. VII, nr. 2, juni 1990, p. 24 en privé-archief RPR).
Het Adelsarchief Piers de Raveschoot
Nazaat Ronald Piers de Raveschoot uit Italië, zelf ook sterk geïnteresseerd in familiegeschiedenis, zette mij via mail op het spoor van dit fonds (RAG, FM79, 633-642). In 1732 verwierf de Gentse familie Piers via aanhuwelijking de gelijknamige heerlijkheid (a), waarbij vele documenten van voormalige eigenaars in haar bezit kwamen. Het bestaan van het fonds was me bekend, maar ik kon niet vermoeden dat ook handschriften uit de zestiende eeuw bewaard bleven, die toelieten om de stamreeks uit te breiden tot ca. 1480 (b).
(a) De familienaam werd officieel gewijzigd naar Piers de Raveschoot bij KB van 17/03/1885, al droegen nà 1732 reeds verschillende leden de naam van hun belangrijkste heerlijkheid, zoals gebruikelijk was bij de adel. In Gent gebeurde net het omgekeerde: de gelijknamige heerlijkheid kreeg in de tweede helft van de 14de eeuw de naam van de eigenaars, de familie..."van Raveschoot"! (http://users.skynet.be/fb969969/pagina3.html)
(b) In het kasteel te Olsene verhuisde het archief in oktober 1918 van de zolder naar de kelder wegens de intense bombardementen in de streek. Stanislas Piers de Raveschoot bracht het toen persoonlijk naar Gent. Hij kreeg gelijk, want in de volgende dagen werd het kasteel beschadigd door de bombardementen. Gelukkig was de familie naar Gent gevlucht en raakte niemand gewond. Uiteindelijk werd het archief in depot toevertrouwd aan het RA Gent (R. PIERS DE RAVESCHOOT, 'De gedwongen vlucht van de familie Piers de Raveschoot uit Olsene in oktober 1918', in Bijdragen tot de Geschiedenis en Folklore van Zulte, 2012-13, 24, pp. 142-153).
N° 634: recepissen (c) en denombrementen van lenen (d) 1546-1795
- "Ic pietere haghins kenne ende lyde dat ic haudende ben in achterleene (e) van Gillis de cupere [...] luttel min oft mer ter cause van zijnen hove heerlichheyt ende laetscepe van Raffescoot..., mits dat ic gheenen zeghele (f)... huyze... heeft jan de mol secretarys vanden voors laetscepe dit raport te mijnen... ghescreven ende gheteckent" (09/06/1525)
(c) ontvangstbewijs van de leenheer aan de nieuwe leenman, waarin dikwijls de exacte bewoordingen van het denombrement (cf. (d) zijn overgenomen. (d) rapport met de namen van het leen,
nieuwe leenman en leenheer, het leenhof waaronder het ressorteerde, omvang, oppervlakte,
ligging, bijhorende rechten, achterlenen, feodale verplichtingen (leendienst, overdrachttaks,... ) en andere lasten
(renten, cijnzen,...). Binnen de 40 dagen na de akte van het leenverhef (Fr. relief d'un fief) en het afleggen van de manschap aan de leenheer of baljuw over te maken. (e) land wat een leenman op zijn beurt aan een ander in leen gaf. (f) losse akten op perkament werden dikwijls onderaan bekrachtigd met een lint en een zegel uit bijenwas. Daarin werd het familiewapen gedrukt via een ring met relïefstempel. Door het broze materiaal braken de zegels makkelijk af of gingen compleet verloren. Stamoud-grootvader Petrus had geen eigen zegel en liet de opsteller het rapport ondertekenen. In het ARA te Brussel loopt sinds 2008 een digitaliseringsproject van de zegelcollectie (ca. 38.000 stuks) (http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/ead/rabscans/zoekterm/zegelafgietsels/eadid/BE-A0510_005990_005868_FRE)
- "Ic lieven vande velde fs jans kenne ende lyt dat ic haudende ben van een leen vanden heersamen willem de cupere fs gillis van zyn leene dat hy haudende is met jan haghins" (15/-/1537)
- "Ic jan monen (g) baelliu der C[oninklijcke] M[ajesteij]t onsen gheduchten heer van zynder stede van Wetteren kenne by desen ontfaen hebbende van lauwereys de cupere fs gillis als man van vooghdye van den weesen achterbleve by den overlyden van willem de cupere...houwen diversche personen van mij in achterlene ghelyck hier naer vclaert...peter haghins met gaders jan vanden velde die houden xviii bunderen leene vanden voorn leene...ende dander heelft behoort toe peter haghins tot synen leene" (08/03/15..).
- recepis van de Wetterse baljuw Lauwereys Everden (g): "jan haghens vi bunderen floreyns haghens vi bunderen" (18/10/1553)
- kopie van een recepis van Jan Clays (g), baljuw te Wetteren met achterleen: "jan haeghens zes willem haeghens fs floris zes bundere" en "behoort my (g bis) toe den helftende dander behoort toe jan haeghens tot zynen leene" (26/06/1569)
(g) Ene Jan Moens wordt vermeld als Wetterse baljuw van 1535 tot 1550. Hij wordt opgevolgd door Laurentius Everden tussen 1550 en 1556. Jan Clais staat vermeld van 1562 tot 1579 (J. BROECKAERT, Geschiedenis van Wetteren, 1862, p. 49).
(g bis) bauduwyn de cuupere fs willems.
- recepis van 20/05/1602:
f1r° "Ick Jan marchille als Bailliu van edele ende moghende heere Mr Lamorael Vylain heere van Masseme Wes trem Wettere Calckene, kenne ontfaen thebbene onder de zaghe van Jan de zaman heere van poorte [...] zyn raporte ende denombrementen van zyn leen... Ick Jan de zaman audste leenhoir van wylent Gillis de zaman myn vadere, kenne dat ick haudende ben van myn leenhof ende heerlicheyt van Raveschoot"
f2r° "den wulgaert groot een ghemet en 100 roeden tsamen gheleghen oost Janneken haghens ende Lauwereys van damme"
"de cleene warande... oost Janneken haghens"
"het tarwestuck... oost Janneken haghens"
"Lieven haghens een bundere en half oost theerenstraete"
f2v° "twee stucken eene ghenaemt den drooghen ghenst oost Lieven haghens zuudt Pieryne haghens... dandere ghenaemt tspeurnackerken oost Pieryne haghens zuudt de dreve daeranne ghelant Andries de meulenaere ende Adriaen haghens"
"Adriaen haghens fs Jans een bundere ghenaemt den choenynghe (?)"
"Pieryne haghens uxor Pieter salemon 500 roeden in een stuck oost Pieter mathys zuydt de dreve van Guillaume vander biest west tspeurnackerken"
f3r° "stick ghenaemt de heye oost theeren straete zuudt den oostbosch west Adriaen haghens"
f3v° "oost Lieven haghens Michiel burm ende Jan haghens zuydt theeren straete"
"Gheleyn clauwaert up een hofstede groot ontrent 800 roeden ghecommen van Pieter de conynck ende de weesen willem haghens [...] oost ende noort theere straete"
"Jan haghens fs Jacobs by versterfte van zynen vadere up een hofstede groot een bunder 500 roeden oost ende zuudt theere straete noch Jan haghens up een stick landts ghenaemt het steken (h) groot een half ghemet...noort theere straete"
"Elisabeth haghens uxor Michiel burm up een hofstede groot 600 roeden oost theere str zuudt Jan haghens... noort Lieven haghens"
"Lieven haghens fs Jacobs up twee ghemeten [...] oost theere straete zuydt Michiel burm" iets verderop "landts ligghende west Janneken ende Mayken haghens"
(h) dit perceel legt een verband tussen 3 opeenvolgende generaties van rechtstreekse voorouders: Jacob-Jan-Jacquis (zie hieronder).
- "denombrement der heerl van ravenschoot overgheven by
dheer jacques coornaert die het vercregen heeft by coope jegens jr. saman ind
alle sijne [.....] volgens recipisse van date 9 9br 1657". 11
ongenummerde folio's van ontfangher Nicolaas Van Hecke. Uittreksels:
"een bunder ende hondert roeden genaemt de burghemetten over de beke
oost ende noort de weesen van jan haghens"
"eerstdengrooten meersch groot een bunder
hondert ende zessendertigh roeden, oost jacquis hagens zuyt
jan coolman west dit leen, noort de dreve, het tweede ghenaemd het heyken,
groot twee ghemeten, oost d'heer jan baert suyt de dreve west
livyn hagens noort het straettien daermedegaende"
"het tweede stuck genaemt den wulgaert groot een gemet ende hondert
vyff roeden toebehoorende lieven hagens by
coope"
( De Heerlijkheid van Raveschoot 2.) "denpotaert groot een gemet en sessentachentigh roeden toebehoorende Livien hagens" "lauwereys hagens by versterfte van synen vaeder de twee deelen ende de weesen jan hagens" "Item jacquis hagens by versterfte van Caylynen Baudin een bunder ghenaemt de coghe (?)" "Item jacquis hagens filius jans vyffhondert roeden in een stuck oost s'heeren straeten zuyt de weesen van huybrecht faillant" "Item Lucas cornelis end de weesen van pieter cornelis een bunder tsamen by versterfte van synen moeder maeyken hagens, oost d'heer Jan baert suyt de weesen van huybrecht faillant" "hondert roeden in dry stucken dienaendander toebehoorende de weesen van jan haghens filius jans met consoorten, commende by versterfte van haerlieder moedere"
"Livin hagens by coope van mattheus van eesvelde op twee dachwant en half genaemt voorsten claeysacker"
( De Heerlijkheid van Raveschoot 1)
"Livijne vandensype lest (i) weduwe van jan hagens by coope van livin everaert op eene hofstede groot een bunder, daermede oock tegoeden heeft livin de maerschalck als liggende oock inde selven hofstede by versterfte van synen vaeder"
"jacquis hagens by versterfte van synen vaeder op een stuck landts genaemt het steken groot een half ghemet...noort s'heeren straete" ( (h)
(i) "lest" betekent meestal: recente, vlak voor iemands dood. Hij stierf echter zeker voor 11/01/1645.
- Joos De Meuleneere bezit het leen de heye oost de Hanselaarstraat en zuid "dhoirs van jan haghens" (16/09/1583)
N° 638: renterol eerste kwart 15e eeuw
"De weduwe en de kindre jacop haghens" ( Generaties III-I)
N° 642: varia 1580-1795
- "jan de gheest fs jacops daer aen ghelandt west mr gillis bautens oost tscheere straete zuit jacop haghens noort jacop haghens twee ghemet ofte daer ontrent 1574" en "lande van raffeschoot jacop haghens fs jans daer aen ghelandt oost tscheere straete mr gillis bautens zuit tscheere straete woont jan de gheest groot zynde een bunder ofte daer ontrent " (26/01/1574)
- "Ic Jan de vyldere
kenne en lyde dat ic houden ben van...leen ligghen en sorteren ond de prochie van
wetteren daer...groot int gheheele twaalf bund tien dacht en een half lettel min...te
weten...dat deen ghenaempt is den grooten meersch danof dander den wulgaert oost ghelant jan haghens west...gillis saman, noch twee stucken deen ghenaempt...hof en
dand den warande bosch oost ghelant gill saman west den bund adriaen de
mueleneere, en ande warande bosch zuyt gillis saman en oost jan de vyldere Noch
een stic ande groote en cleene warande oost en west jan de vyldere...grooten ackere(*) is ghelandt oost de bund van floreys
haghens zuyt de bunderen van adriaen de mueleneere een stic ghelant oost de
bund van selven floreys haghens" (20/06/1574)
(*) Vgl. met "Bauwin de wilde inde bruchstrate den grooten ackere over jan haghin achter jan svijlders anden sloot" (RAG, OAL, 520, Rente- en cijnsboek van Laarne anno 1506, f 44v°). Is deze Jan de vader van mijn stamoud-grootvader Pieter?
- renteverkoop (06/06/1580):
"Wy Jacop (j) AdrianenJan haghens fs jans metsg willem haghens fs floreys, kennen en lyden by desen wel en deuchdel vcocht hebbende gillis de zama[n] (k)... inden raedt van vlaend[eren] erfachtich heere van hove en heerl van raveschoot desen helft van ver... en jaerlicksche heerl rente als ons elck... zyn competeert inde voorz heerl te weten ontrent... h...d schell parisisch metsg thienden penning vlaemschen buynder ghelt en datter... en zonder mogl... en dat voor de somme van zes ponden groot eens die wy van voorz zaman by desen kennen ghereet ontfang thebben... , d... nemt oock de voorz zaman tsynen laste zulck... wy zouden mogl ghehauden zyn over den helft van de Co[ninclycke] Ma[jestey]t... te dienen met eenen peerde danof hy zaman den voorz vcoopers belooft ton...en... voorts de voorz vcoopers en... elck...van... wettel... te verhueren en pachten en oock erfenisse en onterfenisse... alst noodt is dus tallen tyden en w... als d... van... zal wesen en dat up verbant van... en goedinghe... ons hanteecken (l) hier volgt ghestelt den VIe july XVc tachentich"
(j) de stam-betovergrootvader. (k) de afkorting valt niet te ontcijferen, maar na een oproep via het Facebook FV-forum kreeg ik een link naar een gebeurtenis in 1560: "meester Gillis Zaman, deurwaarder bij den Raad van Vlaanderen, zich ten
zijnent aanbood, niet om zich de keel te verfrisschen met eenen teug lekker
Cruybeeksch bier, maar wel om hem met weinig complimenten aan het verstand te
brengen, dat Gaspar Douchy, heer en meester der prochie, de onmiddellijke
sluiting zijner taverne te Gent geeischt en bekomen had ".
('Het "Backersveer" te Cruybeke, voormalige eigendom der stad Antwerpen
(1531-1819)', E. DILIS, Annalen, vol. 23, Cercle archéologique du Pays de Waes, 1904, p. 212)
(l) Jan en Jacobus ondertekenden met hun merck "Y" (als analfabeet). Willem liet zijn naam voorafgaan door "J[onke]r". Hier niet verwijzend naar een adelijke titel, maar naar een ongehuwde jongeman van goeden huize. Typerend voor dit tijdvak is het gestileerde monogram tussen voor- en familienaam, geflankeerd door het jaartal, cf. het gelijkaardige teken van stam-overgrootvader Johannes in 1642:
- aanstelling als baljuw op 16 juli 1603 van Livinus, broer van stam-overgrootvader Jan ( Tak 4):
"Ic Jo(nkhee)r jan de zaman (n) heere van poorte als erfachtigh van hove en heerlichede van raveschoot int landt van dendremonde attesthere als...elicken darut behoort dat ic gheconstitueert en ghecommiteert hebbe, constitutor en commitere by desen lyeven haeghens fs. jacobs omme te bedienene de voorz hovelichede als baillú, en al te doene dat een goet getrouwe baillú schuldich is mitgs te ontfaene de reliefen (o) en camerlinckgheldt (p) thiende pennynck en alle jaerlicsche en andere extraordinaire baten pachten in ...menten ...en dependerende de voorz heerlichede, en danof... te... alzoo v... alst noodt zy oock te erfene en onterfene alle de achterleenen en erfven door mijn voorn heere ghehauden, feauteytscap te doene, baluecken waeterslooten (q) en diesghelycke devoiren te doene en rechten te onderhaudene naer costume aldaer gheuseert. Boven dien de... andere belanghen ter causen van haerlieder gronden ofte... te bedwynghene... met mannen en laeten van voorz hove dus volghende af en... te... naer usantie van zelven hove. Bezondere dat de voorz haeghens ghehauden wordt my danof rekenynghe... en... te doene tallen tyden die verzocht zynde verzouckende en begheerende midts dien... mannen en laeten van zelve heerlichede en andere... noodt dat den voorz haeghens hauden van huerlieden baillú en met hem alle acten van justitie daer de voorz heerlickhede angaende alst van noode wordt toorconden hier onder ghestelt datum... den X6en. July 1603"
(n) als landeigenaar verpachtte hij verschillende percelen aan Livinus ( Landboek 1610 en Eigenaars van Raveschoot (14de-19de eeuw), noot (h). (o) (Fr. relief d'un fief): leenverheffing met wissel van gebruiker en de daaraan gekoppelde lasten.
(p) vaste som (10 ponden parisis) die de nieuwe leenman aan de heer betaalde bij wandelkoop (overeenkomst) of sterfkoop (overlijden). (q) straat- en beekschouwingen.
Het Kalkense landboek van 1613
Baljuw Pieter Van Hecke liet dit landboek in 1613 opstellen aan de hand van den auwen bouck van mei 1554, dat na 6 decennia aan een update toe was (ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VD 668). Het register van medio 16de eeuw is helaas niet bewaard, maar het vernieuwde exemplaar bevat tal van verwijzingen naar de toenmalige generaties, met f(iliu)s/f(ili)a, moeye (tante), grootheer (grootvader) enz. Ook mijn vooruders en hun (aan)verwanten komen veelvuldig voor, we treffen er zelfs op folio's 140r°/v° een tweede bevestiging aan van mijn stamreeks tot stamoud-grootvader Pieter HAGHENS ( Generatie I).
Het bundelt 3 renteboeken van Kalken en 2 van de naburige heerlijkheid Nieuwengaver, die deels in Kalken en Laarne lag (cf. www.bloggen.be/castellum: J. DE WILDE, 'Het gebied en de inwoners van de Nieuwengaver in het noorden van Laarne', Castellum, XXIII, 2006, 4, pp. 32-49). Het omvat 239 gefolieerde bladen, met op de voorkaft een latere notitie: "N°31 Registre où Terrier (Ned. landboek) de Rentes Seigneurialles de Calcken et Nieugaver appendances et dependances de Lan 13.e avril 1613" (in de Arenberg inventaris vermeld als "n°31 Un brief de trois seigneuries dans Calkene"). De aanhef: "In desen zyn geschreven de drye heerlicke renteboucken toebehoorende den edelen zeer edelen ende verweerden heere myn heere mher Jacques Philippus Villain Graefve van Isseghem Baender heere (a) van Resseghem vry heere van Ste Janssteen etc. ende onder meer ander heerlickheden heere desen prochie van Calkene welcke voornoemde renteboucken zyn sprekende op vele diversche gronden van erfven gheleghen binnen de voornoemde prochie ende heerlickhede van Calkene die myn voornoemde heere jaerlicx es heffende ende ontfanghende naer oude costumen - den eersten vande voornoemde dry boucken wort jaerlycx gheseten ende ontfanghen up den kersst ende wordt ghenoemt den kersst bouck den tweeden bouck die sidt ende ontfanght men naer oude costume tusschen de kerstdaghen ende den nieujaersdach ende wordt ghenoemt den heybouck ofte cheynsbouck, den derden heerlicken rentebouck die sidt ende ontfanght men jaerlicx naer oude costume te paesschen ende wordt ghenoemt den cappoenbouck boven dien staen in desen bouck noch geschreven de twee heerlicke renteboucken toebehoorende myn voornoemde heere ende dat van zijn heerschepe vande nieuwen gavere alias van Belle hem streckende in Laerne ende Calken voornoemt sprekende up vele diversche gronden van erfven gheleghen binnen de voornoemde twee prochien ende heerlickheden die myn voornoemde heere jaerlicx es heffende ende ontfanghende te weten dat men den eenen voornoemde heerlicken rentebouck jaerlickx sidt ende ontfanght naer oude costume up den beloken paesschen (eerste zondag na Pasen) zaterdach ende wordt ghenoemt den beloken paesschen bouck ende den anderen voornoemde heerlicken rentebouck wordt naer oude costume gheseten ende ontfanghen up den lesten december te weten up den nieuavondt ende wordt ghenoemt den nieuavondt bouck".
(a) Ook 'baanrots', een ridder die het recht had zijn manschappen onder eigen banier ten strijde te voeren.
