Hoe gebeurde abortus in een tijd dat het nog illegaal was?

Voor de vraagstelling van deze week heb ik deelgenomen aan de lezing over  ‘ de engeltjesmaaksters’ in het cultureel centrum van Genk. Deze lezing was zeer interessant, maar mijn vragen werden niet allemaal beantwoord. Daarnaast heb ik de film ‘ Vera Drake’ gekeken, deze vertelt het verhaal van een doodgewone werkende vrouw met een geheime missie als engeltjesmaakster. Het Van Dale woordenboek omschrijft het begrip ‘engeltjesmaaksters’ als ‘onbevoegde aborteuses’.

Het boek ‘de engeltjesmaaksters’ is een productie van Diane De Keyser uit 2009. Diana staat al jaren bekend voor haar talent met de pen. Buiten haar schrijfprestaties van ondermeer ‘Madame aan zee’ en ‘ de schaamte en de schrik, de goesting en het genot’ staat ze ook bekend  voor haar korte schrijfopdrachten in De Standaard en De Morgen. Maar  de pen die kriebelt en die kruipt waar ze niet gaan kan is Diane een uitstekende schrijfster. In haar boeken zet ze vooral de geschiedenis centraal, aangrijpende gebeurtenissen doorheen de tijd. Ze baseert zich dus op oral history verhalen, de waarheid moet doorgrondbaar zijn. http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=KU26H2JT&word=illegale+abortus

Abortus is van alle tijden, wet of geen wet. Zeker in tijden van falende anticonceptie was de weg naar de engeltjesmaaksters een gewenste uitweg, ondanks de gezondheidsrisico’s en de illegaliteit. Wie waren die zo duistere engeltjesmaaksters en wie klopte wanhopig bij hen aan omdat ze af wilden van hun 'pakje'? Diane De Keyzer kreeg inzage in de gerechtelijke dossiers van twintig abortusprocessen uit de periode 1895-1915. Deze schat van wonderlijke verhalen geeft een bijzondere inkijk in de levensomstandigheden van de betrokkenen. Enerzijds maakte ze kennis met de situatie van ongewenst zwangere vrouw, de medeplichtige, de verwekker, de verklikker, de engeltjesmaakster zelf. In haar boeken maakt ze gebruik van schuilnamen om de privacy van de betrokkenen te verzekeren.

Het is ons alle bekend dat abortus tot op vandaag een behoorlijke taboe aanschouwt. Toch was België het voorlaatste Europese land dat een abortuswet hanteerden in 1990. Tot op heden heeft Ierland als laatste Europese land nog geen abortuswet in werking. Toch is het ook voor mij vrijwel onbekend wat zo een abortuswet inhoudt. Sinds 3 april 1990 is abortus in België geen strafbaar feit meer als er voldaan wordt aan bepaalde voorwaarden. Als eerste kunnen we stellen dat de abortus dient uitgevoerd te worden door een herkende gezondheidsinstantie. Binnen de wetgeving is het volgens de wet noodzakelijk dat er een begeleidingsteam aanwezig is. Daarnaast is abortus een noodsituatie en moet de vrouw een degelijke verklaring kunnen afleggen. Na het consult beslist men over de stappen die er ondernomen moeten worden tot abortus.( http://www.abortuscentra-vlaanderen.be/abortus_wetgeving.html) In België mag men enkel een abortus uitvoeren tot de veertiende week van de zwangerschap. Nadien kan dit enkele nog plaatsvinden als de vrouw zich in levensgevaar bevind of als het kind aan een ongeneeslijke afwijking leidt.

