In juli 2005 werd een belangrijke Europese maatregel van kracht tegen belastingontduiking (belastingontwijking) in de EU, nl. de Europese Spaarrichtlijn. In de strijd tegen belastingontwijking bevat deze richtlijn echter een zeer belangrijke en wezenlijke beperking. Ze is enkel van toepassing op natuurlijke personen. Rechtspersonen vallen niet onder het toepassingsgebied van deze richtlijn, en daardoor schiet ze ook voor een deel haar doel voorbij. Bedrijven zijn namelijk de meest actieve belastingontwijkers binnen onze economie.

Voor bedrijven is het een logische stap om te proberen zo weinig mogelijk belastingen te betalen, aangezien hun belangrijkste doel winstmaximalisatie (en het creëren van aandeelhouderswaarde) is. Om dit te begrijpen moeten we even kijken naar een van de belangrijkste vormen van belastingontwijking voor bedrijven, nl. ‘transfer pricing’. ‘Transfer pricing’ is een praktijk waarbij de prijzen van geproduceerde goederen tussen zusterondernemingen van hetzelfde moederbedrijf zo gesteld worden, dat de meeste winsten opduiken in die gebieden met de ‘interessantste’ belastingsystemen (wat meestal betekent de laagste tarieven). (1) Als je de term ‘transfer pricing’ in een zoekrobot ingeeft, dan vind je vrij snel enkele sites van ‘financiële dienstverleners’ die u deze dienst aanbieden, en het principe uitleggen.

Een gegeven waar regelmatig aan voorbij gegaan wordt in de discussie over ‘tranfer pricing’ is dat de techniek marktvervalsend en concurrentieverstorend kan werken. Men veronderstelt al te vaak dat bedrijven deze techniek enkel gebruiken om belasting te ontwijken, maar deze techniek kan net zo goed gebruikt worden om een concurrent uit de markt te concurreren, of om gewoon de eigen dochterondernemingen waaraan men levert te bevoordelen tov andere afnemers (at-arm’s-length). (3)

Een studie uit 2002 naar misgelopen belastinginkomsten door de VS overheid door het gebruik van transferpricing, vermeldt export vanuit de VS naar België van ‘seats – for motor vehicles’ aan de prijs van 1,66$/stuk. (4) Johnson Controls heeft dan ook meer dan waarschijnlijk deze techniek gebruikt om zijn concurrenten op de Europese markt weg te concurreren. Denk je dat het toeval is dat deze firma zijn expansie op de Europese markt heeft ingezet vanuit haar Belgische vestiging te Geel? (5) Het is vast geen toeval dat in de periode 1996-2002 een aantal belangrijke overnames werden gedaan op de Europese markt. (6)

Het mag dan ook duidelijk zijn dat een multinationale onderneming via transfer pricing een concurrentievoordeel kan verwerven tegenover een lokale KMO, en deze zo uit de markt kan concurreren. Voor een multinationale onderneming is het vaak een klein offer om tijdelijk in de ene dochteronderneming een verlies te nemen, om in een andere dochteronderneming, die werkzaam is in een andere geografische markt, een kostenvoordeel te verwerven. Met dit (eigenlijk oneerlijke) kostenvoordeel kan men dan kleinere concurrenten uitschakelen, die men een tijdje later voor een prijsje kan overnemen (en aan de eigen productieketen kan toevoegen). Als transfer pricing op deze manier gebruikt wordt, dan werkt dit marktverstorend en concurrentievervalsend.

Hoe kan men dit best vermijden? Een belangrijk onderdeel van de oplossing zou er in bestaan om verschillende belastingspercentages op bedrijfswinsten te vermijden. Dit maakt transfer pricing om belastingtechnische redenen (de meest voorkomende reden) al overbodig, waardoor de markt voor aanbieders van deze dienstverlening al minder interessant zou worden. Het wordt op deze manier dan ook duidelijk dat belastingconcurrentie tussen de verschillende lidstaten van de EU absoluut geen goed idee is, en dat men best in de eurozone slechts 1 bedrijfsbelastingtarief zou overhouden. Eventueel zou men voor heel W-Europa 1 bedrijfsbelastingtarief kunnen gebruiken, en voor de O-Europese landen die nog geen deel van de eurozone uitmaken een ander tarief. Deze 2 tarieven zouden dan naar elkaar toe kunnen groeien volgens een redelijk tijdspad.