Folio 1 start met het kersst bouck:
f2v° "Clausyntken haghens fs jans jonas brax wyf( Tak 1 Verwantschappen in de 16de eeuw) over margriete van damme up een half bund lants inde zauwerstrate ghenaemt delschoot oost ghelant Geralt Dhoye ende Ln van ruteghem causa uxoris"
f5r° "Lievin haghens fs Lievens over Ln haghens fs Gillis( Tak 5) van eenen halfven ghemete ghenaemt weytsackere up zijn hofstede inde somerstrate west de strate zuydt Jacob van Aerde noort michiel venneman"
f18r° "Jacob de meester over Adriaen haghens( Tak 1) van 700 roen lants inden biest ( Wettelijke Passering 1558 / Eigenaars in de Penningkohieren 1571-72) in zyn hofstede west het capellen lant van Calkene zuydt de weesen Denys bracke gelt eenen halfven pennynck"
f19r° "Lieven haghens fs Lievens over Pauwels haghens( Tak 5) van een ghemet lants inde somerstrate up weydts acker ghenaemt bosschelken noort Adriaen haghens west jan de vyldere ende oost
f19r° "Den zelven Lievin up een half bund inde zomerstrate comende van lysbette haghens ghenaemt den sandvoortputte noort Adriaen haghens zuydt denys de vyldere"
f19v° "Geerdyntken haghens jan de vylders wyf( Tak 5) over Lievin haghens fs Gillis van een ghemet lants in somerstrate achter Lievin haghens stede oost den selven Lievin met zyn bosselken"
f21v° "Jacobs haghens over dhoirs van Simoen Oosterlinck van eenen halfven bunder thenden doverloopstraetken zuydt willem de rouck oost roelandt vander hulst met consorten west willem de vylder"
f25v° "Den zelven Jan bauwens over Pieter dierick fs Christiaen over Griet haghens fa Willems van een dachwant lants gheleghen inde vier donghen west ende zuydt de beke noort Jan bauwens zelve inde zelven acker"
f26v° "Denys van Acker fs Pieters over Pieter van Acker fs Jans van drye dachwanden lants ende bosch gheleghen inden Schrieck oost de beke west Adriaen haghens met zyn hofstede, noort Pieter vuter weerden"
f34v° "Jan haghens ( Tak 1) by coope over Cathelyne bauwens Lievin de conyncx wyf (zijn schoonzus) over Jaquemyne coppejans van eenen halfven buynder lants inden Schrieck ghenaemt den keer noort ende oost de strate zuyt pieter vander vaedt ter causen zyn huysvrauwe"
Dit perceel is te volgen over 2 generaties:
- 1610: "den voet wech commende van sommerstraete naer den schrieck... ende met den acker den keer toebehoorende Jan haghensoost ende noort de straete" (Grote Tiendenboek f70v°)
- 1612: "halfbuynder lants ghenaemt den keer...oost en noort de strate", wettelijke passering 21/10/1583 met latere notitie van 01/07/1612: "deze naervolghende rente is gheloost by jan haghens...up raveschoot aen andries de rouck blycks by zyn qytancie staende... en wettl saerthere alhier ghesien ende ghelesen"
- 1636: "jacques haghens 1641 (mutatie van grondgebruiker)
den selven [jan haghens] inden schrieck den keer oost ende noort de strate" (Quoteboek 1636 f240v°)
- 1661: Erfgrond in de SvG stam-grootvader Jacobus Haghens: "Item lants genaempt den keer, inde schrieck, 540 roeden, noortoost de selve straete"
f36r° "Lievin haghens fs Jacobs( Tak 4 baljuw van Raveschoot) over Lievine van damme zyn moedere up eenen halfven buynder inde kerckstrate aenden vierdonghen zuydt dhoirs mr Jan vander varenst west de strate oost Jacob van Aerde"
f37v° "...inde vier donghen zuydt pieryne van damme willem de maschalcx wyf noort de zelven Jannenken [van damme] oost Laurs haghens"
f46° "Jonas bracke ter causen syne huysvr over Jan haghens fs Jans ( Generatie II) commende van dhoirs Willem de Gheest up eenen halfven ghemet lants inde branden in Sauwerstrate"
f48v° "Adriana haghens Jan Schepens wyf over Barbel Oostelynck Lievin haghens wyf up een half bunder lants gheleghen up den cruysacker ghenaemt den ham suydt Eloy van Ruteghem west den wech"
f50v° "Janneken Oostelyncx Gillis hubrechts wyf over Gillis Oostelynck over Jan haghens up vyf ghemeten lants inde biest ghenaempt den nieuwen acker west de strate... oost den cruysacker" ( Kerkrekening 1588, f6v°: "Ontfaen van gillis oostel betaeld ande jan haghens fs prs. van een zeins rente van acht groot tsjrs sprekende up een ghemet lants gheleghen inden biest in zynen grooten ackere". Vanaf 1596 wordt melding gemaakt van Jans "nieuwen ackere").
f51r° "Jan Schepens causa uxoris over Lieven haghens fs Jans up een ghemedt lants up den kerckacker inde haghe west de beke noort straetken"
f56r° "Lievin haghens fs Lievens over Jan van Eestvelde up een roede breede vooren in meulemersch by het mersch hecken aenden quaen houck ligghende te wissele met Pieter van Oorde"
f79r° "Jacob haghens( Tak 2) over Gillis van Acker over heynderick vander schelden van een half bunder heyen gheleghen opt Coodtveldt... west ende zuydt de strate"
f83r° "upt groote heedt daer hy up woondt oost ghelandt Lievin haghens fs Jacobs( Tak 4) zuydt tsheeren strate ende west de musschestrate"
f83r° "Lievin haghens over Jacob haghens zynen vader van een bunder heyen en 36 roeden gheleghen in twee sticken deen neffens dander opt groote heedt west ghelandt Jan van Ryselberghen" (uit zijn SvG van 1615: "Eerst twee sticken lants annex elck anderen geleghen... groot eedt... zuyt de strate, oost dhoirs joos de meuleneere, west jan van rysselberghe")
f83v° "Den zelven Lievin noch over Jacob haghens zynen vader van eene halfven bunder neffens arme gheleghen oost ghelandt Joos de meulenaere west hem zelven"
f83v° "Jan haghens den zelven over Andries de meulenaere van een ghemedt lants neffens aene gheleghen up dende zuydt west oost ghelandt Willem bracke west Joos de meulenaere"
f83v° "Jan haghens fs Jacobs over de weesen Jacob de meulenaere gheldt hier inne over een vierde deel [van twee auwe bunderen heye gheleghen in twee sticken opt groot heedt deen neffens dander west ghelant Lievin haghens fs Jacobs noort de weesen van Willem de rouck]"
f85r° "eenen Pieter haghens heeft het selven [een bunder heyen opt groote heedt] in zynen leven jeghens mynen voornoemde heere vutghenomen ende heeft daer vooren in conterpande ghestelt voor den jaerlickschen seyns een half bunder lants gheleghen thenden van de geerestrate aende herwech oost Gillis van damme zuydt den herwech"
f85r° "Pieter uten daele over Beatryse smeulenaere Joos matthys wyf van twee ghemeten lants gheleghen opt groote heedt oost ghelandt hem zelven zuydt Lysbette haghens Michiel borms wyf ende Jan haghens... noort tsheeren strate"
f85v° "Jan haghens over Laurs haghens over Jacob haghens zynen vadere van een ghemedt heyen opt groot heedt... zuydt de strate"
f85v° "Jan haghens over Jan Baert over Jacob haghens van een ghemedt landts gheleghen opt groot heedt oost ghelandt hem zelven zuydt de strate"
f86r° "Jan haghens over Jacob haghens zynen vadere van dry half bunderen lants gheleghen opt groot heedt"
Vanaf folio 101 komt het cappoen bouck met Paesschen aan bod:
f105r° "Michiel Borm over Pieter de Scheere over Adriaen haghens fs Jan haghens ( Generatie II) oock van een dachwande inde voorseyden mersch by de Bunders [in meulemersch]"
f109r° "De heere van Calkene over Lysbette poorters Pauwels haghens wyf( Tak 5) over het derde vande voorseyde twee ghemeten [up dasseveldt ghelegen byden curten heybocht] geldt oock een derde"
f110r° "... up hanselaer over Pieter de mey achter Lievin haghens stede zuydt tstraetken ende west"
f111v° "Lievin haghens fs Lievins over Claire van Eestvelde fa Jans Lievin haghens wyf ( Tak 5)geldt het van den helft [van eenen ghemet mersch gheleghen thecken aenden meulencauter]"
f117r° "Jacob haghens over pieter delis over mr Willem van Acker van een half bunder inde kerckstrate an Jan kinderen bosch oost ghelandt Lauweryne Bontinck ende dhoirs Gillis Oosterlinck noort de kerckstrate"
f117v° "Pieter Bracke fs Laurs over Lievin haghens fs Jacobs van eenen bosschelkinne gheleghen in de bosstrate byden Cootveldt groodt ontrent 75 roeden oost de strate"
f119r° "Adriaen haghens daude over Johanna veermans Lievins haghens wyf syn moeder van eenen halfven bunder lants inde somerstrate gheleghen neffens wylent denis van doorne stede"
Vanaf f131r° het beloken paesschen bouck van de Nieuwengaver:
f135v° "De zelve hoirs [van Eloy van Ruteghem] over dhoirye van pieter haghens van eenen halfven bunder lants gheleghen aende Gheerestrate"
f140r° "Pieter van damme over Jan haghens fs Pieters van vier hondert roeden mersch gheleghen in brouckmersch byden cauter"
f140v° "Lievin haghens fs Jacobs over Jan haghens fs Pieters over dhoirie van Pieter de schryvere van een half dachwant mersch gheleghen aen dauwe gote up de west zyde neffens de vaerdt gheleghen"
( Het Algemeen Familiefonds deel II, 4616, Uittreksels uit Kalkense leenboeken 17de eeuw, register 1, anno 1662, f23v°: "Lievyne haghens fs Lievens Adrian Baerts wyf by erfenisse Lieven haghens fs Jacobs over Jan haghens fs Pieters over dhoirye van Pieter de schryvere van dhelft dachwant mersch gheleghen aen dauwe gote op de westsyde neffens den have oost den vaert")
In de heerlijkheid Nieuwengaver te Laarne:
f142r° "Christoffel Crobbeel fs Hr over Jaquemyne Smeys van twee ghemeten lants voor de reecken up langhevelt oost ghelant kerstine Bauwens Jan haghens wyf west de weezen Eloy de maschalck noort de strate"
f156v° "Bauwens Colman over Pieryne haghens Macharis everaerts wyf over Simoen haghens van een half bunder lants gheleghen upt Betten heedt aen dwindtgadt west ende noort den tbetten straetken"
f156v° "Christine Bauwens Jan haghens wyf over Beatryse van Eestvelde [Gillis Dauwe wyf] van twee ghemeten lants inde reeckt ghenaemt de voorste reeckt oost ghelant Jan van Ryselberghe west Christoffel Crobbeel noort tsheeren strate"
f163r° "Willem van Driessche over Moenyne (?) haghens zyn moeder over Jan de vylder fs Bauwens van een half bunder lants den tseversheedt den waterlaet oost de strate ende de beke"
Vanaf f181r° het nieuavondt bouck van de Nieuwengaver. Bij de erfgronden in Laarne:
f190v° "Kerstine Bauwens Jan haghens wyf over de weese van Mattheus sturtewaghen van twee ghemeten lants gheleghen aen Bervelt ghenaemt Scholtsacker zuydt ghelant heur zelf metten bosch"
f191r° "De zelve kerstine over Cooryne sturtewaghens van een half bunder bosch aen dwint gadt maer es zaylant worden comende zuydt met een dreefken naer de strate noort ghelant heur zelf met scholtsacker"
f191r° "De voornoemde kerstine over de zelve Cooryne van dry dachwanden lants gheleghen int magheret inde reeckt [byder musschestrate - zuydt tseverstraetken] noordt ghelant heur zelf zuydt Scheppers goedt van Ghendt"
Het Kalkense landboek / grote tiendenboek (1610)
Zowel de wereldlijke als kerkelijke overheid hielden registers bij om belastingen doeltreffend te kunnen heffen. Als voorloper van het moderne kadaster werd het landboek opgesteld om het persoonlijk aandeel in een algemene belasting te bepalen (RAG, OAK, 13). Het vermeldt per wijk de aanpalende percelen met als grondeigenaars: het clerus, de adel of particulieren, de aard van de grond: land, weide, meers, bos, hofstede (boerderij), de oppervlakte en de ligging via de afbakening ten opzichte van andere eigenaars ten noorden, zuiden, oosten en westen. De pachters, afgekort tot "p", staan telkens in superscript. Dit register werd regelmatig geactualiseerd tot het aan vernieuwing toe was ( Het Kalkense landboek van 1654). Deze generatie slaat voor de genealoog de brug tussen de 16de en 17de eeuw, want de personen die erin voorkomen werden geboren decennia vóór de start van de parochieregisters in 1604.
Pastoor Jan Van Den Zijpe stelde vanaf 08 juli 1610 het grote tiendenboek op met een gelijkaardige opmaak om een belasting te heffen op de oogst van graangewassen, onderverdeeld in 3 'schoven'. Hij ondertekende het werk achteraan met zijn verlatijnste naam Joh. Zypaeus. (Erfgoedbibliotheek Castellum, Fonds Marcel Meys, 239). Er bevinden zich in dit privé-archief ook nog een tiendenboek uit de eerste helft 17de eeuw (242), en een exemplaar met novaele tienden (op nieuw ontgonnen gronden) en kleine tienden (vruchten uit de moestuin, kippeëieren enz.) van 1654 t/m 1717 (248), en in het RAG, OAK liggen de tiende ommestellingen van 1680 t/m 1757 (35). Klassiek kwamen deze heffingen in Vlaanderen ten goede van de Tafel van de Heilige Geest (belast met de armenzorg), het levensonderhoud van de pastoor (cureyt), en de instandhouding van het kerkgebouw. Hier had de pastoor op vele akkers het recht op de volle tienden, terwijl jonker Jan Damman, heer van Oombergen (deelgemeente van Zottegem), telg van een Gentse familie met eigendommen in de streek, het Franse klooster Sint Nikolaas ten bossche of de Gentse Baudeloo abdij soms recht hadden op één of meerdere schoven.
De inning gebeurde aanvankelijk in natura, waarbij men een tiende deel van een oogst op de velden ging ophalen. Later werd dit recht verpacht aan een 'tiendesteker' en voldaan in klinkende munt. Uit vergelijking van beide registers valt af te leiden dat eenzelfde perceel soms dubbel belast werd en sommige passages bijna identiek zijn. Zoals verwacht vinden we de meeste sporen van mijn stam-overgrootvader Jan Haghens ( Tak 1) en zijn broers Livinus ( Tak 4) en Laurentius ( Tak 3)in de 36e/37e wijk te Raveschoot.
LANDBOEK
"p Adriaen hagens
Joncheere Jan saman up zynen ackere zuit de muelebeke west de strate noort den selven saman oost Paschier ranst"
"pJan van zype fs Baud. causa uxoris
Adriaen hagens ter causen van zynen kinder van Eliz. tsmeesters up ontrent een halfbund lants voor... noort den hoogen en naren herwech west Adriaen colman zuit Gheeraert de mey en consoorten" ( wp 136 f48v�)
"p Jan hagens Jacob(a)
Jan drieghe up zyn hofstede groot een halfbund zuit tvoorgaende oost de strate west den zelven drieghe noort het goet van myn heere van vinderhaute"
(a) de opsteller heeft f(iliu)s hier weggelaten. In de eerdere ommestelling van 24 april 1606 (RAG, OAK, 30) komen reeds voor: Adriaen, Ln(Livinus), Laurs (Laurentius) haghens en Jacob haeghens. Het ging om een belasting op het gebruik van landbouwgrond voor de medefinanciering van de versterking van Oostende en Sluis. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlandse gewesten werd door het Beleg van Oostende (1601-1604) de stad grotendeels verwoest.
"p Jooris hagens
Laureis bracke fs lau voor zijn hof en Jan drieghe up een bund lants oost tvoorgaende stuc noort west de strate zuit gijsel van ruiteghem"
"Adriaen haghens fs jans by beentins wateringe" vlakbij "de lange zutters" en "tpapen ackere" (een stuk zaailand gelegen op het kadasterplan sectie B nr. 405 volgens de aankondiging van een openbare verkoop in De Scheldegalm 20/08/1893, p. 2)
"p matheus everaert
Ln há½±gens bá½±lliu van Raveschoot up ontrent een gemet lá½±nts gelegen inde behuysde hofstede vá½±n Lá½±urens há½±gens zynen broure oost de strate zuit straetken" (b)
(b) uit de SvG van deze Livinus: "Item ten derden noch ontrent iiij c roen lants, leen wesende geleghen by hanslaer, noort en oost Laurs haghens, in syn lochtinck, zuyt aen straete" (RABW, OAW, 346: Registers van staten van goed 1609-1620, f83v�).
f84r� "de we margriete alleman (c)
Jacob hagens fs Ln ( Tak 2) up ontrent een halfbund lants oost tvoorgaende stuc noort de kercstrate west denys bracke zuit pieter bontijnc"
(c) latere toevoeging, want zij werd pas weduwe in 1625.
"Jacob van aerde up een halfbund lants... oost de strate zuit tvoorgaende noort ooc de strate west Adriaen hagens bij uxore we pierynken hagens"
"Pierynken hagens we Ln hagens by coope up ontrent twee gemeten landts noort de strate oost tvoorgaen stuc zuit jan nauts" ( kerkrekening 118 f6r� 1625)
"Jan hagens up ontrent een dachwant noort de strate zuit en oost d'hoirs Anths mathijs west d'hoirs Denijs van driessche"
(d) "balliu" is een latere toevoeging, want zijn broer Livinus was nog in functie in 1610 ( Generaties III-I (b).
GROTE TIENDENBOEK
f38r� "Gillis de gheest te Laerne op een half gemet op steelant west Jooste drieghe oost Adriaen haghens fs Jans ( Tak 1) noort den wech"
f51r� "nu pachter Jan Van Zijpe fs Baudewijn causa uxoris (e)
Adriaen haghens ter causen zynder kinderen van Elisabeth Smeesters up ontrent een half bunder lants voor t gerechten noort den hooghen ende neeren herwech west Adriaen colman zuyt Gheeraert de mey en consorten"
(e) gehuwd met Elisabeth Haghens.
f61v� "ande heystraete op covelt tenden hulstraete alzoo noort waert oppen te Jacob haghens( Tak 2) voorby te Joos van driessche ende Jan ongena voorby de bontijnckstraete"
f65r� "ander vierschare ter cruysen up den herwech alzoo schrieck straete tussen te Adriaen haghens Gillis hubrecht grieffiers voorby over de beke tot theyken dat licht voor Laureyns Bracke ontvangher"
f59v� "noort Adriaen haghens fs jans by beenstiens waterynghe... oostwaert passerende... de langhe sutters ende den ackere ghenaemt spapen ackere"
f93v� "Lieven haghens Bailliu van Raveschoot op ontrent een ghemet lants gheleghen inde behuysde hofstede van Laus haghens zyn broedere oost de straeten zuyt straeten west Willem Verbiest noort Laureyns haghens op zyn hofstede tot de putten"
Tussenvoegsel: "Item Laureis h�gens met zijn hofstede groot met tvoorgheseyt stuc xiiic roeden ende heeft daerinne genot ende zijnen vader tzamen wel L roeden tgenot lants gelegen upde westzijde naest hun goed vande secretaris"
f72r� "Jacob Haghens fs Lievens( Tak 2) op ontrent een halfbunder lant oost voorgaende stuck noort de kerckstraete west gheeraert bracke zuyt pieter bontynck"
f70r� "beginnende aende vierweechschen op coetvelt voor d'hofstede van Jacob haghens den cruysen ommeganck voornoemd predict"
f70v� "den voet wech commende van sommerstraete naer den schrieck... ende met den acker den keertoebehoorende Jan haghensoost ende noort de straete"
f71v� "Dhoirs Lieven haghens ( Tak 5) op een ghemet lants achter haerlieder hofstede oost ende west Jan de vildere zuyt de weduwe Lieven haghens met den cleenput ackere noort Adriaen haghens met zyn hofstede"
Tussen de Zomerstraat en de Brugstraat:
f76r� "een gemet lants ghenaempt lerreberrebosch west den zelven van aerde zuytende oost Jan Baptista van Belle noort Adriaen haghens"
"een half bunder lants ghenaempt dassevelt... west Adriaen haghens"
f77r� "Adriaen haghens typre (?) op ontrent twee gemeten lants noort de straete oost voorgaende stuck zuyt Jan naudts"
f78r� "ande dryweesche inde Sommerstraete voor dhofstede vande weduwe Lieven haghens"
f83r� "Jan haghens op ontrent een dachwant lants (f) noort de straete zuyt ende oost dhoirs Anthonis matthys west dhoirs denys van driesche"
(f) in de buurt van Blommaerts akker. Vgl. 73 jaar eerder met "nort blommaerts acker oost jan haghens" (FMW, VD 845 renteboek 1537, f9r�).
f84r� "Jan haghens op ontrent vyf hondert roeden landts oost voorgaende stuck noort de straete zuyt mailiart everaert west macharis lammens"
36e wijk:
f86v� "de hofstede van Jan haghens op raveschoot oost hanslaer"
"Eerst Jan haghens op die voornoemde zyn hofstede groot van erfven ontrent een bunder oost hanselaer straet ofte ten henden zuyt oock de straete noort de weduwe michiel borm (g) west meester Paesschier ranst"
(g) Elisabeth Haghens.
f87r� "Jan haghens op twee ghemeten lants oost straeten zuyt de straete noort ende west Joos de muelenneere nu zyn weduwe oft hoirs"
f87v� "Lieven haghens op ontrent vier ghemeten lants in twee stucken annex elck andere oost voorgaende stuck zuyt de straete west Jan van reyselberghe met zyn hofstede" (ten westen van de Musschestraat en de Vijfweegse)
f88v� "Jonker heer Jan Saman pachter Lieven haghens op pachtgoet op twee ghemeten lants noort de dreve ende oost de dreve (de huidige Raveschootdreef) vutcommende aende vierschaere (Popp kadasternr. 419) zuyt ende west den selven Saman"
f89r� "Jonker Jacquis dansaert (h) pachter Lieven haghens op een bunder lants noort west de dreve ghenaempt de hettyinghen (Popp kadasternrs. 408-09) oost Jan haghens zuijt Joos de muelenneere ende consorten"
(h) wellicht te identificeren als Jacobus Dansaert, ruiter, advocaat van de Raad van Vlaanderen, zoon van Jacobus, griffier van Beveren.
"Joanneken haghens fa Lieven up ontrent een ghemet lants noort voorgaende stuck oost den oostbosch (Popp kadasternrs. 405-06) zuyt pieter vander vaet west den selven saman"
"Jan haghens fs Jacobsop een bunder landts west Jacquis dansaert zuyt Hubrecht filgiant (moet zijn Vaillant - zie hiernaast) causa uxoris met oostbosch noort de dreve oost Joost ende Andries de muelenneere"
f90r� "Meester Paesschier Ranst op ontrent een ghemet lants inne synen ackere gheleghen tende den lochtynck ende hofstede van Jan haghens te ziene van Jan haghens cleenen ackere"
37e wijk: "de hanselaere straete inne de smesse (smidse) hofstede Jan Cornelis over de beke ende dhofstede Laus haghens op Raveschoot voorby tot de voornoemde dreve"
f91r� "Joanneken haghens fa Lievens by ghifte van margriete Svilders op ontrent een ghemet lants oost voorgaende stuck zuyt de dreve noort straeten west dhofstede en pachtgoet van Raveschoot"
Het Kalkense landboek van 1654
Volgens de inventaris dateert dit register van 1654, maar het werd pas enige decennia later opgemaakt toen Mattheus
JANSSENS de functies van baljuw en meier combineerde (1697-1712), en Jan DRIEGHE
burgemeester was (a). Het verwijst wél naar toenmalige pastorale grondrechten: "Declaratie van
alle de wycken ende plecken van alle de stucken van landen gheleghen op de
prochie ende heerlyckheyt van calcken, namentlyck van alle de novaelen (b), ofte
nieuwe landen ende andere wycken ende plecken, daer den heer pastor deser
prochie ende heerlyckheyt gheheel de thiende (c) is competerende in
conformiteijte van voorgaende oude boecken naementlyck den ghone van jaer
1654". Per wijk staat onderaan telkens de aangestelde pryser (schatter) vermeld.
(a) hij komt niet voor op de lijst der burgervaders in Calcken door de eeuwen heen (C. DAUWE). (b) "een ackere dye nyeuwe besaeyt es" (vocabularium Rhetorica
die edele const van welsegghene, J. GOOSSENS, Antwerpen, 1553). (c) de inning gebeurde aanvankelijk in natura, waarbij een tiende deel van de
oogst werd opgehaald. Later werd dit recht dikwijls verpacht en voldaan in
klinkende munt.
10e
wijk
f36r° "16
jan haeghens een ghemet lant, oost jan
haeghens d'aude, suijt pr. de corte, west gilliaem bauwens,
ende noort den grooten winters acker"
"17 jan haeghens fs denijs( Tak 2) op een ghemet lant oost niclaeys frans van hecke suijt joris staelens,
west lieven hooghwijs, noort gillis baes"
11e wijk
f39v°
"11
jan haeghens op ontrent acht hondert roeden
lant, noort het voorgaende stuck, oost jan verhulst, suyt gillis de wilde, west
bartholomeus bauwens"
f? "20
jan haeghens hebbende in cheyns op ontrent een
half ghemet lants gheleghen aende vierdonghen ghenaempt de twee bunders, suijt
de straete, oost de weduwe joos schepens, west tvierdonghen straeten ende noort
jacques baeten"
14e wijk
f51r°
"6niclaeys frans van hecke cau: ex. op twee stucken lant over de ander
wegende groot ontrent een bunder oost d'hoors van joanna haeghens
wede. lieven scheere ( Tak 1), suijt jo[nkhee]r. jan
waepenaert, west de hansselaerstraete"
"7 mijnheer smet deken tot zijne op vier hondert r.en lant oost jan
meulewaeter tot lokeren, suijt lieven haeghens
met zijn stede, west de hanselaerstraete, noort lieven d'hollander"
f? "25 lieven vanden abeele op een ghemet lant ghenaempt den beerkens,
oost lieven onghena, suijt jan haeghens, west
de wede. pr dierick, ende noort lieven van hoecke"
15e wijk
f60r° "37
jan haeghens op ontrent vyf hondert Ren lant
oost het voorgaen stuck, suyt lieven van driessche, west de wede. lieven calle
als pachterse ende noort de straete"
17e wijk
f? 8 pachterse wede. laurens haeghens(d) lieven colman op ontrent een half bunder lant, west het voorgaen stuck,
oost jan de vilder, suyt jan bauwens, ende noort het pachtgoed van raffelschoot"
(d) wellicht Catharina Van Hecke, gehuwd met Laurentius fs Jacobus ( Tak 3).
