Enkele dagen geleden werd duidelijk dat mijn voorspellende krachten niet om over naar huis te schrijven zijn (zie blogbericht 11/01/2008). Vandaag doet Prof. Stefaan Walgraeve (samen met Carl Devos één van de weinige politicologen die ik graag bezig hoor) een poging in De Morgen. Het is een redelijk lange voorspelling maar echt de moeite waard om eens te lezen.


De verkiezingen van 18 mei 2008

Guy Verhofstadt stapt op paasmaandag naar de koning en biedt zijn ontslag aan. Daarna komen er nieuwe verkiezingen

Stefaan Walgrave kijkt in een donkere glazen bol

Sommige politicologen denken dat het allemaal wel goed komt. Maar niet alle politieke wetenschappers zijn even optimistisch. Een oefening in nonscience fiction.

Op dinsdag 15 januari 2008 gaat Octopus van start. Het overleg start onder een slecht gesternte. Di Rupo speelt stokebrand en sommige partijen dreigen al op te stappen vooraleer het spel goed en wel begonnen is. In het begin komt er weinig naar buiten van Octopus. In de media wordt gespeculeerd over grote vooruitgang. De partijen lijken zich allemaal te houden aan de interne afspraak om zonder pottenkijkers te onderhandelen.

Midden februari wordt het moeilijker. Er zijn wat halve akkoorden die in deelgroepen zijn gefabriceerd, maar over bijna niets is er een finaal akkoord van alle partners, laat staan dat er over het hele pakket een consensus bestaat. Sommige Octopuspartners voelen zich gepasseerd omdat ze niet bij alle besprekingen betrokken worden. Het zwaartepunt van de onderhandelingen verschuift naar de partijvoorzitters, de 'wijzen' verdwijnen geleidelijk op de achtergrond. Eind februari lekken sommige deelakkoorden uit, waarop de verliezers ervan hevig ontkennen dat ze er ooit mee hebben ingestemd. Jean-Luc Dehaene, die tot dan toe op vraag van Leterme zeer actief is geweest, is furieus over de loslippigheid van de onderhandelaars en stapt op. Vooral PS en cdH aan de ene kant en CD&V-N-VA aan de andere kant staan lijnrecht tegenover elkaar. MR houdt zijn FDF-vleugel onder controle. De groene partijen roepen op tot redelijkheid, maar hun geluid gaat verloren. In de Vlaamse media ontstaat een semantische discussie over wat een 'grote' staatshervorming nu juist is en hoe groot de hervormingen minimaal moeten zijn om als groot beschouwd te kunnen worden.

Geen grond
De Franstaligen eisen, in ruil voor de splitsing van B-H-V, dat er iets gebeurt met het territorium van Brussel. Voor vele Vlaamse onderhandelaars is dat onbespreekbaar, ze willen wel geld geven aan Brussel, maar geen grond. De Vlamingen willen meer sociaaleconomische autonomie, de Franstaligen kunnen alleen instemmen als die autonomie wordt ingesnoerd door strikte convergentiecriteria. Ten gronde draait het niet alleen om de communautaire kwestie. Samen met het communautaire wordt immers ook parallel onderhandeld over een sociaaleconomisch programma voor de nieuwe regering. Met oranje-blauw in 2007 ging dat nog min of meer goed, nu met de PS erbij wordt alles op de helling gezet: het moet linkser, en vooral Open Vld gaat tekeer als een duivel in een wijwatervat om de oude akkoorden te behouden. Ook persoonlijk zit het goed scheef tussen de onderhandelaars. Het kerstreces heeft deugd gedaan, maar sommige onderhandelaars kunnen elkaar niet meer rieken of zien. Bovendien weegt ook de onzekere samenstelling van de nieuwe, definitieve regering op de onderhandelingen.