( 1) Een goede beschrijving en verdere uitleg vindt je in volgende studie:
http://www.thecornerhouse.org.uk/pdf/document/Investment.pdf op p46-48
(2) cijfergegevens overgenomen van BEA
(3) De volgende studie in opdracht van de NBER (National Bureau of Economic Research) is een van de weinige over transfer pricing die dit aspect belicht:
http://www.gwu.edu/~iiep/assets/docs/Jensen_Bernard_Schott.pdf
(4) Het betreft volgende studie, het voorbeeld is te vinden achteraan de lijst op p8:
http://www.fiu.edu/~ciber/ws/estimate.pdf
(5) Zie p83 van volgend document:
https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/1887/516/7/04.pdf
De vestiging in Geel werd trouwens geopend in 1989 volgens volgende studie:
https://doks2.khk.be/eindwerk/do/files/FiSe413ebf17fb06726200fb06b89f530d38/eindwerk2004828.doc?recordId=SKHK413ebf17fb06726200fb06b89f530d37
(6) Zie de geschiedenispagina op de site van Johnson Controls, Inc.
http://www.johnsoncontrols.com/publish/us/en/about/history/1990s.html
http://www.johnsoncontrols.com/publish/us/en/about/history/200s.html

18-05-2009 om 10:31 geschreven door Luc  

Hierbij komen we bij de rol van de aandeelhouders. Uit de grafiek in bijlage van deel 1 van dit bericht blijkt ondubbelzinnig dat ze de voorbije jaren veel te gulzig zijn geweest. In de neoliberale logica hebben aandeelhouders nu eenmaal meer invloed dan andere belanghebbenden, en met de toenemende invloed van allerlei beleggingsfondsen (pensioenfondsen, hedgefondsen, etc.) belust op een hoge ‘return on investment’ zijn we quasi geruisloos geëvolueerd van een economisch systeem waarbij de financiële middelen van bedrijven dienden om goederen met waarde te creëren naar een economisch systeem waarbij de goederen die bedrijven maken, dienen als middel om financiële waarde te creëren.

Een volgende punt waar ik over wil uitweiden vormt het concept ‘belastingontwijking’. (4) In tegenstelling tot belastingontduiking is belastingontwijking niet illegaal. Belastingontwijkers volgen dan ook mooi de ‘spelregels’, en overtreden zelfs geen wetten (toch niet de letter van de wet, vaak wel de geest van de wet, maar dat is een ander verhaal). Ze verdedigen zichzelf met het argument dat het hun recht is om hun vermogen ‘te beschermen’ tegen te hoge belastingtarieven, en uiteindelijk enkel het wettelijk kader (lees: de wettelijke achterpoortjes) gebruiken om dit doel te bereiken. Het bestaan van belastingparadijzen helpt hen hier uiteraard bij, en ondertussen bestaat er een hele industrie van consultancy-bedrijven die voor anderen uitzoeken hoe ze het best belastingen kunnen ontwijken. (5) Uiteraard zijn het vnl. de grootste bedrijven (en rijkste individuen) die van deze praktijk gebruikmaken, hierdoor geholpen doordat de Europese spaarrichtlijn enkel privé-personen en geen rechtspersonen viseert.

Op de voorbije G20-top in Londen werd de strijd tegen belastingparadijzen in de schijnwerpers geplaatst, en werd een paar dagen na de G20-top trots verkondigt dat er geen landen meer op de zwarte lijst stonden. Als men echter dieper gaat graven zal men snel merken dat dit een lachertje is. Het is namelijk al voldoende dat een land zich akkoord verklaard om een belastingakkoord af te sluiten met 12 landen om van de lijst verwijderd te worden. In 2002 zijn op die manier 18 belastingparadijzen van de zwarte lijst gehaald, waarvan er sindsdien 11 nog geen enkel en 4 amper 1 belastingakkoord hebben afgesloten (bijlage). Als dit de manier is waarop de leiders van de G20-landen de strijd tegen fiscale paradijzen gaan voeren, dan moeten we niet al te veel verwachten.

Het hele verhaal van belastingontwijking en belastingparadijzen doet mij denken aan de praktijk van de kapersbrieven zoals die vroeger bestond. Toen kregen scheepskapiteins ook de machtiging van koningen om andere schepen te overvallen, en werd piraterij dus een legale praktijk. Op dezelfde manier krijgen multinationale ondernemingen en de rijken der aarde nu een vrijgeleide om hun verschuldigde belastingen voor zichzelf te houden. En ten koste van wie gebeurt dit? Juist, ten koste van de brave werknemer die zijn inkomsten niet onzichtbaar kan maken voor de fiscus. Hij moet meer betalen, omdat degenen die meer zouden kunnen bijdragen aan de samenleving het weigeren.

(4) De uitleg over belastingontwijking op Wikipedia:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Belastingontwijking
(5) geef de term ‘belastingontwijking’ maar eens in in een zoekmachine als google, je zal er direct een aantal hebben.