"12 gillis raes fs. jans causa ux: op ontrent een bunder lant, oost de
wede. lauw: haeghens met haere stede, ende
noort jan vanden abeele met sijne stede"
f64r° "13 de wede. laurens haeghens, ende de wede. lieven vervaet tsaemen op vier ghemeten lant op de west sijde, oost het voorgaende stuck, suyt de straete, en west gillis baes cau ux:" "14 de wede. laurens haeghens op haere hofstede met een stucken lant up de west syde, oost het voorgaen stuck, suyt de straete west de musschestraete, ende de vyf weegsschen, en noort joachem de kinder, groot ontrent een half bunder
f? "27 de quesel (e) haeghenswoonende tot laeren op een ghemet lant, noort het voorgaende stuck oost dhoors
van lieven van driessche suijt de wede. joos baes met de recten west jor.
triest"
(e) kwezel of 'geestelijke dochter': meestal ongehuwde vrouw die niet
intrad in het klooster, maar haar leven wijdde aan God via gebed en meditatie.
Zij droegen vaak zwarte, sobere kledij en hielden zich bezig met handenarbeid,
onderwijs (vaak de zondagscholen), ziekenzorg en liefdadigheidswerk. Ter
illustratie een testament uit het kerkarchief: "Joanna Maria haegens (f)
geestelijke dogter tot Calcken genietende niet alleenlyk haere gesondheyd maer ook
het gebruyk van haer verstand en zinnen, soo als aen mij ende ondergenaemde
getuijgen vuyt verscheijde redenkavelingen ontrent dese ende andere saeken met
haer gevoerd, overvloediglyk is gebleken: welke comparante verklaerd, soo sij
doet bij desen dat sij, in agt nemende de broosheyd van s menschen leven, de
sekerheijd des doods en de onsekerheijd van des salfs iere (?), heeft besloten
niet te willen scheijden vuyt dese weereld sonder alvooren gesorgd te hebben
voor haere ziele ende verclaerd te hebben haeren uijttersten wille: reden
waerom sij den selven bij desen verclaerd te wesen als volgd: Alvooren
beveeld de comparante haere ziele, soo haest sij sal gescheyden syn van haer
lichaam, aenden almogenden Godt, aende alderheyligste moeder Godts Maria, en
aen het geheel hemelsch hof, en haer lichaem aende aerde, om begraven te worden
op het kerkhof van Calcken met eene gesongen misse, inde welke moet
geassisteerd worden, gelyk ook op haere uytvaerd, de welke kort daer naer moet
geschieden met uytdeylinge van thien meukens (g) rogge gebacken in brooden voor
den aermen Mitsgaeders wilt sij, dat op den verjaerdag van haer overlyden, of
daar ontrent, sal geschieden een jaergetyde (h) met eene gesongen misse tot
lavenis van haere ziele" (16/03/1784).
(f) zij tekende zelf met Joanna
Marie haeghens. (g)
inhoudsmaat voor graan (¼ zak). (h)
het stichten van eeuwige
jaargetijden was een courante praktijk. De volgende generaties
konden een bijdrage betalen aan de kerk voor het opdragen van een jaarlijkse
gezongen mis ter nagedachtenis.
f70r° "37 joos onghenaert op
ontrent een ghemet lant in synen acker gheleghen teynden den lochtinck van
dhoors joanna haeghens wede. lieven scheere,
oost en noor joos mechiels, west en suyt de straete"
18e wijk
f71v° "3 pachter lieven
d'hollander lieven haeghens op ontrent een
half bunder lant oost lieven baert, suyt de dreve west de weesen van carel van
abeele ende noort het straetien"
f72r° "6 lieven
haeghens op ontrent een ghemet lant oost het voorgaende stuck
suyt de dreve west dhofstede ende pachtgoed van raffelschoot, en noort het
straetien"
f75r° "30 pachter adrianus baert pr. haeghens
tot Ghent op een ghemet lant inde behuysde hofstede van jacobus van bossche,
oost de straete, suyt straetien, west joos verschraeghen"
25e wijk
f?
"8 jan de wilde en dhoors
lieven haegens op hunnen hofsteden neffens de
voorge, groot een hondert R.en, synde cheijns van hure oost g van mossevelde,
suijt de strae, west niclaeijs frans van hecke ende noort gijselbrecht saijs"
Het Kalkense quoteboek van 1636
Deze registers werden bijgehouden om grondbelastingen voor de overheid te heffen. De schepenbank stelde pointers en setters aan, taxeerders die de quote (aandeel) bepaalden en ook de gelden inden. De plaatselijke griffier startte dit lijvige boek het jaar voordien op. Het bevat naast de afbakening van percelen ook mutaties (overdracht van gebruiker - meestal nauwe verwanten - met jaartal) links in de marge. De leengronden gingen dikwijls over naar de volgende generatie. "Dit is den tweeden quote bouck (a) van prochie van calckene ende de goedynghe van landen en mersch (b) gheestimeert (c) by ln van ruiteghem fs eloys (d)jan bontinck"
(a) geen spoor van het eerste register (er zijn ook latere exemplaren bewaard uit 1650-1711-1766). De heerlijkheid Raveschoot wordt behandeld van folio's 238 t/m 243.
(b) gras- en weiland langs een rivier.
(c) naar waarde geschat.
(d) burgemeester.
f67v° "jacques haghens 1652 by baysbeke
(e) zuyt den herwech oost laurs van abbeele west de beke"
(e) uit de SvG van stam-grootvader Jacobus (+ 31/03/1658 te Kalken): "In
conquest (verworven tijdens het huwelijk)...lants aende baeijsbeke,400
roeden, oost Jacques Platinck int zelve stuck, zuijt den herwech, west de beke".
Uit een Laarnse SvG (241) uit 1654: "een partije saeijlant gheleghen
Calckene ghenaempt de baeijsbeke, groot twee
ghemeten, oost jaecques haeghens".
f83v° "jooris
haghens gillis haghens 1655 (Tak 3)
up thussevelt noort west en
noort oost de straete zuyt ghysselbrecht van ruteghem"
f89v° "jacob
haghens dhelft dhelft dhoirs 1641
jacob haghens dander
helft 1642
den denackere (f)"
(f) uit de SvG van stam-grootvader Jacobus: "Item dhilft van een stuck
lants genaempt dendenacker" en de SvG van
stam-vader Joannes: "Item den danacker
groot met de dreve 600 roeden".
"jacob haghens dhelft 1641
dhoirs dhelft 1641
adriaen van aerde dhelft 1642
den langhenbrandt (g) oost...jacques bossut zuyt tvoorgaen denackere"
(g) uit de SvG van stam-vader Joannes: "Gronden van erfven...item
dhilft van den langhen brant, groot 2 ghemete,
west Marijn Bauwens met dander hilft" en de SvG van
oud-betovergrootmoeder Joanna: "item binnen de voorsegde prochie van
calcken alnoch eene partye saijlandt gheleghen in eene meerdere party en
ghenaempt den langhen brandt groot over dit
deel ontrent de seven hondert roeden".
Wettelijk passering van 03/08/1735: "soo bekent...lievyne bauwens fa marijns in huwelyck met joannes haeghens wel ende deughdelijck vercocht te hebben... in de profijte van jan haeghens... een partije saeijlans... genaempt den langhen brant"
f110v°
"gs haghens
1655
jooris haghens fs laurs (Tak 3)"
f115v°
"jan hagens
dhelft ( Tak 1) christina hagens dhelft lieven scheere jacques hagens 1641 jan hagens
al 1671 jacob staelens 1686 jacques van beirleere hofstede oost de street groot 680 roeden"
f117r° "laurs hagens
den selv inde vierdonghen oost de beke zuyt de we daneel de vyldere west willem
van aerde den selv in schoormeersch te wissele met joos van vaet jan bracke den selv in een bocht byn den
vaerdt noort dhoirs jan loot zuyt jan bontinck jan everaert den selv oost jan de maeschalc
suyt jan vwulghen west hanslaer straet den selv suyt jacques van laere
west de we pieter veecken"
f117v° "lieven haghens fs lns(Tak 4) by tcootveldt oost jacques schepens suyt de strate west jan van
rysselberghe"
f124r° " frans haghens 1657 de selv [Thomas] kerckhove p van weesen jacob haghens ( Tak 2) huerl hofstede up cootvelt westen noort de strate zuyt de weesen
pierynten van ackere"
f128v° "de selven [we jacob
haghens]
huere stede oost jacob de rouck zuyt jan pauwels noort joost van driessche "(met opeenvolgende pachters o.m. we ln maes, pr de wine, thomas van kerckhove
ln van abbeele)
f131v° "frans haghens 1638 den selven [lieven van abbeele] inden
overloop p den oost roelandt vhulst zuyt lieven drieghe west
gillis haghens in tselve stuck"
f134v° "up van jan haghens oost
den selven haghens suyt tkievittegoet (h)
west jan vwulghen noort laurs
haghens"
(h) Generaties V-IV (g) / Het kerkarchief van Kalken.
oost zuyt en noort de selv hoirs zuyt den wal west
jan
clauwaert"
"jacob
haghens 1650 den selven p van
jan
hagens oost en
west den selv en zyn stede by de kercstrate"
f143v° "jan de vylder fs jan 1659 passchier hulstaert
1643 jacques hagens1638 de welieven hagens haer hofstede west de
somerstrate zuyt lieven van
aerde
dheelft aen
jacques en dander heelft aen
pr
hagens 1638 de selv west de kercstrate noort
guillaem bauwens"
"jacob
haghens 1638
jacob gheensins
1642
de selve achter huer hofstede"
RAVESCHOOT
f240v° "jacob haghens 1650
dheelft jacques haghens 1637 symoen
de briyckere 1640 jan haghens bailliu up thussevelt
oost en noort dheystrate west den ...zuyt pieter bracke fs
gs"
"jacques haghens
1641 den selven inden schrieck den
keer oost ende noort de strate zuyt jan de maerschalck west gillis
hubrecht" ( WP 133)
f242r° "de we michiel borm (i) in
muelemersch inde bunders te wissele met jan de wilde anths oostelinck en
andere de selve oost en west dhoirs jan loot suyt
jan haghens fs lns de selv oost
jan haghens suyt jan vwulghen de selve
oost lieven van houcke suyt pieter clauwaert west laureyns
haghens"
(i) Elisabeth Haghens ( Adelsarchief Raveschoot recepis 1602/WP 137 f62r°).
f242v° "jacquis
haghens 1641 de selven suyt de kerckstrate
oost cornelis de vman west de beke
laurs haghens
joncman in meulemersch...over den vaert oost
den...wech"
De Kalkense looper van 1701
Aan de hand van het quoteboek van 1636 ( ) werden de daaropvolgende decennia telkens loopers opgesteld, zoals blijkt uit het exemplaar van 1701: Looper getrocken vuyt den prysboeck vande gronden van erfven landen ende meerffchen gheleghen binnen der prochie van Calcken vuyt den quoteboeck daerop men de veranderynghe van goede is doende wefende den i9en loopere sedert den jaere i635 ten welcken jaere den voornoempden quotebouck nieuwe ghemaeckt is, ende by defen alleendelyck vuijtgetrocken is den prys vanden generaelen bodem deser voornoemde prochie omme elck daeroppe ghepoint (a) ende ommeghestelt (b) te wordene soo dinsetenen als dafsetenen (c) naer ieders quote (d) ende transport (e) beginnende desen loopere met den jaere duijft seven hondert een toorconden greffier G. V. Mossevelde (f)" (RAG, OAK, 28, f1r°)
(a) de lokale schepenbank stelde een poin(c)ter aan die als beëdigde ambtenaar een jaarlijkse belasting moest heffen op de geschatte waarde van onroerende goederen (de zgn. pointinghe).
(b) omstellen: de heffing gelijkmatig verdelen over de belastingplichtigen.
(c) eigenaars/pachters van buiten de parochie, bijv. uit het naburige dorp Laarne of de stad Gent. Ook afdrijvers genoemd.
(d) aandeel.
(e) om de schatkist van de graaf van Vlaanderen te spijzen, moesten alle kasselrijen, zo ook het Land van Dendermonde met Kalken, het Transport van Vlaanderen betalen, een centrale belasting op onroerend goed, die tot op het niveau van de parochianen werd bepaald.
(f) Kalkens notariaat 17de-18de eeuw (e).
Een voorbeeld uit de SCHRIECK-wijk:
f93r° "Jan haeghens fs prs (g) in erfven syne hofstede dhilft van 294 roen met den vuytplant oost de schrieckstrate suyt berthls hubrecht west dhoirs Jaecqs clauwaert noort via mre Jaecqs cortvrient;
Den selven in pachte van via mre Jaecqs cortvrient groot 837 roen met een dreefken oost de schrieckstrate suyt den selv haeghens met syn hofstede west jooris baeten noort via guille bracke;
Den selven in pachte vande heere raedt van meirssche dhilft van 757 roen [ ] walleken oost de beke suyt dhoirs gs bauwens west dhoirs van deurw. smet noort den selv van meirssche;
Den selv in pachte vande selv van meerssche dhilft van 606 roen [ ] walleken"
f93v° "oost de beke suyt ende west den selv van meirssche noort brthls hubrecht;
Den selv in pachte vande selv van meirssche dhilft van 532 roen tveurste walleken oost de beke suyt dhoirs vande deurw: smet weste de strate noort brthls hubrecht;
Den selv in erfven 922 roen oost de schrieckstrate suyt Jan van doorflaer met syn hofstede west Jaecqs haeghens noort Adr clinckspoir met sijn hofstede;
Den selv in erfven 400 roen in daffchooten oost livyne de wilde suijt Christiaen drieghe west Lieven calle noort de strate;
Den selv in erfven 862 roen oost ende noort dhoirs Jaecqs clauwaert suyt de strate west Lucas de vman;
Den selv in erfven dhilft van 800 roen op thuffevelt oost het straetken suyt Jan bracke west dhoirs gs rogiers noort pr bracke;
Den selv in erfven dhilft van 264 roen in meulemeirsch oost Jan vande velde suyt Jacobus van leuven noort pr scheire"
(g) Mogelijks een zoon van Petrus x Anna SLOYR, gehuwd met Petronilla BRACKE ( Tak 1), of een zoon van Petrus x Anna ANTHEUNIS ( Tak 5).
Het Algemeen Familiefonds deel I
Het Algemeen Familiefonds (RAG) is een bonte verzameling van allerlei documenten, brieven, testamenten, genealogische aantekeningen, staten van goed, processtukken, zaken in verband met goederen- en huishoudbeheer, opleiding, culturele betrokkenheid, beroepsbezigheden en drukwerk, gaande van de 14de eeuw tot 1984. De bestanddelen uit de inventaris zijn gegroepeerd onder de naam van de schenker of personen en families waarop ze betrekking hebben ( Het Adelsarchief Piers de Raveschoot), maar bevatten ook een grote hoeveelheid losse stukken uit archieven van religieuze instellingen, lenen en heerlijkheden. Menig genealoog zal hier verrassende zaken aantreffen! ( Het Algemeen Familiefonds deel II).
Familiefonds Papejans de Morchoven
Aangezien de naam PAPEJANS reeds voorkomt in 1571 bij de grondeigenaars in de Kalkense XXste penningkohieren ( ), werd dit fonds onder de loep genomen.
2632. Stukken betreffende renten te Wetteren, Kalken en Schellebelle, s.d. 15de eeuw (niet-gefolieerd)
1.- Een bundel in deze map bevat 2 niet gedateerde lijsten met leenhouders uit deze heerlijkheden, de eerste (1) blijkt een Nederlandse vertaling van de tweede (2) in het oud-Picardisch, de bestuurstaal van de Bourgondiërs. De te heffen aanslag op de (achter)lenen staat in de leenboeken van het Leenhof van Dendermonde van resp. 1469 (3), 1473 (4) en 1602 (5) met leenverheffingen tot 1789) (a), die de verzamelde gegevens hernamen en actualiseerden. De kopiist baseerde zich voor de tweede lijst op het boek uit 1469, waarbij de volgorde der leenhouders strikt gerespecteerd werd. Naargelang de versie van de leenboeken sneuvelen genealogische of toponymische gegevens of worden die toegevoegd. Merkwaardig genoeg vinden we de meeste details over de situatie in Kalken ca. 1469 pas 130 jaar later terug in de versie uit 1602 van Charles D'AUBREMONT, hoogbaljuw van de stad en het Land van Dendermonde. Een selectie:
(1-2) RAG, AF, Familiefonds Papejans de Morchoven, 2632, register, s.d. (3) ARA, Fonds van de Rekenkamer, 1101, leenboek, 1469 (4) Ib., 1102, leenboek, 1473. (5) Ib., 1103, leenboek, 1602.
[...] van mynder voorn vrouwe / de madicte dame, bedoeld wordt Anthonina VAN MASSEMEN (d).
(a) ARA, Fonds van de Rekenkamer, 1101 (leenboek 1469) & 1102 (1473), beiden in het oud-Picardisch en 1103 (1602), in het Vroegnieuwnederlands. W. STEVENS publiceerde de laatste 2 werken: Het Leenhof van Dendermonde tijdens de vijftiende eeuw, Nadere toegang op het archief van de Rekenkamers, delen en banden, nr. 1102 en denombrementen van Vlaanderen, tot 1473, Brussel, 2013 en Het Leenhof van Dendermonde (met aparte index), VVF Dendermonde, Knesselare, 2006. Van het oudste leenboek opgestart in 1469 bestaat nog geen bewerking, het definitieve rapport werd ingediend bij de Rijselse Rekenkamer op 09/10/1473 De Bourgondische Rekenkamer.
2.- Op een tweede bundel staat bovenaan geschreven "Lra di Leonardi de cotereau" (b), met links de jaartallen 1475/1487 in potlood (modern handschrift, wellicht van een archivaris). Het bevat een reeks kopies van bezegelde charters en Latijnse akten uit de tweede helft van de 15de eeuw en begin 16de eeuw. Een selectie:
-een leenverkoop op 18/03/1478: "Wij Jan de tolnare bailliu (c) ende wettelyck maendre vanden mannen van leene van edele ende werde trauwe myne vrauwe Anthonina van massemen (d) van haare heerlickhede vande lichtervelschen (e) inde prochie van wettre / pieter lievens / Lieven uter meere willem matthijs / ghyselbrecht syon ende bauden vander hooven. mannen van leenen mynder voors vrauwe vanden lichtervelschen voors doen te weten en maken cond ende kennelijck allen den gheenen die deser wettelycken charter zullen zien..."
(c) Ook genoemd als baljuw te Kalken vanaf 1475 ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw). (d) Vrouw van Kalken, gehuwd met Maarten Vilain. (e) De heerlijkheid Lichtervelde was een aanhangsel van de heerlijkheid Wetteren: "Dit gebied, zich ergends binnen Laerne (moet zijn Wetteren) uitstrekkende, en waervan thands de naem niet meer gekend is, was zeer oud, en voerde insgelijks den titel van heerlijkheid, ook afhangende van den Leenhove van Dendermonde. Het had dezen naem naer zijne oude bezitters, de heeren van Lichtervelde, in WestVlaenderen, van welk geslacht het te eenen ongekenden tijdstippe overgegaen is aen datgene van Massemen, en vervolgends aen het stamhuis Vilain, met de heerlijkheid van Wetteren" (Geschiedenis van Wetteren, J. BROECKAERT, Gent, 1862, p. 32).
- een denombrement van 26/07/1484: "Ick Joorys vanden broecke bailliu (f) van edele en weerde vrouwen Anthonimen van Masseme vrouwe van calkene ende vander lichtervelschen in wettre kenne ende lyde dat ick ontfaen hebbe van leenaerde de conthreau sone van mer Rubbrechs de contreau Ridder here van puyseux (g) ende van herdessem (h) stadhouder van brabant de grootte enden tdenombrement van zyne leene dewelcke hij houdende is van mg dr voors vrouwe...".
(f) Hij komt niet voor op de lijsten van gekende baljuws in Kalken bij C. DAUWE of DE POTTER en BROECKAERT ( Het Familiefonds De Merode Westerloo deel II: baljuwsrekeningen). Mogelijk verwant met baljuw Jan VAN DEN BROUCKE, genoemd vanaf 1464.
(g) Puiseux, Franse gemeente in het departement Ardennes.
(h) Herdersem, Oost-Vlaamse deelgemeente van Aalst.
- een verkoop van een renterol met lenen op 05/07/1505 door Choollaerdt vylaijn (i) aan meester Leenaert cottreau here van eertbrugghe (j): "Wij Lieven vande neste bailliu (k) ende wettelic maendre van edele ende weerde Jonckhere Adriaen vylaijn (l) van zijnder heerlicheede hove ende vierscare vande lichtervelsche / gelegen inde prochie van wettre, mits dat daertoe behoort willem mathys olivier van ruteghem corneel de veerman... als mannen van leene vande selve hove ende insghelycx / willem mathys olivier van ruteghem corneel de tymmerman ende pieter de mets als scepenen..."
(i) Wellicht Colardus II VILAIN, heer van Liedekerke. Zijn vader, Colardus I, was een broer van Adriaan I, vader van Maarten en grootvader van Adriaan II (zie (l).
(j) Zie (b).
(k) Ook genoemd als baljuw te Kalken vanaf 1505 ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw) & Kalken in de 'slaepere' van de abdij van Roosenberg (1466).
(l) Adriaan II VILAIN, zoon van Maarten x Anthonina van MASSEMEN.
Het Algemeen Familiefonds deel II
Zoals reeds werd opgemerkt in deel I, bevat deze inventaris uit het RA Gent ook veel losse stukken uit archieven van religieuze instellingen, lenen en heerlijkheden. In juli 2018 trof ik er tal van verwijzingen aan naar voorouders, en zelfs een onafhankelijke bevestiging van mijn stamreeks!
4187. Renteboek van Charles vanden Winckele, licentiaet inde godtheyt presbyter (priester) ende pastor der prochie van Calcken ende deken der christins der stede ende district van dendermonde, gekocht van Philippe-Anthone Papejans, advocat inden rade van vlaenderen secretaris vander here van de stede van Ghendt ( Het Algemeen Familiefonds deel I). In Geschiedenis van Kalken van DE POTTER en BROECKAERT komt van Winckele vanaf 1670 voor op de lijst van de pastoors.