We zijn 18 maart, nog vijf dagen voor de deadline. Het is tijd voor de grote packagedeal, de ultieme synthese. De nota-Verhofstadt wordt in het publieke debat opnieuw als een mogelijk compromis naar voren geschoven. Iedereen kijkt naar Yves Leterme, maar die kan zich niet echt opwerpen als consensusfiguur. Hij weet dat zijn kartel dan aan diggelen gaat, de N-VA kan niet instemmen met maatregelen die de federatie versterken. Bij de splitsing van het kartel zou de schade voor CD&V niet te overzien zijn: ze zullen door de nijdige kleine partner genadeloos aan de muur genageld worden als verraders van de Vlaamse zaak. Vooral de MR wil alles doen om de crisis te ontmijnen. Reynders treedt uit de schaduw van Leterme en zoekt openlijk mee naar het compromis. CdH en PS gaan niet akkoord met een ultiem voorstel van de formateur. Leterme trekt de stekker uit: CD&V-N-VA stapt niet in de regering zonder communautair akkoord. Zonder het kartel is er geen meerderheid aan Vlaamse kant mogelijk. Kort wordt er gespeculeerd over het voortzetten van de interim-regering tot aan de regionale verkiezingen van 2009. Elio Di Rupo roept op om de communautaire spanningen opzij te zetten en een regering van nationale eenheid te maken. Guy Verhofstadt stapt op paasmaandag naar de koning en biedt zijn ontslag aan. Op 18 mei 2008 komen er nieuwe verkiezingen. Alle onderhandelaars vertrekken op vakantie. De verkiezingen zijn misschien wel ongrondwettelijk doordat B-H-V nog niet is gesplitst, maar de partijen spreken af dat hun nieuw gekozen parlementairen de uitslag zullen legitimeren, het Vlaams Belang en Lijst Dedecker schreeuwen moord en brand.

Het electorale risico van de nieuwe verkiezingen is enorm. Er is geen regering geweest en ook geen oppositie, en dus kunnen de partijen alleen afgerekend worden op een jaar van politieke crisis, niet op hun beleid of hun verzet daartegen. De partijen hebben ook geen tijd gehad om nieuwe programma's op te stellen. De partijkassen zijn leeg, de militanten moe en teleurgesteld. En in 2009 zullen het weer verkiezingen zijn. Gelukkig is de campagne kort. Het is naar Belgische normen een ongezien vuile en negatieve campagne, er wordt op de man gespeeld. Wie krijgt de schuld van de mislukking in zijn nek gedraaid? Sp.a en Open Vld hakken genadeloos in op Yves Leterme. Hem worden onkunde en valse beloften verweten, en het kiezen voor het welzijn van het kartel in plaats van het welzijn van het land. Leterme zegt dat hij woord heeft gehouden, dat hij hard gewerkt heeft en dat voor hem een beter beleid voor de mensen belangrijker is dan de postjes. Inhoudelijk trekken sp.a en Open Vld de sociaaleconomische kaart. Ze proberen tijdens de campagne het communautaire zoveel mogelijk aan de kant te schuiven. CD&V-N-VA schuift opnieuw Leterme naar voren als kopman en stelt zich communautair minder scherp op. De campagne draait helemaal niet om het voortbestaan of de splitsing van België.

18 mei 2008
Op 18 mei 2008 gaat de MR er licht op achteruit. Door het spel van de zetelverdeling gaat het marktleiderschap in Franstalig België opnieuw nipt naar de PS. Vooral cdH doet het erg goed, Joëlle Milquet krijgt staatsvrouwallures. Ecolo verliest licht. In Vlaanderen betalen de sp.a en het Vlaams Belang het gelag. Dedecker is de grote winnaar. Groen! haalt slechts heel nipt de kiesdrempel. Bij CD&V en Open Vld verandert er niet zoveel. Ze blijven samen de Vlaamse meerderheid houden en Yves Leterme blijft de populairste politicus, maar hij laat heel wat van zijn pluimen. Door de minder gunstige lijstvorming binnen het kartel zijn de N-VA-parlementairen niet meer nodig voor een meerderheid aan Vlaamse kant.

Leterme en Reynders vinden elkaar na de verkiezingen opnieuw. Er volgen korte onderhandelingen over het vormen van een symmetrische oranje-blauwe regering met de deelakkoorden van 2007 als uitgangspunt. Eindelijk wordt de cheque van regeren zonder PS geïnd. De cdH gaat mee omdat er van geen grote staatshervorming sprake is: de aanval op de eenheid van het koninkrijk is afgeslagen. Communautair heeft de nieuwe regering een miniprogramma met alleen maatregelen die zonder tweederde kunnen worden ingevoerd, maar over B-H-V wordt wel een akkoord bereikt. Het land moet nu geregeerd worden, er is geen tijd te verliezen. Het Vlaamse kartel splitst. Op 12 augustus 2008 wordt Leterme I ingezworen, een jaar over tijd.

Ik hoop hartsgrondig dat ik de bal compleet missla, en dat we op 18 mei 2008 een stevige regering hebben en een goede staatshervorming. Maar ik zou niet weten hoe.

© 2008 De Persgroep Publishing Opinie: Stefaan Walgrave is politicoloog aan de Universiteit Antwerpen.  Stefaan tuurt er duchtig op los!   C'est fini...