Bijlagen:
Londonsummit - Tax Havens progress.pdf (18.7 KB)   

Dat de huidige financiële en economische crisis in de banksector is ontstaan en direct voortvloeit uit de verregaande deregulering van deze sector onder invloed van de neoliberale ideologie, weten we ondertussen allemaal. Wat er zou moeten veranderen om de financiële sector en onze economie terug op het goede spoor te krijgen is al minder evident. Ik ga niet beweren dat ik een groot specialist ter zake ben, maar ga toch een poging doen om enkele gegevens op een rijtje te zetten, en op basis daarvan enkele conclusies te trekken.

Eerst en vooral zou ik het over de bankwereld en zijn rol binnen de economie willen hebben. Traditioneel zijn banken eigenlijk tussenpersonen tussen andere economische actoren. Ze verzamelen spaargelden aan de ene kant, en verstrekken leningen aan de andere kant. Ze zouden dus eigenlijk een neutrale (f)actor in de economie moeten vormen. Dit is echter niet het geval, aangezien ze rente vragen op het geld dat ze uitlenen. Op zich is dit logisch, want als banken geld gratis zouden uitlenen, dan zou dit geld onverantwoord gebruikt worden. Het lenen van geld heeft dus een prijs (de rente), en deze rente vormt een inkomen voor de banken. Het is volstrekt verdedigbaar dat banken geld verdienen aan hun activiteiten, want zo kunnen ze hun kosten dekken, en investeringen doen. Dit impliceert wel dat deze eigenlijk neutrale economische actoren geld onttrekken aan de economie. Maar zolang ze dit niet doen aan een tempo dat hoger ligt dan de groei van de totale economie, is er eigenlijk nog steeds geen probleem. En dat is nu net het probleem geweest tijdens de neoliberale jaren.

Tijdens de neoliberale jaren hebben regeringen tegen banken gezegd dat ze met elkaar moesten concurreren om spaargelden aan te trekken en leningen te verstrekken. Bovendien hebben zowel regeringen als investeerders en aandeelhouders tegen banken gezegd dat ze zo veel mogelijk winst moesten maken op het geld dat ze beheerden. Daarbovenop hebben regeringen tegen banken gezegd dat ze dit wereldwijd moesten doen. Waarop banken dit zijn beginnen doen, en almaar meer risico zijn beginnen nemen om dit doel te bereiken, en nu zijn we er van geschrokken dat ze dit ook effectief hebben gedaan.

Een nieuw woord dat velen van ons recent hebben geleerd is ‘deleveraging’, vrij vertaald als ‘ont-hefbomen’. Waar gaat het hier nu over? Banken hebben veel geld ter beschikking, maar dit is niet allemaal geld van de bank zelf, veel geld is afkomstig van mensen of rechtspersonen die hun spaargeld aan de bank hebben toevertrouwd en dit later zullen terugwillen. Het geld van de bank zelf, of eigenlijk van de aandeelhouders van de bank, is het eigen vermogen (EV) van de bank. De verhouding tussen het EV en geld dat de bank geleend heeft (of Vreemd Vermogen, VV) is de hefboomratio. De grote Europese banken hanteren gemiddeld een hefboomratio van 1 op 35. (1) Dit wil zeggen dat ze ongeveer 3% EV hebben, en als ze op hun beleggingen een minwaarde moeten boeken van laten we zeggen 5%, dat ze dan eindigen met 2% negatief eigen vermogen (en ze dus eigenlijk min of meer failliet zijn). Waarom hebben banken (en bij uitbreiding veel bedrijven) nu zo’n laag EV?

Aangezien de financiële crisis is ontstaan in de VS, is het eens interessant om te kijken naar de verhouding tussen de uitgekeerde dividenden en het in het bedrijf gehouden deel van de winst na belastingen (zie bijlage en voetnoot (2)). De ingehouden winst van een onderneming verhoogt het eigen vermogen van die onderneming. Aangezien de voorbije jaren, almaar grotere hoeveelheden van de gemaakte winst aan de aandeelhouders werd uitgekeerd (in 2007 was dit bijvoorbeeld 80%!!!!), hoeft het dan verbazing te wekken dat banken met een tekort aan eigen vermogen kampen? (3)

(1) Een interessant artikel dat het probleem schetst is het volgende:
http://www.volkskrant.nl/economie/article1071954.ece/Na_Fortis_wacht_andere_Europese_banken_een_ramp
(2) Het lagere % van uitgekeerde dividenden in 2005 kwam door een eenmalige belastingmaatregel.
(3) De grafiek in bijlage 1 toont de verhouding voor de hele VS economie. Ik heb geen aparte cijfers voor de financiële industrie, maar ik veronderstel dat ze niet zo heel veel zullen afwijken van het gemiddelde, aangezien de financiële industrie ongeveer 1/3 van de totale winsten van de volledige VS-economie binnenhaalde het laatste decennium zoals aangegeven op de volgende site:
http://chartingtheeconomy.com/?p=665

Bijlagen:
beslag van aandeelhouders op de bedrijfswinsten in de VS 1948-2007.GIF (16.1 KB)