In verband met dit renteboek, dat generaties lang in familiebezit was, spande een Jan-Philippe Papejans, eveneens advocaat en suppoost in de Raad van Vlaanderen, in 1680 een rechtszaak aan tegen de pastoor, baljuw en leenmannen als vertegenwoordigers van de prins van Izegem, heer van Kalken. Wellicht gaat het hier om een neef langs vaders zijde (zie https://gw.geneanet.org/scoomans). Hij had in 1679 van dit renteboek nog een denombrement ingediend (een rapport met de nieuwe leenheer en leenhouders, verplichtingen, lasten, enz.), en een recepis (ontvangstbewijs) gekregen.
De procesbundel, gekruid met juridisch jargon in het Latijn, handelt over gederfde inkomsten, "causerende alsoo aen desen heeschere (eiser) eene groote ende monckelijcke schaede voor het non ontfanghen van sijne vervallen thiende pennijnghen die dese verweerder selfs tracht in sijne burze te crijghen als intendent vanden heere" en de legalisatie van dit nieuwe renteboek, na collatie (exacte vergelijking van de inhoud) met eerdere versies uit 1562 en 1538. Er werd ook gesteld dat het voor priesters zelfs verboden was "hun in eenighe civile saecken voor den weirelycken rechter ten rechte te stellen". De beklaagden moesten de proceskosten dragen en na beroep het vonnis bekend maken, "blyckende dat de versochte ende noodighe kerckgheboden met de affichen syn ghedaen binnen de prochie van kalckene ende wettere tot voldoeninghe vande selve sententie" (RAG, Archief van de Raad van Vlaanderen, 17052 - zie ook AF, Familiearchief Prinsen van Izegem, 130 en OAK, 3).
Item 13 "Janneken hagens (a) we adrian van driessche (b) van een daghwant lants op den cruysenacker west jacob roels oost de beke noort haer selven inden selven ackere west den... ende suyt cornelis van damme" (in de linkermarge data van 1681 tot 1755 met opeenvolgende pachters, waaronder leden van de familie Matthijs).
(a) Dochter van Georgius x Maria Bracke ° Kalken op de dag der Onnozele Kinderen, 28/12/1632. Haar eerste man was Adrianus Matthijs ( Tak 3 (g).
(b) Wellicht begraven te Kalken op 22/06/1673 op 36-jarige leeftijd.
4616. Uittreksels uit Kalkense leenboeken (17de eeuw). Voor de ligging van benoemde percelen Een 'caerte figùrative' van Kalken (1756).
Register 1: "Extraict vut diversche renteboecke ende renterollen van meersen gheleghen binnen calckene Actum xvi Augusti 1662"
Folio 3r° "fol 24 (verwijzing in de linkermarge naar het origineel?) Jan haghens Raveschoot (c) over dhorye Lieven bauwens (d) by coope
van een ghemet meersch gheleghen in muelemersch ghenaemt papeghens mersch
Christoffel crobbeel ome Gillis Bauwens... wylent Laurs bauwens van een ghemet mersch gheleghen
papeghens mersch neffens jan haghens mersch
Pieter haghens (e) haut een leen gheleghen in muelemersch groot... ñ leenboeck... 50 west de papeghen mersch... oost
den advocat deradt
Christoffel crobbeel by coope dhelft van twee ghemete wese wisselmersch te wissel ligghende met jan haghens ende
den... Lievens schepens met consoorten
(c) Mijn stam-overgrootvader ( Generatie IV). Zie ook: "Ontfaen van jan haghens raveschoot een rente van drye grooten tsjrs sprekende up vyftigh roen mersch in muelemersch ghenaempt papegenmersch west christoffel crobbeels" ( kerkrekening 1611 f3r°). "Ick Pieter haghens fs Jans als man van leene... in meulemeersch west papeghem meersch... tsvelve leene my competerende bijden overlyden van Christijna bauwens zynen moedere" (ARA, FDMW, VDA 204, denombrement 02/04/1641); "Ick Jan Haghens fs Pieters als bediedelyck man over Janneken haghens mynen sustere, jonghe dochter kenne ende lyde dat de selve houdende is... den leen groot vijftich roeden gheleghen in meulemeersch west de pappegensche meerschen... tvoornoemde leen het voorseyde Janneken toecommende bij succesie van Pieter haghens fs Jans haren vader" (ARA, FDMW, VDA 204, denombrement 11/08/1679, mede ondertekend door Jan Vandevelde fs. Joos); "Jan vande velde als man ende kerkelyk vooght over Joanna haghens fa. pieters syne huysvr over jan haghens als kerkelyk vooght van christina bauwens syne huysvr, over chr. van Acker fs. Jans is man ende haut in leen vanden heerl huijyse ende hove van calcken een leen groot synde 50 roeden gheleghen in meulemersch, west myn heer m. dansschaert, west de pappegensche meirsch, noort pr. drieghe fs. Jans" (RAG, OAK, 3, kopies uit leenboeken van de 17de-18de eeuw, niet gefolieerd). .
(d) Wellicht doopheffer van zijn zoon Jacobus ( Generatie V) en gehuwd met Petronella Haghens.
(e) kerkrekening anno 1658 f4r°.
Folio 6v° "fol 35 Laurs haghens (f) over Lievyne van damme Jacob haghens wyf (g) over Jan vande zompele op ontrent XVIII roeden meersch
in syn stuck gheleghen in quadehouck neffens tvoorgaen noort mr passchier ranst
fol 54 De weese Lieven haghens (h) somerstraete over dhorye van Jan van eesvelde van een half ghemet mersch in muelemersch
te wissel met Jan Bauwens noort de beke oost... Lieven vansype west Pieter van hecke balliu (i)
fol 55 Jan bauwens fs Lievens over dhorye van Jan van eesvelde van een half ghemet mersch te wissel met tvoorseyde gheleghen in
meulemersch met wylent Lieven haghens oost here Lieven vansype priester (j) west Pieter van hecke"
(f) Laurentius, zoon van Jacobus x Livina VAN DAMME, gehuwd met Joanna BRACKE te Laarne in 1596 ( Tak 3).
(g) Mijn stam-betovergrootouders (Generatie III).
(h) Tak 5.
(i) Genoemd als baljuw vanaf 1604, ten laatste in 1620 vervangen ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw).
(j) Genoemd als pastoor vanaf 1574, vervangen ten laatste in 1604 (DE POTTER & BROECKAERT, Geschiedenis van Kalken) Gelegenheidsvondst in het Beverse Rijksarchief.
Folio 7r° "fol 56Lieven Haghens fs Lns over Jan van eesvelde op ende...meulemersch by het... up quathouck ligghen te wissel met
Pr. van oorde"
Folio 7v° "fol 11 de weeze Ln haghens
Ln haghens fs Lievens over Clara van eesvelde...
Jan haghens by coope van Lieven Schryver een half dachwant byde... "
Folio 16r° "fol 65 Elisabeth haghens Lieven rogiers wyf (k) over Lieven haghens fs Jans van een ghemet etteweede gheleghen
aen kerkacker... davermate oost ende zuyt Jan bauwens west Jacob bracke noort den kerckacker"
(k) Tak 2.
Folio 22r° "Pieter van damme over Adriaen van damme synen vader over Margiete haghens Adriaen van damme wyf van een ghemet mersch
gheleghen in broeckmersch by den ...bosch west tclooster van Ste lysbetten binnen Ghendt
Lisbette ...t Lieven de wilde dhelft van thien ghemedt over Pieryne haghens Macharis everaerts wyf
De weezen en kinders Lieven haghens fs Jacobs (l) over Lievyne van damme Jacob haghens wyf (m) van dander helft van
Folio 23r° "Pieter van damme over Jan haghens fs Prs. van vierhondert roeden mersch gheleghen in broeckmersch"
Folio 23v° "Lievyne haghens fs Lievens Adrian Baerts wyf (n) by erfenisse Lieven haghens fs Jacobs over Jan haghens fs Pieters (o) over
dhoirye van Pieter de schryvere van dhelft dach[wan]t mersch gheleghen aen dauwe gote op de westsyde neffens den have
oost den vaert zuyt dhoirs Jan colman fs Baudens noort Jan de..."
(n) Dochter van Livinus x Beatrix VAN AERDE, mogelijk gedoopt te Kalken op 26/09/1605 ( Tak 4).
(o) Deze erfenis tussen 6 opeenvolgende generaties gaat helemaal terug tot Pieter HAGHENS, mijn stamoud-grootvader ( Generaties III-I).
Register 2: Anno 1643 "36 Jacques haghens fs jans (p) is in erven commen vant goet onterft by de voorn jaquis de meester ende jan...
van d'helft van eenen bocht... met de wedwe. denys van dame groot...roeden saylant"
(p) Mijn stam-grootvader ( Generatie V). Uit zijn SvG: "In conquest (verworven tijdens het huwelijk) Item dhilft van een partije lants met dhilft van 2 ettebochten leen wesende, liggende met Marie De Meester vidua Denijs Van Damme, gelegen ten broucke" (Kalken, Staten van Goed 1612-1700, M. MEYS/N. VANROLLEGHEM, VVF GENT, 2005, p. 37/253).
Register 3: "i quohier behelsende d...estanden vande Xe penninghen vande landen verandert tot ende met het jaer 1670 wesende
het letste jaer verantwort by niclays vanhecke (q) ende bij contracte met syne...ghemaeckt es mij ghecedert"
(q) Genoemd als baljuw vanaf 1631 ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw).
Anno 1655 "Gillis haghens is gheerft in een party leen gheleghen binnen de prochie van Calckene... zuyt Anna bauwens
west Marijn bauwens noort Lievens batens onterft by Lieven onghena ende Livijne van... syne huysvr"
Jacquis haghens de tweede ghenaemt het ...ken achter d'hofstedeken Laurs van kerchove oost Jan de maesschalck
west m. de maesschalck noort Gillis fiers"
"74Jacquis haghens fs Jans is in erven commen vant goet onterft by Jacquis... schepens als vooght van de
weese Anthonyne schepens groot ontrent 430 roeden zuyt den heerwech"
"67 Joosyne van beerleere(r)weduwe van Jacquis haghens is in erven commen van tgoet onterft by pieter deletttere soo ouck
hem selven als ouck syne consorten van twee stucken lants d'een achter d'ander gheleghen inde brughstraete groot tsamen
1200 roeden oost deselve ...ecke suyt jacquis dewilde west pieter clinckspoir noor pieter baes"
(r) Mijn stam-grootmoeder ( Generatie V). Jacobus overleed volgens zijn SvG te Kalken op 31/03/1658 ( Tak 1).
Kalkense baljuws (14de - 18de eeuw)
Over deze ambtenaren verscheen een uitvoerig artikel: HAEGHENS L., 'De baljuws van Kalken tijdens het Ancien Regime (laatste kwart veertiende eeuw tot en met 1795)', Castellum, nr. 1, maart 2024, pp. 07-65. Hierna volgt een chronologisch overzicht:
Jaartal
Bron (1)
Bron (2)
1387
Begin 15de eeuw
1444
<1454
Jan vanden Kerchove (*)
Everaerd van boxlaer (**)
Thomas (Maes) den Hertoghe (3)
Willems de Bruyne (4)
1464
Jan Van den Broucke ( Kalken in de 'slaepere' van de abdij van Roosenberg 1466)
1475
1484
Jan De Tolnaere
Denombrement 26/07/1484: "Ick Joorys vanden broecke bailliu van edele en weerde vrouwen Anthonimen van Masseme vrouwe van calkene ende vander lichtervelschen in wettre" ( Het Algemeen Familiefonds deel I). Ook vermeld in de Arenberg inventaris en het Familiefonds de Merode Westerloo, niet in bronnen (1) of (2).
(*) "Vidimus (afschrift) 1414 nov. 25 door schepenen en raad van Gent. Regest: 1387 juni 17. Jan vanden Kerchove, baljuw, en Jacop de Wilde, Jacop de Gheest, Willem Pauwels en Pieter vanden Zijpe, schepenen in Kalken, oorkonden dat Pieter Keghel en Alijce Baers, zijn vrouw, erkennen schuldig te zijn, over de erfgenaam van Heinric Hyoens, aan Pieter vander Leyen, als stichter van en ten behoeve van het godshuis O.L.Vrouw ter Nood Gods, 6 lb. par. 's jaars erfrente, welke bezet wordt op landerijen aldaar" (RAG, Archief Heilig-Kerstkerk Gent, charter 235).
(**) "Dit naervolghende zijn de coste gheleit ende ghedaen bij everaerd van boxlaer als bailliu van calkene ande muelen ende ande berch te meye anno xiiiic ende xliiii" (ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VD 895).
(1) C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, Historische bijdragen getrokken uit de archieven der gemeente, 1908. Een beknopter overzicht staat in F. DE POTTER & J. BROECKAERT,Geschiedenis van de Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen, Vierde Reeks, Arrondissement Dendermonde, Eerste Deel, 1889. Beiden met beperkte bronvermelding.
(2) Tenzij anders vermeld: E. BALTHAU, Een inventaris van het archief van de Heren van Kalken (1228-1689) van het begin van de achttiende eeuw, Castellum, Jaargang XXXII, nr. 4, december 2015, pp. 05-39. ( Het archief van de seigneurie de Calkene).
(3) "Thomas den Hertoghe was clerc van de heer van Kalken in 1399 [...] In het begin van de vijftiende eeuw was hij baljuw van de heer van Kalken", E. BALTHAU, Hoofdcijnsplichtigen van de Sint-Baafsabdij van Gent in Laarne en Kalken in de tweede helft van de 14de eeuw, Castellum, Jaargang XXVI, nr. 4, p. 26, noot (32). Hij stichtte met zijn echtgenote een eeuwige jaargetijde: "Upten vijften dach van aprille int jaer ons heeren XIIIIc ende tachentich so was dit naervolghende poent ghewijst Maes de Hertoghe ende Kateline van den Kerchove sijn wettelike wijf hebben ghegheven eenen eeweliken dienst te Calkine in de kerke voer Onser Vrauwen, dats te wetene eene messe de weke, ende voert harer beeder jaerghetide ende Margieten, harer dochter, dies sal hebben de priestre, die de messe doet , V lb. pares. ende X gro. vlaenderscher munten" (RAG, KAK, 458, goedereninventaris Tafel van de Heilige Geest van Kalken, renterol begin 15de eeuw, toevoeging 05/04/1480). Hiervan werd opnieuw melding gemaakt in 1616 toen beslist werd tot een reductie van een wekelijkse naar een maandelijkse misviering. Hieruit blijkt dat daaropvolgende generaties dit gebruik in stand hielden en ervoor betaalden: "Item fundatio unius missa in hebdomada facta a Thoma d hertoge, quae solvitur a mensa (***) ab ill[ustrissim]mo et R[everendissi]mo D[omi]no van Burch p[iae].m[emoriae]. (****) in sua visitatione facta decimo martij 1616 reducta est ad missam singulis ...dicendam mensibus ad ...altare secundum libitum celebrantis" (RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, B848/10B, Specificatie van fundaties en kalender van jaargetijden, door pastoor Lucas Mersie, 21/04/1655, f1r°). (***) Armentafel of Tafel van de Heilige Geest (****) toenmalig Gentse bisschop Frans van der Burch, zaliger.
(4) "Un accord entre le seigneur de Calkene et Jean de Weyters au sujet du reliqua des comptes de Willems de Bruyne baillij et receveur de Calkene dont ledit Weyters avoit epousé la veuve de l'an 1454" (f384r°).
(5) "Autres comptes rendus par Lievin van Nesse pour les annees 1505 [...] 1518" (f388v°). Hij wordt wellicht ook reeds genoemd als meier in de baljuwsrekening van 1502-03, een promotie die ook bekend is bij Denijs Bracke (meier in 1571, baljuw in 1577) en Mattheus Janssens (meier in 1694, baljuw in 1697). Hij was gehuwd met Anthonijne vanden broucke, zus of dochter van de vorige baljuw. (5b) "Wy lieven de vylder bailliu..." (RAG, OAK, wettelijke passering 04/03/1532).
(6) Hij wordt in de Kalkense schepenakten (wettelijke passeringen) een eerste keer vernoemd als baljuw van begin 1528 tot 1530. "Autres comptes rendus par Michel Weemaes a raison des annees 1536 [...] 1576" (f388v°-389r°). Hij organiseerde verschillende waerheden (publieke hoorzittingen): in 1539 was Gillys De Schaepmeestere de klos "van dat hij bedreghen was inde bannes waerhyde van xvc xxxix dat hy oudt relyc was met zijnen veercken inder lieden graen", dwz. hij werd schuldig bevonden tot het betalen van een boete omdat zijn varken in het verleden het graan van anderen had opgevreten (ARA, FDMW, VDA 95/2). In 1556 werden verschillende getuigen gedagvaard, omdat ene Jan De Wilde "ten dyverschen stonden smorgens voor zonnen upganck hem vervordert heeft te gaen cappen up de mortelbeke in lieven smets en noch ander lieden haudt"(RAG, OAK, Ferieboek). Op illegale houtkap stond de straffe van boete. Memorie dd. 02/12/1557 van baljuw Michiel Weemaes die voor de leenmannen en schepenen van Kalken "ghehauden heeft een stille duergande schouvereyns jaerwarheyt ghenampt de banneswarheyt ten welcke hij bij vonnissen ende kercgheboden ghedachvart heeft alle anders mannen laten ende onderzaten vander zelver prochie ende ons zeer scherpelick ghelast te vraghen ende examineren eenen ghelick up zynen eedt zulck alhier van auden tyden ghecostumeert es gheweest te vraghen // Int welck ten volle benoden ende betuyght es met lieden ende liens van eeren ghenomen eenen Jan schatteman fs Lauwereyns als dat hy hem vervoordert heeft up alden heleghen dach ende te meer stonden up den helijghen zondach met eenen spade toverschieten (WNT: overladen) zynen cooren dwelck nemmer gheorloft en es maer expresselick vanden helygher kercken verboden es". Nog enkele andere bewoners hadden het verbod op zondagwerk aan hun laars gelapt, zo had Jan Van Damme fs. Lauwereyns op Sint Dionysiusdag (09 oktober, patroonheilige van Kalken) zijn paarden aan het werk gezet te Wetteren, en was diezelfde dag naar de molen van Laarne gereden (ARA, FDMW, VDC 741). Weemaes woonde in 1574 op zijn eigendom in de Schriekstraat (SAG, Kalkense penningkohieren). Zijn ouders waren Jacob Wemaes en Elisabeth Van De Zype, hij was gehuwd met Judoca (Jozyne) van Mendonck en stierf in 1581: "Michaelis Wemaes bailliu de Calckene defuncti 1581" (RAG, Fonds Sint-Baafs en Bisdom Gent, K83, R848/10B). Zijn doodsoorzaak is mogelijk af te leiden uit zijn bewaard handschrift (RAG, Kerkarchief Kalken, 453): "Overleden van de peste int Calcken zythen deen eersten dach van wedemaendt xvc LXXXI,..." . Na vermelding van enkele namen stopt het handschrift van Michiel Wemaes, zodat wij moeten aannemen dat hijzelf aan deze ziekte bezweken is". (M. MEYS, 'Honderd bewogen jaren uit de geschiedenis van de Kerk van Kalken, ca. 1550-1650', Castellum, 1991, 3, pp. 05-63).
(7) "Autres comptes rendus par Pierre van Hecke a raison des années 1605 [...] 1624" (f389v°-390r°). Hij was gehuwd met Laurentia Bracke.
(8) "Autres comptes rendus par Lievin Balten pour les années 1625 [...] 1630" (f390r°). Hij overleed in 1636, zijn weduwe was Livina Van Zype. C. DAUWE vermeld hier het jaartal 1620. Wellicht een drukfout, want de vorige baljuw, Pieter Van Hecke, diende de rekeningen in van 1620 tot en met 1624.
(9) "Autres comptes rendus par Nicolas Van Hecke en raison des années 1631 [...] 1670" (f390v°-391r°).
"i quohier behelsende d...estanden vande Xe penninghen vande landen verandert tot ende met het jaer 1670 wesende het letste jaer verantwort by niclays vanhecke ende bij contracte met syne...ghemaeckt es mij ghecedert" ( Algemeen Familiefonds deel II).
(10) "Autres comptes rendus par Phles. De Labye des années 1671 [...] 1674" (f391r°). Pastoor Charles vander Winckele, vertrouwenspersoon van de Heer van Kalken, kreeg de opdracht om de jaarrekeningen op te maken voor de restanten van 1672-73-74, 1675, 1676-77, en 1678-79, ook al was sinds 1676 Pieter Bauwens aangesteld als de nieuwe baljuw. In de baljuwsrekening van 1677 vernemen we hier iets meer over: "Item betaelt aen Joris van aerde cepier vanden gravencasteele tot Ghendt de somme van ... over een jaer ende 35 daghen steencosten (gevangeniskosten) van meestere Philips de Labije verschenen (WNT: betaalbaar, vervallen) den 18de April 1678 mitsgaders de rechten van sluyten ende ontsluijten verschot aen assistenten ende aenveerden van claghten" (ARA, Fonds de Merode Westerloo, VDB 301, f26v°/27r°). De reden van zijn detentie is onbekend (in G. ROGIERS, Criminele processen Raad van Vlaanderen (1671-1723) komt hij niet voor). Bovendien kreeg Simon van Opstaele, procureur in de Raad van Vlaanderen, een salaris als zaakgelastigde van de Heer van Kalken in het proces contra de voormalige baljuw.
(11) Werd tijdens de Brabantse Omwenteling (1789-90) ontslagen, maar ging met succes in beroep tegen deze beslissing voor de Grote Raad van Mechelen, en werd ten slotte in januari 1792 opnieuw aangenomen als baljuw. Als gevolg van de Franse revolutie werd dit lokale mandaat in 1795 voorgoed afgeschaft.
Juridisch geschil over 'het beste hoofd' te Kalken anno 1612
Sinds mensenheugenis ging Jan Modaal op het platteland gebukt onder allerlei regionale en lokale belastingen, grondlasten, successierechten, (tol)heffingen, penningen, enz [1]. Zo kon de Heer van Kalken bij het overlijden van een bewoner in principe een item uit de persoonlijke bezittingen opeisen, zoals 'het beste hoofd', bijv. een dier uit de veestapel, of 'beste kateil', roerende goederen, bijv. het mooiste meubel uit de inboedel. In de praktijk konden nabestaanden de geschatte waarde afkopen (de redemptie) zodat het item binnen de familie bleef, ofwel werd het openbaar verkocht.
[1] MADDENS N., De plattelandsfiscaliteit in het graafschap Vlaanderen van de 16de tot de 18de eeuw, in: De plattelandsfiscaliteit tijdens het Ancien Regime, Antwerpen, 1985, p. 69.
In het kader van mijn stamboomonderzoek [2] vond ik in het Algemeen Familiefonds van het Gentse Rijksarchief [3] (RAG) een akte (zie verder) waarin sprake is dat sommige Kalkenaars zich begin zeventiende eeuw lieten registreren als buitenpoorter van Dendermonde. Tegen betaling van het jaarlijkse poortersgeld konden zij genieten van de burgerrechten van de stad, maar woonden er zelf niet. Zo kon een deel van de bemiddelde plattelandsbevolking, veelal handelaars en ambachtslieden, op zoek gaan naar economische opportuniteiten, maar ook beroep doen op een meer onafhankelijke rechtspraak, en zich fiscaal beschermen tegen lokale heerlijke lasten.
