Banken, belastingontwijking, fiscale paradijzen en kapersbrieven (Deel 1)
Dat de huidige financiële en economische crisis in de banksector is ontstaan en direct voortvloeit uit de verregaande deregulering van deze sector onder invloed van de neoliberale ideologie, weten we ondertussen allemaal. Wat er zou moeten veranderen om de financiële sector en onze economie terug op het goede spoor te krijgen is al minder evident. Ik ga niet beweren dat ik een groot specialist ter zake ben, maar ga toch een poging doen om enkele gegevens op een rijtje te zetten, en op basis daarvan enkele conclusies te trekken.
Eerst en vooral zou ik het over de bankwereld en zijn rol binnen de economie willen hebben. Traditioneel zijn banken eigenlijk tussenpersonen tussen andere economische actoren. Ze verzamelen spaargelden aan de ene kant, en verstrekken leningen aan de andere kant. Ze zouden dus eigenlijk een neutrale (f)actor in de economie moeten vormen. Dit is echter niet het geval, aangezien ze rente vragen op het geld dat ze uitlenen. Op zich is dit logisch, want als banken geld gratis zouden uitlenen, dan zou dit geld onverantwoord gebruikt worden. Het lenen van geld heeft dus een prijs (de rente), en deze rente vormt een inkomen voor de banken. Het is volstrekt verdedigbaar dat banken geld verdienen aan hun activiteiten, want zo kunnen ze hun kosten dekken, en investeringen doen. Dit impliceert wel dat deze eigenlijk neutrale economische actoren geld onttrekken aan de economie. Maar zolang ze dit niet doen aan een tempo dat hoger ligt dan de groei van de totale economie, is er eigenlijk nog steeds geen probleem. En dat is nu net het probleem geweest tijdens de neoliberale jaren.
Tijdens de neoliberale jaren hebben regeringen tegen banken gezegd dat ze met elkaar moesten concurreren om spaargelden aan te trekken en leningen te verstrekken. Bovendien hebben zowel regeringen als investeerders en aandeelhouders tegen banken gezegd dat ze zo veel mogelijk winst moesten maken op het geld dat ze beheerden. Daarbovenop hebben regeringen tegen banken gezegd dat ze dit wereldwijd moesten doen. Waarop banken dit zijn beginnen doen, en almaar meer risico zijn beginnen nemen om dit doel te bereiken, en nu zijn we er van geschrokken dat ze dit ook effectief hebben gedaan.
Een nieuw woord dat velen van ons recent hebben geleerd is deleveraging, vrij vertaald als ont-hefbomen. Waar gaat het hier nu over? Banken hebben veel geld ter beschikking, maar dit is niet allemaal geld van de bank zelf, veel geld is afkomstig van mensen of rechtspersonen die hun spaargeld aan de bank hebben toevertrouwd en dit later zullen terugwillen. Het geld van de bank zelf, of eigenlijk van de aandeelhouders van de bank, is het eigen vermogen (EV) van de bank. De verhouding tussen het EV en geld dat de bank geleend heeft (of Vreemd Vermogen, VV) is de hefboomratio. De grote Europese banken hanteren gemiddeld een hefboomratio van 1 op 35. (1) Dit wil zeggen dat ze ongeveer 3% EV hebben, en als ze op hun beleggingen een minwaarde moeten boeken van laten we zeggen 5%, dat ze dan eindigen met 2% negatief eigen vermogen (en ze dus eigenlijk min of meer failliet zijn). Waarom hebben banken (en bij uitbreiding veel bedrijven) nu zon laag EV?