Maar hoe werd de abortus nu precies illegaal uitgevoerd? Diane bespreekt tijdens haar lezing verschillende manieren van zwangerschapafbreking. Enerzijds werd er gebruik gemaakt van het principe ‘ op de buik mikken’, hierbij liet men zich van de trap vallen of dergelijke acties, toch hielpen ze zelden. Dit was ook nog enkel te proberen bij het begin van de zwangerschap. Diane spreekt tijdens de lezing ook over het abortus kruid (plant). Dit kruid veroorzaakt een ontspannende werking van de baarmoeder waarbij de zwangerschap niet kan evolueren zoals moet en dus een abortus als gevolg kan hebben. Er zijn verschillende soorten van zwangerschaps uitdrijving die de geschiedenis gekend heeft, maar de meest voorkomende en werkende methode was het zeepsop. In de film ‘Vera Drake’, heb ik kennis gemaakt met de werking van deze methode. Vera voert illegale abortussen uit onderleiding van een aanvoerster. Deze aanvoerster bezorgd haar adressen van hulpeloze zwangere vrouwen. Ze gebruikt om te beginnen een kaasrasp op de carbolzeep te raspen. Daarbij maakte ze ook gebruik van een nagelborstel om sporen te verwijderen en de hygiëne te behouden. De zeep werd samen in een wateroplossing met een spuit in de vagina aangebracht. Na de inbreng verdween de engeltjesmaakster, na twee dagen begon de vrouw terug te bloeden en vond de vruchtafdrijving plaats. Na 20 jaar duister werk kwam het geheim van Vera aan het licht. Één van haar ‘patiënten’ werd opgenomen in het ziekenhuis wegens enorme buikkrampen en het onderzoek bracht de speurders tot bij Vera. Bij deze misdrijf werd Vera bestraft met een celstraf van twee jaar en zes maanden. Dit voorval deed zich voor tussen de jaren ’30 en ’50, ook Diane vertelt over het hoge aantal abortussen gedurende deze periode.

Hoe kon het zover komen? In de jaren ’30 waren voorbehoedsmiddelen nog strikt onbekend. Ook werden meisjes vaak verkracht met een zwangerschap als gevolg. We kunnen ook een sterk onderscheidt maken tussen de vrouwen uit de rijkere klassen en deze uit de arme klassenmaatschappij. De vrouwen uit rijke klassen kunnen een abortus laten uitvoeren in een herkend centrum , hierbij werd een psychologisch onderzoek gevoerd. Enkel wanneer zelfmoordgedachtes in omgang waren bij de vrouw werd een abortus uitgevoerd. Bij arme klassen gebeurde dit volledig illegaal via onbevoegde aborteuses. Toch kwam een ongewenste zwangerschap bij beide klassen voor, bij rijke vrouwen bijvoorbeeld een misstapje en bij arme meisjes die moeizaam tewerkgesteld werden vond er regelmatig een verkrachting plaats door de mannelijke baas.

Ook de politieke voorkeur speelt een rol in het abortusverhaal. In Latijns Amerika zijn vrijwel alle machtshebbers het eens om abortus niet te legaliseren. De mannelijke burgers blijven de vrouwen onderdrukken waardoor modernisering traag op komt. Toch pleit men tot op de dag van vandaag om een bredere kijk op abortus binnen Latijns Amerika.( http://ipsnews.be/index.php?id=35&no_cache=1&tx_uwnews_pi4%5Bart_id%5D=26294) Ook in de jaren ’30 en later was het voor de katholieken uitgesloten om abortus te verwoorden in de volkskrant, dit was tegen de wil van God. De kerk beschouwt abortus als de beëindiging van een ongeboren leven. Om deze reden wordt abortus als verkeerd, immoreel en ook zondig gezien. De kerkelijke leer vertelt dat het menselijk leven begint op het moment van de verwekking, wanneer een spermacel van de vader de eicel van de moeder heeft bevrucht. Op dat moment geeft God een onsterfelijke ziel aan het nieuwe, groeiende embryo. Vanaf dat moment is het de natuur en niet de mens die bepaalt of een leven moet worden beëindigd. Daarom verenigden enkele sociale vrouwen groepen in het geheim om zo toch de ongewenste ‘pakjes’ te lichten.

De dag van vandaag herkennen we deze situatie nog steeds in ontwikkelingslanden. Naar schatting worden er jaarlijks meer dan honderdduizend ongeboren vruchten geaborteerd in deze landen. Dit voorval gebeurt ook op een mensonvriendelijke manier zoals eerder vermeld werd. Volgens het CRZ  worden er jaarlijks een 15 000 tal abortussen in België uitgevoerd. Dit aantal is verontrustend ondanks het ruim aanbod aan anticonceptiemiddelen.

Tenslotte kunnen we stellen dat de maatschappij nog steeds onder invloed van de media een negatief beeld schept over ongewenste zwangerschappen en abortus. Ik kan mij voorstellen dat het schuldgevoel van deze vrouwen groot is eender in welk tijdperk we leven. Het is als maatschappij noodzakelijk om de context van de abortus te bekijken voor we vooroordelen gaan creëren.

22-11-2009 om 00:00 geschreven door Sanne Maggen  

16-11-2009 om 00:00 geschreven door Sanne Maggen