Het Algemeen Familiefonds bevat allerlei documenten, brieven, testamenten, genealogische aantekeningen, staten van goed, processtukken, zaken in verband met goederen- en huishoud beheer, opleiding, culturele betrokkenheid, beroepsbezigheden en drukwerk, gaande van de 14de eeuw tot 1984. De bestanddelen uit de inventaris zijn gegroepeerd onder de naam van de schenker of personen en families waarop ze betrekking hebben. Vermeldenswaard voor iedereen die onderzoek doet in de streek zijn zeker het Adelsarchief PIERS DE RAVESCHOOT (633-642), als voormalige eigenaars van de heerlijkheid Raveschoot gesitueerd net boven Kalken, waar mijn voorouders woonden en pachtten, en het fonds van de Gentse familie PAPEJANS DE MORCHOVEN (2632), grondbezitters te Kalken met een reeks afschriften van stukken uit de vijftiende- en zestiende eeuw (voor meer details, zie mijn blog bij Algemeen Familiefonds I & II). Het fonds bevat ook een grote hoeveelheid losse stukken uit archieven van religieuze instellingen, lenen en heerlijkheden, zoals het renteboek met grondlasten van Kalkens pastoor Charles VAN WINCKELE ca. 1680 (4187), en registers met uittreksels uit Kalkense leenboeken opgemaakt in resp. 1643 & 1662, maar met mutaties (wijziging van grondgebruik van generatie op generatie) die teruggaan tot begin 16de eeuw (4616). Menig genealoog zal hier verrassende zaken aantreffen, zo vond ik er een bevestiging van mijn stamreeks die teruggaat tot ca. 1480.
[2] HAEGHENS L., Stamboomonderzoek naar de familie Haeghens, Castellum, Jg. XXVII, nr. 3, september 2010, pp. 37-50. Voor een huidige stand van zaken: www.bloggen.be/haeghens.
[3] RAG, Algemeen Familiefonds, 756, Kalken: beste hoofd, rechten en gebruiken
(1616-1658). De map bevat ook nog een later afschrift van dezelfde akte, opgesteld door griffier Gillis Hubrecht op 22/10/1613, en een afbakening van bevoegdheden tussen baljuw en meier, opgesteld in 1638 door baljuw Nicolaas (Staest) Van Hecke: "Rechten ende usantien ghecostumeert tusschen den Bailliu ende meyer van Calckene".
De heerlijkheid van Kalken behoorde tot de kasselrij [4] van het Land van Dendermonde en bijv. in 1629 staat nog te lezen in de 'Costumen [5] der Stede ende Lande van Dendermonde' dat: "Alle Poorters der voorfeyde Stede overlydende binnen der felver Stede ofte Lande, zijn vry vande befte Hoofden, alfoo wel jegens den Prince, als jegens de Vaffaelen [6]".[7]
Om dit fiscaal achterpoortje te sluiten en zijn bron van inkomsten te beschermen, liet Jacques-Philippe de GAND-VILAIN, Graaf van Izegem en Heer van Kalken, via baljuw Pieter VAN HECKE op 08 januari 1612 bij de zondagsmis de mededeling verspreiden dat deze actie zinloos was, aangezien volgens hem ook Dendermondse poorters die als passanten kwamen te overlijden in Kalken, 'het beste hoofd' verschuldigd waren. Desnoods zou hij een proces aanspannen om zijn rechten te doen gelden. Hij baseerde zich hiervoor niet op de rechtsleer van de costumen, maar wel op rechtspraak met een vonnis in zijn voordeel, zoals blijkt uit de noot in de linkermarge onderaan het handschrift (zie Bijlage I). In online inventarissen van het archief van de Raad van Vlaanderen, dat van de Prinsen van Izegem, of het oud archief van Kalken (Rijksarchief Gent) werden hierover geen processtukken teruggevonden. Mogelijks bevinden zich nog relevante documenten in het uitgebreide archief van de Gentse schepenbank (Stadsarchief Gent).
[4] Het Graafschap Vlaanderen was onderverdeeld in 24 kasselrijen (Fr. châtellenies) of burggraaf-
schappen, met oa. het Land van Dendermonde. Het bestond, naast de stad zelf, uit 16 dorpen, waaronder Kalken.
[5] Gewoonterecht (Woordenboek der Nederlandsche Taal / WNT). Alle trefwoorden werden opgezocht via https://gtb.ivdnt.org (Historische woordenboeken Nederlands en Fries - De geïntegreerde taalbank van het instituut voor de Nederlandse taal).
[7] Costumen der Stede ende Lande van Dendermonde by fyne Maj. gedecreteert den 5 April Anno 1629, Rubrica II Van de Poorterye, Artikel IV, p. 16 (herdruk uit 1646 door Philips De Croï, Leiden).
[8] Rijksarchief Gent, GW8, Raad van Vlaanderen, H. Acten en Sententiën, 2355, 08 april 1437 - 02 april 1438. 1 register, folio 445 recto, paragraaf 3: "Sentencie ende vonnesse... ghegheven tusschen der stede van Dendremonde ende de kinderen Wilden heesschers (eisers) op een zide Ende Jan van masmine heere van calkene verweer op andere ten proffyte vanden vors. heesschers".
In de 15de eeuw moest Jan van Massemen, de toenmalige heer van Kalken in een gelijkaardige zaak tot in hoger beroep gaan om zijn gelijk te halen: "Een geschil van een anderen aard had in 1438 plaats tusschen denzelfden dorpsheer en de schepenen van Dendermonde. Het betrof ditmaal de uitoefening van het recht der beste have, dat de eerstgenoemde beweerde hem van alle te Kalkene overledene personen, 't zij inboorlingen of vreemdelingen, toe te komen. Gebruik makende van dit recht, had Jan van Massemen ten sterfhuize van zekere Dendermondsche poorteres, met name Catharina van der Meersch, te Kalken overleden, een zilveren beker doen aanslaan, waartegen hare erfgenamen verzet aanteekenden. De zaak kwam voor de rechtbank van de schepenen van de keure te Gent, die den heer van Kalken gelijk gaven; edoch de schepenen van Dendermonde zich de belangen hunner onderhoorigen hebbende aangetrokken, gingen met de erfgenamen van Catharina van der Meersch in beroep bij den Raad van Vlaanderen, die de eischers in hunne vraag gegrond verklaarde[8]. Bijgevolg werd de heer van Kalken tot de teruggaaf van den aangeslagen beker veroordeeld, of, voor het geval deze niet meer bestond, er de waarde in geld aan de rechthebbenden van uit te betalen (1). (1) Zwarte Boek van Dendermonde, blz. 108. - Inventaire des Chartes de la ville de Termonde, blz. 58 [9]".
De Heer van Kalken tekende echter hoger beroep aan bij het Parlement van Parijs, toen het hoogste rechtscollege in het Ancien Régime tot 1522. Toen deze instantie haar vonnis velde, was hij reeds overleden: Lodewijk van Massemen nam als voogd over de minderjarige wees Anthonyne van Massemen het dossier over. Op 20 augustus 1440 werden de gebroeders De Wilde en de schepenbank van Dendermonde in het ongelijk gesteld en veroordeeld tot het dragen van de proceskosten [10].
[9] DE POTTER F.-BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, Vierde reeks, Arrondissement Dendermonde, deel I, Kalken, Gent, 1889, p. 14.
[10] DE WILDE J.R.J., De familie De Wilde te Kalken en Laarne: de oudste getuigenissen, Castellum, Jg. XII, nr. 4, december 1995, p. 9.
Een ander voorbeeld vinden we in de 'Inventaire ancien des titres et papiers de la maison d'Isenghien' [11] van vermoedelijk begin 18de eeuw, met de Noord-Franse, Belgische, Luxemburgse en Duitse bezittingen van de prins van Izegem, oa. Heer van Kalken. Dit register bevat ook tal van verwijzingen naar Kalkense archiefstukken, zoals op folio's 384r°/385v° een niet-gedateerde akte waaruit blijkt dat verscheidene leenheren een gezamenlijk front vormden: "Copie de la requeste presentée a leurs altezes serenissimes par les seigneurs vassaux de Tenremonde contre le magistrat dudit Tenremonde qui a pretexte d'un enrolement de bourgeoisie fait audit lieu par les sujet des dits seigneurs, pretendoient les exempter [12] du droit de meilleur cathel du aux mesmes seigneurs a la mort des habitans de leurs s(eigneu)ries et ne les rendre justiciables que pardevant eux, y jointe une consulte de leur part sur ce sujet et un extrait du recepisse [13] des chartes [14] commencant en l'an 1399 reposant en la chambre des comptes a Lille concernant cette affaire". Dit en vele andere stukken bevinden zich in het Familiefonds de Merode Westerloo (ARA Brussel).
Dit juridisch steekspel zou zeker nog tot eind 17de eeuw duren, ten getuige de procesvoering van de burgemeester en schepenen van Dendermonde contra de burgemeesters, schepenen en inwoners van Uitbergen, Overmere, Schellebelle, Wetteren, Laarne en Kalken, zijnde zes vazale parochies van het Land van Dendermonde: jurisdictie inzake poorterij (1685-1700) [15].
[11] BALTHAU E. Een inventaris van het archief van de Heren van Kalken (1228-1689) van het begin van de achttiende eeuw, Castellum, Jg. XXXII, nr. 4, december 2015, pp. 05-39. Het origineel bevindt zich in het Arenbergarchief te Edingen (cf. www.arenbergfoudation.eu/nl/about).
[12] Vrijstellen van.
[13] Bewijs van ontvangst (WNT).
[14] Charter, bezegelde akte. Synoniem: oorkonde.
[15] RAG, Archief Raad van Vlaanderen, 18223.
Wie de geviseerde Kalkenaars in 1612 precies waren was in eerste instantie moeilijk te achterhalen, aangezien gepubliceerde lijsten van Dendermondse buitenpoorters met hun herkomst niet beschikbaar zijn [16]. In september 1914 werd Dendermonde door de Duitse artillerie bestookt en in brand gestoken, waarbij oa. het stadsarchief en de bibliotheek volledig in vlammen opgingen.
Toch vond ik in een reeks bewaarde Kalkense baljuwsrekeningen [17] in het Algemeen Rijksarchief te Brussel (ARA) enkele namen terug: in 1605 legden de nazaten van Pieter Goethals, die overleden was op 27 oktober, een poorterye brief voor waaruit bleek dat hij poorter van Dendermonde was; in 1606 staat in een aparte post opgetekend dat nav het overlijden van verschillende bewoners geen beste have kon geïnd worden, zoals bij de weduwnaar van Lievine Linthauts, die stelde "vry te zyne mits dat hy te Dendermonde poorter es zo hy secht"; in 1607 was dit ook het geval met Adriaen Platinck, weduwnaar van Mayken Cabbaerts; in 1608 ging het om Jan De Meester (overleden op 03 augustus), Pieter van Noorde (04 oktober) en Willem Vanden Brande (24 oktober); in 1609 Pieter Dauwe fs Christiaen en Jan van Marcke, weduwnaar van Lysbeth Dekens.
In de baljuwsrekening van 1609 op folio 17r° staat bij de uitgaven een bijzondere dienstreis om een klare kijk te krijgen op het aantal betrokkenen: "Item alzo den doender van deser gheschreven hadde aen Jan denys ende Jooris vanden varendt omme thebben extraict vuth poorterye bouck te Dendermonde, ten fyne zy my als doender van deser zouden extraeyeren alle poorters by name ende toename binnen deser heerlickhede van Calckene wonachtich zyn, danof ghebleven in ghebreke, zo dat den doender van deser te Dendermonde es ghereyst ende tselven extraict ghelicht onderteeckent by Jooris vanden varendt en hem daer vooren betaelt".
In 1611 ging het om Jan van Belle (12 juni) en Jacob Bauwens (13 juni, "scabinus intestatus": hij was schepen van Kalken en liet geen testament na), en Laurens De Poorter, weduwnaar van Lysbeth Calle (10 december); in 1612 Pieter Sack, weduwnaar van Lauwereyntken Dauw (05 januari), in 1613 Daneel Temmerman (07 mei) en Denys De Wilde (22 augustus). Zelfs voor Margriet Dauwe, de echtgenote van Denys De Wilde die toen ook overleden was (31 augustus, slechts 7 dagen na haar man), beriepen de nabestaanden zich op het poorterschap van haar man om niet te moeten betalen. Hun gelijknamige zoon Denys De Wilde moest wel de heffing betalen op de gronden die hij geërfd had. In 1614 ging het om Jan De Baere en Pieter Van Acker (10 april) met in de linkermarge een apostille, een notitie in het handschrift van griffier Gillis Hubrecht: "deze memorie wordt alhier ghepasseert met protestatie van dus nietjeghenstaande het recht vanden heere te doen vervolghen zoo wel op de poorters als op andere als niet commende het poorterschap benomen het recht van mynen voorseyde heeren". Tussen
1608 en 1614 zijn via de Kalkense parochieregisters van de overlijdens elf Kalkenaars te identificeren. De overigen kwamen te overlijden in
Kalken, maar waren wellicht poorters van Dendermonde of buitenpoorters uit andere dorpen.
[16] Navraag bij de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde en Familiekunde Vlaanderen Afdeling Dendermonde leverde geen resultaat op.
[17] ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VDA 984: reeks gefolieerde rekeningen van baljuws Denys Bracke voor de jaren 1600-01; 1601-02; 1602-03; 1604-05, en Pieter Van Hecke voor 1605-06, 1607 en 1608 & VDB 165/1: reeks gefolieerde baljuwsrekeningen van Pieter van Hecke voor 1609; 1610; 1611; 1612; 1613; 1614; 1621 t/m 1624.
BIJLAGE I
Transcriptie [18] van de originele folio: "Men laet weten eenen yeghelicken dat alzoo mynen heere den Graef van Iseghem competeert [19] binnen zynder prochie ende heerlichede van Calckene ende recht heeft van immemoriale tyden te heffen de beste have oft het beste hooft van álle de ghonne die binnen zynder voors heerlichede deser werrelt zyn overlydende het zy inwonende oft vremde persoon, van wat staet conditie oft qualiteyt zy zouden moghen wesen, volghens zyn vermoghen, ende dát hij dienaengaende, oft zyne officieren vuyt zynen naeme, het voors zyn recht byde debiteuren courtoïselicke [20] laet redimeren [21], verstaet mynen voorn heere dus niet jegenstaende, dat omme tselve zijn recht te frauderen, datter eenighe vanden insetenen prochianen vanden zelv heerlichede van Calckene, haerlieder [22] álreede [23] ghemaeckt hebben ende noch syn maeckende poorters vande stede van Dendermonde, meschien denkende vuyt te wesen tselv recht te ontgaene [24], maer te noteren doet, dat volghende de costumen vanden voors stede van dendermonde, niemant vermach [25] het voors poorterschap áenveerden, oft hy en moet verclaeren by sollemgnele [26] eede, dat hy tselv poorterschap niet es áenveerdende omme yemant te frauderen van zyn recht, zulx dat in het reguard [27] vande voors inwoonenden, doende zulck eenen eedt merkelicken blyckt zulx te gheschieden ter prejuditie [28] vanden heere ende álzoo doende desen simpelheyt eenen quaeden eedt, twelck mynen voorn heere zeer leet es om horen, te meer hy niet en meent zyne ondersaeten rigoreuselick [29] gheweest thebbene omme álzoo met quader causen van hem te vervremden, ende indien zulcke poorters in het áenveerden van hun poorterschap geenen eedt ghedaen en hebben oft en doch, contrarieren [30] de voors costume en alzoo niet en behoorlic ghehauden te wesen voor poorters, ende in állen ghevalle álwarent zoo dat zy in deene oft in dandere maniere ghehauden waeren voor poorters, zoo en zonder zy niet connen ontgaen mynen voors heerens recht van beste hooft, jae zelve de
poorters inwoonende der voors stede van dendermonde # veel te meer tot laste van den inwoners van den voors heerlichede, dienvolghende mynen voorn heere waerschuyt desen yghelicken inwooners synder voors heerlicheyt van Calkene, dát zijne intentie es te ghenieten van zijn voors recht als tselv binnen den destricte synder voors heerlichede vallen zal en incas van weghens zal tselv syn recht vervolghen by middel van justitie, elck wacht van schade
Dynhouden voorschreven es by my pieter ván hecke Bailliu ván Calkene gepubliceert op den acht january xvic xii wesende soendách naer de parochiale misse ter plaetse ghecostumeert"
Noot in de linkermarge: "# tot Calckene passerende ende áldaer sterfende, daarvan den heere gheobteneert [31] heeft by sentencie" [32].
[18] Met dank aan Laurent Inghelbrecht voor enkele aanvullingen via het Facebook forum van Familiekunde Vlaanderen.
[19] Behoren tot, toebehoren aan, vallen onder de bevoegdheid van (Vroegmiddelnederlands Woordenboek / VMNW).
[20] Fr. courtois: hoofsch, gratieus, beleefd, voorkomend, hoffelijk (WNT). Hier wellicht verwijzend naar de terugkoop als gunstmaatregel (cf. noot 21).
[21] Lat. redimere: terugkopen (WNT).
[22] Hunner, van hen (MNW). Hier: zich laten inschrijven als buitenpoorter.
[23] Thans (MNW).
[24] Ontsnappen (VMNW).
[25] Gebiedende wijs van ww. vermogen: de kracht of macht bezitten tot; in staat zijn tot, bij machte zijn tot; kunnen (WNT).
[26] Plechtig; met inachtneming van bepaalde gebruiken (WNT).
[27] Ten opzichte van (WNT).
[28] Nadeel, schade (WNT) > ten nadele van.
[29] Op strenge, onverbiddelijke wijze; zonder clementie (WNT).
[30] Tegenwerken, zich verzetten tegen (WNT).
[31] Verkrijgen, verwerven (WNT).
[32] Vonnis (VMNW).
Crim van tooverie: heksenwaan in Kalken anno 1607
In 1486 raakte de heksenjacht in Europa in een stroomversnelling met het 'Malleus Maleficarum' [1] (ook bekend als 'De Heksenhamer') van Heinrich Kramer, een Dominicaanse inquisiteur die was aangesteld om ketterij te bestrijden. Hiermee trachtte de auteur het bestaan van heksen te bewijzen, hoe die te herkennen en hoe seculiere rechtbanken ze moesten vervolgen. Duitse theologen veroordeelden het werk omdat het onethische en onwettige procedures aanbeveelde, en niet in overeenstemming was met de katholieke doctrines van de demonologie. Dankzij de opkomst van de boekdrukkunst raakte deze handleiding toch al gauw verspreid over het hele continent, met verschillende herdrukken en een totale oplage van maar liefst 30.000 exemplaren. Twee eeuwen later, in 1606, bevestigden aartshertogen Albrecht en Isabella in navolging van koning Filips II in 1592 dat hekserij een groot gevaar vormde voor het katholieke rijk en actief moest opgespoord en bestraft worden. Lokale besturen moesten 6 speciaal aangestelde advocaten voor advies consulteren bij de Raad van Vlaanderen, het hoogste rechtscollege te Gent. Deze tijdgeest zou het jaar nadien oa. leiden tot de beruchte Laarnse heksenprocessen [2], waarover reeds verschillende artikels zijn gepubliceerd in Castellum. [3] Zoals hierna zal blijken, hadden in 1607 ook 4 vrouwen uit het naburige Kalken af te rekenen met deze vervolgingswaanzin met wisselende uitkomsten. [4]
[1] Cf. D. NIJSSEN, 'Dansen met de duivel, de invloed van de Malleus Maleficarum op het heksenbeeld in Europa van de vijftiende eeuw', 2016 (online bachelorscriptie).
[2] C. LOSTRIE-D. VAN DAMME, 'Heksen: De heksenprocessen van Laarne', Castellum, 4, 1984, p. 1.
[3] Cf. het overzicht van bijdragen in PDF-formaat op https://www.bloggen.be/castellum_kalken_laarne/.
[4] In de online inventarissen van het oud archief van Kalken of de Raad van Vlaanderen in het Rijksarchief Gent werden hierover geen aparte stukken aangetroffen.
In het Algemeen Rijksarchief te Brussel [5] trof ik in het kader van mijn stamboomonderzoek [6] tussen een reeks Kalkense baljuwsrekeningen een aparte rekening aan van 11 folio's met een schat aan informatie over deze affaire. Als plaatsvervangend ambtenaar van de dorpsheer moest de baljuw oa. telkens over één of meerdere jaren een gedetailleerd financieel verslag indienen. Afkortingen zijn opgelost om de transcriptie vlot leesbaar te maken. De aanhef: "Rekeninghe Bewijs ende Reliqua [7] ghedaen ende by desen ıs doende pieter van hecke Bailliu van Calckene causa officie [8] vuten name van Edele ende Weerde heere myn heere mher Jacquis philippus vilain [9] Grave van Iseghem Bander heere van Raisseghem vry heere van Sente Jans ten steene heere van massemen van westerem van wettere etc ende dat van alle den ontfanck vutgheven ende administratie die hy ghegadt heeft vande drije criminele ghevanghenen vrauwen om het crim [10] van tooverie [11] te wetene joosyne van kerchove huysvrauwe was van pieter dierick lysbette svylders huysvrauwe es van Jan de schaepmeestere filius henricus ende joosyne vellemans huysvrauwe es van fransoys devijldere hiervolght".
Ze werden opgepakt en dag en nacht onderworpen aan een kruisverhoor, soms onder tortuur [12], waarbij ze werden vastgebonden vlakbij een aangestoken vuur (de waakproef). Het staat vast dat Joosyne Vellemans (mogelijk ook de anderen) een halsband omgesnoerd kreeg die van binnen voorzien was met een rij scherpe ijzeren pinnen. Het foltertuig was met koorden aan de muren vastgemaakt, en bij elke hoofdbeweging drongen de pinnen in de hals wat helse pijnen veroorzaakte. Deze fysieke en mentale uitputtingsslag leidde meestal tot een bekentenis, maar die was slechts rechtsgeldig als ze nadien vrijwillig bevestigd werd. In het geval die toch herroepen werd, kon de ondervraging gewoon opnieuw beginnen.
Joosyne van Kerckhove kwam in het vizier van de plaatselijke overheid na de verhoren van Maeyken van Cuetsenroeye uit Overmere, die verklaarde dat "Janne Callens en Passcheyne Neyts tooveressen zijn en dat zij ze heeft gezien op de dansingen en vergaderingen van boze geest en bij Willem de Moerlooze en Pieter Dierickx en op het Galgenveld" [13], en nadien van de Laarnse Janne Callens, waarbij de griffier noteerde dat "Die ene keer was het eten op voorhand gekookt en smaakte het naar hooi, de andere keer kookte ze zelf met de 'boele' [14] van Willemeyne Sveermans (cf. infra). Dit gebeurde bij de weduwe van Pieter Dierickx te Kalken" [15] (cf. de aanhef). Ze stierven alledrie op de brandstapel.
[5] ARA, Familiefonds de Merode Westerloo, VDA 984 ( ). Hiernaar werd ook verwezen in de Arenberg inventaris ( Het archief van de seigneurie de Calkene): "Avec un compte des biens confisqués de... execute comme sorcière de l'an 1607 (n°10)"
[6] Cf. www.bloggen.be/haeghens.