Aangezien de financiële crisis is ontstaan in de VS, is het eens interessant om te kijken naar de verhouding tussen de uitgekeerde dividenden en het in het bedrijf gehouden deel van de winst na belastingen (zie bijlage en voetnoot (2)). De ingehouden winst van een onderneming verhoogt het eigen vermogen van die onderneming. Aangezien de voorbije jaren, almaar grotere hoeveelheden van de gemaakte winst aan de aandeelhouders werd uitgekeerd (in 2007 was dit bijvoorbeeld 80%!!!!), hoeft het dan verbazing te wekken dat banken met een tekort aan eigen vermogen kampen? (3)
(1) Een interessant artikel dat het probleem schetst is het volgende: http://www.volkskrant.nl/economie/article1071954.ece/Na_Fortis_wacht_andere_Europese_banken_een_ramp (2) Het lagere % van uitgekeerde dividenden in 2005 kwam door een eenmalige belastingmaatregel. (3) De grafiek in bijlage 1 toont de verhouding voor de hele VS economie. Ik heb geen aparte cijfers voor de financiële industrie, maar ik veronderstel dat ze niet zo heel veel zullen afwijken van het gemiddelde, aangezien de financiële industrie ongeveer 1/3 van de totale winsten van de volledige VS-economie binnenhaalde het laatste decennium zoals aangegeven op de volgende site: http://chartingtheeconomy.com/?p=665
Het Chinese voorstel voor een nieuwe wereldmunt: Waarom nu? (Deel 2)
Mijn persoonlijk aanvoelen is dat het puur om een risicospreidingmaatregel gaat. Op dit moment maken VS dollar een zeer groot deel uit van de Chinese reserves, omwille van de Chinese politiek om de wisselkoers tussen de Yuan en de VS $ te manipuleren. (7) China vreest dat de waarde van de VS $ die het in bezit heeft enorm zullen verminderen door de VS-politiek van quantitative easing en dat de FED wel eens onhandig zou kunnen zijn in het bestrijden van de komende inflatie-opstoot (waardoor de Chinese beleggingen enorm in waarde zouden kunnen verminderen). Als de SDR de VS dollar als wereldreservemunt zouden vervangen, dan zou dit betekenen dat China zijn dollarreserves kan omzetten naar andere munten, en dat het zijn wisselkoersrisico kan spreiden. Een bijkomend voordeel zou zijn dat het dan in 1 keer de koers van 4 munten zou kunnen manipuleren door het omzetten van zijn handelsoverschot in monetaire reserves van SDR (en dus in 4 munten) i.p.v. in VS dollar alleen. Een laatste voordeel zou zijn dat de eigen munt dan niet als wereldreservemunt beschouwd zou worden, waardoor de vraag naar Chinese Yuan niet plotseling zou stijgen (dat zou namelijk tot een koersstijging van de Yuan leiden, waardoor Chinese producten op de wereldmarkt veel duurder zouden worden, en het Chinese handelsoverschot veel kleiner zou worden).
Is de Chinese vrees dat de FED de toekomstige inflatie-opstoot onhandig zou aanpakken gegrond? Volgens mij wel, want hoewel de meeste prognoses voorspellen dat de economie weer zal aantrekken in 2010, voorspellen ze ook allemaal dat de werkloosheid zal blijven stijgen in 2010. M.a.w. tegen de tijd dat de huidige toename van de geldhoeveelheid zich in de reële economie begint te vertalen in stijgende inflatie, zal de werkloosheid pieken. Denk je dat een Amerikaanse president of FED-voorzitter er op dat moment voor zal kiezen om de rente te verhogen en daardoor voor nog meer werklozen te zorgen?
Bovendien, waarom zouden de VS op dit moment geen inflatie willen? Zowel de Amerikaanse overheid, banken, andere bedrijven als gezinnen verzuipen op dit moment in de schulden. Inflatie kan die relatief laten verminderen (als het geld uit het verleden minder waard wordt, dan worden ook de schulden uit het verleden minder waard). Een laatste nuttig weetje in dit verband is dat de Amerikaanse schulden grotendeels (95%) in de eigen munt (VS dollars) zijn aangegaan, terwijl de Amerikaanse bezittingen in en tegoeden uit het buitenland voor een groot deel in andere munten zijn uitgedrukt (65%). (8) Dit betekent paradoxaal genoeg eigenlijk dat als de waarde van de VS dollar daalt (wat logisch zou zijn bij een inflatie-opstoot in de VS), dat de VS daardoor (relatief) rijker worden. (9) Het erge hieraan is dat de prijzen van heel wat basisproducten (voedsel en grondstoffen) op de wereldmarkten uitgedrukt worden in VS dollars, en dat de VS daardoor haar inflatie zal exporteren naar andere landen (zoals ook in 2007 reeds gebeurde).
Het Chinese voorstel voor een nieuwe wereldmunt: Waarom nu? (Deel 1)
In de aanloop naar de G20-top in Londen hebben achtereenvolgens Kazakstan, China en Rusland een pleidooi gehouden om de dollar als wereldreservemunt in te wisselen voor een nieuwe wereldmunt. In deze tekst wil ik hier dieper op ingaan (en dan vooral op het Chinese voorstel). Het is mijn bedoeling om de beweegredenen achter deze oproep te bespreken.
Laat ons beginnen bij het begin. In de aanloop naar de G20-top deed de gouverneur van de Chinese centrale bank een oproep om de VS dollar als wereldreservemunt te vervangen door de SDR van het IMF (1). Deze SDR zijn zogenaamde speciale trekkingsrechten (Special DrawingRights), die in 1969 ingevoerd werden om de inwisselbaarheid van VS dollar in goud te omzeilen, en zo de dollarstandaard van Bretton Woods in leven te houden. (2) De SDR worden gerekend op basis van een korf van munten (44% VS dollar, 34% euros, 11% Britse pond en 11% Japanse yen voor de periode 2006-2010). (3)
Waarom deed China dit voorstel op dit moment? Om deze vraag te beantwoorden moeten we eerst even de aard van ons huidige internationale monetaire systeem bekijken. Sinds de opzegging van de Bretton Woods-akkoorden door de VS op 15 augustus 1971, hebben we wat men een fiat currency system noemt. (4) Het komt er op neer dat onze geldmunten en geldbiljetten waarde hebben omdat we GELOVEN dat onze regeringen de waarde ervan garanderen en dit in de toekomst zullen blijven doen. Het grote gevaar voor een dergelijk systeem bestaat erin dat overheden massaal geld beginnen bijdrukken, en op die manier de waarde van de door hen gegarandeerde munt beginnen ondergraven (met als meest angstwekkende scenario hyperinflatie). De logische vraag die hieruit volgt is of dit risico op dit moment bestaat.
Op deze vraag kunnen we onder de huidige omstandigheden enkel een volmondig JA antwoorden. Een eerste alarmsignaal vormde de mededeling van de FED (De Amerikaanse Centrale Bank) op 23 maart 2006 om de M3-indicator niet meer te publiceren. (5) Traditioneel wordt de M3-indicator beschouwd als de beste maatstaf om de geldhoeveelheid en op die manier ook de toekomstige inflatie-verwachtingen weer te geven.
Dit alarmsignaal was echter nog maar klein bier vergeleken bij de maatregelen die genomen werden in het kader van de financiële crisis vanaf december 2008. Quasi alle belangrijke centrale banken in de wereld gebruiken op een of andere manier quantitative easing (6) als middel om de bankbalansen opnieuw op orde te krijgen (ze toveren m.a.w. geld uit de lucht i.p.v. reeds bestaand kapitaal te gebruiken om kapitaalverhogingen door te voeren in de banken). Een dergelijke politiek zal binnen enkele jaren ontegensprekelijk en onvermijdelijk leiden tot een fikse inflatie-opstoot. Op de G20-top in Londen werd trouwens beslist om deze politiek van quantitative easing ook op IMF-niveau toe te passen door de bestaande SDR-trekkingsrechten van 217 miljard SDR (145 miljard $ aan de huidige koers) met 250 miljard $ (ongeveer 375 miljard SDR) te verhogen.
Maar als alle centrale banken van de munten die deel uitmaken van de muntkorf die de SDR uiteindelijk zijn (zowel de FED, de ECB, de BoE, de BoJ) een gelijkaardige politiek voeren, waarom wil China dan de VS dollar vervangen door de SDR? Dat is de interessantste vraag die nu gesteld moet worden, en die ik morgen in een nieuw bericht zal beantwoorden.