[7] Latijn: wat overblijft, het saldo van de rekening (positief of negatief).
[8] Vanuit zijn ambt als baljuw.
[9] Heer van Kalken (1563-1628).
[10] Misdrijf.
[11] Hekserij.
[12] Foltering.
[13] C. LOSTRIE, 'Heksen: De jacht op heksen', Castellum, 1, 1986, p. 10.
[14] Duivel in de gedaante van een minnaar.
[15] C. LOSTRIE, 'Heksen: Het dossier van Janne Callens', Castellum, 2, 1986, p. 9.
De baljuwsrekening bevat telkens een overzicht van de inkomsten en uitgaven per beklaagde. Hierna volgen de belangrijkste passages met de nodige duiding:
1. Joosyne Van Kerckhove
Bij de inkomsten: "Eerst den ontfanck vande geconfisceerde [16] goede joosyne van kerckhove gheexecuteerde metten vuere upden xi octobris 1607". [17] In verband hiermee noteerde pastoor Joannes Van Zijpe in het Kalkense parochieregister van de overlijdens: "10 Octobris affecta est supplicio ignis ob veneficio
Judoca van kerckhove reliquit unicus filium
Agidium" [18]
Vrij vertaald: op 10 oktober stierf Judoca van Kerckhove op de brandstapel wegens hekserij, ze liet een enige zoon na, Agidius (Gillis). Dit was toen dikwijls het trieste lot van veroordeelde heksen. Indien die zich bij de doodsbekentenis bekeerden, werden ze soms eerst gewurgd om volgens het kerkelijk geloof zo toch nog een kans te krijgen om in de Hemel te belanden, zoniet werden ze levend verbrand. Na de aanhouding werden hun bezittingen meteen in beslag genomen om de proces- en gevangeniskosten te dekken. Vervolgens "Item ontfaen van gillis bracke soone vande voornoemde joosyne [19] de somme van vijfentwintigh ponden groots vlaems de welcke hy by appointemente [20] jeghens myn Edele ende Weerde myn vrauwe Isabaeu de Berghes Gravinne van Iseghem etc [21] ghemaect ende schuldich was te betalen boven alle costen [22] vanden processe ende misen van justitie". [23] Bovendien moest hij alle salarissen, diensthandelingen én maaltijden betalen van de baljuw, schepen en leenmannen tijdens haar gevangenschap.
Toch toonde de Vrouw van Kalken enige clementie: "Tooveres verbrand - Een vruchtbaar heksenjaar moet 1607 geweest zijn, alsdan werd hier verbrand op eenen houtstapel de moeder van zekeren Gillis Bracke, om de kosten van het rechtsgeding te dekken, werden hare goederen, een half bunder land, aangeslagen door de vrouw van Kalken, de gravin van Iseghem, toch bij schikking dezer edelvrouw kwam haren zoon terug in het bezit van zijn moederlijk erfdeel". [24] "Item ontfaen van Jan baert (*) te Laerne over de confiscatie van goede gheleghen binnen Calckene achterghelaeten by Willemyne veermans (cf. supra) in haeren leven syne huysvrauw, ende omme het crim van tooverye gheexecuteert metten vuere datter de doot navolghde up den iien octobris xvi seven". De opbrengst, zijnde 23 pond groten Vlaams, werd in opdracht van de Vrouw van Kalken overgemaakt aan het Laarnse bestuur, omdat ze daar gewoond had "danof den doender (de baljuw) van desen int vriendelyck met Jan baert veraccordeert [25] es."
(*) Over deze familie Baert bestond een webpagina die intussen offline is. Dankzij web.archive.org (The Wayback Machine) is die in PDF-formaat onderaan dit thema beschikbaar.
[16] In beslag genomen.
[17] Deze rekening werd pas twee jaar later opgemaakt in 1609. In een Laarnse procesbundel en het Kalkense parochieregister staat de correcte datum vermeld, nl. 10 ipv 11 oktober 1607.
[18] L. DE RUYVER, 'KALKEN, Begrafenissen (Sint-Denijs) 1604-1631 en 1663-1796', CD-ROM
uitgegeven via VVF Gent-Digitaal Archief, 1998, p. 343. Aan de hand hiervan werd de originele akte opgezocht via https://search.arch.be/nl/ (de zoekrobot van het Rijksarchief).
[19] Zoon uit een vorig huwelijk. In de klassieke baljuwsrekening van 01 januari tot 31 december 1607 staat het vermeld bij de "Andere ontfanck vanden confiscaties binnen den tyt deser rekeninghe" op folio 8 recto, samen met het item ivm de goederen van Willemyne Sveermans (cf. noot 20).
[21] Echtgenote van Jacques Philippe de Gand Vilain (cf. noot 9).
[22] Mogelijk gaat het hier om een borgstelling om extra kosten te dekken.
[23] Rechtsvervolging.
[24] C. DAUWE, 'Calcken door de eeuwen heen', 1908, p. 28.
[25] Overeengekomen.
Bij de uitgaven betalingen aan oa.:
* meier Jan Dierick belast met haar gevangenschap, het voorzien van voedsel en het leveren van hout en kaarsen aan de bewakers. Hij was een rechterlijke ambtenaar oa. belast met de uitvoering van vonnissen bij burgerzaken en de veiling van goederen bij onteigeningen
"Voor ene langdurige opsluiting gebruikte men het een of andere woonhuis; de aangehoudenen werden er, dag en nacht, streng in het oog gehouden door bijzondere daartoe aaangestelde bewakers. Dit leert ons het proces register, beginnende den 28 Februari 1602, alwaaar wij lezen op blad 198: Pieter Van Hecke, Bailliu, heeft wettelijcke staende clachte ghedaen op de goedynghen (inbeslagneming van goederen) van Lieven De Poortere, gheleghen in de prochie van Calcken omme daeraene te verhaelen, de boete, 100 ponden parisis van arrestbraeke latende onverlet de boete, bij sijne huysvrauwe verbeurt met breken zeker staketsel (houten traliewerk), staende voor de vautveynstere van Jan Dierick, tot bewaernisse van eene ghevanghene, sittende in de voornoemde vaute voor crim van tooverije. Deze klacht werd ten schepenhuize nedergelegd den 30 October 1607 en zal wel onmiddellijk gedaan zijn na de vlucht der zoo gezegde tooveres van de kelderkamer van den hoogervermelden Jan Dierick". (C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, p. 26). Het is niet bekend wie die vrouw precies was.
* officieren Jooris Aerts en Merten De Cueleneere voor hun salaris nav de betekening van de dagvaarding via een oorkonde [26] en de bewaking van alle verdachten. Zij waren beambten in dienst van de baljuw, enigszins te vergelijken met een veldwachter
* advocaten Jacob Van Hamme, Fransoys Bossier Sr. en Gillis Stalins "ghecomitteert van haere hoochhede weghen omme te besoignieren inde processen ende de zaeken... binnen de lande van vlaenderen up tfaict van tooverie voor consulten van vijfve destincte consultaties blyckens by de vijfde advijse". Volgens een beslissing van 06 juni 1606 waren ze aangesteld om dergelijke zaken in het Graafschap Vlaanderen te behandelen en advies uit te brengen
* advocaat Fransoys Bossier de jonghe "ghebeden omme te comen besoignieren in torture vande voornoemde Joosyne ghevanghene"
* burgemeester Matthys Verbrugghen en de baljuw zelf voor hun vacaties te Gent nbsp;
* griffier Gillis Hubrecht voor zijn salaris, het noteren van de verklaringen en het opstellen van de teksten van de oorkonden, de vergoeding voor zijn vacatiegeld te Gent om voor de start van het proces samen met de burgemeester, baljuw, schepenen en leenmannen enkele rechtsgeleerden te consulteren, en naar Laarne om er kennis te nemen van de beschuldigingen tegen de plaatselijke verdachten
* enkele schepenen, waaronder Jacob Haghens [27] en leenmannen voor het afwisselend bijwonen van de verhoren
* schepen Pieter Vandervaet voor de inventarisatie van haar goederen
* de officier criminel [28] een vergoeding voor zijn verhoor onder tortuur, "van justitie te doene" [29] en "het upperste cleet" [30]
* de confessors [31] om de biecht af te nemen "vande patiente" en missen op te dragen
* Lieven Drieghe om deze biechtvaders met de paardenwagen te halen uit Gent en terug te brengen
* meier Jan Dierick voor de levering van berken- en eikhout
* Willem Vanden Brande voor het leveren van de laatste maaltijd aan de terdoodveroordeelde
[26] Gezegelde akte veelal op perkament.
[27] °Ca. 1555 - overleden op 31/07/1625. Genoemd als Kalkense schepen vanaf 1602, gehuwd met Margareta Alleman Tak 2.
[28] Gentse beul of scherprechter, Boudewijn Waelspeck. Hij wordt echter niet bij naam genoemd in deze baljuwsrekening.
[29] De terechtstelling uitvoeren.
[30] "De beul had het recht het opperste kleed (het meest waardevolle kledingstuk) van de terechtgestelden te nemen; als de schepenen het kleedingstuk aan de familie lieten, zoals het hier en bijna altijd bij min gegoeden het geval was, kreeg de beul een schadevergoeding", Tijdschrift voor Nederlandsche folklore, redactie P. DE MONT & A. DE COCK, Jrg. 12, 1899-1900, p 120.
[31] Biechtvaders.
2. Lysbette sVylders (De Vylder)
Bij de inkomsten: "Item ontfaen van Jan de schaepmeester filius henricus over Lysbette sylders zyn huysvrauwe up tgene haer by mannen van leene ende schepenen by advyse ende sentencie van reght gheleerden gheordonneert was te betaelene haere vanghenesse costen ende mysen van justitie voor staecken van vanghenesse sub poena convictij [32] den vden february 1608 omme dhelft vande somme van mits dat hy voor de reste zeker moest stellen up dordonnantie vanden hove". Volgens het vonnis moest zij de helft van haar gevangenis- en gerechtskosten betalen, en zich aanmelden bij een nieuwe dagvaarding (cf. de vierde casus). Haar man moest zich voor de andere helft borg stellen. Achteraf betaalde hij ook het tweede deel, met daarbovenop diverse extra kosten voor de baljuw, burgemeester, griffier, schepenen "ende andre notable".
Bij de uitgaven betalingen aan oa.:
* meier Jan Dierick voor de onkosten tijdens de gevangenschap, het voedsel voor de gevangene en de bewakers, levering van kaarsen en hout, en het gebruik van zijn keuken voor een periode van 150 dagen, min de 6 dagen hechtenis te Gent
* officieren Jooris Aerts en Merten De Cueleneere ea. voor hun salaris nav de betekening van de dagvaarding en de bewaking van de verdachte
* de verschillende advocaten voor hun honoraria, en voor 9 adviezen bij "meester Jan coucke als superintendant vanden hove ghecomitteert". [33] Hij was raadsheer-
commissaris bij de Raad van Vlaanderen, en moest in 1606 "de plaats innemen van Jan de Bloys als superintendant om erover te waken dat alle magistraten van Vlaanderen hun uiterste taak zouden doen om het abominabele misdrijf, zijnde toverij, met wortel en tak uit te roeien"[34]
* dokter Herman Vander Heyden[35] om in de Gentse gevangenis na te gaan "oft zy eenighe insensible teeckenen hadde", dwz. hij speurde op haar lichaam naar verdachte merktekens. Als hij die met een naald doorprikte en ze ongevoelig bleek of niet bloedde, werd dit beschouwd als een duivelsteken (Lat. stigma diabolicum)
* burgemeester Matthys Verbrugghen voor de vergoeding van zijn vacaties te Gent om met rechtsgeleerden het proces voor te bereiden, en naar Laarne en andere parochies om kennis te nemen van de belastende verklaringen die de overige vermeende heksen afgelegd hadden tegen Lysbette De Vylder
* diverse schepen en leenmannen voor de vergoeding voor het bijwonen van de verhoren te Gent
* de baljuw voor zijn vacatiegeld te Gent en het doen opstellen van de nodige verhoorverslagen
* de griffier om haar verklaringen tijdens de verhoren dag en nacht te noteren en daarvan een verslag op te maken, en de vacatiegelden te Laarne en Wetteren om daar ook kennis te nemen van de beschuldigingen
* de beul voor de visitatie [36], tortuur en cordegelt [37] binnen ghendt
* "Item betaelt den suppier [38] van het schauselet [39] binnen Ghendt over dijsergelt [40] ende de weecke van torture vande voornoemde ghevanghene midtsgaders hondert ende vyftich haudt gheemployeert ende verbrant inde voorseyde torture binnen den tyt van zes daghen"
* Cornelis Clyncspoor om "de ghevanghene voornoemt inde absentie vanden officier bewaert hebbende up den waghen so de selven ghevoert wierde tot overmeere omme te confronteren jeghens naynken van eesvelde [41] aldaer ghevanghen up ghelycken crim"
[32] Lat. : op straffe van veroordeling.
[33] Aangesteld.
[34] C. VERHAEGHE, 'De benoeming van de voorzitters en raadsheren van de Raad van Vlaanderen (1598-1633)', 3.2 Raadsheren, 2000 (online scriptie op www.ethesis.net).
[35] Hij onderzocht ook een vermeende mannelijke heks uit Laarne, nl. Lieven Lammens. Cf. J. DE WILDE, 'Het faict van tooverie in Laarne (1607-1608): enkele feiten en bedenkingen', Castellum, 4 (2001), p 21.
[36] Lichaamsonderzoek naar merktekens van de duivel.
[37] Vergoeding voor het aangekochte touw.
[38] Cipier.
[39] Ook Chastelet, vroegere stadsgevangenis op de Korenmarkt.
[40] Boeirecht (K.F. STALLAERT, 'Glossarium van verouderde rechtstermen, kunstwoorden en andere uitdrukkingen uit Vlaamsche, Brabantsche en Limburgsche oorkonden, Volume 2', 1886, p. 14).
[41] In 'Heksenprocessen te Laarne in 1607-1608, een samenspel van 'krachten van onderen' en 'krachten van boven'' van J. MONBALLYU, in Gedenkschriften van de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde (2002) staat te lezen dat de Laarnse Passchyne Neyts tijdens een ondervraging verklaarde dat ze op een heksenbijeenkomst te Overmere oa. ene Naentken van Helsvelde alias Naentken Torrens ontmoet had en haar ongehuwde dochter Bette uit Uitbergen (met dank à Marleen Van Acker van Heemkundige Kring Overmere voor deze info). Naynken is een verkleinwoord van de Latijnse doopnaam Adriana. De achtervoegsels -ken of -kin komen zowel bij kinderen als bij volwassenen voor.
3. Joosyne Vellemans
Uit processtukken bewaard in in het oud archief van Laarne nr. 486 (Rijksarchief Gent) blijkt dat zij op 26/10/1607 verhoord werd onder tortuur met de halsband. Nadien trok ze echter haar bekentenissen weer in. [42] Zij verbleef net als de twee andere vrouwen 150 dagen in hechtenis, deels te Gent, en werd op 05/02/1608 voor 25 jaar verbannen. Bij de inkomsten de verkoop van twee naast elkaar gelegen percelen land in de Kalkense Zomerstraat voor 50 pond en 10 schellingen grooten om de gevangeniskosten en procesgang te dekken, al ging een deel van de opbrengst naar de Vrouw van Kalken als jaarlijks pachtgeld. Bovendien werd het geld van de verkoop van het aangeslagen meubilair en een koe ghenampteert, dwz. voorlopig bij de griffier in onderpand gegeven, in afwachting van een uitspraak in de rechtszaak tegen hen aangespannen door verschillende schuldeisers bij de Luitenant-Civil van de Indaginghe [43] te Gent. Dit was een éénpersoons-rechtbank die Keizer Karel V in 1541 instelde om buitensporige kosten te vermijden bij een rechtsprocedure. Deze vorstelijke ambtenaar was bevoegd voor financiële geschillen (zoals wanbetalingen) binnen het 'Gentse Kwartier', dat grote delen van Vlaanderen bestreek.
Bij de uitgaven zoals voordien betalingen aan de baljuw, meier, officieren, advocaten, burgemeester, schepenen en leenmannen en een "Item betaelt aen my selven (baljuw Pieter van Hecke) omme myne vacatien [44] tot Ghendt ghevaceert ende naer andre prochien zo Laerne ende Overmeere daer van ghelycke ghevanghenen waeren, omme de accusatien te lichten" [45], en de kosten voor zijn reis en verblijf in Doornik om daar de rekening in te dienen en verslag uit te brengen (cf. infra). Betaling aan de griffier om haar verklaringen nauwkeurig neer te pennen tijdens beide verhoren onder tortuur in Gent: "mits zes daghen en nachten de ghevanghene ghewaect ende gheexamineert in torture zo inde eerste als inde tweede torture stellen vande examen verlyt de oorconden haerlieder depositien". Daarnaast om samen met Pieter Vander Vaet de (on)roerende goederen naar waarde te schatten van Jan Baert en Willemyne De Veerman die te Kalken gelegen waren (cf. supra).
[42] J. MONBALLYU, 'Heksenprocessen en andere toverijprocessen in het Land van Aalst en het Land van Dendermonde', Tijdschrift van de Geschiedkundige Vereniging het Land van Aalst, Jrg. LIII, 4, 2001, p. 231.
[43] Oproeping voor het gerecht binnen zekeren rechtskring. Dagvaarding (Woordenboek der Nederlandsche Taal).
[44] Vacatiegeld: presentiegeld voor het organiseren en of bijwonen van vergaderingen.
[45] Kennis te nemen van de beschuldigingen.
4. Joosyne Smets
Er was nog een vierde vrouw betrokken in deze zaak: "Voorts alsoo binnen de voorseyde prochie ooc ghevanghen is gheweest joosyne smets huysvrauwe van balten vanden steene [46] ter oorsacke van crim van tooverije ende dat sy by sentencie van mannen van leene ende schepenen van calcken voorseyt de [weggelaten] septembris zesthien hondert ende zevene by provisie gestaect es gheweest van vanghenesse up belofte ende verbant van inne te commen t'allen tyde dies van sheeren ende wetsweghe ghemaent synde, up peyne van [47] ghehauden te zyne voor verwonnen [48] vanden saecke haer te laste gheleyt ende mits by haer up legghende haere vanghenesse costen ende mysen van justitie, ende waernaer gheene andere sententie ghegheven en es thaer laste soo wordt alhier dit alleenlyck gebrocht voor Memorie". Ze werd ontslagen uit de gevangenis na betaling van een borgsom, maar het vonnis bepaalde ook dat ze zich meteen moest aanmelden bij een nieuwe dagvaarding, zoniet werd ze verondersteld schuldig te zijn. Bovendien moest ze alle gevangenis- en gerechtskosten betalen. Deze regeling gold zolang er geen nieuw vonnis tegen haar werd geveld.
De baljuwsrekening werd uiteindelijk in 1609 afgesloten en achteraan gehandtekend door oa. de baljuw, griffier en Maximilien de Rassenghien et de Reninghe (1571-1644), een broer van de Heer van Kalken die te Doornik woonde. De allerlaatste folio bevat een reeks in het Frans opgestelde boekhoudkundige aantekeningen dd. 16/04/1613 en werd ondertekend door baljuw Pieter van Hecke en Isabeau de Berghes, Vrouw van Kalken in haar woonplaats in het Noord-Franse Lomme (nabij Rijsel).
[46] Judoca Smet, echtgenote van Balthazarus Vanden Steene, overleed op ca. 61-jarige leeftijd op 14/06/1633 en liet 3 kinderen na (parochieregister overlijdens Kalken).
Hierna een overzicht van het lot van de vermelde vrouwen:
Deze trieste episode kostte uiteindelijk het leven aan vijf vrouwen (ook de Laarnse Josyne Celis kwam om op de brandstapel). Pas in de tweede helft van de zeventiende
eeuw kwam er een kentering toen de heersende klasse het concept van
onstoffelijke wezens verwierp. Rechters begonnen heksenprocessen tegen
te werken en marteling werd als methode bij strafrechtelijk onderzoek
afgeschaft. In 1684 vond in het Waaslandse Sinaai het laatste Vlaamse
heksenproces plaats. De beklaagde, Martha van Wetteren, werd op 24 juli
1684 ter dood veroordeeld op de brandstapel, maar omdat ze zwanger
was, werd het vonnis pas na de bevalling uitgevoerd op 23 oktober 1684
te Belsele.
Bij gebrek aan primaire bronnen die onvindbaar of al dan niet voorgoed verdwenen zijn, kunnen verwijzingen naar die originelen een belangrijke aanvulling bieden. Een mooi voorbeeld is de 'Inventaire general des chartres et papiers qui sont dans les archives de la maison d'Isenghien chez le sieur Walrave à Lille" van begin 18de eeuw. Het bevindt zich in het Arenbergarchief te Edingen, dat sinds 1998 ook publiek toegankelijk is (www.arenbergfoundation.eu/nl/archives-enghien).
E. BALTHAU publiceerde in Castellum nr. 4, december 2015, pp. 05-39 het deel van 'Laterre et s(eigneu)rie de Calkene appendances et dependances', met een oplijsting van documenten die dateren van 1228 tot 1689. Folio's 388v° tot en met 392v° verwijzen naar de baljuwsrekeningen van 1500 tot 1681 ( Kalkense baljuws (14de-18de eeuw). Het is onduidelijk of dit archief bewaard bleef. In het ARA te Brussel liggen in elk geval de slechts deels geïnventariseerde archieven van de adellijke families DE MERODE en VAN ARENBERG, waarvan een telg via aanhuwelijking Kalken verwierf begin 19de eeuw.
** UPDATE ** Het familiearchief de Merode Westerloo delen I-II-III.
Waarom bevond dit archief zich toen in Frans-Vlaanderen? Een contact op het forum GenNPdC (Généalogie Nord-Pas-de-Calais) zette me op het spoor van ene François WALRAVE (a) die begin zeventiende eeuw te Lomme woonde, nu een Rijselse deelgemeente. Is de 'sieur' waarvan sprake zijn achterkleinzoon Jacques WALRAVE, "avocat, conseiller au baillage de Lille, bourgeois (a bis) de cette ville" (1679-1747), gehuwd met Angélique Wattrelos? Zowel zijn gelijknamige grootvader Jacques (a), zoon van de hierboven vermelde François, als zijn vader Henri (b) en hijzelf (c) waren ooit baljuw van de heerlijkheid Lomme. Verder onderzoek moet uitwijzen of deze tak verwant is met de familie Walra(e)ve die minstens sinds de 16de eeuw te Laarne leefde. Het verband wordt zo duidelijk: de adellijke familie VILAIN, die het chateau d'Isenghien te Lomme bewoonde, was sinds de vijftiende eeuw generaties lang onder meer eigenaar van zowel Kalken als Lomme, en gelastte blijkbaar sieur Walrave met het centraal beheer van de administratie van hun heerlijkheden.
(a) "Tenetur Mher Jacques Philips Vilain Grave van Ysegem Baron de Rasseghem etca by successie van L'Amoral Vilain sijnen broeder door syn ingressie in de societeyt van de paters Jesuiten Ende heeft hier van gedaen den eedt van feauteytschap Jan de Clercq greffier der stede van Dendermonde vuyt crachte van procuraetie gepasseert voor den notaris Frans Walraveint quartier van Ryssele van daere ix september 1607" (W. STEVENS, Het Leenhof van Dendermonde, Knesselare, 2006, p. 395).
(a bis) "Jacques Walrave, né à Lomme, bourgeois de Lille par achat du 6 juin 1625, receveur et bailli de la comtesse d'Issenghien, à Lomme" (P. DU PEAGE, Recueil de Généalogies lilloises, Volume 1, ed. Lefebvre-Dubrocq, 1906, pp. 196-198); "28 juillet 1627 Jacques Walrave, bailli de Lomme"(Mémoires, Volume 24, Société d'émulation de Roubaix , 1905, p. 10).
'Bourgeois' betekent poorter, dwz. een burger met voorrechten op fiscaal-, rechterlijk-, economisch en politiek vlak binnen de middeleeuwse stadsmuren ( Kalken in de 'slaepere' van de abdij van Roosenberg (1466).
(b) "d'entre le susdit village de Laerne et la seigneurie de Lichtervelde dans Wettere, au regard desquels le tout demeurera tout ainsy qu'il l'estoit avant la date de ceste sans alternation ou changement aucun, avecq obligation et renonchiation in forma. Ainsy faite et passé en la ville de Gand le IIIe Juillet 1683 en présence du Sr Henry Walrave, licentié en loix, bailly de la terre et seigneurie de Lomme, et François de la Cousture, bailly d'Oignies, tesmoings à ce requis et appelez" (notariële akte van J.B. DE DOBBELE) (DE POTTER-BROECKAERT, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen, 4e reeks: Arrondissement Dendermonde. - 1: Appels, Baasrode, Berlare, Buggenhout, Denderbelle, St.-Gillis, Grembergen, Hamme, Kalken, Laarne, Lebbeke, 1889, p. 36).
(c) "Je suis nommée Louise-Marguerite-Camille par Jacques Walrave, conseiller du roy, bailli de cette terre de Lomme appartenante au très haut et très puissant seigneur Louis de Gand de Mérode Montmorency, prince d'Ysenghen, maréchal de France, chevalier des ordres du roy, lieutenant général de la province d'Artois et gouverneur des ville et citadelle d'Arras, et par De Angélique Watrelos, épouse du donateur J. Walrave". Louis de Gand-Vilain (1678-1767) erfde de bezittingen van zijn vader in 1687 (Mémoires, Volume 10, Société d'études de la Province de Cambrai, Lille, 1906, p. 806).
(d) de West-Vlaamse heerlijkheid Izegem (Fr. Isenghien) werd in 1582 verheven tot graafschap en in 1678 tot prinsdom.
Christophe Yernaux van www.lillechatellenie.fr bezorgde me tal van verwijzingen uit de Archives Départementales du Nord te Rijsel:
2BXI
11C/1142 (22/12/1626): "Messire Philippe
Lamoral DE GAND DICT VILLAIN, Comte d'ISENGHIEN, Seigneur de LOMME, gouverneur
et capitaine général des villes et chastellenies de LILLE, DOUAY, ORCHIES, et
Marguerite Isabeau DE MERODE sa compagne, demeurant présentement à LILLE. Jacques WALRAVE leur exécuteur s'obligera".
2BXI
12A/275 (29/03/1627): "Jacques WALRAVE receveur de LOMME et appendances, déclara que Messire Jacques Philippe
DE GAND ET VILLAIN, Comte d'ISENGHIEN, baron de RASENGHIEN, Seigneur de LOMME,
son maître, aurait, pour faciliter la levée des deniers qu'a besoing Messire
Guillaume DE GAND ET VILLAIN, baron de Saint Jean, STEENEN, son fils, pour
l'achat de la terre et Seigneurie de Brifoeul par acte passé pardevant les
auditeurs du Souverain Baillage de LILLE, le 20/03/1627, obligé ses biens. Il s'oblige
à son tour".
2BXI
13A/218 (29/07/1628): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de la Seigneurie des Obeaux, au nom et comme
procureur spécial de Messire Adrien Lamoral DE GAND ET VILLAIN Seigneur des
Obeaux, chancelier et chanoine de l'église cathédrale Notre Dame de TOURNAY".
2BXI
13A/383 (23/08/1628): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de LOMME, procureur spécial de Messire Philippe
Lamoral DE GAND DICT VILLAIN, Comte d'ISENGHIEN, gouverneur et capitaine des
villes et chastellenies de LILLE, DOUAY et ORCHIES".
2BXI
17A/411 (07/01/1632): "Deniers reçus de Jacques WALRAVE bailly de SEQUEDIN".
2BXI
18B/800 (30/12/1633): "Jacques WALRAVE bailly d'ENNETIERES EN WEPPES".
2BXI
26A/10 (29/12/1642): "Jacques WALRAVE procureur de Dame Louise DE MERODE baronne de Saint Jean, STERRIES,
Dame de WOLDERE, WASMES, BRISSOEUL, veuve de Guillaume DE GAND dit VILLAIN,
baron, et de Messire Adrien Lamoral DE GAND dit VILLAIN, Seigneur des Obeaux,
trésorier et chanoine de la Cathédrale de TOURNAI".
2BXI
28A/58 (05/01/1644): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de LOMME, procureur spécial de Messire Philippe
Balthazar DE GAND DICT VILLAIN chevalier Comte d'ISENGHIEN, Baron de
RASSENGHIEN, Seigneur de LOMME, gentilhomme de la chambre du Roy".
2BXI
28B/737 (03/08/1644): "Jacques WALRAVE bailly et receveur de LOMME, procureur spécial de Dame Marguerite
Isabelle DE MERODE, Comtesse d'ISENGHIEN et de MIDDELBOURG, Baronne du Saint
Empire, de FRENTZEN, CROISILLES, Dame de WATENES, LANNOY, LINSELLES".
2BXI 29A/98 (08/03/1645): "Jacques WALRAVE bourgeois demeurant à LILLE, receveur et administrateur de la commanderie de Hault Avesne".
2BXI
29A/319 (12/06/1645): "Jacques WALRAVE receveur général de la Commanderie de CASTRE".
2BXI
40L/219 (18/10/1656): "Jacques WALRAVE fils de feu (wijlen) François, bailly de LOMME".
2BXI
45A/218 (24/09/1661): "Jacques WALRAVE bailly de LOMME demeurant à LILLE, en vertu de pouvoir donné par
Philippe Balthazar DE GAND ET VILAIN Prince et Comte d'ISENGHIEN, Baron de
RASSENGHIEN, chevalier de l'ordre de la Toison d'Or, gentilhomme de la chambre
du Roy, Gouverneur et capitaine général du Duché de Geldre, et Comte de ZUTPHEN
(instrument pardevant Joes VANDENBERGHE notaire au Comté d'ISENGHIEN, le
9/09/1661) Dette de 4000 florins (3000 florins prestés à feu Messire Philippe
Lamoral DE GAND ET VILAIN père dudit Philippe Balthazar, en date du 19/03/1624,
et depuis le 6/10/1632 lettres obligatoires de la Comtesse d'ISENGHIEN et
MIDDELBOURG sa mère, et 1000 florins audit Jean BEHAGLE en date du 21/10/1619)".
2BXI 104A/9 (07/03/1726): "Jacques WALRAVE conseiller du Roy au bailliage de LILLE,
administrateur des biens de Marie Madeleine DERANSART veuve de Jean SPIKET".
Als toemaat nog dit: Lomme avant 1789 (J. BRENNE, 1957) bevat een plan van de heerlijkheid Esparce behorend tot het kapitel van St Pierre de Lille te Lomme waaruit blijkt dat baljuw sieur WALLERAVE eigenaar is van verschillende gronden in 1718.
Het Familiefonds de Merode Westerloo: verwantschapstabel
Ter referentie:
Het Familiefonds de Merode Westerloo deel I: renteboeken en -lijsten
Een succesvolle genealogie is in de eerste plaats afhankelijk van bewaard bronnenmateriaal. Na decennialang onderzoek drogen de oudste bronnen uit het Ancien Régime (<1795) langzaam maar zeker op, maar toch is het laatste hoofdstuk zeker nog niet geschreven: in 1950 gaf de adellijke familie de Merode maar liefst 750 meter privé-archief in bewaring aan het Algemeen Rijksarchief te Brussel om historici, genealogen, heemkundigen enz. de kans te geven om het te bestuderen. De inventarisatie van het op één na grootste familiefonds van België (na dat van Arenberg) startte reeds in 1895, maar aangezien de opeenvolgende archivarissen er hun eigen werkmethodes op na hielden, bleef de toegankelijkheid erg complex. Pas in 2014 publiceerde Baudouin D'hoore een praktische 'Gids voor de gebruiker'. Tijdens het lezen van enkele artikels op de Castellum blog vond ik in de voetnoten een verwijzing naar dit fonds. Na tips van historicus Eric Balthau, voorzitter van heemkundige kring Castellum, en Johan De Wilde, een ervaren genealoog die ook al enkele decennia onderzoek doet in de streek, kreeg ik eind augustus 2021 van archivaris D'hoore een selectie uit zijn database met ca. 120 archiefnummers ivm Kalken. Het oudste stuk is een kopie van een Latijnse schenkingsakte uit 1228. Het kan op het eerste gezicht vreemd lijken dat deze stukken zich niet bevinden in het oud archief van Kalken in het RA Gent, maar zoals al bleek bij Het Adelsarchief Piers de Raveschoot, volgde het heerlijk archief de eigenaars van generatie op generatie, of belandde via erfenissen, aankoop of huwelijksallianties bij aanverwante takken. Zo was Philippe Lamoral de Gand-Vilain (1587-1631), Heer van Kalken in de eerste helft van de 17de eeuw, gehuwd met Marguerite Isabel de Merode.
Eerst kreeg ik enkel toestemming van de pater familias, de huidige prins de Merode, om deze stukken in te kijken, maar na een nieuw gemotiveerd verzoek mocht ik deze gelukkig ook fotograferen. Beeldmateriaal is essentieel als bewijsvoering bij een onderbouwd onderzoek. Het lezen, transcriberen en interpreteren van meters archief is zeer tijdrovend. Rekening houdend met de voltijdse job is het belangrijk om thuis in de vrije tijd alles rustig te kunnen analyseren met beeldverwerkingssoftware. Om een beter zicht te krijgen op de oudste generaties in mijn stamreeks en hun voorouders, heb ik een 30-tal archiefnummers van de vijftiende eeuw tot de zeventiende eeuw bestudeerd, voornamelijk renteboeken en -lijsten (deel I) baljuwsrekeningen (deel II 15de-16de eeuw & 17de eeuw) en varia (deel III met charters, octrooien, processtukken, denombrementen,...), en chronologisch gerangschikt van oud naar nieuw (zie samenvatting onderaan in PDF-formaat). Deze nummers variëren in grootte van slechts één tot honderden folio's, en bieden meer inzicht in de zeden en gewoonten, en de grote én kleine gebeurtenissen uit het verleden. Bij sommige documenten ontbreekt een precieze datum, maar aan de hand van gekende persoons- en andere gegevens werd waar mogelijk een tijdsvork bepaald. Alle stukken zijn geschreven in de voorlopers van onze moderne taal, nl. het Middelnederlands (ca. 1200 tot 1500) en het Vroegnieuwnederlands (ca. 1500 tot 1700) en meestal goed leesbaar. Het lettertype uit de eerste helft van de vijftiende eeuw is de Gotische minuskel, voor latere aanvullingen is het Humanistisch handschrift gebruikt dat nauwer aanleunt bij onze huidige schrijfwijze. Aangezien de spelling nog niet gestandaardiseerd was, zien we op eenzelfde folio of zelfs tekstregel verschillende schrijfwijzen van dezelfde familienaam, bijv. aghijns - haghijn - haghin(s) - haghen(s), of haenkin - aenkine - haenken(s). Ook typerend is de familienaam bij vrouwen, bijv. smeesters > De Meester of svijlders > De Vijlder. Hoofdletters voor persoons- en familienamen werden niet consequent gebruikt. De vele afkortingen zijn opgelost om de transcripties vlot leesbaar te maken.
DEEL I: renteboeken en -lijsten met een opsomming van de grondgebruikers - niet noodzakelijk bewoners - die periodiek op heiligendagen grondlasten moesten betalen aan de dorpsheer. Gelijkaardige exemplaren van de Kerk en Armentafel bevinden zich in het archief van de Kalkense Sint-Denijskerk in het RA Gent. Aangezien deze belasting in principe 'eeuwigdurend' was, ging de verplichting automatisch over op nieuwe gebruikers. Deze registers zijn momentopnames, gebaseerd op oudere gegevens uit de 14de eeuw en werden decennialang geactualiseerd tot ze niet meer strookten met de reële situatie en dus aan vernieuwing toe waren. Er werden geen kaarten of plans aangetroffen met een situering of beschrijving van de percelen.
- VD 634 (a). 11 gefolieerde bladen, met bovenaan de eerste folio een latere notitie, wellicht van een archivaris: "Vieux Registre des Rentes Seigneurialles de Nieugavers du moins de lan 1400". Kalken omvatte de heerlijkheid Kalken, het laatschap van Nonnenbos (Nieuwenbos) ten noorden op de wijk Beervelde, en de heerlijkheid van de Nieuwe Gaver ten noordwesten. Datering bovenaan f8r°: "Ontfg van stoffels de vondel vanden jare xii ende xiii". Het register is dus te situeren vóór 1412. De aanhef: "Dit es de rente in calkine en valt telken paesschen", dwz. deze lokale belasting was elk jaar rond Pasen te betalen aan de baljuw. Zie nr. VD 668 voor de naamgeving van de verscheidene renteboeken. Lettertype in Gotische minuskel met in een later handschrift in super- of subscript de mutaties, een wijziging van grondgebruiker, dikwijls betreft het verwanten of opeenvolgende generaties, wat voor een genealoog natuurlijk interessant is.
(a) de reeks VD begint in de database telkens met "0", maar nummers 0634 of O634 slaan niet op Kalken. Een ARA-archivaris kon de juiste stukken na wat zoekwerk lokaliseren.
f4r° "Margriete haghijns diemen heet ghisels over janne van den cleenpitte (b) ½ buenre up dassevelt" in superscript "Claes haghijn over"
f6r° "Jan maes fs pieters an haghelstraetkin (b bis) een buenre over lysbetten jan haghijns" (sic)
(b) Twee eeuwen later: "Dhoirs Lieven haghens ( Tak 5) op een ghemet lants achter haerlieder hofstede oost ende west Jan de vildere zuyt de weduwe Lieven haghens met den cleenput ackere noort Adriaen haghens met zyn hofstede" ( Grote Tiendenboek 1610, f71v°)
(b bis) op f6v° staat echter "haghijns straetkijn". Wellicht een verschrijving van de auteur, want in andere registers spreekt men telkens van het (t)hagelstraetkin.
f7v° "Ghiselbrecht de hertoghe up ½ buenre in de bosschstrate over beatricen tkupers" in superscript "Catyeline srousters Claeys haghens wijf"
f9r° "jan haghen van huutfanghe vor syn stede"
f10v° "jan de vylre over jan haghine up syn stede"
- VD 720. Deels gefolieerd. De opdrachtgever maakt zich bekend op de laatste folio: "Desen bouc dede maken lodewíjc de vos (f) int jaer x. cccc ende zesse omtrent sente maertins messe" (11 november). Latere notitie op de voorkaft: "Ancien Registre des Rentes Seigneurialles de Calcken de L'an 1406 ou L'on trouve quelques particularités et noces de mariage et naissances dun certain galliot, et pierre devos seigneur de Calcken et Nieugavers". Die eerste persoon blijkt Lodewijk Ghelioot (cf. VD881), die volgens de tekst op 19/06/1508 huwde met Goedele van Beruwaen. Hij was eigenaar van de heerlijkheid Nieuwengaver, die hij op 31/12/1513 verkocht aan Adriaen II Vilain, heer van Kalken. De tweede persoon is niet Pieter maar Jaspar de Vos, die niet de heer van Kalken was, maar er wel bezittingen had. Het is voorlopig onbekend wat de exacte familieband is met Lodewijk de Vos. Uit de tekst blijkt dat hij samen met Katelinen Haenkins fa. Ghyselbrecht (zij stierf op 23/05/1471). Hun 4 kinderen werden geboren tussen 1461-71, en bij het eerste kind was meester Jan Reyns, priester en pastoor van Kalken, één van de ghevadere (doopheffers). Verdere aanwijzingen bij:
1. W. STEVENS, Het Leenhof van Dendermonde tijdens de vijftiende eeuw Nadere toegang op het archief van de Rekenkamers, delen en banden, nr. 1102 en denombrementen van Vlaanderen, Leenhof van Dendermonde tot 1473 Volume 1, 2013, p. 511: "ONDER WETTEREN. 4523 Philips de Vos dingelijk man en voogd van Lysbetten van Calkene, mher Zeghers dochter, en moeder van de leenhouder doet verhef van een leen liggende in Wetteren en in Kalken. De leenhouder is gemachtigd een baljuw en drie schepenen en leenmannen aan te stellen om volle vierschaar te houden in de beide plaatsen. De laten gelden een jaarlijkse heerlijke rente van tweeentwintig ponden par. in speciën en honderd achtenveertig hoenderen. In Wetteren heeft de leenhouder op de vorstelijke domeinen een rente van zeventien schellingen drie penningen par. De leenhouder zegelde het rapport op 6 juli 1430". Deze Philips de Vos was een zoon van de vermelde Lodewijk de Vos en Elisabeth van Calckene (J. GAILLIARD, Bruges et le Franc ou leur magistrature et leur noblesse, Volume II, p. 362).
2. Ibidem, p. 485: "Jaspar le Vos tient ung fief de mondict seigneur de sadicte maison et court de tenremonde et
est une seignourie extendant en les paroiches de Wettre et Calkene esquelles plaeches il peut
mectre ung bailli et la moictie des eschevins ung praectre et de ses hommes de fief et eschvins
faire droit et justice de tout ce que lon tient de luy a cause de sadicte seignourie item
appertient audict fief en preitz iiijc
verges amendes de iij livres par. item en rente en deniers L
livres par. du quel fief sont tenus pluseurs arrieresfiefz cy apres declairez et tient la mere
dudict Jaspar tient la moictie des prouffis et est cedit fief extime en valeur par an deduit le
portion de la dicte mere et vault par an L livres par. en si demeure net pour le dit Jaspar [ L
livres par. ] xxv livres par. - sa mere quy est une povre et anchienne tient la moictie des
prouffis et nest tauxe par sa part xv livres par."
3. Ibidem, p. 503: "Jaspar le Vos en tient ung fief contenant (in Kalken/Lichtervelde) ensamble une plache enmasonnee dix bonniers ou
environ duquel fief la mere dudict Jaspar tient la moictie sa vie durant en vivenote et sont
dudict fief tenu les arrieresfiefz cy apres declarez et vault cedit fief par an xx livres par. et est
chergie de vij livres xvj s. par. a la vie de Jehan de Gheest et pour la mere dudict Jaspar la
moictie demeure net [xx livres par.] vj livres ij s. par. - tauxe pour moictie pour la vefve iij
livres et pour Jaspars vj livres".
4. J. BROECKAERT, Geschiedenis van Wetteren, 1862, p. 55: "In de archieven van Wetteren vinden wij een stuk, bewijzende dat "alle de leenen staende in de rubrique van Wettre en Calckene, zoo wel groote als cleyne zyn ressorterende ten Leenhove van Wetteren ghezeyt het Dendermondsche". Wij schrijven er, onder meer bewijzen, het volgende uit over: de heerlichede van den Nieuwen Gavere, toebehoorende den graef van Yseghem, staende in dezelfde rubrique bekent op den name van Jaspar De Vos".
De aanhef: "Dit zyn de manscepen (leenmannen) die toebehooren Jaspar de vosende joncvrauwe Lisebetten zinen wive de welke joncvrauwe Lisebette voors dochter was van mer zeghers van calkine (f) ende syn de voorseide manscepen gheleghen in calkine". Zowel de archivaris als deze opsteller waren duidelijk niet goed bij de les. Tussen folio's 8 en 9 zit een kwijting van 24 juli 1480: "Ic Jaspar de vos priester kenne dat ic ontfaen hebbe van kestiaen van varen als deken vanden scheppers van ghent... vande sterfcoope van ix buender... van my houdende in prchie van wettere ende calkine". Over deze priester die 4 natuurlijke kinderen kreeg, later meer.
f5v° "Item idem up moorkin ende up bertools acker een half ghemet groot" in superscript "kateline haghijns"
f18v° "lysbette haghins lievin slombaerden wijf"
f20v° "Item ijdem up willem keghels hofstede een bunre groot" in superscript "kateline haghens"
(niet langer gefolieerd)
"Liev wouters van vii dachtwan... neven den galghen eed" in superscript "thoeyr van maes haghen"
"jan vande velde in raffeschoot" in superscript "lysbette haghens lievin slombaerden wijf "
"Clays van Waes up een half buure up doesvelt nevens lysbette haghens land"
"Jacob haghens ½ dachwant... doosvelt"
- VD 651. 26 gefolieerde bladen van dezelfde auteur als VD634, op f25v° en f26r° staan telkens 2 gestileerde handtekeningen. Op de voorkaft latere notitie: "Ouden Rentebouck vander heerlickhede van Calckene Vieux Registre de Rentes seigneurialles de Calcke en velein" (soort perkament, meestal kalfsleer - Ned. vellum). De aanhef: "Dit es de rente toebehorende janne van masseme (c) in calkine te keessavonde", dwz. deze belasting was telkens met Kerst verschuldigd aan de dorpsheer. In het landboek van 1613 (cf. VD 668) kreeg zo'n register de naam van den kersst bouck. De pape (pastoor) en koster komen voor in de lijst, maar zonder naamsvermelding.