(1) De toespraak van de gouverneur van de Chinese Centrale Bank is te vinden op:
Het vergetelheidje van de G20-top in Londen (deel 2)
Ik zou het effect van het defragmenteren van je harde schijf willen vergelijken met het effect van een tijdelijke renteverhoging in je economie om een speculatie-bubbel leeg te laten lopen.Iedere computergebruiker weet dat je regelmatig je harde schijf eens moet defragmenteren om te versnipperde bestanden die samen horen terug samen te brengen, en overbodige rommel op je harde schijf op te ruimen. Dit verhoogt naderhand de werksnelheid van je computer. Een tijdelijke renteverhoging in je economie werkt op een gelijkaardige manier. Ze zorgt er namelijk voor dat slechte leningen uit het systeem verdwijnen, en dat enkele van de minder rendabele ondernemingen met een te hoge schuldgraad uit de economie verdwijnen. Daardoor is er daarna weer meer ruimte voor de meer rendabele ondernemingen om te groeien, en op die manier wordt je economie terug gezonder gemaakt. Het directe effect van de koersmanipulatie van de Yuan-dollarkoers door de Chinese overheid was dat de rente in de VS te lange tijd op een te laag niveau bleef (4). In onze computeranalogie komt het er op neer dat China tegen de VS heeft gezegd dat het niet nodig was om de harde schijf te defragmenteren, en dat de VS het moment om haar harde schijf te defragmenteren steeds maar heeft uitgesteld tot het te laat was. Toen de VS dan uiteindelijk in 2006 toch de rente begon te verhogen (om de inflatie te stoppen)waren er zo veel slechte leningen en schulden in omloop dat dit leidde tot een hele reeks wanbetalingen en tot de huidige crisis, m.a.w. door een te versnipperde harde schijf is het defragmentatie-proces vastgelopen, en kon het niet succesvol voltooid worden.
In meer economische termen spreken we hier over het Mundell-Fleming kader en de onmogelijke drievuldigheid van monetaire zelfstandigheid, wisselkoersstabiliteit en financiële integratie. De onmogelijke drievuldigheid betekent eigenlijk gewoon dat een land maximaal 2 van de 3 doelen van deze drievuldigheid tegelijk kan nastreven, maar niet alle 3 tegelijk. Sinds de opzegging van de dollarstandaard in 1971, en zeker sinds het aantreden van Reagan in de VS in 1980, kan men zeggen dat de VS steeds gestreeft hebben naar monetaire zelfstandigheid en financiële integratie. Wisselkoersstabiliteit is geen doel van de economische politiek van de VS, en wordt volgens de VS-regering en de FED (de nationale bank van de VS) het best aan de markt overgelaten. Door zijn wisselkoers aan de dollar vast te koppelen (en via actieve marktingrepen er voor te zorgen dat dit zo bleef) heeft de Chinese overheid er eigenlijk voor gezorgd dat de VS in een situatie van de onmogelijke drievuldigheid terechtkwam en bijgevolg een keuze moest maken tussen welke van haar oorspronkelijke doelen ze zou opgeven. In de realiteit heeft de VS deze keuze niet gemaakt, en is ze er blijven van uitgaan dat ze haar beleid ongestoord kon verderzetten (5). In de feiten verloor ze echter haar monetaire zelfstandigheid en ontkenden Amerikaanse functionarissen van de Bush-regering en de FED het probleem. China heeft gewoon zijn handelsoverschotten met de VS omgezet in Amerikaans schuldpapier, en zo de Amerikaanse rente kunstmatig laag gehouden, wat tot de huidige vastgoedbubbel heeft geleid.
(4) De rente waartegen banken konden lenen lag vrij lange tijd op een lager niveau dan de inflatie, wat eigenlijk concreet betekent dat geld gratis was voor banken. Een dergelijke situatie te lang volhouden is er om vragen om een hoop slechte leningen in je economischsysteem te krijgen. Je zou dit economische doping kunnen noemen. (5) Deze situatie diende de korte-termijnbelangen van zowel de Chinezen (reusachtige economische groei kon volgehouden worden door comparatieve voordelen t.o.v. de VS) als de Amerikanen (de financiering van een te dure oorlog tegen het terrorisme en de schijn van economische groei en een sterke economie hoog houden).