(c) Jan van Massemen (Jehan de Masmines), Heer van Kalken, zoon van Daneel (hij stierf in 1408) en Margriete van Ghistele. Gehuwd met Adriana Cabeliau. Hij overleed ca. april 1437. Het register werd dus opgemaakt tussen 1408-37, mogelijk een vernieuwd exemplaar na het overlijden van zijn vader.
f1v° "Item van huytvanghe tieghen haghens acker" (de "haghins ackere" in Kalken komt ook voor in een akte van november 1449 - SAG, Reeks 49, Archief van het Wenemaershospitaal, charters, nr. 113)
f2r° "Gillis haghijn (d) van godeuerts acker een ghemet in de somerstrate" in superscript "neese haghens lieven nouts wyf over"
(d) Mogelijk ook vermeld bij een rente die oorspronkelijk in natura verschuldigd was aan de kerk van Kalken, maar die later gebruikelijk werd afgekocht aan dagprijs: "Dit es dolie int heerste der kerken Gillis haghen een stoep (inhoudsmaat, ca. 2,4 liter) olyen beset up dasschoot groot een out half bunder claeys haghen ghelant inden selven acker" (RAG, KAK, 25, Register van de kerkgoederen XVde eeuw, f9r°).
f2v° "Margriete haghins pieters dochter up godeuerts acker een ghemet"
f2v° "Item up haghins hofstede achter tla..re"
f5r° "pieter haghijn in de vierdoncke (e) up de beke een ghemet"
f6r° "Item up ½ buenre up den corendonc over kerstmen an den assevelde" in superscript "kateline haghijns de weduwe van pieter sturtewaghens"
"Item over pieter haghine up ½ bundere in de vierdonghe"
(e) Uit een renterol ca. 1400 van de Kalkense Tafel van de Heilige Geest: "Pieter haghen op sijn hofstede in de vierdonghe" (RAG, KAK, 458, Rentenrol ca. 1400).
f7r° "Item in de venne een dachwant over ghisel haghine"
f9r° "Mijn jonkvrouwe van calkine (f) lodewyc thvos gheselnede over mer hughen van kalkine in grietkins acker een dachwant ende en alf"
(f) Elisabeth van Calckene, dochter van Zegher (Sohier) en Marguerite de Notax, gehuwd met Lodewijk (Louis) de Vos. Mer (ridder) Hugues van Calckene was haar grootvader.
f10r° "Item up den winkel ½ buenre ende up de ackelinghe ½ buenre over jan haghine"
f11v° "pieter haghyn over pieter inghelbrechts up ½ buenre in den sriec"
"pieter haghijn Item up sijn hofstede iiii c roeden an tvierdonghestraetkin"
f12v° "Ghisel haghijn over janne van coetvelde ande varedonc"
f13v° "Ghisel haghijn up iii dachwant in den varendonc" in superscript "neese haghens lievin nouts wijf"
f14r° "Item over pieter haghine vor sijn hofstede ten asseneke"
f17r° "Martyn haghijn over gillis haghine up sijn hofstede"
f19v° "Cateline pieters moeraerts dochter in den brant over pieter haghine een ghemet"
f20r° "Gillis bracke int somerstrate over jan haghine in den houden acker ½ buenre"
f20v° "Gillis bracke int somerstrate onder jacop haghijn ½ ghemet"
"Ghiselijn haghijn over lijsbetten haghins up ½ ghemet in tsomerstrate" in superscript "neese haghens lievin nouts wijf"
"Magriete haghijns over lijsbetten haghijns up hofstede" in superscript "lievin nouts"
"Belie aghijns up iiii c roeden in den acker"
"pieter haghijn up een dachwant bachten den acker" in superscript "lievin nouts"
"Wouter pric over hemric brune up beenkins acker" in superscript "Lauwerine haghens fa jans gill vanden damme wijf"
f24r° "Beatrix aenkins up doesvelt 1 voeren (?)" in superscript "Solvit katheline haghine met hare kindre" (solvit = heeft betaald. Zij was weduwe)
- VD 869. 46 gefolieerde bladen, dezelfde auteur als VD634/651, maar van een iets latere datum dan VD651: "Pieter haghyn over pieter inghelbrechts up ½ buenre inde sriec" (f11v°), in vergelijking met VD869: "Willem pauwels over pieter haghin over pieter inghelbrechts up ½ buenre inden sriec" (f19v°). Op de voorkaft latere notities: "Ouden rente bouck van Calckene Vieux Registre des Rentes Seigneurialles de Calcken sans date" (in de database vermeld als: cijnsregister 15e eeuw). Originele tekst in Gotische minuskel, latere mutaties in super- en subscript. Op de achterzijde van het eerste blad en de allerlaatste folio staat een doorlopend verslag dd. 18/10/1501 van "Gillys vanden velde fs pieters schoutheete ende wettelic maenre ter vierscare van wettere". Deze ambtenaar oefende de lagere jurisdictie uit, en vroeg als maenre namens de dorpsheer rechtsprekers om een vonnis. De zaak betrof de achterstal te Raveschoot voor 1500-01 op de betaling van een erfelijke rente van jaarlijks 26 schellingen groten volgens een wettelijk charter van 03 februari 1415. In een later stadium was de betaling verschuldigd aan jan vanden velde fs jans en nadien stevin de cupere, hier als minderjarige (-25 j.) vertegenwoordigd door zijn voogden als eisers, en de gedagvaarde piet haghins als verweerder. Wellicht gaat het hier om mijn stamoud-grootvader die toen ca. 25 jaar oud was ( Generatie I), die de financiële verplichtingen van zijn voorouders moest nakomen.
Johan Vandevelde fs Johan staat bekend als eigenaar in 1473, een Gillis de cupere vanaf 1525 ( Eigenaars van Raveschoot 14de-19de eeuw). Was deze Stevin zijn vader? Deze heerlijkheid hing toen bestuurlijk af van Wetteren, het geestelijke leven speelde zich af in de Kalkense Sint-Denijs parochie.
f2v° ""Gillis haghijn van godeuerts acker een ghemet inde somerstrate", ernaast "neesse haghins lievin nouts wyf "
"Margriete haghins pieters dochtere up godeuerts acker een ghemet"
f3r° "Jan de Witte up haghijns hofstede achter tsevere"
f4v° "Item over Jacop beenkine up woyts acker ½ ghemet" in subscript "gillis haghins"
f10v° "Item over jacop beenkine van here hofsteden ten velde" in subscript "jan hagijn"
f13r° "Item inde venne een dachwant over ghisel haghine inde sandtvoorde"
f14r° "Willem pauwels up worts acker" in subscript "gillys haghen fs clays"
f17r° "Item up den winckel ½ buenre ende up de ackelinghe ½ bunder over jan haghine"
f18v° "Item over heinric spapenkinderen ½ buenre inde vierdonghe" in superscript "mergriete haghens fa willem"
f19v° "Willem pauwels over pieter haghin over pieter inghelbrechts up ½ buenre inden sriec"
"Pieter haghin up sijn hofstede iiiic roeden ant vierdonghe straetkin"
f21v° "Ghisel haghin over janne van coetvelde ande varendonc" in subscript "neese haghins lieven nouts wyf"
f23v° "Kateline stortewaghens jan dauwaerts wyf over pieter haghine voor syn hofstede ten assevelde" f28r° "Martin haghin over gillis haghine up zyn hofstede" in subscript "bevonden van de hoirye Jacob de bruyne met eene wettelicken besouck a. XV. XXXI" (1531).
Veel items werden dat jaar geactualiseerd. Het register was dus een eeuw of zelfs langer in gebruik.
f32v° "Beatrice bontinge piet smeests wyf was over gillisse vt wildernessen up ½ bundere inden brant" in superscript "jacob bontinck ende jan haghens"
"Kateline pieters moeraerts dochter inden brant over pieter haghine een ghemet"
f34r° "Gillis bracke int somerstrate over jan haghine inden houden acker ½ buenre"
f34v° "Gillis bracke int somerstrate over jacop haghine ½ ghemet"
"Ghiselmus haghin over lysbetten haghins up ½ ghemet in tsomerstrate" ernaast "neese haghins
lievin nouts wyf"
"Margriete haghins over lysbetten haghins up haer stede" ernaast "lievin nouts"
f35r° "Belie aghins up iiiic roeden inden acker"
"Pieter haghin up 1 dachwant bachten den acker
Wouter pric over henric vr... up beenkins acker" in subscript "lauwerine haghins fa jans gillis vanden damme wyf "
f42r° "Pieter haghin achter de corendonc over lysbette vanden herweghe"
- VD 954. 20 gefolieerde bladen, op het einde enkele ongenummerde folio's ivm bezette erfelijke rentes in de eerste helft van de zestiende eeuw met Lieven Vanden Neste als baljuw. Dezelfde auteur als VD634/651/869. Niet gedateerd, maar zeker vóór 1437. Gelet op de mutaties van iets latere datum dan de vorige nummers. Op de voorkaft: "Ouden renteboeck van Calckene Vieux Registre des rentes seigneurialles de Calcken sans date et quelques ...ences (?)". Handschrift in Gotische minuskel met latere mutaties in super- of subscript. De aanhef: "Dit es de rente in calkine ende valt telken paesschen".
f7r° "Margriete haghins diemen heet ghisels over jan vanden clempitte een halve bunder up dassevelt" in superscript "Jacob haghins fs Clays"
f7v° "Gillis Moens over jan pedaerde up 1 bunder up hussevelt" in subscript "Lauweryne haghens over Lysbette haghens fa Willems"
f13v° "Ghiselbrecht de hertoghe up een half bunder inde boschstrate over beatricen skupers" in subscript "Cateline sreusters Clays haghens wyf"
f15v° "Jan haghins van huutfanghe vor sijn stede" in subscript "gillis vanden damme"
f18r° "Jan de de vijlder over jan haghine up sijne stede"
- VD 881. 52 gefolieerde bladen. In de database van B. D'hoore staat 'renten 16e eeuw', maar de oorspronkelijke gegevens in het register gaan zelfs terug tot de 14de eeuw, zoals blijkt uit f49r°: "Dit es de rente die mer huughe van calcke cochte jeghen den Lieven vanden hamme". Op de laatste folio: "Vieux Registre de rentes seigneurialles de Calcken appendances [...] sans date y compris les arrier fiefs".
De aanhef: "Dit es de rente die men jaerlix ontfanct te kersavond int hof te calkine ende behoort toe lodewijc ghelioot mynen heer van resseghem hem comende by coope van lodewijc gelotte" (cf. VD 720). Deze laatste was een telg van een Gentse familie grootgrondbezitters die veel eigendommen had in Kalken en Overmere, en waarvan verschillende leden in de 15de-16de eeuw toetraden tot de Gentse gilde van de goud- en zilversmeden. Enkele varianten van deze familienaam: Ghelgoet - Ghelioet - Kilioet - Keljoet. Dat particuliere grootgrondbezitters belangrijke rechten bezaten, blijkt uit deze passage: "De bezitter dezer rollen genoot dezelfde rechten als den leenheer, hij ontving de jaarlijksche interesten der renten, bij het overlijden van den leenhouder werd aan hem de doodschuld betaald" (C. DAUWE, Calcken door de eeuwen heen, p. 49).
f1v° "jan van rysselberghe over kateline haghins up tmarkin ende up verscols(?) acker een half ghemet groot"
f14r° "lysbette haghins lievin slombaerden wyf over jan vander...en van eenen halven bunder naest zeghers acker ande vaart"
f17r° "kateline haghens up willem keghels hofstede een bunder groot"
f38r° "Jan vanden velde in raffescoot over Jan vander cammen van eenen halven bunder up tlanghouck voor seghers acker an mutskrijs (?) strate" in superscript
"Lysbette haghens Lievens slombaerden wijf"
f49r° "piet vanden acker over jan bracke up een half bunder up doosvelt neffens lysbette haghens
lande"
"piet vanden acker over jacop haghin up een dachwant up doosvelt"
- VD 845. 24 gefolieerde bladen, op de voorkaft latere notitie: "Registre des Rentes Seigneurialles echeantes a paques de Calcken de L'an 1537 par lequel l'on voit a combien est le redemption des pouilles ou chapons que l'on doit". Van oudsher renten in natura zoals de hoender- en kapoenrente werden later vervangen door een jaarlijkse afkoopsom: "de Heer ontving jaarlijks als rente, de som van 39 schellingen 9 deniers groote, te Paschen 35 kapoenen en 24 hoenderen, van lieden die leengoed van hem gebruikten" (F. DE POTTER & J. BROECKAERT, Geschiedenis van Kalken (1889). Een kapoen is een gecastreerde haan om het vlees vetter en malser te maken. De tekst begint vooraf met enkele opmerkingen ivm de opbrengst van deze kapoenrenten voor 1596-97, 1622 en 1606, deze laatste van afgaend (ontslagnemend) baljuw Denys Bracke in opdracht van Isabeau de Berghes, echtgenote van Jacques Philippe de Gand dit Villain, toenmalige Heer van Kalken.
De aanhef: "Dit es den rentebouck toebehoorende den heere van calckene ende datte van zynder rente in calckene, ende valt telken paesschen ende was aldus vernieut int tjaer ons heeren duust vyfhondert zeven ende dertich" met in de linkermarge: "Den hauden rentebouck vallende te paesschen es by michiel wemaes bailliu van calckene ghelevert in handen van me vrauwe". Wanneer een register met het verstrijken der jaren en de vele mutaties teveel afweek van de reële situatie werd een nieuw exemplaar opgemaakt. We vinden klassiek de mutaties in superscript, en latere toevoegingen in subscript ivm de aanpalende leenhouders/pachters.
f5r° "Jan haghens fs pieters (mijn stamoud-vader en -grootvader Generaties II & I) ooc van eenen dachwande meersch in calcken meersch byden bunders
voors es wisselmersch met pieter tork" in superscript "adriaen haghens fs jans" en daarboven "michiel borrick by coope". Deze laatste was gehuwd met
Elisabeth, een kleindochter van stamoud-vader Jan Haghens daude, Adrianus was haar oom.
f9r° "nort blommaerts acker oost jan haghens"
f9v°"ha...en keghele over jacob keghele van eenen ghemete voor syn hofstede up anselaer neffendt jacob roegier stede nu zyn stede zuyt jan haghens oost de strate"
in subscript "nu zuydt jan haghens fs jacobs west jacob de vman causa uxoris"
f10v° "Jacob haghens fs claes over claes haghen van twee ghemeten up dassevelt up zyn stede in somerstraete west de strate noort lysbette poorters pauwels haghen wyf"
( Tak 2 / de eigenaars in de Penningkohieren van 1571-72)
f11v° Latere post: "clair van eesveldt fa Jan Lieven haghens wyf de heelft vanden voors mersch ["gheleghen an thecken an den meulencautere"] ( Het Algemeen Familiefonds deel II register 1 f7v°)
f15r° "Lieven buylle van eenen ghemete an cootvelt noort ghelandt dhoirie van Jacob de gheest" in subscript "nu pieter bontynck oost theere strate zuydt jacob haghens"
Latere toevoeging bij de volgende post: "oost tsheeren strate zuyt Ln haghens fs Jacobs"
f17r° "Jacob bontynck fs gillis over dhoirie van Jan keghele van eenen bunder lants up dhende vande bostrate ande tcoetvelt" in superscript "pieter bontynck fs arents noort ln haghens met zyn
bosschelken oost de strate"
"Laureins van damme fs gillis van eenen bosselkine gheleghen inde bostrate byde coetvelde" in superscript "levyne van damme jaccobs haghens wijf"
(mijn stam-betovergrootouders Generatie III) in superscript "Ln haghens fs Jacobs" (deze Livinus werd begin zeventiende eeuw
aangesteld tot baljuw van Raveschoot Tak 4)
f18r° "Jacob de gheest fs pieters over claeis haghens van eenen halven bunder in de bostrate heetende claeis haghens ackere" met latere toevoeging "up zyn stede oost de strate
noort dhoorye van adriaen de meuleneere"
f18v° "De zelve [Jan de veerman] van vutvanghe jeghens den zelven acker vconterpandt in somerstrate" in superscript "ghelt desen huytfanck johanne veerman lievin haghens wyf"
en daarboven "Adriaen haghens daùde met dhoirs... coppejans ende de weesen Ln haghens Lievens"
- VDB 388. 36 gefolieerde bladen, renteboek van de heerlijkheid Nieuwengaver anno 1571 met mutaties en latere aanvullingen in super- en subscript, in de linkermarge telkens de jaartallen als bewijs van betaling tot en met 1624, linksboven de eerste folio: "vieux Reg[ist]re 1571 sans date (?) Kalcken". Identiek handschrift als bij de Armendis rekening in datzelfde jaar (RAG, Kerkarchief Kalken, 453). In enkele passages staan de grootvader (grootheere) of -moeder (groetken) bij naam vermeld.
De aanhef: "Dyt es den rentebouck toebehoorende jonckheere maxymylyen vylains heere van Rysseghem ende ontfangher van zynde der renten vanden nyeuwen gavere treckende int kalcken ende int laerne ende vallende telcken beloken paeschen zaterdacht was desen rentebouck vernyeut int meye xvc een en tseventych".
f5v° "Dhoorye van gillys van eesvelde fs lorys van vier hondert roeden andt twyngadt gheleghen" in superscript "Kerstine bauwens Jan haghens wyf"
(mijn stam-overgrootouders Generatie IV)
f12v° Bij de "galghen heedt zuydt den heerwech", latere toevoeging: "oost den baillu van Laerne west gardyne haghens jan de vijlders wyf"
f13r° "Dhoorye van tsymoen haghens fs jan over jan bauwens van eenen halfbunder lants gheleghen up betten heedt ant twyntgadt west ende noort betten straetken"
met in superscript "pieryne haghens macharys everaert wyf" en erboven "Bauwen colman by coope" ( Landboek 1613 f156v°)
f13v° "beatrysse van eesvelde giellys zauwens wyf over giellys van eesvelde van twee ghemeten landts inde reeck"
met in superscript "kerste bauwens jan haghens wyf" ( Landboek 1613 f156v°)
f20v° "Loy van ruteghem fs pieter over dhoorye van pieter haghens van een halfbunder landts gheleghen bynnen kalcken andt de gheerart strate commende zuydt
anden heerwech"
f23v° Latere mutatie van een halfbunder land "andt tseverheedt andt waterlate oost de strate ende de beke": "willem van driessche over zyn moeder
moenyne(?)haghens" ( Landboek 1613 f163r°)
f33r° "Jan haghen fs pieters over lysbette wauters zynder moeder(g) van 400 roeden mersch gheleghen int brouckmersch byden kante naer wettere tende
den merbosch comende noort metten... ende inde weerf"
f33r° "Dhoorye van pieter de scryvere van eenen half dachwandt mersch gheleghen indt dauwe gote by de west zyde neffent de vaert gheleghen" met mutaties in
superscript "Jan haghen fs pieter" en in een nog later handschrift "Lieven haghens up Raffeschoot" ( Het Algemeen Familiefonds II - register 1 f23v°)
(g) De enige directe aanwijzing van mijn stamoud-grootmoeder ( Generatie I).
- VD 846. 26 gefolieerde bladen. De laatste folio vermeldt de auteur: "Desen voorseyde rentebouck es aldans vernieuwt ende gheschreven huyten voorghaenden rente bouck int ottober XVc LXXvi ende ghecollatyoneert (vergeleken met het vorig register) jeghen den voorghaenden ende lesten rente bouck by my mychiel weemaes baillu van kalcken doen int dyeen tyt ende zynen vermoghen ende beste daer inne ghedaen ende onderteekendt" (met gestileerde handtekening). Op de voorkaft latere notities: "Dyt es den rentebouck toebehoorende mynen heer van Resseghem ende telken nieuwe avont treckende int kalcken ende int larne ende vernieut gheweest int october XVc LXXvi Registre de Rentes Seigneurialles de nieugaves echeant à la nouvelle année - Renouvellé Lan 8bre 1576" en onderaan "Desen bouck es noch tovergheven den XXX maerte 1603".
De aanhef: "Dyt es den rentebouck toebehorende den heer van kalcken ende datte van zijnder heerlychede vanden nyieuwen gaver treckende int calcken ende in larne vuyt telken nyieuwe avondt (cf. VD 668 voor de naamgeving) es aldus vernieut ende gescreven huyten voorghaande rentebouck danof wesende int wiedemaant XVc LXXvi moet ghezet zyn de d voorseyt".
f1r° "Dhoorye van matthys van eestvelde over gillys van eestvelde van twee ghemeten landt gheleghen andt beer velst neffent gillys dauwe stede ghenaempt pauwelst acker
up de oost zyde gheleghen" in subscript "west kerstine bauwens jan haghens wyf" (mijn stam-overgrootouders Generatie IV)
f1v° "Beatrysse van eestvelde gillys dauwe wyf van twee ghemeten landts gheleghen andt beer velst achter heur stede gheleghen ghenaempt scholst acker oost dhoorye
van pieter bracke zuyt den bosch " in superscript "kerstine bauwens jan haghens wyff" f6v° "de muschestrate oost de strate noort jaccobs haghens ter causen van zynen wyff" in subscript "noort Laurs haghens" (wellicht Tak 3)
f11v° "twee ghemeten landts gheleghen andt zynen stede ter cruussen" in superscript "de weesen Adriaen haghens dhelft by versterfte van huerl moeder
betkin smeesters" (Elisabeth De Meester Verwantschappen in de 16de eeuw Tak 1)
f21v° "Livyne ende Johanna van damme ghezusters over Lauwereys van damme huerlieder vader van twee ghemeten bosch gheleghen inde muschestrate achter
Jan van mossevelde stede gheleghen oost de strate" in superscript "Laurs haghens"
- VD 668. Landboek van 1613, gebaseerd op een ouder exemplaar van 1554 dat aan vernieuwing toe was ( Het Kalkense landboek van 1613).
- VDA 525. Niet gefolieerde rentelijst. Zonder datering, maar opgemaakt tussen de overlijdensdata van twee personen die vermeld staan in het parochieregister, nl. 03/06/1615 ("de weduwe van lieven hagins") en 27/01/1616 ("de weduwe van jacob crobeel"). Hieruit blijkt dat mijn stam-overgrootvader ( Generatie IV) zijn broer Livinus wellicht rechtstreeks opvolgde als baljuw van Raveschoot.
De aanhef: "de naervolghende personen te vermanen saterdaghe commen ten acht hueren voor noens ten huuse van Gillis bracke ... aldaer te be... de poi... ende... die sy heden inden heerelicken rentebouck van Jonckheeren Loys end Joos de Resin (?) by coope te commende den greffier van wettre" (de betekenis is me niet helemaal duidelijk). Komen voor:
- "Item Paesschier ranst van een dachwant in brouckmers pachter jan hagins bailliu van raveschot"
- "De weduwe van lieven hagins te Raveschot ( Tak 4) van een dachwant lants inden mersch in bellam"
- "Adriaen hagins van een ghemet gelegen voor den muelenberch"
Generatie III) en de oudste in de stamreeks met gekende doopdatum, nl. 25/11/1609 in Kalken, al glipte deze lange tijd tussen de mazen van het net, want hij werd foutief ingeschreven in het huwelijksregister! De notitie werd doorgestreept, maar niet hernomen in het doopregister? Ook in de VVF-bewerking van de parochieregisters komt deze niet voor. Pas in juni 2018 bracht een mail alert op de GeneaNet-pagina van Johan CLAUS opheldering:
Generatie IV (d). In het Adelsarchief Piers de Raveschoot of het oud archief van Kalken/Laarne (RAG) heb ik geen baljuwsrekeningen aangetroffen van deze heerlijkheid, misschien bevinden die zich in een niet-geïnventariseerd familiearchief van één van de voormalige eigenaars in het SAG? Er "werd afzonderlijk rekening gehouden, hetwelk jaerlijks, ten bijwezen van eenen kommissaris, door het hoofdkollegie van Dendermonde afgevaerdigd, plaets had" (Geschiedenis van Wetteren, J. BROECKAERT, pp. 53-54). Tijdens het onderzoek werden de vermelde baljuws opgelijst, waaruit blijkt dat leden van de plaatselijke families HAEGHENS en DE VIJLDER het ambt regelmatig uitoefenden (a). Het overzicht - weliswaar met hiaten - biedt, net zoals dat van de eigenaars, een referentiekader om data in de tijd te situeren.
 "Arrow"){kind=icon}
